Prawo cywilne

ZOBOWIĄZANIA – SZKODA

dr hab. Paweł Podrecki

Prawo cywilne



GŁÓWNE ZAGADNIENIA



Odpowiedzialność odszkodowawcza i jej
przesłanki



Zasady i rodzaje odpowiedzialności



Związek przyczynowy



Szkoda



Odszkodowanie



Sposób naprawienia szkody

Prawo cywilne



Odpowiedzialność odszkodowawcza i jej
przesłanki



Odpowiedzialność odszkodowawcza powstaje w
określonych przez system prawny okolicznościach.
Wystąpienie przewidzianych w prawie zdarzeń może
nakładać na podmioty stosunków cywilnoprawnych
obowiązek naprawienia szkody.



Odpowiedzialność

odszkodowawcza

ma

postać

stosunku zobowiązaniowego, który łączy:



poszkodowanego

(wierzyciel)



z

osobą,

której

zostanie

przypisana

odpowiedzialność (dłużnik)



przedmiotem

zobowiązania

jest

świadczenie

odszkodowawcze

Prawo cywilne



Odpowiedzialność odszkodowawcza i jej
przesłanki



System prawny uzależnia

obowiązek naprawienia

szkody

od zaistnienia następujących przesłanek:



zdarzenia

, z którym na określonych zasadach normy

prawne wiążą obowiązek naprawienia szkody przez
dłużnika



szkody



związku przyczynowego

, pozwalającego ustalić, że

zdarzenie jest przyczyną szkody

Prawo cywilne



Zasady i rodzaje odpowiedzialności



Zasady odpowiedzialności

- reguły, które decydują,

komu

należy

przypisać

odpowiedzialność

za

zdarzenie powodujące szkodę



Zasada winy

- opiera się ona na założeniu moralno-

etyczny. Kto swoim zawinionym czynem wyrządził komuś
szkodę, powinien ponosić konsekwencje swego zachowania
i wyrównać poszkodowanemu doznaną przez niego szkodę
(por. art. 415 i 471 KC)



Zasada ryzyka -

opiera się na założeniu, że ten, kto

eksploatuje pewne niebezpieczne dla otoczenia urządzenia
lub posługuje się dla realizacji swoich interesów podległymi
mu osobami, powinien ponosić odpowiedzialność za szkody
stąd wynikłe dla innych osób, chociażby sam winy nie
ponosił (por. art. 430, 433-436, 474 KC)

Prawo cywilne



Zasady i rodzaje odpowiedzialności



Zasada

słuszności

-

polega

na

przypisaniu

odpowiedzialności odszkodowawczej danej osobie ze
względu na szczególnie doniosłe względy etyczne opisane
w zasadach współżycia społecznego. Zasada ma charakter
subsydiarny w sytuacjach wskazanych wyraźnie w ustawie
(por. art. 417, 428, 431 § 2 KC)



Zasada gwarancyjno-repartycyjna

- uzasadnieniem tej

zasady jest w przypadku ubezpieczeń współuczestnictwo
potencjalnych sprawców szkód lub osób nimi zagrożonych
w tworzeniu ogólnego funduszu, z którego wypłaca się
odpowiednie odszkodo wania. Funduszem tym zarządza
zakład ubezpieczeń.

Prawo cywilne



Zasady i rodzaje odpowiedzialności



Rodzaje odpowiedzialności

- wskazany przez system

prawny zespół reguł określających odpowiedzialność
odszkodowawczą



Odpowiedzialność kontraktowa

- zespół przepisów

prawnych

łączący

obowiązek

odszkodowawczy

z

niewykonaniem lub nienale żytym wykonaniem istniejącego
uprzednio zobowiązania (art. 471 i n.)



Odpowiedzialność

deliktowa

-

zespół

przepisów

określających obowiązek naprawienia szkody, gdzie
obowiązek ten jest pierwotny, w przeciwieństwie do
odpowiedzialności tzw. kontraktowej, gdzie jest on
następczy. Są to głównie czyny niedozwolone (art. 415 i n.),
ale również inne stany faktyczne niepolegające wyłącznie
tylko na zawinionym wyrządzeniu szkody, a więc na delikcie
w ścisłym tego słowa znaczeniu.

