Prawo cywilne
ZOBOWIĄZANIA – SZKODA
dr hab. Paweł Podrecki
Prawo cywilne
ZOBOWIĄZANIA – SZKODA
dr hab. Paweł Podrecki
Prawo cywilne
GŁÓWNE ZAGADNIENIA
Odpowiedzialność odszkodowawcza i jej
przesłanki
Zasady i rodzaje odpowiedzialności
Związek przyczynowy
Szkoda
Odszkodowanie
Sposób naprawienia szkody
Prawo cywilne
Odpowiedzialność odszkodowawcza i jej
przesłanki
Odpowiedzialność odszkodowawcza powstaje w
określonych przez system prawny okolicznościach.
Wystąpienie przewidzianych w prawie zdarzeń może
nakładać na podmioty stosunków cywilnoprawnych
obowiązek naprawienia szkody.
Odpowiedzialność
odszkodowawcza
ma
postać
stosunku zobowiązaniowego, który łączy:
poszkodowanego
(wierzyciel)
z
osobą,
której
zostanie
przypisana
odpowiedzialność (dłużnik)
przedmiotem
zobowiązania
jest
świadczenie
odszkodowawcze
Prawo cywilne
Odpowiedzialność odszkodowawcza i jej
przesłanki
System prawny uzależnia
obowiązek naprawienia
szkody
od zaistnienia następujących przesłanek:
zdarzenia
, z którym na określonych zasadach normy
prawne wiążą obowiązek naprawienia szkody przez
dłużnika
szkody
związku przyczynowego
, pozwalającego ustalić, że
zdarzenie jest przyczyną szkody
Prawo cywilne
Zasady i rodzaje odpowiedzialności
Zasady odpowiedzialności
- reguły, które decydują,
komu
należy
przypisać
odpowiedzialność
za
zdarzenie powodujące szkodę
Zasada winy
- opiera się ona na założeniu moralno-
etyczny. Kto swoim zawinionym czynem wyrządził komuś
szkodę, powinien ponosić konsekwencje swego zachowania
i wyrównać poszkodowanemu doznaną przez niego szkodę
(por. art. 415 i 471 KC)
Zasada ryzyka -
opiera się na założeniu, że ten, kto
eksploatuje pewne niebezpieczne dla otoczenia urządzenia
lub posługuje się dla realizacji swoich interesów podległymi
mu osobami, powinien ponosić odpowiedzialność za szkody
stąd wynikłe dla innych osób, chociażby sam winy nie
ponosił (por. art. 430, 433-436, 474 KC)
Prawo cywilne
Zasady i rodzaje odpowiedzialności
Zasada
słuszności
-
polega
na
przypisaniu
odpowiedzialności odszkodowawczej danej osobie ze
względu na szczególnie doniosłe względy etyczne opisane
w zasadach współżycia społecznego. Zasada ma charakter
subsydiarny w sytuacjach wskazanych wyraźnie w ustawie
(por. art. 417, 428, 431 § 2 KC)
Zasada gwarancyjno-repartycyjna
- uzasadnieniem tej
zasady jest w przypadku ubezpieczeń współuczestnictwo
potencjalnych sprawców szkód lub osób nimi zagrożonych
w tworzeniu ogólnego funduszu, z którego wypłaca się
odpowiednie odszkodo wania. Funduszem tym zarządza
zakład ubezpieczeń.
Prawo cywilne
Zasady i rodzaje odpowiedzialności
Rodzaje odpowiedzialności
- wskazany przez system
prawny zespół reguł określających odpowiedzialność
odszkodowawczą
Odpowiedzialność kontraktowa
- zespół przepisów
prawnych
łączący
obowiązek
odszkodowawczy
z
niewykonaniem lub nienale żytym wykonaniem istniejącego
uprzednio zobowiązania (art. 471 i n.)
Odpowiedzialność
deliktowa
-
zespół
przepisów
określających obowiązek naprawienia szkody, gdzie
obowiązek ten jest pierwotny, w przeciwieństwie do
odpowiedzialności tzw. kontraktowej, gdzie jest on
następczy. Są to głównie czyny niedozwolone (art. 415 i n.),
ale również inne stany faktyczne niepolegające wyłącznie
tylko na zawinionym wyrządzeniu szkody, a więc na delikcie
w ścisłym tego słowa znaczeniu.
