Prawa reprodukcyjne
a dostęp do antykoncepcji
w Polsce
Prawa reprodukcyjne
a dostęp do antykoncepcji
w Polsce
Prawa reprodukcyjne
Prawa reprodukcyjne zaczęły rozwijać się jako
element praw człowieka od 1968 roku, gdy
odbyła się Międzynarodowa Konferencja Praw
Człowieka ONZ w Teheranie.
Rezultatem konferencji było powstanie
niewiążącej Proklamacji teherańskiej. Proklamacja
jako pierwszy dokument międzynarodowy podjęła
kwestię praw reprodukcyjnych:
„Rodzice mają podstawowe prawo
człowieka do zdecydowania w sposób wolny
i odpowiedzialny o liczbie i odstępach
czasowych pomiędzy narodzinami dzieci”.
Antykoncepcja
W zakres praw reprodukcyjnych wchodzi m.in.
Prawo do antykoncepcji (w tym sterylizacji).
Antykoncepcja (anty- + łac. conceptio
"poczęcie") – metody i techniki zapobiegające
zapłodnieniu. Wśród nich wyróżnia się:
Metody utrudniające poczęcie: naturalne
planowanie rodziny, metody mechaniczne,
spermicydy, metody chirurgiczne i metody
inne,
Metody utrudniające zagnieżdżenie się
zarodka w macicy: metody chemiczne,
metody hormonalne
Dyskusja
Według dr Lary M. Knudsen - autorki
„Reproductive Rights in a Global Context”
kwestie
związane z prawami reprodukcyjnymi są
jednymi z najgorliwiej kwestionowanych praw
człowieka na świecie, niezależnie od poziomu
socjoekonomicznego, kultury czy religii danej
populacji.
Ocena antykoncepcji pod względem etycznym
również w Polsce stała się tematem regularnie
powracającym w dyskusjach m.in. na polu
społecznym, religijnym i politycznym.
Prawa reprodukcyjne - Raport
Federacja na Rzecz Kobiet i Planowania Rodziny
od kilkunastu lat zwraca uwagę, iż dostęp do
świadczeń i usług w zakresie zdrowia
reprodukcyjnego i seksualnego
w Polsce jest ograniczany przez wiele czynników.
Na podstawie badań przeprowadzonych w
ramach międzynarodowego projektu
realizowanego przez Sieć Organizacji Kobiecych z
Europy Centralnej i Wschodniej
– ASTRA powstał już drugi raport z tego zakresu.
Antykoncepcja – regulacje prawne
Kwestia antykoncepcji nie jest odrębnie regulowana, a
zagadnienia ogólne znajdują się w trzech ustawach:
1) Ustawie z dnia 6 września 2001 roku Prawo
farmaceutyczne;
2) Ustawie o świadczeniach opieki zdrowotnej
finansowanych ze środków publicznych;
3) Ustawie z dnia 7 stycznia 1993 roku o planowaniu
rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach
dopuszczalności przerywania ciąży i rozporządzeniu
Ministra Zdrowia w sprawie recept lekarskich
(nowelizacja z dn. 17 maja 2007 roku).
Dostęp i refundacja
Dostęp do antykoncepcji w Polsce jest ograniczany
przez wiele czynników, zarówno prawnych jak
i faktycznych.
Wszystkie środki antykoncepcji hormonalnej
dostępne są jedynie na receptę, którą może wypisać
wyłącznie lekarz.
Z zarejestrowanych na rynku polskim 38 środków
antykoncepcyjnych jedynie jeden, pod trzema
różnymi nazwami, znajduje się na liście leków
refundowanych. Pozostałe są pełnopłatne, a ich ceny
stanowią realną barierę w dostępie dla części
społeczeństwa.
Dostęp i refundacja
Zdarzają się przypadki, że lekarz odmawia pacjentce
wypisania recepty na środek antykoncepcyjny,
Taką możliwość daje „klauzula sumienia” zawarta
w ustawie o zawodzie lekarza, która pozwala na
niewykonanie świadczenia niezgodnego z sumieniem,
Szczególne znaczenie ma to w przypadku antykoncepcji
postkoitalnej, w której istotnym czynnikiem jest czas jej
zastosowania, ograniczony do 72 godzin,
Jednocześnie, część lekarzy przedstawia działanie tego
typu środków, jako wczesnoporonnych, czyli zakazanych
w Polsce i odmawia wypisania recepty. Często
zmusza to kobiety do skorzystania z usług sektora
prywatnego, co zwiększa i tak duże już koszty świadczenia.
Najczęściej stosowaną metodą
antykoncepcyjną w Polsce jest
prezerwatywa ze względu na dostępność na
rynku bez dodatkowych ograniczeń.
Metody zapobiegania ciąży
Odsetek
kobiet
Prezerwatywa
54,4
Tabletki antykoncepcyjne
30,1
Stosunek przerywany
20,7
Kalendarzyk małżeński
15,2
Spirala domaciczna
5,2
Metoda objawowa, termiczna lub
objawowo – termiczna
3,8
Globulki/żele/pianki/kremy plemnikobójcze
3,0
Kapturek/krążek dopochwowy
0,3
Inne metody
2,4
Brak odpowiedzi
0,7
Źródło: Raport-Zdrowie kobiet w wieku prokreacyjnym 15 – 49 lat,
Polska 2006, wydany: Warszawa 2007, str. 87
Poradnictwo i programy informacyjne
W publicznej służbie zdrowia zazwyczaj brak jest
ogólnodostępnego poradnictwa antykoncepcyjnego, a na
terenie kraju nie działają żadne kliniki lub centra planowania
rodziny, gdzie kobiety lub młodzież mogliby się zwrócić o
pomoc i otrzymać rzetelną informację, a także, ewentualnie
środki hormonalne po obniżonej cenie lub bezpłatnie.
Dodatkowo, nie ma rządowych programów informacyjnych
na temat metod nowoczesnej antykoncepcji, a można wręcz
spotkać się z działaniami zmierzającymi do zmniejszenia
i tak ograniczonego dostępu do takich środków przy
jednoczesnym promowaniu naturalnych metod planowania
rodziny.
Ta sytuacja szczególnie dotkliwie dotyka młodzież. Zgodnie
z najnowszymi badaniami Zbigniewa Izdebskiego średni
wiek inicjacji seksualnej spada, a młodzież coraz częściej
rozpoczyna współżycie przed osiągnięciem pełnoletniości.
Dostęp do antykoncepcji dla
młodzieży
Wg Kodeksu karny, art. 200, 1997, Dz. U. Nr 88,
poz. 553 każda osoba ukończywszy 15 lat może,
zgodnie z prawem, rozpocząć współżycie
seksualne,
W związku z powyższym uwagę powinien zwrócić
fakt, iż obowiązują regulacje prawne, zawarte
w ustawie o zawodzie lekarza, które
ograniczają dostęp osób poniżej 18 roku życia do
środków antykoncepcyjnych i rzetelnego
poradnictwa, wymagając wyrażania przez rodzica
lub opiekuna osoby małoletniej zgody na każdą
interwencję medyczną.
Źródła
Federacja na Rzecz Kobiet i Planowania Rodziny
- Zdrowie i Prawa Reprodukcyjne i Seksualne
a System Zdrowia Publicznego w Polsce, 2008
Z. Izdebski, Ryzykowna Seksualność Polaków w
dobie HIV/AIDS. Studium porównawcze 1997 –
2001 – 2005. Uniwersytet Zielonogórski.,
Zielona Góra 2006
Raport: Zdrowie kobiet w wieku prokreacyjnym
15 – 49 lat, Polska 2006,Warszawa 2007, str. 87