Prawo cywilne



Zasady i rodzaje odpowiedzialności



odpowiedzialność

gwarancyjno-repartycyjna

-

charakteryzuje się na przykładzie ubezpieczeń tym, że
świadczenie ubezpieczyciela, chociaż wynika z zawartej
umowy ma charakter świadczenia pierwotnego. W
przeciwień stwie

do

odpowiedzialności

ex

delicto

zobowiązanym do świadczenia nie jest sprawca szkody, lecz
zakład ubezpieczeń – inna osoba.



inne rodzaje odpowiedzialności



odpowiedzialność państwa za szko dy wyrządzone przy
dozwolonym wykonywaniu funkcji władczych (art. 417 KC)



odpowiedzialność

oraz

przy

wykonywaniu

przez

jakiekolwiek osoby praw podmiotowych (por. np. art. 142,
149, 182 § 1 KC)



szkody poniesione w cudzym lub wspólnym interesie (por.
art. 438 KC)

Prawo cywilne



Związek przyczynowy



Art.

361.

§

1.

Zobowiązany

do

odszkodowania ponosi odpowiedzialność
tylko za normalne następstwa działania lub
zaniechania, z którego szkoda wynikła.



§ 2. W powyższych granicach, w braku
odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia
umowy, naprawienie szkody obejmuje straty,
które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które
mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie
wyrządzono.

Prawo cywilne



Związek przyczynowy



Związek przyczynowy

- relacja między zdarzeniem a

szkodą



Element odpowiedzialności odszkodowawczej



Teoria adekwatnego związku przyczynowego

-

odpowiedzialność podmiotu obejmuje jedynie zwykłe
(regularne) następstwa danej przyczyny



Zobowiązany

do

odszkodowania

ponosi

odpowiedzialność tylko za normalne następstwa
działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła

Prawo cywilne



Związek przyczynowy



Funkcje związku przyczynowego:



pozwala przypisać odpowiedzialność za szkodę podmiotowi



określa zakres odpowiedzialności dłużnika za szkodę
doznaną przez poszkodowanego, wskazując uszczerbek
podlegający naprawieniu



Wyjątki od reguły art. 361 § 1 k.c.



Przepisy szczególne: art. 225, 478, 714, 739, 841 k.c.
(tzw. casus mixtus – skutki przypadku)



Związek normatywny - odstąpienie od przesłanki
faktycznego istnienia więzi kauzalnej, wprowadzając
zależność mocą normy prawnej (art. 422, 438, 481, 846 § 1
k.c.).

Prawo cywilne



Związek przyczynowy



Badanie

w

określonym

stanie

faktycznym

adekwatnego związku przyczynowego



ustalenie, czy zdarzenie stanowi warunek konieczny
wystąpienia szkody

(test conditio sine qua non)



ustalenie, czy szkoda jest normalnym następstwem
tego zdarzenia

(selekcja następstw)

Prawo cywilne



Związek przyczynowy



Test warunku koniecznego

-

conditio sine qua non -

pozwala stwierdzić, czy między zdarzeniem a szkodą
zachodzi obiektywna zależność



Należy

zbadać,

czy

niewystąpienie

zdarzenia

powodowałoby, że szkoda także nie wystąpiłaby



Pozytywny wynik testu oznacza, że dane zdarzenie
stanowi warunek konieczny wystąpienia szkody

o

Przykład: Fakt, że uszczerbek, jaki doznało dziecko w
szkole podczas nieobecności nauczyciela w czasie zabawy
substancją chemiczną, mógłby zaistnieć także podczas
doświadczeń prowadzonych przez pedagoga, nie ma
znaczenia dla ustalenia, że w tym konkretnym przypadku to
właśnie nieobecność nauczyciela doprowadziła do szkody,
bowiem należy sądzić, że ten zapobiegłby zabawom dzieci z
niebezpiecznymi substancjami

Prawo cywilne



Związek przyczynowy



Selekcja

następstw

-

szkoda

jako

normalne

następstwo zdarzenia



Selekcja następstw

ma na celu wskazanie tych, które

według przyjętego kryterium uznawane są za pozostające
w rzeczywistym związku ze zdarzeniem i tym samym
powinny być objęte obowiązkiem odszkodowawczym