Prawo cywilne
Zasady i rodzaje odpowiedzialności
odpowiedzialność
gwarancyjno-repartycyjna
-
charakteryzuje się na przykładzie ubezpieczeń tym, że
świadczenie ubezpieczyciela, chociaż wynika z zawartej
umowy ma charakter świadczenia pierwotnego. W
przeciwień stwie
do
odpowiedzialności
ex
delicto
zobowiązanym do świadczenia nie jest sprawca szkody, lecz
zakład ubezpieczeń – inna osoba.
inne rodzaje odpowiedzialności
odpowiedzialność państwa za szko dy wyrządzone przy
dozwolonym wykonywaniu funkcji władczych (art. 417 KC)
odpowiedzialność
oraz
przy
wykonywaniu
przez
jakiekolwiek osoby praw podmiotowych (por. np. art. 142,
149, 182 § 1 KC)
szkody poniesione w cudzym lub wspólnym interesie (por.
art. 438 KC)
Prawo cywilne
Związek przyczynowy
Art.
361.
§
1.
Zobowiązany
do
odszkodowania ponosi odpowiedzialność
tylko za normalne następstwa działania lub
zaniechania, z którego szkoda wynikła.
§ 2. W powyższych granicach, w braku
odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia
umowy, naprawienie szkody obejmuje straty,
które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które
mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie
wyrządzono.
Prawo cywilne
Związek przyczynowy
Związek przyczynowy
- relacja między zdarzeniem a
szkodą
Element odpowiedzialności odszkodowawczej
Teoria adekwatnego związku przyczynowego
-
odpowiedzialność podmiotu obejmuje jedynie zwykłe
(regularne) następstwa danej przyczyny
Zobowiązany
do
odszkodowania
ponosi
odpowiedzialność tylko za normalne następstwa
działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła
Prawo cywilne
Związek przyczynowy
Funkcje związku przyczynowego:
pozwala przypisać odpowiedzialność za szkodę podmiotowi
określa zakres odpowiedzialności dłużnika za szkodę
doznaną przez poszkodowanego, wskazując uszczerbek
podlegający naprawieniu
Wyjątki od reguły art. 361 § 1 k.c.
Przepisy szczególne: art. 225, 478, 714, 739, 841 k.c.
(tzw. casus mixtus – skutki przypadku)
Związek normatywny - odstąpienie od przesłanki
faktycznego istnienia więzi kauzalnej, wprowadzając
zależność mocą normy prawnej (art. 422, 438, 481, 846 § 1
k.c.).
Prawo cywilne
Związek przyczynowy
Badanie
w
określonym
stanie
faktycznym
adekwatnego związku przyczynowego
ustalenie, czy zdarzenie stanowi warunek konieczny
wystąpienia szkody
(test conditio sine qua non)
ustalenie, czy szkoda jest normalnym następstwem
tego zdarzenia
(selekcja następstw)
Prawo cywilne
Związek przyczynowy
Test warunku koniecznego
-
conditio sine qua non -
pozwala stwierdzić, czy między zdarzeniem a szkodą
zachodzi obiektywna zależność
Należy
zbadać,
czy
niewystąpienie
zdarzenia
powodowałoby, że szkoda także nie wystąpiłaby
Pozytywny wynik testu oznacza, że dane zdarzenie
stanowi warunek konieczny wystąpienia szkody
o
Przykład: Fakt, że uszczerbek, jaki doznało dziecko w
szkole podczas nieobecności nauczyciela w czasie zabawy
substancją chemiczną, mógłby zaistnieć także podczas
doświadczeń prowadzonych przez pedagoga, nie ma
znaczenia dla ustalenia, że w tym konkretnym przypadku to
właśnie nieobecność nauczyciela doprowadziła do szkody,
bowiem należy sądzić, że ten zapobiegłby zabawom dzieci z
niebezpiecznymi substancjami
Prawo cywilne
Związek przyczynowy
Selekcja
następstw
-
szkoda
jako
normalne
następstwo zdarzenia
Selekcja następstw
ma na celu wskazanie tych, które
według przyjętego kryterium uznawane są za pozostające
w rzeczywistym związku ze zdarzeniem i tym samym
powinny być objęte obowiązkiem odszkodowawczym
Obiektywne ustalenie, czy prawdopodobieństwo
skutku
zwiększa
się
każdorazowo
wraz
z
wystąpieniem przyczyny danego rodzaju
Ustalenie, czy dane zdarzenie należy do okoliczności
ogólnie sprzyjających powstaniu badanego skutku
o
Przykład: W konkretnych okolicznościach nawet wysoce
prawdopodobny skutek nie musi wystąpić, będzie jednak
normalnym następstwem, jeżeli zaistnieje (np. śmierć lub
poważne uszkodzenie ciała jako skutek katastrofy lotniczej)
Prawo cywilne
Związek przyczynowy
Przy selekcji następstw, dla określenia wzorca relacji
kauzalnej i prognozy prawdopodobieństwa korzysta się z
wiedzy o otaczającej nas rzeczywistości i zależnościach
danego rodzaju, głównie z wyników badań naukowych,
danych statystycznych oraz doświadczenia życiowego (por.
