ZABURZENIA FUNKCJI POZNAWCZYCH W CHOROBACH PSYCHICZNYCH

RÓŻNICOWANIE MIĘDZY ZESPOŁEM DEPRESYJNYM A OTĘPIENIEM

CECHA

DEPRESJA

OTĘPIENIE

Początek

Wysiłek przy

wykonywaniu testów

Stosunek do zaburzeń

intelektualnych

Skargi na zaburzenia

Utrata sprawności

społecznej

Relacje między

zachowaniem a stopniem

zaburzeń społecznych

Nocne nasilanie się

dolegliwości

Funkcje przestrzenno-

wzrokowe

Zdolności językowe

Szybki

Niewielki, nawet przy

prostych zadaniach

szybko rezygnuje

Nie próbuje

kompensować

Informuje o trudnościach

Szybka i znaczna

Często sprzeczne

Nietypowe

Zwykle zachowane

Wolny

„Walczy” z zadaniami

Próbuje kompensować

Obojętny

Postępująca stosunkowo

wolno

Zgodne

Typowe

Często upośledzone

RÓŻNICOWANIE ZABURZEŃ FUNCJI POZNAWCZYCH W DEPRESJI I

OTĘPIENIU

DEPRESJA

OTĘPIENIE

Subiektywne skargi na trudności w

skupianiu uwagi

Wahania dobowe w zapamiętywaniu

(pamięć krótkotrwała)

Struktura i treść wypowiedzi są

niezaburzone

Zachowana zdolność uczenia się i

przypominania odroczonego

Rodziny chorych łatwiej zauważają

problemy związane z funkcjami

poznawczymi

Dokładnie i szczegółowo opisują

problemy z funkcjonowaniem

poznawczym

Odwracalność zaburzeń funkcji

poznawczych

Badanie testowe ogólnie w granicach

normy

Nie występują

Pora dnia nie wpływa na pamięć

krótkotrwałą

Wyraźne zmiany w strukturze i treści

wypowiedzi

Zaburzenia zdolności uczenia się

Później dostrzegane zaburzenia funkcji

intelektualnych – wcześniej zaburzenia

funkcjonowania społecznego

Konfabulacja i dyssymulacja

Postępujący charakter zaburzeń

Badania neuropsychologiczne

wykrywają deficyty poznawcze

Stwardnienie rozsiane (Sclerosis Multiplex,

SM)

Pzewlekła, zapalno-demielinizacyjna choroba

o.u.n.

• Występuje głównie wśród rasy europeidalnej i wyraźnie częściej
występuje na terenach położonych w wyższych szerokościach
geograficznych.

• W Europie i USA wskaźnik częstości występowania SM wynosi 30-150
przypadków na 100 tys.

mieszkańców, a wskaźnik zachorowań 3-5

przypadków na 100 tys. mieszkańców.

• Ze względu na położenie geograficzne Polska należy do krajów o
wysokiej częstości występowania SM.

• Szacuje się, że w Polsce na SM choruje około 50-60 tysięcy pacjentów,
częściej (w stosunku 2:1) chorują kobiety niż mężczyźni.

Istotną cechą choroby jest obecność rozsianych

ognisk demielinizacji (tzw. plak), umiejscowionych

przede wszystkim w istocie białej mózgu.

Coraz częściej SM postrzegana jest jako choroba

zapalno-degeneracyjna, w patogenezie której

istotną rolę odgrywa również uszkodzenie

aksonalne, występujące na bardzo wczesnym

etapie choroby i odgrywające bardzo ważną rolę w

postawaniu nieodwracalnych deficytów i

narastaniu niesprawności u chorych.

• Deficyty poznawcze występują u około 40%–70% chorych z
SM.

• Mogą pojawić się na wczesnym etapie choroby.

• Mogą poprzedzać objawy neurologiczne.

• Obraz i nasilenie dysfunkcji poznawczych charakteryzuje
się dużą zmiennością.

• W tej grupie chorych znajdują się pacjenci bez zaburzeń
poznawczych, chorzy w wybiórczymi deficytami, jak i chorzy
ze znaczną deterioracją umysłową.

• Jedynie u około 10%-15% chorych dysfunkcje poznawcze
osiągają nasilenie zespołu otępiennego.

Zaburzenia pamięci

• Najczęściej są opisywane.

• Dotyczą 40-70% chorych z SM.