Obiektywne ustalenie, czy prawdopodobieństwo
skutku

zwiększa

się

każdorazowo

wraz

z

wystąpieniem przyczyny danego rodzaju



Ustalenie, czy dane zdarzenie należy do okoliczności
ogólnie sprzyjających powstaniu badanego skutku

o

Przykład: W konkretnych okolicznościach nawet wysoce
prawdopodobny skutek nie musi wystąpić, będzie jednak
normalnym następstwem, jeżeli zaistnieje (np. śmierć lub
poważne uszkodzenie ciała jako skutek katastrofy lotniczej)

Prawo cywilne



Związek przyczynowy



Przy selekcji następstw, dla określenia wzorca relacji
kauzalnej i prognozy prawdopodobieństwa korzysta się z
wiedzy o otaczającej nas rzeczywistości i zależnościach
danego rodzaju, głównie z wyników badań naukowych,
danych statystycznych oraz doświadczenia życiowego (por.
wyrok SN z 2 czerwca 1956 r., III CR 515/56, OSNCK 1957,
nr 1, poz. 24)



Przy dokonywaniu oceny normalności nie jest konieczne
ustalenie, że każdorazowemu zaistnieniu danej
przyczyny towarzyszy badany skutek (por. wyrok SN z
28 lutego 2006 r., III CSK 135/05, LEX nr 201033)



Normalne następstwa określonych działań lub
zaniechań, m.in.:

o

szkody pszczelarza w wyniku stosowania środków
chemicznych w produkcji rolnej

o

uszkodzenie samochodu w wypadku drogowym wywołane
także

brakiem

części

zamiennych

w

warsztacie

samochodowym

Prawo cywilne



Związek przyczynowy



brak cech normalności w następstwach badanych
relacji kauzalnych stwierdzono m.in.

o

między udzieleniem urlopu wychowankowi zakładu
poprawczego a dokonaną przez niego kradzieżą w czasie
tegoż urlopu (wyrok SN z 23 kwietnia 1982 r., IV CR 60/82,
OSP 1983, z. 2, poz. 27);.

o

między wypadkiem komunikacyjnym a złamaniem kuli,
używanej w procesie rehabilitacji (wyrok SA w Łodzi z 21
maja 1991 r., I ACr 102/91, OSP 1991, z. 11, poz. 284);

o

między brakiem inicjatyw legislacyjnych a treścią ustaw
regulujących finansowanie systemu opieki zdrowotnej
(wyrok SN z 12 maja 2006 r., V CSK 110/05)

Prawo cywilne



Związek przyczynowy



Relacje kauzalne mogą mieć postać wieloczłonową, a ich
elementy mogą występować jednocześnie lub układać się w
łańcuch przyczynowo-skutkowy



Jeżeli jednak pojawi się zdarzenie (nova causa
interveniens), które w łańcuchu kauzalnym nie może być
uznane za normalne następstwo badanej przyczyny, to w
adekwatnym związku przyczynowym pozostawać będą
wyłącznie następstwa zaistniałe przed tym zdarzeniem,
przerywającym relację kauzalną (por. wyroki SN: z 6 marca
2006 r., II PK 213/05, LEX nr 299146 oraz z 18 maja 2000 r.,
III CKN 810/98, LEX nr 51363).

Prawo cywilne



Związek przyczynowy



Ciężar

dowodu

relacji

kauzalnych

spoczywa

na

poszkodowanym

•

(art. 6 k.c.)



Przepisy szczególne przewidują odstępstwa (por. art. 427
k.c., który wprowadza domniemanie prawne co do związku
przyczynowego między niestarannym nadzorem a szkodą).



Można korzystać z domniemań faktycznych (art. 231 k.p.c.)



Wobec trudności dowodowych uważa się wymóg wykazania
przesłanki związku przyczynowego za spełniony, jeżeli
poszkodowany udowodnił bardzo wysoki stopień
prawdopodobieństwa, że zdarzenie i szkoda pozostają w
adekwatnym związku przyczynowym (por. wyrok SN z 4
listopada 2005 r., V CK 182/05, LEX nr 180901

Prawo cywilne



Szkoda



Art. 361. § 1. Zobowiązany do odszkodowania
ponosi odpowiedzialność tylko za normalne
następstwa działania lub zaniechania, z którego
szkoda wynikła.



