Badania
profilaktyczne
Promocja zdrowia - ćwiczenia
Mgr Małgorzata Zagroba
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Badania
profilaktyczne
Promocja zdrowia - ćwiczenia
Mgr Małgorzata Zagroba
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Badania profilaktyczne, przesiewowe,
skriningowe (ang. screening) -
przeprowadza się wśród osób
nie posiadających objawów choroby, w celu jak
najwcześniejszego wykrycia ewentualnych
objawów danej choroby i wczesnego jej leczenia,
dla zapobieżenia poważnym następstwom
choroby w przyszłości.
Badania przesiewowe wykonuje się w całej
populacji lub tylko w tzw. grupach
wysokiego ryzyka (dotyczy to np. profilaktyki
nowotworów, chorób układu krążenia, cukrzycy).
Badania profilaktyczne
Zakres badań profilaktycznych finansowanych ze środków NFZ
określa:
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 21 grudnia 2004 r. w
sprawie zakresu świadczeń opieki zdrowotnej, w tym
badań przesiewowych, oraz okresów, w których te badania są
przeprowadzane (Dz.U.04.276.2740)
§ 5.
1. W celu profilaktyki chorób nowotworowych narządu
rodnego lekarz ginekolog przeprowadza badanie
ginekologiczne (we wziernikach i badanie zestawione oraz
badanie palpacyjne piersi) u kobiet w wieku powyżej 35 lat w
odstępach jednorocznych.
2. W celu profilaktyki raka szyjki macicy, u kobiet od 30
do 59 roku życia, wykonuje się badanie cytologiczne szyjki
macicy poprzez pobranie materiału z tarczy części pochwowej
i kanału szyjki macicy…
3. W przypadku prawidłowego wyniku badania, o którym mowa
w ust. 2, badanie powtarza się po upływie trzech lat.
§ 6.
1. W celu profilaktyki nowotworów złośliwych
lekarz podstawowej opieki zdrowotnej wykonuje w
szczególności:
1) wywiad w kierunku obciążenia rodzinnym
występowaniem nowotworów - podczas pierwszej
wizyty pacjenta;
2) u kobiet w wieku powyżej 18 lat - instruktaż
samobadania piersi przez kobietę;
3) u kobiet w wieku powyżej 35 lat - fizykalne
badanie piersi w odstępach jednorocznych;
4) badanie skóry, warg, jamy ustnej i gardła - co
roku;
5) badanie per rectum kobiet i mężczyzn powyżej 45
roku życia - co roku.
§ 7.
1. W celu przeciwdziałania chorobom
odtytoniowym lekarz winien przekazywać
informacje dotyczące szkodliwości palenia tytoniu.
2. Lekarz, o którym mowa w ust. 1, określa
z osobami uzależnionymi od tytoniu
optymalny sposób zwalczania nałogu oraz w trakcie
każdej wizyty pacjenta uzależnionego od tytoniu
dokonuje oceny postępu walki z nałogiem.
§ 8.
W celu przeciwdziałania gruźlicy lekarz
podstawowej opieki zdrowotnej przeprowadza
wywiad w kierunku gruźlicy i podejmuje
odpowiednie działania profilaktyczne.
§ 9.
1. W celu profilaktyki chorób układu krążenia lekarz
podstawowej opieki zdrowotnej wykonuje:
1) wywiad w kierunku obciążenia rodzinnym
występowaniem chorób układu krążenia;
2) pomiar ciśnienia tętniczego krwi u osób zgłaszających
się z powodu innych dolegliwości niż zaburzenia układu
krążenia - przy każdej wizycie;
3) pomiar masy ciała i wzrostu dla wyliczenia wskaźnika
masy ciała - co trzy lata u osób z nadwagą lub w wieku
powyżej 40 lat.
2. W przypadku gdy wskaźnik masy ciała wynosi ponad 30,
lekarz, o którym mowa w ust. 1, dokonuje oceny diety
pacjenta i ustala wskazówki dla normalizacji masy ciała.
