Prawo prywatne Zobowiązania

Pojęcie zobowiązania

• stosunek prawny, w którym jedna osoba wobec

drugiej jest zobowiązana do świadczenia

• strony zobowiązania:

– wierzyciel

(strona uprawniona)

– dłużnik

(strona zobowiązana)

Związek zobowiązań i praw rzeczowych

: zobowiązania

mogą doprowadzić do nabycia praw rzeczowych (za
zwyczaj do nabycia praw rzeczowych dochodzi przy
pomocy stosunku obligacyjnego)

Wierzytelność

• prawo do zaspokojenia oznaczonego

interesu wierzyciela przez
odpowiednie zachowanie dłużnika
(świadczenie)

• elementy prawa podmiotowego:

– Podmiot : wierzyciel
– Przedmiot : świadczenie
– Treść : uprawnienia, które służą

wierzycielowi wobec dłużnika

Dług

• Obowiązek odpowiedniego

zachowania (świadczenia) celem
zaspokojenia oznaczonego interesu
wierzyciela

• Elementy obowiązku podmiotowego:

– Podmiot : dłużnik
– Przedmiot : świadczenie
– Treść : obowiązki, które ma dłużnik

wobec wierzyciela

Źródła zobowiązań

• czynności prawne
• inne zdarzenia

– czyny (w tym zaniechania): dozwolone

lub niedozwolone

– zdarzenia, nie będące działaniami

ludzkimi

Uprawnienia wierzyciela

• Prawo wymuszenia świadczenia
• Prawo żądania naprawy szkody (zamiast

świadczenia albo obok niego)

– pokrywają się z obowiązkami dłużnika
– mają charakter

roszczeń

(prawo żądania od

konkretnej osoby konkretnego zachowania)

– od jednego zobowiązania mogą wynikać w

zależności od okoliczności różne roszczenia

Obowiązek świadczenia i obowiązek

naprawy szkody

• Kiedy obowiązek świadczenia

przemienia się

obowiązek naprawienia szkody?

– gdy nie można zmusić dłużnika do działania
– gdy świadczenie stało się niemożliwym
– gdy wierzyciel ma prawo odmówić przyjęcia świadczenia

spóźnionego

• Kiedy obowiązek naprawienia szkody

dołącza się

obowiązku świadczenia?

– gdy nastąpiło spóźnione wykonanie a wierzyciel nie może lub

nie chce odmówić przyjęcia spóźnionego świadczenia

• Kiedy obowiązek odszkodowawczy

nie powstaje?

– gdy dłużnik udowodni, że szkoda powstała z przyczyn za które

nie odpowiada (chodzi o działanie niezawinione oraz dłużnik
dołożył należytej staranności, chyba, że umowa lub ustawa
nakłada na dłużnika odpowiedzialność za przypadek)

Uprawnienia pomocnicze

wierzyciela

służą do zabezpieczenia

(zapewnienia zrealizowania) jego
uprawnień zasadniczych:

• zabezpieczenie

(ustawowe)

• prawo zaskarżenia czynności

prawnych

, które uszczuplają majątek

dłużnika, który więc nie pokrywa
wierzytelność (

skarga pauliańska

)

Dług i odpowiedzialność

• Odpowiedzialność majątkowa

dłużnika określa fakt, iż

dłużnik gwarantuje spełnienie zobowiązania swoim
majątkiem.

– Wierzyciel może sobie wybrać z których dóbr dłużnika chce się

zaspokoić.

– W przypadku wielości wierzycieli, każdy jest zaspokojony

proporcjonalnie, chyba, że ktoś z nich ma pierwszeństwo

• Rodzaje odpowiedzialności:

– Odpowiedzialność
– Odpowiedzialność ograniczona

• dłużnik odpowiada do pewnej cyfrowej wysokości (np. odpowiedzialność

spadkobiercy za długi spadkodawcy tylko do wysokości spadku)

• dłużnik odpowiada tylko niektórymi przedmiotami ze swego majątku

• Środek procesowy wymuszający:

skarga pauliańska

(art.

527 KC)

Zobowiązanie niezupełne

(naturalne)

• nie można żądać przymusowego

spełnienia świadczenia

• jeżeli dłużnik dobrowolnie spełnił

przyrzeczone świadczenie, nie może
żądać zwrotu (wierzytelności
przedawnione

• wierzytelności, którym ustawa

odmawia prawa sądowego
dochodzenia (świadczenia z gry lub
zakładu)

Rodzaje świadczeń

• danie
• nieczynienie

reguły jako
zobowiązanie
dodatkowe)

• zaprzestanie
• znoszenie

• jednorazowe
• okresowe
• ciągłe

• pieniężne
• niepieniężne
• odsetki i renty

Świadczenia pieniężne

• dłużnik jest zobowiązany dać

wierzycielowi pewną ilość pieniędzy

• zasada walutowości
• zasada nominalizmu.