wyrok SN z 2 czerwca 1956 r., III CR 515/56, OSNCK 1957,
nr 1, poz. 24)
Przy dokonywaniu oceny normalności nie jest konieczne
ustalenie, że każdorazowemu zaistnieniu danej
przyczyny towarzyszy badany skutek (por. wyrok SN z
28 lutego 2006 r., III CSK 135/05, LEX nr 201033)
Normalne następstwa określonych działań lub
zaniechań, m.in.:
o
szkody pszczelarza w wyniku stosowania środków
chemicznych w produkcji rolnej
o
uszkodzenie samochodu w wypadku drogowym wywołane
także
brakiem
części
zamiennych
w
warsztacie
samochodowym
Prawo cywilne
Związek przyczynowy
brak cech normalności w następstwach badanych
relacji kauzalnych stwierdzono m.in.
o
między udzieleniem urlopu wychowankowi zakładu
poprawczego a dokonaną przez niego kradzieżą w czasie
tegoż urlopu (wyrok SN z 23 kwietnia 1982 r., IV CR 60/82,
OSP 1983, z. 2, poz. 27);.
o
między wypadkiem komunikacyjnym a złamaniem kuli,
używanej w procesie rehabilitacji (wyrok SA w Łodzi z 21
maja 1991 r., I ACr 102/91, OSP 1991, z. 11, poz. 284);
o
między brakiem inicjatyw legislacyjnych a treścią ustaw
regulujących finansowanie systemu opieki zdrowotnej
(wyrok SN z 12 maja 2006 r., V CSK 110/05)
Prawo cywilne
Związek przyczynowy
Relacje kauzalne mogą mieć postać wieloczłonową, a ich
elementy mogą występować jednocześnie lub układać się w
łańcuch przyczynowo-skutkowy
Jeżeli jednak pojawi się zdarzenie (nova causa
interveniens), które w łańcuchu kauzalnym nie może być
uznane za normalne następstwo badanej przyczyny, to w
adekwatnym związku przyczynowym pozostawać będą
wyłącznie następstwa zaistniałe przed tym zdarzeniem,
przerywającym relację kauzalną (por. wyroki SN: z 6 marca
2006 r., II PK 213/05, LEX nr 299146 oraz z 18 maja 2000 r.,
III CKN 810/98, LEX nr 51363).
Prawo cywilne
Związek przyczynowy
Ciężar
dowodu
relacji
kauzalnych
spoczywa
na
poszkodowanym
•
(art. 6 k.c.)
Przepisy szczególne przewidują odstępstwa (por. art. 427
k.c., który wprowadza domniemanie prawne co do związku
przyczynowego między niestarannym nadzorem a szkodą).
Można korzystać z domniemań faktycznych (art. 231 k.p.c.)
Wobec trudności dowodowych uważa się wymóg wykazania
przesłanki związku przyczynowego za spełniony, jeżeli
poszkodowany udowodnił bardzo wysoki stopień
prawdopodobieństwa, że zdarzenie i szkoda pozostają w
adekwatnym związku przyczynowym (por. wyrok SN z 4
listopada 2005 r., V CK 182/05, LEX nr 180901
Prawo cywilne
Szkoda
Art. 361. § 1. Zobowiązany do odszkodowania
ponosi odpowiedzialność tylko za normalne
następstwa działania lub zaniechania, z którego
szkoda wynikła.