§ 10.
W celu przeciwdziałania chorobom jamy ustnej
i zębów lekarz dentysta wykonuje:
1) wywiad stomatologiczny;
2) badanie jamy ustnej i zębów;
3) przekazuje pacjentowi ocenę stanu zdrowia jamy
ustnej i zębów, wraz z zaleceniami dotyczącymi
dalszego postępowania, w tym instruktaż higieny jamy
ustnej.
W/w Rozporządzenie Ministra Zdrowia
z dnia 21 grudnia 2004 r. określa
również:
Zakres profilaktycznych świadczeń opieki zdrowotnej u
kobiet w okresie ciąży
Zakres profilaktycznych świadczeń opieki zdrowotnej u
dzieci do ukończenia 6. roku życia
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA
z dnia 22 grudnia 2004 r.
w sprawie zakresu i organizacji profilaktycznej
opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą
(Dz.U.04.282.2814 z późn. zm.) – określa zakres
badań profilaktycznych dzieci i młodzieży
w wieku 7-19 lat
Klasa 1 (7 lat)
Klasa III (10 lat)
Klasa V (12 lat)
Klasa I gimnazjum (13 lat)
Klasa I szkoły ponadgimnazjalnej (16 lat)
Klasa ostatnia szkoły ponadgimnazjalnej
(do ukończenia 19 roku życia)
Glukoza
- najważniejszy nośnik energii w organizmie.
Niektóre narządy, w tym głównie mózg, i ich
funkcjonowanie są bardzo zależne od stężenia glukozy we
krwi.
Brak insuliny lub brak wrażliwości na nią to zasadnicze
przyczyny cukrzycy, charakteryzującej się podwyższonym
stężeniem glukozy we krwi. Cukrzyca typu II rozpoznawana
jest przeważnie przypadkowo. Często może trwać latami,
zanim zostanie wykryta, ale szybko prowadzi do
postępujących uszkodzeń naczyń krwionośnych.
Kontrolowanie poziomu cukru w surowicy krwi wskazane
jest przynajmniej raz w roku.
Od 70 do 99 mg/dL (od 3.9 do 5.5 mmol/L) - wynik prawidłowy
Od 100 do 125 mg/dL (od 5.6 do 6.9 mmol/L) - poziom glukozy
podwyższony - stan przedcukrzycowy
Co najmniej 126 mg/dL (7.0 mmol/L) w co najmniej dwóch
pomiarach – bardzo prawdopodobna cukrzyca
Podstawowe badania profilaktyczne
Cholesterol
– niezbędny składnik obecny we wszystkich
komórkach ludzkich, konieczny do wytwarzania hormonów
steroidowych.
Dieta bogata w tłuszcze nasycone doprowadza jednak do
zbyt wysokiego stężenia cholesterolu we krwi. Zaburzenia
gospodarki lipidowej organizmu człowieka uważane są za jeden
z głównych czynników ryzyka choroby wieńcowej i rozwoju
zmian miażdżycowych.
Lipidogram - ogólny poziom cholesterolu we krwi oraz poziom
frakcji: dobrego cholesterolu HDL i złego LDL. Czasem ogólny
poziom cholesterolu jest prawidłowy, ale jest zbyt wysoki
LDL, co stanowi ryzyko rozwoju miażdżycy. Istotny tez jest
poziom trójglicerydów, tłuszczów, które również mogą
przyczyniać się do powstawania zmian miażdżycowych i są dla
zdrowia układu krążenia nawet bardziej niebezpieczne niż
wysoki poziom cholesterolu.
Poziom cholesterolu we krwi powinien być kontrolowany raz na
1-2 lata.