– odstępstwo: waloryzacja

• umowna
• sądowa

Odsetki i renty

Odsetki:

• świadczenie polegające na daniu, uboczne i

okresowym, najczęściej u zobowiązań pieniężnych
stanowią wynagrodzenie za użycie cudzego
kapitału

• tytuł prawny: ustawa lub umowa

Renta:

• dłużnik daje periodycznie określoną ilość pieniędzy

lub innych rzeczy zamiennych (świadczenie
okresowe, ale nie jest świadczeniem ubocznym)

Rodzaje zobowiązań

• zobowiązania podzielne i niepodzielne

– (w przypadku zobowiązania niepodzielnego współdłużnicy

odpowiadają jak dłużnicy solidarni)

• zobowiązania solidarne

: wynikają z umowy lub z ustawy

– solidarność dłużników

(każdy z dłużników odpowiada za całość

długu, a wierzyciel może dochodzić w całości lub w części
długu od wszystkich dłużników łącznie, od kilku lub każdego
osobno +

prawo regresu

: prawo żądania od współdłużników

zwrotu w częściach jakie przypadają na innych dłużników)

– solidarność wierzycieli

(każdy z nich może żądać od dłużnika

zapłaty całej wierzytelności i zaspokojenie jednego wierzyciela
umarza dług wobec wszystkich)

• zobowiązanie przemienne

Źródła zobowiązań

a. Czynności prawne dwustronne (umowy)

i. Pojęcie umowy i rodzaje umów
ii. Treść umów
iii. Zawarcie umowy
iv. Dodatkowe zastrzeżenia umowne
v. Umowy o świadczenie przez osobę trzecią lub na rzecz

osoby trzeciej

b. Czynności prawne jednostronne
c. Inne zdarzenia

i. prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia
ii. poniesienie szkody w cudzym lub wspólnym interesie
iii. bezpodstawne wzbogacenie
iv. nienależne świadczenie
v. wyrządzenie szkody

Czynności prawne dwustronne

Pojęcie umowy,

• zgodne oświadczenie woli dwóch

stron w celu wywołania skutków
prawnych

– zgodność oświadczeń woli
– jedna strona zobowiązuje się do

świadczenia, druga go przyjmuje

Rodzaje umów

• umowy jednostronnie lub dwustronnie zobowiązujące

: ile stron jest

zobowiązanych do świadczenia

• wzajemne

: każda strona zobowiązuje się do świadczenia oraz uznaje

świadczenie drugiej strony za odpowiednik swojego świadczenia.

• przysparzające i bezpłatne

: czy czynność prawna wiąże się z

przysporzeniem majątkowym

• przyczynowe (kauzalne) i oderwane (abstrakcyjne)

: czy przyczyna

zobowiązania wynika z treści czynności prawnej

• losowe

: przysporzenie korzyści majątkowej uzależnione jest od

szczęścia (spełnienie się zdarzenia przyszłego niepewnego)

• nazwane, nienazwane i mieszane

: nazwane są te, które są

unormowane przepisami K.C. Możliwość zawieranie umów
nienazwanych wynika z zasady wolności umów

• umowy konsensualne i realne

: oświadczenie woli czy wydanie rzeczy

Przykłady:

• Umowa zamiany

: dwustronna, wzajemna,

przysparzająca, przyczynowa, nienazwana

• Umowa darowizny

: jednostronna, niewzajemna,

przysparzająca, bezpłatna, kauzalna, nazwana

• Umowa ubezpieczenia

: dwustronna, wzajemna,

przysparzająca, przyczynowa, losowa, nazwana

• Umowa hotelowa

: mieszana (zlecenie, najem,

przechowanie, sprzedaż)

• Umowy nienazwane

: faktoring, timesharing,

franchising

• Umowy realne

: przechowanie, skład, użyczenia

• Umowy abstrakcyjne

: umowa o gwarancji bankowej

Treść umów, zasada wolności umów

• Treść umowy musi być możliwa do

wykonania

• Art. 353

KC: strony zawierające

umowę, mogą ułożyć stosunek prawny
według swojego uznania, byleby jego
treść lub cel nie sprzeciwiał się
właściwości (naturze) stosunku, ustawie
ani zasadom współżycia społecznego.