§ 2. W powyższych granicach, w braku
odmiennego
przepisu
ustawy
lub
postanowienia umowy, naprawienie szkody
obejmuje
straty,
które
poszkodowany
poniósł,
oraz
korzyści,
które
mógłby
osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.
Prawo cywilne
Szkoda
Szkoda - zakres obowiązku odszkodowawczego
Przepis art. 361 § 2 k.c. ma zastosowanie wyłącznie
do szkód majątkowych.
W granicach określonych adekwatnym związkiem
przyczynowym, w braku odmiennego przepisu
ustawy lub postanowienia umowy,
naprawienie
szkody obejmuje:
straty
, które poszkodowany poniósł,
oraz
korzyści, które mógłby osiągnąć
, gdyby mu
szkody nie wyrządzono.
Prawo cywilne
Szkoda
Szkoda – próba definicji
Szkodą jest uszczerbek w prawnie chronionych dobrach
poszkodowanego.
Szkodą jest wyłącznie uszczerbek powstały wbrew woli
poszkodowanego, dla odróżnienia szkody od nakładów,
wydatków i innych umniejszeń majątku poszkodowanego
ponoszonych przez niego dobrowolnie i niewymuszonych
danym zdarzeniem
Szkoda majątkowa - uszczerbki w dobrach o wartości
majątkowej
Szkoda niemajątkowa - uszczerbki o charakterze
niemajątkowym, polegających na ujemnych doznaniach
oraz cierpieniach fizycznych i psychicznych. Szkoda
niemajątkowa – Krzywda - podlega naprawieniu, gdy
jest
następstwem
naruszenia
dóbr
osobistych
poszkodowanego (zdrowie, cześć, nazwisko) – por. art. 24,
445 i 448 k.c.
Prawo cywilne
Szkoda
Zasada pełnego kompensowania szkody majątkowej
Strata (damnum emergens) obejmuje zmniejszenie
aktywów lub zwiększenie pasywów poszkodowanego, a
więc rzeczywisty uszczerbek w majątku należącym do
niego w chwili zdarzenia, za które odpowiedzialność została
przypisana oznaczonej osobie (np. zniszczenie cudzej
rzeczy)
Utracone korzyści (lucrum cessans) obejmują tę część
majątku poszkodowanego, o którą się jego aktywa nie
powiększyły lub pasywa nie zmniejszyły. Skutek ten
nastąpiłby, gdyby nie nastąpiły zdarzenie sprawcze, za
które odpowiedzialność została przypisana oznaczonej
osobie (np. utrata zarobków, utrata spodziewanego zysku z
zamierzonych transakcji handlowych, utrata korzyści z
władania rzeczą).
Prawo cywilne
Przykład –
Utrata korzyści w wyniku wydania
nieważnej decyzji administracyjnej
o
Powódka dochodziła od Skarbu Państwa zapłaty tytułem
odszkodowania
za
utracone
korzyści
w
postaci
nieuzyskanego
czynszu
najmu
z
zabudowanej
nieruchomości,
w
związku
z
ostateczną
decyzją
administracyjną. Sąd ustalił, że odpowiedni organ stwierdził
nieważność wymienionej decyzji i że już zasądzono na rzecz
powódki odszkodowanie za rzeczywistą szkodę. Powstały
jednak wątpliwości, co do możliwości rekompensaty
utraconych korzyści.
Szkoda w postaci utraconych korzyści z tytułu
czynszu najmu, będąca następstwem wydania decyzji
administracyjnej,
której
nieważność
następnie
stwierdzono,
powstaje
w
chwili
niemożności
uzyskania czynszu w terminie płatności.
Uchwała SN z 5.12.2008 r., III CZP123/08 (OSNC 2009, Nr
11, poz. 145)
Prawo cywilne
Szkoda
Metoda dyferencyjna
(różnicowa)
Metoda ta służy ustaleniu istnienia i wielkości szkody i
nakazuje przyjąć za szkodę różnicę między rzeczywistym
stanem dóbr poszkodowanego z chwili dokonywania
ustaleń a stanem hipotetycznym, jaki istniałby, gdyby do
zdarzenia sprawczego nie doszło
Cechą
tej
metody
jest
uwzględnienie
wszelkich
następstw określonego zdarzenia dla majątku
poszkodowanego, a więc nie tylko bezpośrednich skutków
dla
poszczególnych
dóbr
(np.
uszkodzeń
rzeczy,
samochodu, mieszkania), ale i dalszych konsekwencji dla
wszelkich
dóbr
składających
się
na
majątek
poszkodowanego (np. możliwości wykonywania zawodu,
zarobkowania).