Wynik lipidogramu:
Cholesterol całkowity
Poniżej 200 mg/dL (5.17 mmo/L) - prawidłowy
200 – 239 mg/dL (5.17 – 6.18 mmol/L) - podwyższony
240 mg/dL (6.21 mmol/L ) i powyżej - wysoki, duże zagrożenie chorobami krążenia
Frakcja HDL
60 mg/dL (1.56 mmol/L) i powyżej - wysoki HDL, uważany za zdrowy
norma HDL dla mężczyzn - 35 mg/dL (0,9 mmol/L) poniżej tej wartości zagrożenie
chorobami serca
norma dla kobiet - 45 mg/dL (1,2 mmol/L) poniżej tej wartości zagrożenie
chorobami serca
Frakcja LDL
Poniżej 100 mg/dL ( 2.6 mmol/L) - optymalny
100 – 129 mg/dL (2.63.34 mmol/L) - podwyższony
130 – 159 mg/dL (3.36 – 4.13 mmol/L) - graniczny
160 – 189 mg/dL (4.14 – 4.90 mmol/L) - wysoki
190 mg/dL (4.91 mmol/L) i powyżej - bardzo wysoki
Trójglicerydy
Poniżej 150mg/dL (1.69mmol/L) - norma
150 – 199 mg/dL (1.69 – 2.25 mmol/L ) - graniczny
200 – 499 mg/dL (2.26 – 5.63 mmol/L) - wysoki
Powyżej 500 mg/dL (5.64 mmol/L) - bardzo wysoki
Erytrocyty
(RBC – Red
Blood Cell)
niemowlęta – 3,8 M/µl,
kobiety – 3,9–5,6 M/µl,
mężczyźni – 4,5–6,5 M/µl
Zwiększenie ponad normę zdarza się rzadko
(np. u osób przebywających wysoko w górach).
Zmniejszenie liczby erytrocytów to objaw
anemii. Może być skutkiem utraty krwi (np. z
wrzodu żołądka lub dwunastnicy) albo efektem
niedoboru żelaza, witaminy B12 lub kwasu
foliowego. Inne przyczyny to ciąża i choroby
nerek.
Hemoglobina
(HGB)
kobiety – 6,8–9,3 mmol/l lub
11,5–15,5 g/dl,
mężczyźni – 7,4–10,5 mmol/l
lub 13,5–17,5 g/dl
Przekroczenie normy świadczy o odwodnieniu
organizmu. Niskie wartości są oznaką anemii.
Hematokryt
(HCT)
dzieci do 15 lat: 35–39%,
kobiety: 37–47%,
mężczyźni: 40–51%
Podwyższony wskaźnik występuje w chorobie o
nazwie czerwienica i przy odwodnieniu
organizmu. Obniżony wskaźnik sugeruje
anemię.
Morfologia krwi,
to badanie składu komórkowego krwi. Badanie
morfologiczne pozwala dostarczyć nam informacji na temat ilości
najważniejszych typów krwinek, czyli krwinek czerwonych, hematokrytu,
poziomu hemoglobiny, ilości białych krwinek i płytek krwi.
Najcięższe schorzenie układu krwinek białych to białaczka.
Wyniki morfologii należy porównywać zawsze z normami, które podaje
pracownia analityczna wykonująca badanie. Interpretacji wyników
powinno towarzyszyć zbadanie chorego, poznanie jego ogólnego stanu
zdrowia, wieku i trybu życia. Według autorytetów z dziedziny hematologii,
zaleca się wykonywanie morfologii raz do roku.
MCV (Mean Corpuscular
Volume) zwana
makrocytozą– średnia
objętość krwinki czerwonej
80–97 f
Wzrost wartości MCV nie oznacza patologii, ale
przy przekroczeniu 110 f można spodziewać się
anemii spowodowanej niedoborem witaminy
B12 lub kwasu foliowego.
Zmniejszenie wartości MCV (zwane
mikrocytozą) to najczęściej skutek niedoboru
żelaza.
