Wpływ choroby na stan psychiczny pacjenta



Stan psychiczny człowieka chorego ulega
zwykle pewnym zmianom. Zmiany te wyka
zują wyraźne różnice, od słabo zaznaczonej
astenii do głębokich za burzeń świadomości.
Spotykamy zarówno fizjologiczne reakcje na
choro bę, np. w postaci lęku, przygnębienia
lub gniewu, jak i wyraźne reakcje typu
nerwicowego, a również, czasem,
przemijające psychozy reaktyw ne bądź też
zaburzenia osobowości, niekiedy długotrwale
utrzymujące się po wygaśnięciu procesu
chorobowego.

Główne przyczyny zmian

stanu psychicznego pod

wpływem choroby



W części przypadków zmiany stanu psychicznego należą
do obrazu klinicznego choroby. A zatem, w tych
przypadkach, główną przyczyną za równo objawów
somatycznych, jak i zmian w stanie psychicznym są
czynniki (etiopatogenetyczne) wywołujące określoną
chorobę.



Większość chorób wywołuje dolegliwości, np. ból,
nudności, kołata nie serca i wiele innych. Dolegliwości te,
a również ograniczenia, np. swobody poruszania się,
wywierają wpływ na samopoczucie chorego, zwykle
obniżając je.



Człowiek chory ustosunkowuje się do swojego cierpienia,
tj. ocenia chorobę, interpretuje ją lub np. rozważa jej
następstwa. To „psycholo giczne opracowanie", zależne w
znacznej mierze od osobowości człowieka, jego wiedzy i
doświadczenia, prowadzi do zmian stanu psychicznego



Zaprzeczenie



Pomniejszenie



Przyjęcie diagnozy



Wyolbrzymienie

Charakterystyczne

typy

reakcji

na

chorobę

Zaprzeczenie - jest wyrazem działania
mechanizmu obronnego określanego jako
wyparcie. Informowanie chorego o jego
chorobie i ewentualnie doznawane
dolegliwości nie prowadzą do ukształtowania
się obrazu własnej choroby. Część informacji
nie zostaje przyjęta, inne ulegają wyparciu ze
świadomości.

Pomniejszenie - chory bagatelizuje swoją
chorobę. Wyjaśnie niom lekarzy i własnym
dolegliwościom nadaje znaczenie stosunkowo
łatwe do przyjęcia, tzn. nie budzące
poważniejszych obaw. Dochodzi tu do głosu
kolejny mechanizm obronny osobo wości, tj.
racjonalizacja. Racjonalizacja umożliwia
redukcję lęku i jest wyrazem działania
kierowanego bezwiednie.

Przyjęcie diagnozy - chory zdaje się na opinię
lekarza. Przyjmuje udzielone mu wyjaśnienia a
obraz własnej choroby, mimo braku informacji
ściśle medycznych, zbliża do rozpoznania
ustalonego przez lekarza. Takie
ustosunkowanie się do cho roby i jej
rozpoznania może mieć różne przyczyny. Jedną
z nich jest silna potrzeba oparcia się. Chory
oddaje się w ręce doświadczonego leka rza, w
którym widzi autorytet i opiekuna. Postawa ta
może mieć również odwrotny wymiar, kiedy
ciężka choroba, tak wła śnie-oceniana przez
pacjenta, powoduje głęboką reakcję
rezygnacyjną. Wtedy pogodzenie się z
rozpoznaniem lekarskim, a więc jego przy jęcie,
nie uzewnętrznia wiary w „opiekuna
silniejszego od choroby", lecz wyraża poddanie
się.

Wyolbrzymienie - pacjent koncentruje się na
objawach i znacznie przesadzie w ich
opisywaniu. Myśli katastroficznie, ma
pesymistyczną wizję przyszłości niezależnie od
faktycznej powagi sytuacji.



Strach



Lęk



Gniew



Przygnębienie



Nastrój wyrównany



Nastrój podwyższony

Emocjonalne reakcje na

chorobę

Strach - strach jest stosunkowo częstą
reakcją emocjonalną na rozpoznanie choroby
postrzeganej przez pacjenta jako choroba o
niekorzyst nym rokowaniu. Strach w wielu
przypadkach prowadzi do czujnego
obserwowania siebie jako człowieka
cierpiącego i swojej sy tuacji wyznaczonej
przez chorobę, uciążliwe badania.
Następstwem doznawanego strachu jest
również potrzeba otrzymania zapewnienia
budzącego ufność i zmniejsza jącego niepokój.
Chory wybiórczo zatrzymuje w pamięci te
wypowiedzi personelu, które zmniejszają
obawę lub wręcz dają poczucie bezpieczeń
stwa.

Lęk - przeżywany jest podobnie do strachu,
ale nie stanowi reakcji na bezpośrednie
zagrożenie i co często ma miejsce, człowiek
doznający lęku uważa go za bezprzedmiotowy.
To ostatnie określenie nie odnosi się jednak do
ogółu przypadków. Toteż z uzasadnieniem
mówimy o lęku przed planowaną operacją,
przed ewentualnymi powikłaniami, przed ka
lectwem, które może nastąpić. Cza sem lęk
przejawia się w bacznym śledzeniu losów
innych pacjentów, zwłaszcza mających
podobne dolegliwości i podobnie leczonych.