Prawo cywilne
Szkoda
Stopień prawdopodobieństwa i szkoda ewentualna
Ustalenie uszczerbku w postaci lucrum cessans wymaga
wykazania w konkretnym przypadku wysokiego stopnia
prawdopodobieństwa utraty korzyści, chociaż nie jest
konieczny dowód pewności wystąpienia
Jeżeli prawdopodobieństwo uzyskania dochodu nie było
bardzo wysokie, ten stan można określić mianem szkody
ewentualnej
Szkoda ewentualna nie jest ona objęta obowiązkiem
odszkodowawczym na podstawie art. 361 § 2 k.c., gdyż
przepis ten dotyczy nieuzyskanego dochodu, a nie utratę
szansy
Kompensata szans uzyskania dochodu jest możliwa
wyłącznie na podstawie przepisów szczególnych (por. art.
444 § 2 i art. 446 § 3 k.c.
Prawo cywilne
Szkoda
Szkoda
w
granicach
pozytywnego
interesu
umownego
obejmuje uszczerbek powstały wskutek
niewykonania
lub
nienależytego
wykonania
zobowiązania (art.471 k.c.)
Szkoda w granicach negatywnego interesu umowny
to szkoda powstała przez niedojście do skutku
zamierzonej umowy (por. art. 39, 72 § 2, art. 103 § 3, art.
387 § 2, art. 390 § 1 zd. 1, art. 391, 566 § 1 zd. 2, art. 574
k.c)
Szkoda w granicach ujemnego interesu umownego
obejmuje wydatki poniesione dla jej zawarcia (koszty
łączności,
transportu,
noclegów,
przygotowania
dokumentów, obsługi prawnej)
Ujemny interes umowy obejmuje również uszczerbek
polegający na utracie korzyści, spodziewanych z innych
źródeł niż zamierzona umowa (np. z zawarcia umowy z
innym kontrahentem), o ile ich uzyskanie było realne, a
więc objęte adekwatnym związkiem przyczynowym (por.
wyrok SA w Katowicach z 3 lutego 2005 r., I ACa 1342/04,
LEX nr 147139
Prawo cywilne
Przykład -
Pasywa jako strata
1.
Powód kupił u pozwanego ciągnik rolniczy, na który
sprzedawca udzielił gwarancji. Po niemal trzech latach
maszyna uległa awarii i została oddana pozwanemu do
naprawy, za którą powód uiścił wynagrodzenie, na
podstawie
faktury
wystawionej
przez
pozwa nego,
opatrzonej adnotacją o udzielonej gwarancji jakości.
2.
Ta sama część ciągnika, która została wymieniona, uległa
jednak kolejnej awarii, której powstanie pracownik
pozwanego wykonujący kontrolę techniczną maszyny
przypisał wadliwemu wykonaniu poprzedniej naprawy.
3.
W związku z tym powód wezwał pozwanego do wykonania
naprawy, z ostrzeżeniem, że jej niewykonanie w
zakreślonym terminie spowoduje wydzierżawienie maszyny
od osoby trzeciej na koszt pozwanego, chyba że on sam do
starczy mu ciągnik zastępczy.
Prawo cywilne
Przykład
4.
Ciągnik wydano powodowi po kilku miesiącach, z
zastrzeżeniem, że naprawa była odpłatna, co powód
kwestionował, obstając przy jej gwarancyjnym charakterze.
Powód rozwiązał umowę dzierżawy ciągnika zastępczego i
wezwał pozwanego do zapłaty należności za dzierżawę.
5.
Przy rozpoznawaniu apelacji pozwanego Sąd okręgowy
powziął m.in. następującą wątpliwość: czy pojęcie szkody
rzeczywistej (damnum energens) w rozumieniu art. 361 § 1
KC obejmuje także nieza spokojone przez poszkodowanego
zobowiązanie na rzecz osoby trzeciej?
Pojęcie straty w rozumieniu art. 361 § 2 KC obejmuje
także wymagalne zobowią zanie poszkodowanego
wobec osoby trzeciej.