• Dotyczą przede wszystkim pamięci operacyjnej (w zakresie

przetwarzania informacji zarówno werbalnych jak i wzrokowych),

jak i pamięci długotrwałej, deklaratywnej i obejmują między

innymi trudności w przypominaniu, wydobywania informacji (w

tym faktów ze swojego życia czy wiedzy ogólnej), przy

stosunkowo dobrze zachowanych możliwościach konsolidacji śladu

pamięciowego.

• U chorych obserwuje się między innymi wydłużony czas uczenia

się nowych informacji oraz wyraźne trudności w testach

spontanicznego przypominania, przy stosunkowo dobrych

wynikach w próbach rozpoznawania.

INNE DEFICYTY:

• Spowolnienie szybkości procesów poznawczych.

• Zaburzenia uwagi (osłabienie przerzutności,

podzielności, podtrzymywania uwagi, wzmożona

podatność na dystraktory).

• Zaburzenia myślenia i funkcji wykonawczych

(problemy w zakresie myślenia abstrakcyjnego,

przyczynowo-skutkowego, w zakresie wnioskowania,

trudności w planowaniu i inicjowaniu działań,

trudności w zmianie strategii działania i umiejętności

dokonywania korekty błędów).

Funkcje wzrokowo-przestrzenne

Opisywane są trudności w wyodrębnianiu

ukrytych szczegółów, odróżnianiu figury od tła,

rozpoznawaniu twarzy, percepcji stosunków

przestrzennych, zaburzenia konstrukcyjnw w

postaci pomijania ważnych elementów w

rysowanej figurze, trudności w przechowywaniu

informacji wzrokowo-przestrzennej w pamięci.

Funkcje językowe i mowa

Zaburzenia mowy, obserwowane u chorych na

SM, mają głównie charakter dyzartryczny i

obejmują zaburzenia rytmu mowy, zaburzenia

kontroli głośności, mowę skandowaną.

Wśród deficytów językowych opisuje się

trudności w nazywaniu, trudności w

formułowaniu spontanicznych wypowiedzi

ustnych i pisemnych (najczęściej traktowanych

jako element dysfunkcji wykonawczych).

Afazja występuje rzadko, towarzyszy najczęściej

rzutom choroby, ma charakter krótkotrwały i

przemijający.

HCV

• WHO szacuje , że na świecie jest około 170–200 milionów

zakażonych wirusem zapalenia wątroby typu C (HCV), co stanowi

około 3% populacji.

• Rocznie notuje się 3–4 miliony nowych zakażeń.

• Ostre zakażenie HCV prowadzi u około 80% pacjentów do

rozwoju przewlekłego zapalenia wątroby (pzw C).

• U około 20% pacjentów z pzw C rozwija się marskość wątroby, a

u 1–4% rak wątrobowo-komórkowy.

• W Polsce problem wirusowego zapalenia wątroby typu C (WZW

C) dotyczy ok. 1,4% obywateli.

• Pogorszenie sprawności funkcji poznawczych jest jednym z
najczęstszych niepożądanych objawów funkcjonowania psychologicznego
pacjentów.

• W początkowym okresie mogą dominować niespecyficzne objawy
męczliwości, wyczerpania, braku apetytu, obniżenia nastroju, nudności,
co bywa przyczyną nieprawidłowego rozpoznania zaburzeń depresyjnych.

• Częste są objawy zaburzeń lękowych i depresyjnych.

•  W  dalszym  przebiegu  pojawiają  się  objawy  zespołu  majaczeniowego:
zaburzenia  świadomości,  dezorientacja,  nadmierna  senność,  zaburzenia
koncentracji uwagi, omamy wzrokowe i amnezja wsteczna. W poważnych
stanach  pojawiają  się  ilościowe  i  jakościowe  zaburzenia  świadomości,  aż
do wystąpienia śpiączki.

• Zaburzeniom psychopatologicznym towarzyszą objawy neurologiczne
(drżenia mięśniowe, wzmożone odruchy, dysartria, ataksja, apraksja i
sztywność mięśniowa).

• Przewlekły i nawracający charakter objawów prowadzi do
charakteropatii

dominującą

dysfunkcją

płatów

czołowych

postępującym otępieniem.

Zaburzenia funkcji poznawczych

indukowane systemową terapią

przeciwnowotworową

„Chemobrain” lub „chemofog”, to grupa

zaburzeń funkcji poznawczych dotykająca osoby

poddawane systemowemu leczeniu

przeciwnowotworowemu.