MCH (Mean Corpuscular
Hemoglobin)
średnia zawartość
hemoglobiny w
krwince czerwonej; pozwala
odpowiedzieć na pytanie, czy
erytrocyty posiadają
normalną, zbyt małą lub zbyt
dużą ilość hemoglobiny
26–32 pg
Zmniejszenie wartości MCH świadczy o
niedobarwieniu (najczęściej w anemii z
niedoboru żelaza).
MCHC (Mean Corpuscular
Hemoglobin
Concentration)
średnie stężenie
hemoglobiny
w krwince czerwonej, czyli
miara wysycenia erytrocytów
hemoglobiną (podobnie jak
MCH)
31–36 g/dl lub
20–22 mmol/l
Zmniejszenie wartości MCHC jest typowe w
anemii z niedoboru żelaza, często spotykane u
kobiet miesiączkujących.
Leukocyty
(WBC –
White
Blood
Cell)
4,1–10,9 K/µl
(G/l)
Zwiększenie ponad normę to sygnał, że w organizmie
toczy się infekcja lub mamy do czynienia z miejscowym
albo uogólnionym stanem zapalnym czy też z białaczką
(podwyższone wskaźniki pojawiają się również przy
intensywnym wysiłku fizycznym, długotrwałym,
nadmiernym stresie, a nawet po dłuższym opalaniu).
Zmniejszenie liczby leukocytów może być spowodowane
niedoborem granulocytów, limfocytów lub wszystkich
komórek jednocześnie. Może być wynikiem uszkodzenia
szpiku przez chorobę lub skutkiem ubocznym leczenia
(większość leków przeciwnowotworowych powoduje
zmniejszenie liczby granulocytów).
Limfocyty
(LYM)
0,6–4,1 K/µl;
20–45%
Liczba limfocytów zwiększa się w: chłoniakach,
przewlekłej białaczce limfocytowej, szpiczaku mnogim,
nadczynności tarczycy oraz w chorobach zakaźnych
wieku dziecięcego. Uwaga: większa niż u dorosłych liczba
limfocytów u dzieci do 4 lat jest normą! Zmniejszenie
liczby limfocytów u dorosłych może być objawem AIDS i,
w mniejszym stopniu, innych zakażeń wirusowych; u
dzieci może mieć charakter wrodzony i wymagać jak
najszybszego leczenia.
Monocyty
(MONO)
0,1–0,4 G/l
Zwiększenie liczby monocytów może być spowodowane
mononukleozą zakaźną, przewlekłym zakażeniem
bakteryjnym: gruźlicą, kiłą, brucelozą, zapaleniem
wsierdzia, durem, zakażeniami pierwotniakowymi, a
także urazami chirurgicznymi, kolagenozami, chorobą
Crohna, nowotworami oraz być objawem białaczki
monocytowej. Zmniejszenie liczby monocytów może być
wynikiem toczącej się w organizmie infekcji lub
stosowania niektórych leków (np. glikosterydów), ale w
praktyce medycznej zwykle nie ma istotnego znaczenia.
Trombocyt
y (PLT;
płytki
krwi)
140–440 K/µl
(G/l)
Zwiększenie ponad normę pojawia się w przewlekłych
zakażeniach, po wysiłku fizycznym, w niedoborze żelaza,
po usunięciu śledziony, w ciąży i w nadpłytkowości
samoistnej (nowotwór o łagodnym długotrwałym
przebiegu). Zmniejszenie liczby płytek krwi może być
spowodowane ich upośledzonym wytwarzaniem w szpiku
(z powodu przerzutów raka do szpiku lub ostrych
białaczek), na skutek działania leków przeciwbólowych i
antybiotyków, chorób autoimmunizacyjnych lub ich
niszczeniem przez toksyny bakteryjne.