Uchwała SN z 10.7.2008 r., III CZP 62/08 (OSNC2009, Nr 7-
8, poz. 106)
Prawo cywilne
Szkoda
compensatio lucri cum damno
obowiązek
zredukowania
szkody
o
wielkość
uzyskanych korzyści
uwzględnienie nie tylko doznanych uszczerbków, ale także
korzyści uzyskanych przez poszkodowanego wskutek
zdarzenia, które wywołało szkodę
uzyskana korzyść podlega zaliczeniu tylko wówczas, gdy
zaspokaja interes poszkodowanego powstały wskutek tego
samego zdarzenia
ewentualne korzystne następstwa wynikają z tożsamego
zdarzenia – tego które spowodowało szkodę, jednocześnie
istnieje konieczność badania adekwatnego związku
przyczynowego
Prawo cywilne
Szkoda
Ciężar dowodu
istnienia szkody i jej rozmiaru
spoczywa na poszkodowanym (art. 6 k.c.)
Ułatwienia dowodowe – domniemania faktyczne (art.
231 k.p.c.)
Wobec trudności dowodowych i dla ochrony
uzasadnionych interesów poszkodowanego, można
również zastosować art. 322 k.p.c.
Sąd może w wyroku zasądzić odpowiednią sumę według
swej oceny, opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności
sprawy, jeżeli uzna, że ścisłe udowodnienie wysokości
żądania jest niemożliwe lub nader utrudnione.
Przepis ten nie zwalnia jednak poszkodowanego od
konieczności wykazania faktu powstania szkody. Sąd może
skorzystać z art. 322 k.p.c., dopiero gdy wyczerpie
dostępne środki dowodowe (por. wyrok SN z 26 stycznia
1976 r., I CR 954/75, LEX nr 7795)
Prawo cywilne
Funkcje odszkodowania
funkcja kompensacyjna
polega na wyrównaniu
szkody
doznanej
przez
poszkodowanego
i
doprowadzeniu do takiej sytuacji, jak gdyby
zdarzenie wywołujące szkodliwe następstwa nie
nastąpiło
funkcja represyjna
wyraża się w zadaniu osobie
odpowiedzialnej za szkodę dolegliwości związanej z
ciążącym
na
niej
obowiązkiem
świadczenia
odszkodowawczego
funkcja prewencyjna (wychowawcza)
polega na
oddziaływaniu
norm
prawnych
wyznaczających
odpowiedzialność odszkodowawczą, w kierunku
kształtowania
lub
umacniania
postaw
ludzi
sprzyjających zapobieganiu wyrządzaniu szkód
Prawo cywilne
Odszkodowanie
-
Sposób
naprawienia
szkody
Art. 363 § 1 k.c. Naprawienie szkody
powinno
nastąpić,
według
wyboru
poszkodowanego, bądź przez przywrócenie
stanu poprzedniego, bądź przez zapłatę
odpowiedniej sumy pieniężnej. Jednakże
gdyby przywrócenie stanu poprzedniego
było niemożliwe albo gdyby pociągało za
sobą
dla
zobowiązanego
nadmierne
trudności
lub
koszty,
roszczenie
poszkodowanego
ogranicza
się
do
świadczenia w pieniądzu.
Prawo cywilne
Odszkodowanie – sposób naprawienia
szkody
Art. 363 § 1 k.c. - możliwość naprawienia
(skompensowania) szkody przez:
przywrócenie stanu poprzedniego, bądź przez
zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej,
zapewnienie poszkodowanemu prawo dokonania
wyboru
Prawo cywilne
Odszkodowanie – sposób naprawienia
szkody
Art. 363 k.c. ma charakter dyspozytywny i w granicach
swobody umów strony mogą odmiennie określić sposób
naprawienia szkody
Jedno
roszczenie
odszkodowawcze
(zobowiązanie
przemienne-art.365 k.c.)
Dokonany
przez
poszkodowanego
wybór
sposobu
naprawienia szkody nie może być zmieniony bez zgody
zobowiązanego. Jeżeli więc wybierze świadczenie pieniężne,
nie może skutecznie w trakcie postępowania sądowego
zmienić roszczenia i zażądać restytucji (por. wyrok SN z 20
września 2004 r., IV CK 612/03, LEX nr 122870).