Zawarcie umowy

• Oferta i akceptacja (art. 66 KC)

– specjalny przypadek: oferta złożona w postaci

elektronicznej

– przedsiębiorcy w stałych stosunkach
– Ogłoszenia, cenniki, reklamy nie są ofertą

• Negocjacje (rokowania, art. 72 KC)
• Aukcja lub przetarg (art. 70

KC)

• Specjalny przypadek umowy: umowa

przedwstępna (pactum de contrahendo,
art. 389 KC)

Dodatkowe zastrzeżenia umowne

• Zadatek

(suma pieniężna lub rzecz, którą jedna strona daje

drugiej przy zawarciu umowy, nie wykonując jeszcze w
całości swojego świadczenia.)

• Umowne prawo odstąpienia

(zastrzeżenie prawa do

odstąpienia od umowy w samej umowie, w razie odstąpienia
umowa uważa się za niebyłą, tak, jak gdyby wcale nie była
zawarta, strony są zobowiązane do zwrotu otrzymanych
świadczeń)

• Umowa o odstępne

(prawo do odstąpienia od umowy za

zapłatą pewnej sumy pieniężnej tytułem odszkodowania na
rzecz drugiej strony)

• Odszkodowanie umowne

(kara umowna, strony ustalają z

góry wysokość odszkodowania na przypadek nie wykonania
lub nienależytego wykonania zobowiązania)

Umowy o świadczenie przez osobę

trzecią lub na rzecz osoby trzeciej

• Umowy o świadczenie przez osobę trzecią

przyrzekający zobowiązuje się poczynić
starania, aby trzeci zobowiązał się lub spełnił
świadczenie jednak bez odpowiedzialności za
skutek, albo bierze na siebie gwarancję, iż
trzeci zobowiąże się lub spełni świadczenie

• Umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej

(pactum in favorem tertii): przyrzekający
zobowiązuje się wobec zastrzegającego, że
spełni na rzecz osoby trzeciej

Czynności prawne jednostronne jako

źródło zobowiązań

• Przyrzeczenie publiczne
• Zapis długu na okaziciela
• Inne czynności prawne jednostronne

rodzące zobowiązania

Inne zdarzenia

będące źródłem zobowiązań

• Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia

– wykonywanie pewnej czynności faktycznej za

drugiego

– spełnia się czynność prawną dla drugiego w

jego imieniu, lub w swoim imieniu, z tym
jednak, że prawa nabyte przez tę czynność
mają być później przeniesione na drugiego

• Poniesienie szkody w cudzym lub

wspólnym z innymi interesie

• Bezpodstawne wzbogacenie

Bezpodstawne wzbogacenie

• Nienależne świadczenie
• Rodzaje bezpodstawnego wzbogacenia

– nie było podstawy prawnej w momencie

świadczenia

• spełniający świadczenie nie był zobowiązany
• zobowiązanie było w chwili świadczenia nieważne

– podstawa prawna istniała w chwili spełnienia

świadczenia, ale później odpadła

– podstawa prawna miała zaistnieć po spełnieniu

świadczenia i nie została urzeczywistniona

Wyłączenie roszczenia o zwrot bezpodstawnego

wzbogacenia albo nienależnego świadczenia

• wykonanie zobowiązania naturalnego z tytułu

przedawnionego roszczenia

• spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom

współżycia społecznego

• świadczenie zostało spełnione, zanim wierzytelność

stałą się wymagalna

• świadczenie zostało świadomie spełnione w zamian

za dokonanie czynu zabronionego przez ustawę (np.
przestępstwa) lub w celu niegodziwym, sąd może
orzec przepadek świadczenia lub jego wartości.

• spełnienie zobowiązania naturalnego z tytułu gry lub

zakładu prowadzonego bez zezwolenia

Czyny niedozwolone

(wyrządzenie szkody, delikty)

• Podstawy obowiązku odszkodowawczego
• Pojęcie szkody

– strata majątku
– niedoszłe korzyści

• Związek przyczynowy

Powstanie szkody:

– niewykonanie zobowiązania pierwotnego
– poza stosunkiem zobowiązaniowym

Rodzaje odpowiedzialności

• Czy do powstania odpowiedzialności

wystarczy sam fakt wyrządzenia
szkody czy potrzeba też dalszych
momentów stanu faktycznego:

– na zasadzie winy
– na zasadzie ryzyka
– na zasadzie słuszności
– na zasadzie gwarancyjno-reparacyjnej

Wina

• w znaczeniu obiektywnym

: każde

zachowanie się niewłaściwe, można
przypisać komukolwiek

• w znaczeniu subiektywnym

: zły

zamiar (rozmyślne wyrządzenie
szkody) lub niedbalstwo, można
przypisać tylko tym, którzy mają
dostateczne rozeznanie

Klauzula generalna: wina (art. 415

KC)

• Kto z

winy

swej wyrządził innemu

szkodę obowiązany jest do jej
naprawienia

– dotyczy osób fizycznych i prawnych

Odpowiedzialność na zasadzie

ryzyka

• osoby, których działalność wiąże się ze

szczególnym ryzykiem dla innych:

1. osoby prowadzące na swój rachunek

przedsiębiorstwa i zakłady wprawiane w ruch
siłami przyrody

2. osoby używające dla swoich celów

mechanicznych środków komunikacji

poruszanych siłami przyrody

Odpowiedzialności z tytułu ryzyka nie można z góry

wyłączyć!