Rozmaz krwi to szczegółowa analiza zawartości granulocytów
w pobranej próbce krwi. Norma dla granulocytów to 2-7 K/µl (G/l)
NEUT
(neutrofil
e)
2,5–6,5 K/µl (G/l)
Wzrost liczby neutrofili oznacza zakażenie miejscowe i ogólne,
chorobę nowotworową, choroby krwi (zwłaszcza białaczkę
szpikową), występuje także po urazach, krwotokach,
zawałach, w chorobach metabolicznych, u palaczy oraz u
kobiet w trzecim trymestrze ciąży. Spadek występuje w
uszkodzeniach szpiku, ostrych białaczkach, chorobach
wirusowych (grypa, różyczka), bakteryjnych (gruźlica, dur,
bruceloza), pierwotniakowych (np. malaria), przy leczeniu
cytostatykami.
EOS
(eozynofil
e)
0,1–0,3 K/µl (G/l)
Zwiększenie liczby eozynofili wywołują: choroby alergiczne
(astma oskrzelowa, katar sienny) i pasożytnicze, choroby
krwi (ziarnica złośliwa), łuszczyca, zażywanie niektórych
leków (np. penicyliny).
Zmniejszenie liczby eozynofili to skutek: zakażeń, duru
brzusznego, czerwonki, posocznicy, urazów, oparzeń.
Wartości poniżej normy mogą także towarzyszyć
zwiększonemu wysiłkowi fizycznemu oraz być skutkiem
nadmiernego wydzielania hormonów nadnerczowych.
BASO
(bazofile)
< 0,1 K/µl (G/l)
Zwiększenie liczby bazofili pojawia się w: chorobach
alergicznych, przewlekłej białaczce szpikowej, przewlekłych
stanach zapalnych przewodu pokarmowego, wrzodziejącym
zapaleniu jelit, niedoczynności tarczycy, przewlekłej białaczce
szpikowej. Często towarzyszy również rekonwalescencji po
przebytej infekcji.
Zalecane badania profilaktyczne
u osób dorosłych
Płeć
Zagrożenie chorobą
Zalecane
podstawowe
badania
profilaktyczne
Kobiety i Mężczyźni Rak płuca
Przewlekła
obturacyjna choroba
płuc (POChP)
Rak jelita grubego
Osteoporoza
RTG klatki piersiowej
Spirometria
Badanie kału na krew
utajoną
Badanie per rectum
Badanie
densytometryczne
kości
Mężczyźni
Rak stercza
Rak jądra
Badanie per rectum,
PSA
Samobadanie
Markery nowotworowe
Kobiety
Rak sutka
Rak szyjki macicy
Samobadanie piersi
Mammografia
Badanie cytologiczne
Zalecenia profilaktyczne Polskiego Komitetu Zwalczania
Raka,
odnośnie profilaktyki raka sutka
Wiek kobiet
Zalecenia
20 – 25 lat
25 – 39 lat
40 – 49 lat
50 lat i więcej
Samokontrola piersi raz w miesiącu
Badanie piersi przez lekarza raz w
roku
1 mammografia w ciągu 5 lat
Mammografia co 2 lata
USG raz w roku
Badanie piersi przez lekarza 1 – 2 razy
w roku
Mammografia i USG raz w roku
RTG klatki piersiowej to obrazowe badanie
wykonywane metodą promieni
rentgenowskich. Proste i szybkie badanie,
wykonywane przeważnie co 2 lata jako
pracownicze badanie profilaktyczne. Jest
podstawą w diagnostyce nowotworów płuc i
przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP).
Spirometria to prosty test diagnostyczny,
polegający na badaniu pojemności wydechowej
płuc przy użyciu spirometru. Przeprowadzana
jest głównie u palaczy już po 18 r.ż., w celu
diagnostyki przewlekłej obturacyjnej choroby
płuc (POChP), która jest czwartą co do
częstości przyczyną zgonów w Polsce.
Rak jelita grubego - czynniki ryzyka : wiek powyżej
50 r.ż., czynniki dziedziczne, brak aktywności fizycznej,
złe odżywianie, palenie papierosów, zaparcia…
Badanie krwi w kale (Test na krew utajoną w kale)
Należy do nowszej grupy badań profilaktycznych. Test na
krew utajoną w kale wykonuje się w celu wykrycia
nowotworów jelita grubego. Można przeprowadzić go nie
tylko w laboratorium, ale także w domu dzięki testowi
HEM-Check-2 (do nabycia w aptekach).