§ 2. W powyższych granicach, w braku
odmiennego

przepisu

ustawy

lub

postanowienia umowy, naprawienie szkody
obejmuje

straty,

które

poszkodowany

poniósł,

oraz

korzyści,

które

mógłby

osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.

Prawo cywilne



Szkoda



Szkoda - zakres obowiązku odszkodowawczego



Przepis art. 361 § 2 k.c. ma zastosowanie wyłącznie
do szkód majątkowych.



W granicach określonych adekwatnym związkiem
przyczynowym, w braku odmiennego przepisu
ustawy lub postanowienia umowy,

naprawienie

szkody obejmuje:



straty

, które poszkodowany poniósł,



oraz

korzyści, które mógłby osiągnąć

, gdyby mu

szkody nie wyrządzono.

Prawo cywilne



Szkoda



Szkoda – próba definicji



Szkodą jest uszczerbek w prawnie chronionych dobrach
poszkodowanego.



Szkodą jest wyłącznie uszczerbek powstały wbrew woli
poszkodowanego, dla odróżnienia szkody od nakładów,
wydatków i innych umniejszeń majątku poszkodowanego
ponoszonych przez niego dobrowolnie i niewymuszonych
danym zdarzeniem



Szkoda majątkowa - uszczerbki w dobrach o wartości
majątkowej



Szkoda niemajątkowa - uszczerbki o charakterze
niemajątkowym, polegających na ujemnych doznaniach
oraz cierpieniach fizycznych i psychicznych. Szkoda
niemajątkowa – Krzywda - podlega naprawieniu, gdy
jest

następstwem

naruszenia

dóbr

osobistych

poszkodowanego (zdrowie, cześć, nazwisko) – por. art. 24,
445 i 448 k.c.

Prawo cywilne



Szkoda



Zasada pełnego kompensowania szkody majątkowej



Strata (damnum emergens) obejmuje zmniejszenie
aktywów lub zwiększenie pasywów poszkodowanego, a
więc rzeczywisty uszczerbek w majątku należącym do
niego w chwili zdarzenia, za które odpowiedzialność została
przypisana oznaczonej osobie (np. zniszczenie cudzej
rzeczy)



Utracone korzyści (lucrum cessans) obejmują tę część
majątku poszkodowanego, o którą się jego aktywa nie
powiększyły lub pasywa nie zmniejszyły. Skutek ten
nastąpiłby, gdyby nie nastąpiły zdarzenie sprawcze, za
które odpowiedzialność została przypisana oznaczonej
osobie (np. utrata zarobków, utrata spodziewanego zysku z
zamierzonych transakcji handlowych, utrata korzyści z
władania rzeczą).

Prawo cywilne



Przykład –

Utrata korzyści w wyniku wydania

nieważnej decyzji administracyjnej

o

Powódka dochodziła od Skarbu Państwa zapłaty tytułem
odszkodowania

za

utracone

korzyści

w

postaci

nieuzyskanego

czynszu

najmu

z

zabudowanej

nieruchomości,

w

związku

z

ostateczną

decyzją

administracyjną. Sąd ustalił, że odpowiedni organ stwierdził
nieważność wymienionej decyzji i że już zasądzono na rzecz
powódki odszkodowanie za rzeczywistą szkodę. Powstały
jednak wątpliwości, co do możliwości rekompensaty
utraconych korzyści.



Szkoda w postaci utraconych korzyści z tytułu
czynszu najmu, będąca następstwem wydania decyzji
administracyjnej,

której

nieważność

następnie

stwierdzono,

powstaje

w

chwili

niemożności

uzyskania czynszu w terminie płatności.



Uchwała SN z 5.12.2008 r., III CZP123/08 (OSNC 2009, Nr
11, poz. 145)

Prawo cywilne



Szkoda



Metoda dyferencyjna

(różnicowa)



Metoda ta służy ustaleniu istnienia i wielkości szkody i
nakazuje przyjąć za szkodę różnicę między rzeczywistym
stanem dóbr poszkodowanego z chwili dokonywania
ustaleń a stanem hipotetycznym, jaki istniałby, gdyby do
zdarzenia sprawczego nie doszło



Cechą

tej

metody

jest

uwzględnienie

wszelkich

następstw określonego zdarzenia dla majątku
poszkodowanego, a więc nie tylko bezpośrednich skutków
dla

poszczególnych

dóbr

(np.

uszkodzeń

rzeczy,

samochodu, mieszkania), ale i dalszych konsekwencji dla
wszelkich

dóbr

składających

się

na

majątek

poszkodowanego (np. możliwości wykonywania zawodu,
zarobkowania).