Związek przyczynowy

• między czynem niedozwolonym i

szkodą

• ścisły związek przyczynowy: sprawca

odpowiada tylko za normalne
następstwa działania lub
zaniechania, z którego szkoda
wynikła.

• odpowiedzialnymi za szkodę mogą

być jak osoby fizyczne tak i osoby
prawne

Odpowiedzialność za własne

czyny

• Miernik staranności: staranność ogólnie wymagana w

stosunkach danego rodzaju (należyta staranność)

Wyjątki:
• obrona konieczna: brak odpowiedzialności za

szkodę spowodowaną napastnikowi. Warunki: zamach
jest bezprawny, bezpośredni, obrona była konieczna;

• inny stan konieczności: brak odpowiedzialności za

szkodę spowodowaną a rzeczach lub zwierzętach
należących do osoby trzeciej w celu odwrócenia
grożącego bezpośrednio niebezpieczeństwa

• Samopomoc z reguły jest ona zakazana, dozwolona

tylko wyjątkowo

Współsprawstwo

• osoby te odpowiadają

solidarnie

(wzajemnie rozliczają się wg tego w jakim
stopniu przyczynili się do powstania
szkody)

• na równi ze sprawcami odpowiadają

osoby, który do wyrządzenia szkody
sprawcę nakłonił (

podżegacz

) lub był mu

pomocny (

pomocnik

) jak i ten, kto

świadomie z wyrządzonej szkody
skorzystał

Odpowiedzialność za cudze

czyny

• Odpowiedzialność za czyny osób, którym

winy przypisać nie można:

– przerzucenie ciężaru dowodu
– zwolnienie się z odpowiedzialności: nie ponosi

winy w nadzorze

• Odpowiedzialność za czyny osób, którym

powierzono wykonanie czynności

– przerzucenie ciężaru dowodu
– zwolnienie z odpowiedzialności: brak winy w

wyborze.

Odpowiedzialność za szkody

wyrządzone przez zwierzęta i rzeczy

• zwierzęta:

właściciel zwierzęta lub ktokolwiek kto się

zwierzęciem posługuje (nawet nieuprawniony),
odpowiada

na zasadzie winy

(culpa in custodientdo)

za niezastosowanie potrzebnych środków

• odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną

wyrzuceniem, wylaniem lub spadnięciem czegoś z
pomieszczenia:

odpowiedzialność

z tytułu ryzyka

prawo nie przewiduje możliwość pozbycia się winy
poprzez wykazania, iż zastosował wszystkie
potrzebne środki ostrożności, odpowiada osoba,
która zajmuje pomieszczenie z jakiegokolwiek tytułu
(właściciel, użytkownik, najemca).

Odpowiedzialność za szkody wyrządzone w związku z

użyciem sił przyrody oraz pojazdu mechanicznego (1)

• za szkody wyrządzone ruchem

przedsiębiorstw i zakładów
wprawianych w ruch za pomocą sił
przyrody albo wytwarzających
materiały wybuchowe lub
posługujące się nimi

– Uchylenie się od odpowiedzialności:

– wyłączna wina poszkodowanego
– szkoda powstałą wyłącznie z winy osoby trzeciej,

za którą nie ponosi odpowiedzialności

– szkoda powstałą z siły wyższej

Odpowiedzialność za szkody wyrządzone w związku z

użyciem sił przyrody oraz pojazdu mechanicznego (2)

• za szkody wyrządzone ruchem środków

komunikacji

– Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka osoby

mającej władzę rozporządzania środkiem
komunikacji

– Szkoda musi być spowodowana ruchem

środka komunikacji.

– Warunki zwolnienia się od odpowiedzialności:

• wyłączna wina osoby trzeciej
• wyłączna wina poszkodowanego
• siła wyższa

Odpowiedzialność za szkody wyrządzone w związku z

użyciem sił przyrody oraz pojazdu mechanicznego (3)

• Wobec siebie kierowcy odpowiadają na

zasadzie winy (w razie niemożności wykazania
winy drugiego każdy niesie własną szkodę).