Regularne badania mogą zmniejszyć ryzyko śmiertelności
nawet do 30%. Zaleca się jego przeprowadzanie raz w
roku u osób po 40. roku życia.
Badanie per rectum – stosowane jest w diagnostyce
raka jelita grubego i raka gruczołu krokowego. Prosta,
nieinwazyjna metoda polegająca na palpacyjnym badaniu
odbytnicy, w celu wyczucia nieprawidłowości w postaci
guza. Per rectum umożliwia wykrycie do 30 % wszystkich
zmian patologicznych.
Badanie densytometryczne kości
Dzięki temu badaniu uzyskuje się informacje na
temat gęstości minerałów tkanki kostnej. Jest
przeprowadzane w celu profilaktyki osteoporozy,
czyli choroby kości, polegającej na zmniejszeniu
ich masy. W konsekwencji schorzenie zwiększa
znacząco ryzyko złamań, nawet przy
wykonywaniu codziennych czynności.
Osteoporoza jest uciążliwą, przewlekłą chorobą,
dlatego ważne jest jej wykrycie.
U kobiet w 10 lat po przebyciu menopauzy, nie
stosujących hormonalnej terapii zastępczej należy
przeprowadzić profilaktycznie jedno badanie.
U mężczyzn takie badanie należy wykonywać
w grupie po 65. roku życia.
MĘŻCZYŹNI:
Rak stercza i łagodny rozrost stercza to jedne z
najczęstszych schorzeń występujących u
mężczyzn, wśród których liczba zachorowań systematycznie
rośnie.
Czynniki ryzyka to m.in. wiek powyżej 45 r.ż., czynniki
genetyczne, dieta bogata w tłuszcze nasycone,
nadużywanie alkoholu, palenie papierosów,
zanieczyszczenia środowiska (metale ciężkie, izotopy).
Badanie PSA (ang. Prostate Specific Antygen) - antygen
specyficzny dla prostaty, jest białkiem wytwarzanym
wyłącznie przez komórki prostaty.
UWAGA! Trzynaście procent mężczyzn powyżej 55 roku
życia ma stężenie PSA ≥ 4 ng/ml, co nie oznacza
automatycznie, iż na pewno mają oni raka prostaty.
Podwyższone stężenie PSA może być wynikiem innych
schorzeń, takich jak łagodny rozrost prostaty (BPH),
zakażenia dróg moczowych czy zapalenia prostaty.
Podstawowym badaniem jest również per rectum .
Rak jądra jest najczęstszym nowotworem
stwierdzanym u młodych mężczyzn w wieku
15 - 35 roku życia. W około 1 - 3%
przypadków nowotwór rozwija się w obu jądrach.
Rak jądra może rozwinąć się u mężczyzny
w każdym wieku.
Większość raków jądra wykrywanych jest
przypadkowo przez pacjenta lub podczas
samodzielnego okresowego badania jąder przez
mosznę. Pacjenci często podają, że podczas kąpieli
wyczuli, że jedno z jąder jest guzowato powiększone
lub wyczuwają w nim jakąś nieprawidłowość.
Samobadanie ma kluczowe znaczenie dla
wczesnego rozpoznania raka jądra. Każdy
mężczyzna raz w miesiącu - najlepiej podczas
kąpieli powinien zbadać sobie jądra przez mosznę.
Markery nowotworowe raka jądra (substancje charakterystyczne
dla danej choroby nowotworowej).