Prawo cywilne



Szkoda



Stopień prawdopodobieństwa i szkoda ewentualna



Ustalenie uszczerbku w postaci lucrum cessans wymaga
wykazania w konkretnym przypadku wysokiego stopnia
prawdopodobieństwa utraty korzyści, chociaż nie jest
konieczny dowód pewności wystąpienia



Jeżeli prawdopodobieństwo uzyskania dochodu nie było
bardzo wysokie, ten stan można określić mianem szkody
ewentualnej



Szkoda ewentualna nie jest ona objęta obowiązkiem
odszkodowawczym na podstawie art. 361 § 2 k.c., gdyż
przepis ten dotyczy nieuzyskanego dochodu, a nie utratę
szansy



Kompensata szans uzyskania dochodu jest możliwa
wyłącznie na podstawie przepisów szczególnych (por. art.
444 § 2 i art. 446 § 3 k.c.

Prawo cywilne



Szkoda



Szkoda

w

granicach

pozytywnego

interesu

umownego

obejmuje uszczerbek powstały wskutek

niewykonania

lub

nienależytego

wykonania

zobowiązania (art.471 k.c.)



Szkoda w granicach negatywnego interesu umowny

to szkoda powstała przez niedojście do skutku
zamierzonej umowy (por. art. 39, 72 § 2, art. 103 § 3, art.
387 § 2, art. 390 § 1 zd. 1, art. 391, 566 § 1 zd. 2, art. 574
k.c)



Szkoda w granicach ujemnego interesu umownego
obejmuje wydatki poniesione dla jej zawarcia (koszty
łączności,

transportu,

noclegów,

przygotowania

dokumentów, obsługi prawnej)



Ujemny interes umowy obejmuje również uszczerbek
polegający na utracie korzyści, spodziewanych z innych
źródeł niż zamierzona umowa (np. z zawarcia umowy z
innym kontrahentem), o ile ich uzyskanie było realne, a
więc objęte adekwatnym związkiem przyczynowym (por.
wyrok SA w Katowicach z 3 lutego 2005 r., I ACa 1342/04,
LEX nr 147139

Prawo cywilne



Przykład -

Pasywa jako strata

1.

Powód kupił u pozwanego ciągnik rolniczy, na który
sprzedawca udzielił gwarancji. Po niemal trzech latach
maszyna uległa awarii i została oddana pozwanemu do
naprawy, za którą powód uiścił wynagrodzenie, na
podstawie

faktury

wystawionej

przez

pozwa nego,

opatrzonej adnotacją o udzielonej gwarancji jakości.

2.

Ta sama część ciągnika, która została wymieniona, uległa
jednak kolejnej awarii, której powstanie pracownik
pozwanego wykonujący kontrolę techniczną maszyny
przypisał wadliwemu wykonaniu poprzedniej naprawy.

3.

W związku z tym powód wezwał pozwanego do wykonania
naprawy, z ostrzeżeniem, że jej niewykonanie w
zakreślonym terminie spowoduje wydzierżawienie maszyny
od osoby trzeciej na koszt pozwanego, chyba że on sam do
starczy mu ciągnik zastępczy.

Prawo cywilne



Przykład

4.

Ciągnik wydano powodowi po kilku miesiącach, z
zastrzeżeniem, że naprawa była odpłatna, co powód
kwestionował, obstając przy jej gwarancyjnym charakterze.
Powód rozwiązał umowę dzierżawy ciągnika zastępczego i
wezwał pozwanego do zapłaty należności za dzierżawę.

5.

Przy rozpoznawaniu apelacji pozwanego Sąd okręgowy
powziął m.in. następującą wątpliwość: czy pojęcie szkody
rzeczywistej (damnum energens) w rozumieniu art. 361 § 1
KC obejmuje także nieza spokojone przez poszkodowanego
zobowiązanie na rzecz osoby trzeciej?



Pojęcie straty w rozumieniu art. 361 § 2 KC obejmuje
także wymagalne zobowią zanie poszkodowanego
wobec osoby trzeciej.