• Odpowiedzialność kierowcy wobec osób

przewożonych:

– za wynagrodzeniem lub z obowiązku służbowego:

odpowiedzialność tak jak wobec osób trzecich
znajdujących się poza środkiem komunikacyjnym.

– z grzeczności: na zasadach ogólnych, tj. muszą

kierowcy udowodnić winę

Odpowiedzialność przy wykonywaniu

władzy publicznej (1)

• odpowiedzialność za

niezgodne z prawem

działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu
władzy publicznej

• podmioty odpowiedzialności:

– Skarb Państwa
– jednostka samorządu terytorialnego
– inna osoba prawna wykonująca władzę publiczną z

mocy prawa

• solidarna odpowiedzialność Skarbu Państwa i

samorządu lub innej jednostki prawnej, której
zostały

zadania zlecone

Odpowiedzialność przy wykonywaniu

władzy publicznej (2)

• odpowiedzialność za

niezgodne z

prawem

działanie lub zaniechanie

przy wykonywaniu władzy publicznej
– formy (art. 417

KC):

– wydanie aktu normatywnego
– niewydanie aktu normatywnego
– wydanie prawomocnego orzeczenia lub

ostatecznej decyzji

– niewydanie orzeczenia lub decyzji

Odpowiedzialność przy wykonywaniu

władzy publicznej (3)

• art. 417

• odpowiedzialność za szkodę

wyrządzoną przez

zgodne z prawem

wykonywanie władzy publicznej

• na zasadzie słuszności

Odszkodowanie

• Szkoda materialna (straty na majątku i utracone

korzyści)

• Cierpienie fizyczne lub moralne (krzywda) doznane na

skutek wyrządzonej szkody, w przypadku krzywdy
zadośćuczynienie

• Związek przyczynowy pomiędzy szkodą i czynem
• Ustalanie szkody wg ogólnych zasad prawa

procesowego

• Wysokość odszkodowania: powinna się pokrywać z

wysokością szkody wykazanej przez poszkodowanego,
w przypadkach, gdy udowodnienie szkody jest
niemożliwe (krzywda) sąd ustala wysokość wg swojej
oceny w uwzględnieniem wszelkich zachodzących
okoliczności, w szczególności, czy poszkodowany
przyczynił się do powstania odszkodowania

Zadośćuczynienie

• Zadośćuczynienie

za krzywdę

moralną

jest przewidziane w

następujących przypadkach:

– uszkodzenie ciała lub wywołania

rozstroju zdrowia (cierpienia fizyczne i
krzywdę moralna np. oszpecenie)

– w razie pozbawienia życia
– w razie pozbawienia wolności
– w razie obrazy czci

Przejście praw i obowiązków

wynikających z zobowiązań

• Zmiana wierzyciela

– Przelew (cesja wierzytelności, art. 509 - 517 KC)
– Wstąpienie osoby trzeciej w prawa

zaspokojonego wierzyciela (art. 518 KC)

• Zmiana dłużnika

– Umowa o zwolnienie dłużnika pomiędzy

dłużnikiem i osobą trzecią

– Przejęcie długu (519 - 525 KC, zabezpieczenia

wygasają!)

– Przystąpienie do długu w charakterze dłużnika

solidarnego

Wygaśnięcie zobowiązań (1)

• te które łączą się z zaspokojeniem wierzyciela

– wykonanie zobowiązania (spełnienie świadczenia)
– naprawienie szkody wskutek niewykonania
– świadczenie w miejsce wykonania
– złożenie do depozytu sądowego
– potrącenia
– odnowienie (wierzyciel otrzymuje za jeden dług

inny dług co wyrównuje ubytek jego majątku)

• te które nie łączą się z zaspokojeniem

wierzyciela

Wygaśnięcie zobowiązań

(2a)

• umorzenie następuje z udziałem

wierzyciela

– wykonanie zobowiązania, gdy potrzebne jest

odebranie świadczenia przez wierzyciela

– świadczenie w miejsce wykonania (art. 453

KC0

– zwolnienie z długu
– odnowienie
– potrącenie umowne
– rozwiązanie umowy za zgodą stron

Wygaśnięcie zobowiązań

(2b)

• bez udziału wierzyciela

– wykonanie zobowiązania kiedy nie ma

potrzeby odebrania świadczenia (np.
zlecenie)

– złożenie do depozytu sądowego
– przypadkowa niemożliwość świadczenia
– potrącenie ustawowe
– jednostronne rozwiązanie umowy lub

rozwiązanie umowy przez sąd

– zjednoczenie

Wykonalnie zobowiązania

(ogólne zasady)

• zgodnie z treścią tylko wówczas

dłużnik zwalnia się z obowiązku
świadczenia

• odpowiadający wymaganiom dobrej

wiary i zwyczajom uczciwego obrotu

Miejsce wykonania

• postanowione w umowie
• w razie braku postanowień umownych:

– zobowiązania pieniężne: siedziba lub miejsce

zamieszkania wierzyciela

– zobowiązania niepieniężne: siedziba lub miejsce

zamieszkania dłużnika

• znaczenie miejsca wykonania

– zwłoka dłużnika/wierzyciela (jeżeli dłużnik lub

wierzyciel odmawiają świadczenia lub przyjęcia
świadczenia w danym miejscu)

– może rozstrzygać o właściwości sądu (ew. o

właściwym prawie)

Czas wykonania

• czas wykonania

jest oznaczony

– w ustawie lub w oświadczeniach woli
– może wynikać z natury zobowiązania

• jeżeli czas

nie jest oznaczony:

– dłużnik zobowiązany jest spełnić

świadczenie niezwłocznie po wezwaniu
wierzyciela do wykonania zobowiązania,
jeżeli inaczej nie wynika z właściwości
zobowiązania lub nie jest w inny sposób
oznaczony

Prawna istota wykonania, osoby

uczestniczące

• może polegać na zawarciu umowy, na dokonaniu

czynności prawnej lub na czynności faktycznej. Od
rodzaju zobowiązania zależy czy potrzebny jest
zamiar wykonania świadczenia.

• świadczenie może spełnić dłużnik lub jego

pełnomocnik a także osoba trzecia, która za
świadczenie odpowiada osobiście (np. poręczyciel)
lub rzeczowo (zastawca). W przypadku świadczeń
osobistych, wykonanie zobowiązania uzależnione
od konkretnej osoby dłużnika

• znaczenie zdolności osoby wykonującej

świadczenie

Przyjęcie świadczenia

• Świadczenie może ważnie przyjąć

wierzyciel lub osoba umocowana do
odbioru

• Spełnienie świadczenia do rąk osoby

nieuprawnionej do odbioru

– co do zasady nie zwalnia dłużnika.
– wyjątki: wierzyciel wykonanie potwierdził lub

z niego skorzystał, jeżeli dłużnik mógł
przypuszczać, że ten komu płacił był
uprawniony

Przedmiot wykonania

• Świadczenie jest z reguły

wykonywane w całości.

• Jednak wierzyciel nie może odmówić

przyjęcia świadczenia częściowego,
nawet wtedy jeżeli cały dług już jest
wymagalny.

• Wyjątek: może odmówić świadczenia

jeżeli to narusza jego uzasadniony
interes

Zarachowanie zapłaty

• w przypadkach, jeżeli ten sam dłużnik ma u wierzyciela

więcej długów, powstaje pytanie na poczet jakiego
długu dokonana zapłata ma być policzona (np. jeden
dług jest oprocentowany, drugi nie)

• W zasadzie decyduje wola dłużnika wyrażona przy

zapłacie

• Jeżeli dłużnik nie korzysta z prawa wskazania, który dług

chce uiścić, decyduje wierzyciel (wystawiając
pokwitowanie na jeden z długów)

• W braku jakiegokolwiek oświadczenia zapłata jest

dokonywana na poczet długu wymagalnego, jeżeli jest
wymagalnych kilka, to na poczet tego który jest
najdawniej wymagalny

Świadczenie w miejsce

wykonania

• umowa, w której obie strony

zgadzają się na umorzenie
dotychczasowego zobowiązania
przez właściwe świadczenie

• poprzez wykonanie świadczenia w

miejsce wykonania zobowiązanie
wygasa

Wykonanie umów wzajemnych

• Zasada równoczesnego wykonania (z ręki do ręki).
• Odstępstwa od tej zasady:

– umowa stron (np. umowy kredytowe)
– natura zobowiązania (np. czynsz najmu powinien być

płacony z góry, wynagrodzenie za prace z dołu)

• W następstwie zasady równoczesnego wykonania

jest prawo wstrzymania się ze świadczeniem
dopóki druga strona nie spełni swojego
świadczenia

– problematyka antycypacyjnego naruszenia umowy

(Konwencja Wiedeńska w sprawie międzynarodowej
sprzedaży towarów)

Dowód wykonania

zobowiązania

• Ciężar dowodu jest na dłużnikowi
• Dowody:

– pokwitowanie
– zwrot dokumentu stwierdzającego wierzytelność

• Domniemania:

– dobrowolny zwrot dokumentu stwierdzającego

świadczenie oznacza, że zostało ono spełnione

– pokwitowanie odbioru kapitału uzasadnia

domniemanie, że wszelkie należności uboczne
(np. odsetki) zostały spłacone

Zwłoka wierzyciela (pojęcie)

• wierzyciel bezprawnie odmawia

przyjęcia świadczenia (bez
uzasadnionego powodu uchyla się od
przyjęcia świadczenia) albo dłużnik
nie może spełnić świadczenia bez
jego udziału (odmawia wykonania
czynności), wierzyciel popada w
zwłokę i odpowiada za szkodę, którą
dłużnikowi w ten sposób wyrządził

Zwłoka wierzyciela (skutki)

• dłużnik ma prawo zwolnić się z zobowiązania

poprzez złożenie świadczenia do

depozytu

sądowego

• wierzyciel odpowiada za szkodę (dla dłużnika

nie mogą powstać żadne niekorzystne
następstwa, wierzyciel ma obowiązek
zwrócenia dłużnikowi wydatków koniecznych,
dłużnik nie płaci odsetek za zwłokę)

• niekiedy przy umowie wzajemnej dłużnik ma

prawo odstąpić od umowy (np. przy umowie o
dzieło)

Skutki niewykonania

zobowiązań

• Odszkodowanie za niewykonanie lub

nienależyte wykonanie zobowiązania

• Warunki odpowiedzialności:

– niespełnienie lub nienależyte spełnienie

zobowiązania, ma miejsce w przypadku

– szkoda po stronie wierzyciela (powstałą z zupełnego

niewykonania lub ze złego wykonania)

– niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest

następstwem okoliczności za które dłużnik ponosi
odpowiedzialność (z reguły na zasadzie winy lub,
wyjątkowo, na zasadzie ryzyka gdyż np. wynika to z
umowy)

– związek przyczynowy pomiędzy niewykonaniem lub

nienależytym wykonaniem zobowiązania a szkodą

Niespełnienie lub nienależyte

spełnienie zobowiązania

• niemożliwości świadczenia (następna)
• opóźnienie dłużnika, tj. niewykonanie

zobowiązania możliwego we właściwym czasie
(dłużnik świadczenia nie ofiarował albo wierzyciel
go z uzasadnionej przyczyny nie przyjął)

• złe świadczenie (w niewłaściwym czasie lub

miejscu)

• naruszenie obowiązku zaniechania przez

pozytywne działania dłużnika

• dłużnik oświadcza, że świadczenia nie spełni

Niewykonanie zobowiązania

• Ciężar dowodowy

– Wierzyciel ma tylko obowiązek

udowodnienia istnienia zobowiązania
(dłużnik ma obowiązek udowodnienia,
że zobowiązanie wykonał). Istnieje
jednak domniemanie, że niewykonanie
nastąpiło z powodu okoliczności za które
dłużnik odpowiada (dłużnik musi
udowodnić, że temu tak nie było).

Niewykonanie zobowiązania

• Wina dłużnika
• Pojęcie winy pokrywa się z pojęciem

ogólnym.

– Zły zamiar polega na działaniu rozmyślnym

lub na rozmyślnym zaniechaniu.

– Niedbalstwo polega na niedołożeniu

staranności ze strony dłużnika
wymaganych w danym stosunku prawnym
lub w obrocie.

Odpowiedzialność dłużnika za inne

osoby

• Dłużnik odpowiada za osoby, którymi się

przy wykonywaniu zobowiązania
posługuje

• Dłużnik nie posiadający zdolności do

czynności prawnych odpowiada za
działania swojego przedstawiciela
ustawowego

• Można umownie wyłączyć

odpowiedzialność za inne osoby

Odpowiedzialność dłużnika za

przypadek

• jako następstwo bezprawnego działania dłużnika

(odpowiada tylko za taki przypadek, który by nie
nastąpił, gdyby zachował się w sposób właściwy):

– w razie zwłoki dłużnika
– przyjmujący zlecenie powierzył jego wykonanie osobie

trzeciej nie będąc do tego uprawniony

– przechowawca bezprawnie zmienił miejsce lub sposób

przechowania rzeczy

– biorący do używania używa rzecz niezgodny z umową

lub jej naturą lub przeznaczeniem

– nałożona przez ustawę w razie szczególnej potrzeby

ochrony wierzyciela

Odszkodowanie

• Odpowiednie zastosowanie mają

przepisy o czynach niedozwolonych

• Szczególne przepisy regulują sposób

i wysokość odszkodowania przy
opóźnieniu

Opóźnienie dłużnika

• każde

niespełnienie świadczenie we

właściwym czasie (szczególny rodzaj
nienależytego wykonania zobowiązania)

– zobowiązania pieniężne:

odsetki umowne lub

ustawowe

(nawet jeżeli opóźnienie jest

następstwem zwłoki wierzyciela)