Główne domeny ulegające uszkodzeniu to:

• pamięć operacyjna,

• szybkość psychomotoryczna,

• czas reakcji,

• umiejętności wzrokowo-przestrzenne,

• płynność mowy,

• zdolność do wykonywania złożonych czynności,

• koncentracja,

• pamięć wzrokowa i werbalna.

• Częstość występowania zaburzeń kognitywnych waha się w

zależności od badacza od 17 do 75%.

• W literaturze obecne są również doniesienia zaprzeczające ich

istnieniu.

• Występowanie tego zjawiska badano głównie u pacjentek z rakiem

piersi za względu na dużą chorobowość i dużą skuteczność leczenia

przeciwnowotworowego, co wiąże się z wysokim odsetkiem kobiet,

u których nie dochodzi do nawrotu choroby.

• W tej grupie chorych szczególnie narażone na wystąpienie

deficytu poznawczego wydają się być pacjentki premenopauzalne i

te, które otrzymały chemioterapię wysokodawkową.

• Istnieje grupa pacjentów (aż do ok. 1/3 chorych), którzy już przed

włączeniem leczenia systemowego prezentują zaburzenia

poznawcze.

• W literaturze znaleźć można doniesienia informujące o

występowaniu tego fenomenu u chorych z rakiem płuca, z

guzami głowy i szyi, z rakiem jądra, z chłoniakami, ze

szpiczakiem mnogim, z rakiem prostaty poddawanych

hormonoterapii, u pacjentów po transplantacji komórek

hematopoetycznych oraz u chorych z zespołem rakowiaka .

Na podstawie doniesień z literatury, jako czynniki sprawcze

tych zaburzeń rozpatrywać można:

- zmiany metabolizmu w OUN spowodowane chemioterapią,

- bezpośrednie uszkodzenie neuronów przez cytostatyki związane z

uszkodzeniem bariery krew-mózg,

- spadek aktywności neurotransmiterów,

- uszkodzenie DNA i skrócenie telomerów,

- przyczyny autoimmunologiczne - uwolnienie cytokin prozapalnych,

- zmiany naczyniowe,

- wpływ chirurgii i znieczulenia ogólnego,

- hormonoterapię,

- zespoły paraneoplastyczne,

- chorobę nowotworową samą w sobie,

- leki wspomagające używane w leczeniu nowotworów

(przeciwbólowe, przeciwwymiotne),

- niedokrwistość,

- choroby współistniejące np. zaburzenia lękowe, depresyjne, a także

używane w ich leczeniu środki,

- podatność genetyczną.

Zgodnie z danymi WHO, co roku na infekcje
spowodowane wirusem grypy zapada od 5% do
25% populacji na świecie.

U części chorych nie powoduje ona powikłań,
jednak umiera z jej powodu corocznie od pół
miliona do 1 miliona osób.

Funkcjonowanie poznawcze osób z

infekcjami wirusem grypy

Grypą określa się ostrą infekcję górnych dróg oddechowych

przenoszoną drogą kropelkową

Zachorowania na grypę występują w formie sezonowych epidemii lub

pandemii.

Pandemia wywołana jest nowym podtypem wirusa, a choruje od

ponad 20% do ponad 40% populacji.

Zachorowania, powikłania oraz zgony

, które są następstwem grypy

występują we wszystkich grupach wiekowych,

na wszystkich

kontynentach.

Śmiertelność z powodu grypy i zapalenia płuc (szacowana łącznie)

umieszcza wymienione choroby na 6-tym miejscu wśród przyczyn

zgonów (w przypadku osób starszych mówi się o 5-tej pozycji).

• W literaturze opisywany jest związek infekcji grypy z osłabieniem

pamięci deklaratywnej.

• Wśród chorych zarażonych wirusem grypy typu B obserwuje się

również obniżenie zdolności koncentracji uwagi i pamięci

operacyjnej.

• Prenatalne infekcje wirusem grypy oraz toksoplazmozy także

współwystępują z osłabieniem pamięci operacyjnej i funkcji

wykonawczych.

Zmiany zapalne wpływają bowiem na redukcję objętości

hipokampa, a w ich następstwie prowadzą do deficytów procesów

pamięciowych.

Receptory dla cytokin prozapalnych: IL-1 (interleukina 1), IL-2

(interleukina 2), IL-6 (interleukina 6) i TNF (czynnik martwicy

nowotworu α, tumor necrosis factor, kachektyna), obecne są w

obrębie struktur wzgórza i hipokampa, a IL-1, IL-6 i TNF są w

sposób ciągły wytwarzane w niewielkich stężeniach w neuronach i

gleju.

Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP, chronic

obstructive pulmonary disease, COPD) jest jedną z

najczęstszych chorób układu oddechowego.

Uważana jest za czwartą przyczynę zgonów w Polsce,

Stanach Zjednoczonych, czy na terenie Wielkiej Brytanii.

W naszym kraju od 3 do 5% kobiet oraz od 8 do 15%

mężczyzn cierpi z jej powodu, co daje łączną liczbę około 2

milionów chorych.

Rozpowszechnienie tego schorzenia w populacji ogólnej

szacowane jest na 1% u osób do 40 roku życia, a po 40

roku życia na 9 - 10%.

Znacznie częściej POChP diagnozowane jest w grupie

mężczyzn niż kobiet, a jego pojawienie się powiązane jest z

niskim statusem socjo-ekonomicznym mierzonym

poziomem wykształcenia i uzyskiwanych dochodów.

Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP, chronic

obstructive pulmonary disease, COPD) jest jedną z

najczęstszych chorób układu oddechowego.

Uważana jest za czwartą przyczynę zgonów w Polsce,

Stanach Zjednoczonych, czy na terenie Wielkiej Brytanii.

W naszym kraju od 3 do 5% kobiet oraz od 8 do 15%

mężczyzn cierpi z jej powodu, co daje łączną liczbę około 2

milionów chorych.

Rozpowszechnienie tego schorzenia w populacji ogólnej

szacowane jest na 1% u osób do 40 roku życia, a po 40

roku życia na 9 - 10%.

Znacznie częściej POChP diagnozowane jest w grupie

mężczyzn niż kobiet, a jego pojawienie się powiązane jest z

niskim statusem socjo-ekonomicznym mierzonym

poziomem wykształcenia i uzyskiwanych dochodów.

Rozpowszechnienie dysfunkcji poznawczych wśród

pacjentów z POChP

i ARDS – ostra niewydolność oddechowa

Obniżenie sprawności poznawczej dotyczy 22% pacjentów z

ustabilizowanym POChP.

W przypadku zaostrzeń, liczba ta podwaja się – blisko 43%

pacjentów po przebytych zaostrzeniach POChP wykazuje

osłabienie funkcji poznawczych).

U 78% chorych po przebytym ARDS widoczne jest znaczące

obniżenie sprawności procesów poznawczych w chwili wypisu

z oddziału.

Natomiast od 46% do 47% chorych z ostatniej z

wymienionych grup wykazuje zaburzenia funkcji

poznawczych w ciągu pierwszych dwóch lat po epizodzie

ostrej niewydolności oddechowej, a blisko 25% również po

sześciu latach od pierwotnego ARDS.

• Zmiany w zakresie sprawności poznawczej wśród chorych z POChP są
odmienne od zmian typowych dla wczesnych faz otępienia.

• W POChP na pierwszy plan wysuwają się zaburzenia zdolności
przestrzennych, a w otępieniu pogorszeniu ulega pamięć, elastyczności
myślenia i płynność słownej.

•W porównani do pacjentów z chorobą Alzheimera pacjenci z POChP
wypadają istotnie lepiej w testach oceniających funkcje poznawcze,
jednak gorzej niż osoby zdrowe.

• W przypadku chorych po przebytym ARDS również obserwuje się
obniżenie

wszystkich

wymienionych

funkcji

poznawczych

(efektywność pamięci słuchowej i wzrokowej (krótkotrwałej i
długotrwałej), procesów uwagi, płynności słownej, wzrokowo-
przestrzennej pamięci operacyjnej, koordynacji wzrokowo-ruchowej oraz
ogólnego poziomu funkcjonowania intelektualnego).

• 70% badanej grupy (ARDS) ujawnia osłabienie procesów poznawczych
w momencie wypisu ze szpitala, a 45% w kolejnym badaniu, po upływie
roku.

•  Pacjenci  z  POChP  u  których  wystąpiła  ostra  lub  przewlekła
niewydolność  oddechowa  wymagająca  mechanicznej  wentylacji
osiągają  słabsze  wyniki  w  testach  poznawczych  w  porównaniu  do
chorych ze stabilnym przebiegiem POChP, bez wcześniejszych epizodów
niewydolności oddechowej.

Document Outline