Uchwała SN z 10.7.2008 r., III CZP 62/08 (OSNC2009, Nr 7-
8, poz. 106)

Prawo cywilne



Szkoda



compensatio lucri cum damno



obowiązek

zredukowania

szkody

o

wielkość

uzyskanych korzyści



uwzględnienie nie tylko doznanych uszczerbków, ale także
korzyści uzyskanych przez poszkodowanego wskutek
zdarzenia, które wywołało szkodę



uzyskana korzyść podlega zaliczeniu tylko wówczas, gdy
zaspokaja interes poszkodowanego powstały wskutek tego
samego zdarzenia



ewentualne korzystne następstwa wynikają z tożsamego
zdarzenia – tego które spowodowało szkodę, jednocześnie
istnieje konieczność badania adekwatnego związku
przyczynowego

Prawo cywilne



Szkoda



Ciężar dowodu

istnienia szkody i jej rozmiaru

spoczywa na poszkodowanym (art. 6 k.c.)



Ułatwienia dowodowe – domniemania faktyczne (art.
231 k.p.c.)



Wobec trudności dowodowych i dla ochrony
uzasadnionych interesów poszkodowanego, można
również zastosować art. 322 k.p.c.



Sąd może w wyroku zasądzić odpowiednią sumę według
swej oceny, opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności
sprawy, jeżeli uzna, że ścisłe udowodnienie wysokości
żądania jest niemożliwe lub nader utrudnione.



Przepis ten nie zwalnia jednak poszkodowanego od
konieczności wykazania faktu powstania szkody. Sąd może
skorzystać z art. 322 k.p.c., dopiero gdy wyczerpie
dostępne środki dowodowe (por. wyrok SN z 26 stycznia
1976 r., I CR 954/75, LEX nr 7795)

Prawo cywilne



Funkcje odszkodowania



funkcja kompensacyjna

polega na wyrównaniu

szkody

doznanej

przez

poszkodowanego

i

doprowadzeniu do takiej sytuacji, jak gdyby
zdarzenie wywołujące szkodliwe następstwa nie
nastąpiło



funkcja represyjna

wyraża się w zadaniu osobie

odpowiedzialnej za szkodę dolegliwości związanej z
ciążącym

na

niej

obowiązkiem

świadczenia

odszkodowawczego



funkcja prewencyjna (wychowawcza)

polega na

oddziaływaniu

norm

prawnych

wyznaczających

odpowiedzialność odszkodowawczą, w kierunku
kształtowania

lub

umacniania

postaw

ludzi

sprzyjających zapobieganiu wyrządzaniu szkód

Prawo cywilne



Odszkodowanie

-

Sposób

naprawienia

szkody



Art. 363 § 1 k.c. Naprawienie szkody
powinno

nastąpić,

według

wyboru

poszkodowanego, bądź przez przywrócenie
stanu poprzedniego, bądź przez zapłatę
odpowiedniej sumy pieniężnej. Jednakże
gdyby przywrócenie stanu poprzedniego
było niemożliwe albo gdyby pociągało za
sobą

dla

zobowiązanego

nadmierne

trudności

lub

koszty,

roszczenie

poszkodowanego

ogranicza

się

do

świadczenia w pieniądzu.

Prawo cywilne



Odszkodowanie – sposób naprawienia
szkody



Art. 363 § 1 k.c. - możliwość naprawienia
(skompensowania) szkody przez:



przywrócenie stanu poprzedniego, bądź przez



zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej,



zapewnienie poszkodowanemu prawo dokonania
wyboru

Prawo cywilne



Odszkodowanie – sposób naprawienia
szkody



Art. 363 k.c. ma charakter dyspozytywny i w granicach
swobody umów strony mogą odmiennie określić sposób
naprawienia szkody



Jedno

roszczenie

odszkodowawcze

(zobowiązanie

przemienne-art.365 k.c.)



Dokonany

przez

poszkodowanego

wybór

sposobu

naprawienia szkody nie może być zmieniony bez zgody
zobowiązanego. Jeżeli więc wybierze świadczenie pieniężne,
nie może skutecznie w trakcie postępowania sądowego
zmienić roszczenia i zażądać restytucji (por. wyrok SN z 20
września 2004 r., IV CK 612/03, LEX nr 122870).