– możliwość złożenia świadczenia do

depozytu

sądowego

, jeżeli jest następstwem zwłoki

wierzyciela

– opóźnienie dłużnika głównego uprawnia wierzyciela

do żądania spełnienia świadczenia od poręczyciela

Zwłoka dłużnika

• kwalifikowany rodzaj opóźnienia, które

jest

następstwem okoliczności za które

dłużnik ponosi odpowiedzialność

• brak dokonania czynności prawnej lub

faktycznej

• polega na niedochowaniu należytej

staranności po stronie dłużnika

• jest szczególnym rodzajem

nienależytego wykonania zobowiązania

Skutki prawne zwłoki

dłużnika

• Uprawnienia wierzyciela

– żądanie dokonania świadczenia oraz naprawienia

szkody spowodowanej zwłoką

albo
– nie przyjęcie świadczenia, jeżeli utraciło znaczenie, i

żądanie naprawienia szkody

• Dłużnik będący w zwłoce jest odpowiedzialny za

utratę lub uszkodzenie rzeczy oznaczonej co do
tożsamości (stanowiącej przedmiot świadczenia),
chyba że wykaże, iż utrata lub uszkodzenie takiej
rzeczy nastąpiłoby również w sytuacji gdyby
świadczenie zostało spełnione w terminie

Niewykonanie zobowiązania z umów

wzajemnych

• zasada jednoczesnego świadczenia (chyba że z

umowy, decyzji lub orzeczenia wynika inaczej)

• strona może się wstrzymać ze świadczeniem do

momentu, kiedy druga strona nie zaoferuje
swojego

• jeżeli jedna z stron ma spełnić świadczenie

wcześniej, ale ze stanu majątkowego drugiej strony
wynika, iż jej świadczenie jest wątpliwe, strona
pierwsza może powstrzymać się od świadczenia

• prawo odstąpienia od umowy (jeżeli zostało

zastrzeżone)

Potrącenie

• sposób wygaśnięcia zobowiązania
• dopuszczalność: świadczenia

jednorodzajowe

• istota: umorzenie dwóch

przeciwstawnych sobie
wierzytelności poprzez złożenie
oświadczenia woli przez jednego
wierzyciela drugiemu wierzycielowi
lub w drodze dwustronnej umowy
(umowne)

• skutek: umorzenie zobowiązań

Odnowienie (nowacja)

• sposób wygaśnięcia zobowiązania
• istota: dłużnik za zgodą wierzyciela

zaciąga wobec niego nowe
zobowiązanie w miejsce dawnego
(inne świadczenie lub to samo
świadczenie z innej postawy prawnej)

• dopuszczalność: za zgodą stron
• skutek prawny: istniejący dług

wygasa

• art. 506 i 507 KC

Inne przypadki wygaśnięcia

zobowiązań

• Dobrowolne zwolnienie z długu
• Rozwiązanie umowy

– Z mocą wsteczną np.

• umowne prawo odstąpienia
• z powodu niewykonania umowy wzajemnej

– Bez mocy wstecznej np.

• wypowiedzenie
• rozwiązanie umowy przez sąd

Inne przypadki wygaśnięcia

zobowiązań

• Niemożliwość świadczenia
• Wygaśnięcie lub zmiana zobowiązań ze

względu na nadzwyczajne wypadki
(clausula rebus sic stantibus):

– zobowiązanie umowne
– zmiana stosunków ma charakter nadzwyczajny
– dla jednej strony powstają trudności w

świadczeniu grożące nadmierną stratą

• Wygaśnięcie z przyczyn tkwiących w

istocie zobowiązań

Przedawnienie zobowiązań

• dłużnik może uchylić się od

spełnienia świadczenia

• ograniczenie niepewności co do

trwania zobowiązań

Ochrona wierzyciela

• zaskarżenie czynności dłużnika

wykonanych ze szkodą dla wierzycieli (art.
527 KC)

• wierzyciel żąda aby sąd uznał pewne

czynności dłużnika za bezskuteczne wobec
zaskarżającego

• na skutek orzeczenia sądu powstaje

zobowiązanie dla osoby trzeciej
(obowiązek pozwolenia na zaspokojenia się
wierzyciela z jej majątku)

Ochrona wierzyciela -

przesłanki

• wierzyciel działał ze świadomością

pokrzywdzenia wierzycieli a osoba trzecia
o tym wiedziała lub przy zachowaniu
należytej staranności mogła się dowiedzieć

• domniemania:

– działał ze świadomością a osoba trzecia o tym

wiedziała jeżeli korzyść uzyskała osoba bliska

– w razie dokonania czynności bezpłatnej nawet

jeżeli osoba trzecia nie mogła się dowiedzieć
przy zachowaniu należytej staranności

Document Outline