Gniew - choroba utrudniając zaspokojenie
wielu potrzeb, np. aktywnego działania,
swobodnego kontaktowania się z ludźmi, lub
wręcz udaremniając osiągnięcie istotnych dla
chorego celów wyzwala, w części przypadków,
gniew. Gniew na los, bądź na siebie, na swoją
słabość, a także na innych ludzi lub np. na
szpital jako instytucję.

Przygnębienie - w przypadku choroby
spostrzeganej przez pacjenta jako choroba
przewlekła, o niekorzystnym rokowaniu lub
powo dująca liczne dolegliwości — jest często
reakcją w pełni fizjologiczną, a więc
prawidłową, proporcjonalną do negatywnego
obrazu własnej cho roby

Nastrój wyrównany - Wyróżniono trzy, zbliżone pod wzglę
dem przejawów zewnętrznych, sposoby zachowań: odważny
spokój oraz rzeczywisty i pozorny brak reakcji emocjonalnej.
Odważny spokój jest wyrazem, w typowym przypadku,
spostrzegania choroby jako przeszkody, którą trzeba pokonać,
a która wyzwala lęk. Lęk utrzymuje się mimo działania
mechanizmów obronnych. Zewnętrzny spokój jest osiągany w
wyniku świadomej kontroli swego zachowania i w następstwie
wykorzystywania wcześniej nabytych doświadczeń w
zmaganiu się z zadaniami trudnymi.
Sytuacja trudna wywołuje na ogół pobudzenie emocjonalne i
to nieraz o znacznym natężeniu. Czasem jednak reakcja
emocjonalna jest nikła. Niezależnie jednak od rzeczywistego
braku wyraźniejszej re akcji emocjonalnej może mieć miejsce,
u innych osób lub w innych oko licznościach, pozorny brak
emocji. Na przykład wówczas, gdy lęk ulega stłumieniu. Nie
jest uświadamiany, lecz i nie jest rozładowany. Dalszy wpływ
informacji lęko-twórczych może wywołać nagłą i zaskakującą
zmianę w zachowaniu pacjenta: gniew lub ostry lęk z
oznakami niepokoju słownego i ruchowego.

Nastrój podwyższony - Nastrój nieznacznie
podwyższony, przejawiany przez niektórych
pacjentów, może być uwarunkowany właś ciwościami
osobowości, t j. „postawą optymistyczną" skłaniającą
do po mniejszania negatywnych cech sytuacji własnej i
zniekształcania opinii o trwającej chorobie. W pojedyn
czych przypadkach podwyższony nastrój jest
następstwem zaspokojenia potrzeby akceptacji,
doznawania opieki ze strony najbliższego otoczenia lub
innej silnej potrzeby, której zaspokojenie przyniosła
choroba.
Czasem jednak nastrój podwyższony jest
następstwem organicznego uszkodzenia tkanki
mózgowej. W takich przypadkach mówimy raczej o
euforii lub nastroju euforycznym, charakterystycznym
m.in. dla niektórych przypadków stwardnienia
rozsianego, miażdżycy naczyń mózgowych lub
następstw mechanicznego urazu czaszki.



Walka



Rezygnacja



Przeciwstawianie się i rezygnacja

Sposoby zmagania się z

chorobą



Walka - Spostrzeganiu choroby jako
przeszkody towarzyszy silna motywacja do
jej pokonania. W przypadkach skrajnych
choroba staje się „wyzwaniem", a człowiek
podejmuje usilne próby jej przezwyciężenia,
co prowadzi czasem do nadmiernego, a więc
szkodliwego, obciążenia narządu o
zmniejszonej sprawności. Nastawienie
bardziej „umiarkowane" łączy w sobie silną
motywację do pokonania choroby i własnej
słabości z racjo nalnym podporządkowaniem
się zaleceniom lekarskim.



Rezygnacja - Zachodzą tu różnice
podsuwające następujące o-kreślenia:
rezygnacja wczesna, tzn. trwająca już od
wytworzenia się ne gatywnego
(pesymistycznego) obrazu własnej choroby;
stopniowe wyco fywanie się, zanikanie
nadziei na pomyślny wynik leczenia; bierne
pod danie się biegowi wydarzeń.



- Przeciwstawianie się i uleganie - Jest to
zmaganie się z chorobą i dążenie do jej
przezwyciężenia z okresami zwątpienia bli
skiego rezygnacji (po niekorzystnych
informacjach, po pojawieniu się no wych
dolegliwości lub niespodziewanych dla
pacjenta powikłań itp.). Po tych okresach
motywacja do przezwyciężenia choroby
może się ponownie zwiększyć w następstwie
mobilizującego oddziaływania lekarza na
stan psychiczny pacjenta lub np. po
niewielkiej poprawie sprawności uszko
dzonego narządu, ale zgodnej z
wcześniejszymi oczekiwaniami pacjenta.

Dziękujemy