Prawo cywilne



Odszkodowanie – sposób naprawienia
szkody



Restytucja



Przywrócenie

stanu

poprzedniego

polega

na

doprowadzeniu

dóbr

i

interesów

poszkodowanego

dotkniętych uszczerbkiem do stanu, w jakim znajdowały się
przed wyrządzeniem szkody.



Nie zawsze musi chodzić o stan identyczny, ale
przykładowo rzecz powinna odzyskać swoje walory
użytkowe i estetyczne, aby była zdolna, jak przed
wyrządzeniem szkody, zaspokoić potrzeby poszkodowanego
(por. wyrok SN z 19 lutego 2003 r., V CKN 1690/00, LEX nr
83828)



Przywrócenie stanu poprzedniego może więc polegać na
działaniach, takich jak: naprawa uszkodzonej rzeczy, zwrot
rzeczy, zamiana jej na inną rzecz tego samego rodzaju,
przeniesienie własności rzeczy zamiennej za rzecz
całkowicie zniszczoną, wykonanie określonej usługi.



Także poszkodowany może zostać upoważniony do
przywrócenia stanu poprzedniego na koszt zobowiązanego.

Prawo cywilne



Przykład

Restytucja naturalna

o

Powodowie wybudowali studnię, docierając do pierwszego
poziomu wodonośnego. Na sąsiedniej działce pozwany
zlokalizował bazę środków chemicznych, które zanie czyściły
wodę w studni. Jedynym sposobem pozyskania wody jest
wybudowanie studni głębinowej, gdyż trzeba się dostać do
drugiego

poziomu

wodonośnego.

Sąd

zobowiązał

pozwanego do budowy studni głębinowej w innym miejscu
niż dotychczas istniejąca studnia kopana.



W razie wyrządzenia szkody, polegającej na
pozbawieniu poszkodowanego moż ności pobierania
zdatnej do użytku wody z urządzonej na jego gruncie
studni, sąd jest uprawniony do nakazania sprawcy
szkody przywrócenia stanu poprzedniego w zakresie
dostępu do wody przez zobowiązanie go do
zbudowania na tym gruncie, w innym miejscu, nowej
studni, gdy niemożliwe jest doprowadzenie zatrutej
studni do stanu używalności (art. 363 § 1 KC).



Wyrok SN z 29.11.1982 r., I CR 377/82 (OSNCP 1983, Nr 9,
poz. 134)

Prawo cywilne



Odszkodowanie – sposób naprawienia
szkody



Prawo wyboru

sposobu naprawienia szkody przyznane

poszkodowanemu

jest

ograniczone

,

pozostawiając

wyłącznie drogę zapłaty odszkodowania w postaci
świadczenia w pieniądzu (art. 363 § 1 zd. 2), gdy:



przywrócenie stanu poprzedniego byłoby niemożliwe



przywrócenie stanu poprzedniego pociągałoby za sobą dla
zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty



Naprawienie szkody przez zapłatę odszkodowania
pieniężnego wymaga ustalenia szkody w pieniądzu. Jej
rozmiar należy określić według metody różnicowej, a więc
poszkodowany może żądać kompensaty uszczerbku
wywołanego w jego majątku przez zdarzenie, za które
odpowiada podmiot zobowiązany.

Prawo cywilne



Odszkodowanie – sposób naprawienia
szkody



Art. 363 § 2 k.c. Wysokość odszkodowania powinna
być

ustalona

według

cen

z

daty

ustalenia

odszkodowania, chyba że szczególne okoliczności
wymagają przyjęcia za podstawę cen istniejących w
innej chwili.



Należy ocenić wartość dobra dla poszkodowanego,
zwłaszcza ze względu na sposób jego użycia i związki
funkcjonalne, w jakich pozostaje (praetium singulare)



Nie oznacza to uwzględnienia wartości emocjonalnej, jaką
przedstawia dane dobro dla poszkodowanego (preatium
affectionis, np. pamiątka rodzinna)



Nie można też ustalać szkody, biorąc pod uwagę kryterium
obiektywne

ceny

rynkowej

dobra

dotkniętego

uszczerbkiem, bez powiązań z resztą jego majątku
(praetium commune, np. cena jednego, zniszczonego
elementu z kolekcji, która utraciła swą wartość)