Prawo cywilne
Odszkodowanie – sposób naprawienia
szkody
Restytucja
Przywrócenie
stanu
poprzedniego
polega
na
doprowadzeniu
dóbr
i
interesów
poszkodowanego
dotkniętych uszczerbkiem do stanu, w jakim znajdowały się
przed wyrządzeniem szkody.
Nie zawsze musi chodzić o stan identyczny, ale
przykładowo rzecz powinna odzyskać swoje walory
użytkowe i estetyczne, aby była zdolna, jak przed
wyrządzeniem szkody, zaspokoić potrzeby poszkodowanego
(por. wyrok SN z 19 lutego 2003 r., V CKN 1690/00, LEX nr
83828)
Przywrócenie stanu poprzedniego może więc polegać na
działaniach, takich jak: naprawa uszkodzonej rzeczy, zwrot
rzeczy, zamiana jej na inną rzecz tego samego rodzaju,
przeniesienie własności rzeczy zamiennej za rzecz
całkowicie zniszczoną, wykonanie określonej usługi.
Także poszkodowany może zostać upoważniony do
przywrócenia stanu poprzedniego na koszt zobowiązanego.
Prawo cywilne
Przykład
Restytucja naturalna
o
Powodowie wybudowali studnię, docierając do pierwszego
poziomu wodonośnego. Na sąsiedniej działce pozwany
zlokalizował bazę środków chemicznych, które zanie czyściły
wodę w studni. Jedynym sposobem pozyskania wody jest
wybudowanie studni głębinowej, gdyż trzeba się dostać do
drugiego
poziomu
wodonośnego.
Sąd
zobowiązał
pozwanego do budowy studni głębinowej w innym miejscu
niż dotychczas istniejąca studnia kopana.
W razie wyrządzenia szkody, polegającej na
pozbawieniu poszkodowanego moż ności pobierania
zdatnej do użytku wody z urządzonej na jego gruncie
studni, sąd jest uprawniony do nakazania sprawcy
szkody przywrócenia stanu poprzedniego w zakresie
dostępu do wody przez zobowiązanie go do
zbudowania na tym gruncie, w innym miejscu, nowej
studni, gdy niemożliwe jest doprowadzenie zatrutej
studni do stanu używalności (art. 363 § 1 KC).
Wyrok SN z 29.11.1982 r., I CR 377/82 (OSNCP 1983, Nr 9,
poz. 134)
Prawo cywilne
Odszkodowanie – sposób naprawienia
szkody
Prawo wyboru
sposobu naprawienia szkody przyznane
poszkodowanemu
jest
ograniczone
,
pozostawiając
wyłącznie drogę zapłaty odszkodowania w postaci
świadczenia w pieniądzu (art. 363 § 1 zd. 2), gdy:
przywrócenie stanu poprzedniego byłoby niemożliwe
przywrócenie stanu poprzedniego pociągałoby za sobą dla
zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty
Naprawienie szkody przez zapłatę odszkodowania
pieniężnego wymaga ustalenia szkody w pieniądzu. Jej
rozmiar należy określić według metody różnicowej, a więc
poszkodowany może żądać kompensaty uszczerbku
wywołanego w jego majątku przez zdarzenie, za które
odpowiada podmiot zobowiązany.
Prawo cywilne
Odszkodowanie – sposób naprawienia
szkody
Art. 363 § 2 k.c. Wysokość odszkodowania powinna
być
ustalona
według
cen
z
daty
ustalenia
odszkodowania, chyba że szczególne okoliczności
wymagają przyjęcia za podstawę cen istniejących w
innej chwili.
Należy ocenić wartość dobra dla poszkodowanego,
zwłaszcza ze względu na sposób jego użycia i związki
funkcjonalne, w jakich pozostaje (praetium singulare)
Nie oznacza to uwzględnienia wartości emocjonalnej, jaką
przedstawia dane dobro dla poszkodowanego (preatium
affectionis, np. pamiątka rodzinna)
Nie można też ustalać szkody, biorąc pod uwagę kryterium
obiektywne
ceny
rynkowej
dobra
dotkniętego
uszczerbkiem, bez powiązań z resztą jego majątku
(praetium commune, np. cena jednego, zniszczonego
elementu z kolekcji, która utraciła swą wartość)
Należy uwzględnić stopień zużycia rzeczy
Prawo cywilne
Odszkodowanie
Ograniczenia obowiązku naprawienia szkody z uwagi
na przyczynienie się poszkodowanego do jej
wyrządzenia
Art. 362. k.c. Jeżeli poszkodowany przyczynił się do
powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej
naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu
stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia
winy obu stron
zachowanie poszkodowanego pozostające w adekwatnym
związku przyczynowym z powstałą szkodą, za którą ponosi
odpowiedzialność inna osoba (tzw. causa concurrens, tj.