W raku jądra występują trzy markery nowotworowe:
AFP - Alfa - fetoproteina - α-fetoproteina jest białkiem
płodowym, które w warunkach fizjologicznych wytwarzane jest przez
komórki wątroby u płodu i zarodkowy pęcherzyk żółtkowy. W życiu
pozapłodowym oprócz nowotworów jądra AFP pojawia się także w
ciąży, raku wątrobowokomórkowym, nowotworach przewodu
pokarmowego z przerzutami do wątroby, marskości wątroby,
zapaleniu wątroby.
β-hCG - gonadotropina kosmówkowa - hCG, human chorionic
gonadotropin – produkowana przez zarodek i łożysko w czasie
ciąży, niezbędna do podtrzymania funkcji ciałka żółtkowego, którego
zadaniem jest utrzymanie produkcji progesteronu. HCG
produkowana jest również przez nowotwory zarodkowe jądra.
LDH - dehydrogenaza mleczanowa - enzym występujący w
wątrobie. Stężenie LDH w surowicy jest wykładnikiem obrotu
komórek nowotworowych w organizmie. Wzrost stężenia LDH
charakterystyczny jest m.in. dla nowotworów zarodkowych jądra.
Markery nowotworowe oznaczane są zawsze w przypadku
podejrzenia raka jądra i stanowią doskonały parametr stosowany
w diagnostyce i monitorowaniu efektów leczenia raka jądra.
KOBIETY:
Rak piersi to aktualnie najczęstszy
nowotwór złośliwy u Polek. Stanowi on
około 13% ogółu wszystkich zgonów na
nowotwory.
Czynniki ryzyka to m.in. predyspozycje
dziedziczne, bezdzietność, wczesne
miesiączkowanie, późna menopauza,
wieloletnia antykoncepcja, otyłość.
Rak sutka u mężczyzn !!! występuje w
jednym na dziewięćdziesiąt dziewięć
przypadków zachorowań. Rokowania są dużo
gorsze, ze względu na brak kontroli przez
samych mężczyzn, a co za tym idzie późne
rozpoznanie choroby przez lekarza.
Samobadanie piersi – nieinwazyjne, proste badanie
palpacyjne. Zalecane wykonywanie raz w miesiącu (5-7 po
miesiączce), a u kobiet po menopauzie w stałe
dni miesiąca. W większości przypadków to właśnie sama
kobieta, a nie lekarz, wykrywa zmianę guzowatą piersi. Na
szczęście nie każda nieprawidłowość musi oznaczać raka, ale
powinna zawsze być poddana dalszej diagnostyce. Najczęstsza
lokalizacja guzka, to górny, zewnętrzny kwadrant sutka.
Mammografia jest badaniem obrazowym sutka,
wykonywanym metodą promieni rentgenowskich. Jest to czułe i
dokładne badanie, pozwalające odróżnić zmiany łagodne od
złośliwych i wykrywające minimalne, nawet 3 mm
zmiany rakowe, nie dające się wyczuć palpacyjnie.
Przeciwwskazaniem do mammografii ze względu na
inwazyjność metody są: ciąża, laktacja, wiek poniżej 35 lat i
wykonywanie częstsze niż co 2 lata. W takim przypadku
zalecana jest ultrasonografia piersi.
Warto oczywiście dodać, że metoda ta nie różnicuje w sposób
ostateczny zmian łagodnych i nowotworowych. W przypadku
ich wykrycia lekarz kieruje pacjentkę na dodatkowe badanie -
biopsję (pobranie wycinka tkanki).
Rak szyjki macicy jest pierwszym nowotworem,
dla którego zidentyfikowano czynnik wywołujący,
którym jest wirus brodawczaka ludzkiego (HPV).
Szczepienia przeciw HPV, które zaliczamy do
profilaktyki pierwotnej, są bardzo kosztowne
i niestety prawdopodobnie mały odsetek kobiet
podda się szczepieniu.
Profilaktyka wtórna raka szyki macicy polega na
regularnym wykonywaniu bezpłatnego i łatwo
dostępnego badania cytologicznego.