Należy uwzględnić stopień zużycia rzeczy

Prawo cywilne



Odszkodowanie



Ograniczenia obowiązku naprawienia szkody z uwagi
na przyczynienie się poszkodowanego do jej
wyrządzenia



Art. 362. k.c. Jeżeli poszkodowany przyczynił się do
powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej
naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu
stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia
winy obu stron



zachowanie poszkodowanego pozostające w adekwatnym
związku przyczynowym z powstałą szkodą, za którą ponosi
odpowiedzialność inna osoba (tzw. causa concurrens, tj.
przyczyna współuczestnicząca) (I)



zachowanie

poszkodowanego

jest

obiektywnie

nieprawidłowe (II)



wina poszkodowa nego (III)



badanie podstawy odpowiedzialności (IV)

Prawo cywilne



Odszkodowanie



Ograniczenia obowiązku naprawienia szkody z uwagi
na przyczynienie się poszkodowanego do jej
wyrządzenia



Poszkodowany może przyczynić się do powstania lub
zwiększenia szkody



Jeżeli zachowanie poszkodowanego współistnieje od
początku z przyczyną, za którą odpowiada dłużnik, wówczas
poszkodowany przyczynia się do powstania szkody (np.
podjęcie

hodowli

pszczół

w

pobliżu

szkodliwego

oddziaływania zakładu przemysłowego).



Poszkodowany przyczynia się do zwiększenia szkody,
jeżeli ponosząc już uszczerbek, za który odpowiada dłużnik,
podejmuje działania lub zaniechania, wpływające na
wielkość szkody w ten sposób, że ich brak byłby
równoznaczny z mniejszym rozmiarem uszczerbku (np.
zaniedbuje leczenie zalecone mu w związku z chorobą).

Prawo cywilne



Przykład -

Przyczynienie się do powstania

szkody

o

Powódką, przechodząc w miejscu do tego przeznaczonym,
została potrącona przez nad jeżdżający tramwaj. Powódka
miała problemy ze znalezieniem zejścia z jezdni, a motor
niczy lekkomyślnie przyjął, że powódka zdąży bezpiecznie
przejść przez torowisko.



Zgodnie z art. 362 KC, obowiązek naprawienia szkody
ulega zmniejszeniu „sto sownie do okoliczności", a
stopień winy, i to obu stron, może mieścić się w
zespole tych okoliczności jedynie wówczas, gdy
sprawca szkody ponosi odpowiedzialność na zasadzie
winy



Wyrok SN z 15.4.1999 r., ICKN 1012/97 (OSP 2001, Nr 1,
poz. 2)

Prawo cywilne



Szkoda przyszła



Pojęciem szkody przyszłej należy określać wyłącznie te
uszczerbki, których w chwili wyrokowania poszkodowany
jeszcze nie doznał



Nie są one objęte obowiązkiem odszkodowawczym, gdyż
obowiązek naprawienia szkody nie jest związany ze stanem
zagrożenia, ale dopiero z zaistnieniem szkody.



Ustawodawca określa szczególne przypadki, gdy kreuje
obowiązek naprawienia szkody przyszłej (por. art. 444 § 2 i
3 oraz art. 446 § 2 i 3 k.c.

Prawo cywilne



Przykład

Odpowiedzialność za szkody przyszłe

o

Czy sąd, zasądzając w sprawie o odszkodowanie określone
świadczenia, może uwzględnić żądanie powoda ustalenia w
wyroku odpowiedzialności pozwanego za dalsze szkody
mogące powstać w przyszłości na skutek tego samego
zdarzenia? W razie odpowiedzi twierdzącej, czy w wypadku
stwierdzenia przyczynienia się powoda do powstania szkody
należy też określić w sentencji wyroku stopień przyczynienia
się?



W sprawie o naprawienie szkody wynikłej z
uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia
zasądzenie określonego świadczenia nie wyłącza
jednoczesnego

ustalenia

w

sentencji

wyroku

odpowiedzialności pozwanego za szkody mogące
powstać w przyszłości z tego samego zdarzenia. W
razie przyczynienia się poszkodowanego do szkody
sąd określa również w sentencji stopień tego
przyczynienia się.



Uchwała SN (7) - zasada prawna - z 17.4.1970 r., III PZP
34/69 (OSNCP1970, Nr 12, poz. 217)