przyczyna współuczestnicząca) (I)
zachowanie
poszkodowanego
jest
obiektywnie
nieprawidłowe (II)
wina poszkodowa nego (III)
badanie podstawy odpowiedzialności (IV)
Prawo cywilne
Odszkodowanie
Ograniczenia obowiązku naprawienia szkody z uwagi
na przyczynienie się poszkodowanego do jej
wyrządzenia
Poszkodowany może przyczynić się do powstania lub
zwiększenia szkody
Jeżeli zachowanie poszkodowanego współistnieje od
początku z przyczyną, za którą odpowiada dłużnik, wówczas
poszkodowany przyczynia się do powstania szkody (np.
podjęcie
hodowli
pszczół
w
pobliżu
szkodliwego
oddziaływania zakładu przemysłowego).
Poszkodowany przyczynia się do zwiększenia szkody,
jeżeli ponosząc już uszczerbek, za który odpowiada dłużnik,
podejmuje działania lub zaniechania, wpływające na
wielkość szkody w ten sposób, że ich brak byłby
równoznaczny z mniejszym rozmiarem uszczerbku (np.
zaniedbuje leczenie zalecone mu w związku z chorobą).
Prawo cywilne
Przykład -
Przyczynienie się do powstania
szkody
o
Powódką, przechodząc w miejscu do tego przeznaczonym,
została potrącona przez nad jeżdżający tramwaj. Powódka
miała problemy ze znalezieniem zejścia z jezdni, a motor
niczy lekkomyślnie przyjął, że powódka zdąży bezpiecznie
przejść przez torowisko.
Zgodnie z art. 362 KC, obowiązek naprawienia szkody
ulega zmniejszeniu „sto sownie do okoliczności", a
stopień winy, i to obu stron, może mieścić się w
zespole tych okoliczności jedynie wówczas, gdy
sprawca szkody ponosi odpowiedzialność na zasadzie
winy
Wyrok SN z 15.4.1999 r., ICKN 1012/97 (OSP 2001, Nr 1,
poz. 2)
Prawo cywilne
Szkoda przyszła
Pojęciem szkody przyszłej należy określać wyłącznie te
uszczerbki, których w chwili wyrokowania poszkodowany
jeszcze nie doznał
Nie są one objęte obowiązkiem odszkodowawczym, gdyż
obowiązek naprawienia szkody nie jest związany ze stanem
zagrożenia, ale dopiero z zaistnieniem szkody.
Ustawodawca określa szczególne przypadki, gdy kreuje
obowiązek naprawienia szkody przyszłej (por. art. 444 § 2 i
3 oraz art. 446 § 2 i 3 k.c.
Prawo cywilne
Przykład
Odpowiedzialność za szkody przyszłe
o
Czy sąd, zasądzając w sprawie o odszkodowanie określone
świadczenia, może uwzględnić żądanie powoda ustalenia w
wyroku odpowiedzialności pozwanego za dalsze szkody
mogące powstać w przyszłości na skutek tego samego
zdarzenia? W razie odpowiedzi twierdzącej, czy w wypadku
stwierdzenia przyczynienia się powoda do powstania szkody
należy też określić w sentencji wyroku stopień przyczynienia
się?
W sprawie o naprawienie szkody wynikłej z
uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia
zasądzenie określonego świadczenia nie wyłącza
jednoczesnego
ustalenia
w
sentencji
wyroku
odpowiedzialności pozwanego za szkody mogące
powstać w przyszłości z tego samego zdarzenia. W
razie przyczynienia się poszkodowanego do szkody
sąd określa również w sentencji stopień tego
przyczynienia się.
Uchwała SN (7) - zasada prawna - z 17.4.1970 r., III PZP
34/69 (OSNCP1970, Nr 12, poz. 217)