Czynniki ryzyka choroby to m.in. wczesne
rozpoczęcie życia płciowego, liczni partnerzy
seksualni, liczne porody, wieloletnia antykoncepcja
doustna, przewlekłe zakażenia dróg rodnych,
palenie papierosów.
Badanie cytologiczne polega na pobraniu materiału z kanału
szyjki macicy kobiety przez położną / ginekologa i wykonaniu
oceny mikroskopowej przez cytologa.
Jest to proste, nieinwazyjne badanie, ale na jego podstawie nie
można jednoznacznie postawić rozpoznania. Nieprawidłowy
wynik rozmazu cytologicznego jest wskazaniem do wykonania
biopsji i badania histopatologicznego.
Badanie ginekologiczne ogólne - trzeba je wykonywać co
najmniej raz w roku - od momentu rozpoczęcia życia płciowego
(a w każdym razie przeprowadzić przed 18. rokiem życia).
Kontrolna wizyta u ginekologa pozwala na ocenę stanu
narządów rodnych, wykrycie ewentualnych schorzeń, np.
stanów zapalnych, czy nieprawidłowości budowy. W czasie
rozmowy lekarz może zebrać informacje na temat cyklu
miesiączkowego, drobnych dolegliwości, rodzajów stosowanych
środków antykoncepcyjnych, wypisać skierowanie na
cytodiagnostykę. Powinien też przeprowadzić badanie
palpacyjne piersi kobiety.
Rak płuca, „Magazyn Pielęgniarki i Położnej”, 2006, 11, str.16
Bujnowska-Fedak M.M., Pirogowicz I., Steciwko A., Podstawowe zasady profilaktyki
wybranych chorób i zdrowego stylu życia dla mężczyzn, „Essentia Medica”, 2005, 2, str.
29-40
Cendrowski Z., Projektowanie osobistego modelu zdrowego stylu życia, „Lider”, 2004, 2,
str.10-1
Fibak J., Choroby gruczołu sutkowego, Chirurgia. Repetytorium, PZWL, Warszawa 2007
Gawęcki J., Hryniewiecki L., Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu, PWN,
Warszawa 2008
Jabłońska T.E., Profilaktyka schorzeń o znaczeniu społecznym, „Pielęgniarka i Położna”,
2005, 3, str.4 -11
Jezierski A., Onkologia. Podręcznik dla pielęgniarek, PZWL, Warszawa 2005
Koper A., Kula Z., Mierzwa T., Olasik I., Udział pielęgniarek w badaniach profilaktycznych,
„Magazyn Pielęgniarki i Położnej”, 2005, 11, str.34
Kubica J.F., Wychowanie zdrowotne i promocja zdrowia. Wybrane zagadnienia, Wyd.
Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa 2004
Łepecka-Klusek C., Bucholc M., Karauda M., Troska kobiet o własne zdrowie, „ Zdrowie
Publiczne”, 2003, 113 ( 1/2 ), str.188-190
Łepecka–Klusek C., Opieka nad kobietą w różnych fazach jej życia, Pielęgniarstwo we
współczesnym położnictwie i ginekologii, Wyd. Czelej, Lublin 2003
Mamoń A., Szczepienia przeciw HPV, „Magazyn Pielęgniarki i Położnej”, 2008, 9
Narodowy Program Zdrowia na lata 2007-2015, Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2007
Pawlęga J., Zarys onkologii, Wyd .UJ, Kraków 2002
Pirogowicz I., Bujnowska – Fedak M.M., Steciwko A., Zdrowie kobiet – profilaktyka chorób i
promowanie zdrowego stylu życia, ,,Essentia Medica” 2005, 5, str.34-41
Stowarzyszenie Dziennikarze dla Zdrowia, Nowotwory plagą naszych czasów, „Magazyn
Pielęgniarki i Położnej”, 2006, 6, str.15
Woźniak I., O potrzebie edukacji zdrowotnej, ,,Magazyn Pielęgniarki i Położnej”, 2010, 4,
str.12
Literatura:
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego