Powstanie listopadowe
Powstanie listopadowe, wojna
polsko-rosyjska 1830-1831 –
polskie powstanie
narodowe przeciw Rosji, które wybuchło
w nocy z 29 listopada na 30
listopada 1830, a zakończyło się 21
października 1831. Zasięgiem swoim
objęło Królestwo Polskie i część ziem
zabranych (Litwę, Żmudź i Wołyń).
W rocznicę wybuchu powstania
obchodzony jest Dzień Podchorążego.
Przyczyny Wybuchu Powstania
Główną przyczyną wybuchu powstania listopadowego
było nieprzestrzeganie przez cesarzy Imperium
Rosyjskiego postanowień konstytucji z 1815
roku. Aleksander I w 1819 roku zniósł wolność prasy i
wprowadził cenzurę prewencyjną. W roku 1821
zawieszono wolność zgromadzeń i zakazano
działalności masonerii. W 1822 roku skazano Waleriana
Łukasińskiego, przywódcę Wolnomularstwa
Narodowego. W roku 1823 Rosjanie rozbili sieć tajnych
stowarzyszeń w prowincjach zabranych. Nikołaj
Nowosilcow rozpoczął prześladowanie członków
towarzystw filomatów i filaretów. W 1825 roku car
zlikwidował jawność obrad sejmowych.
Przyczyny Wybuchu Powstania
Jednocześnie wzmogły się prześladowania
polskich organizacji niepodległościowych. W
1827 roku nastąpiły aresztowania
członków Towarzystwa Patriotycznego. Sąd
sejmowy, wydając łagodne wyroki na
podejrzanych i oczyszczając ich z zarzutu
zdrady stanu, pośrednio potwierdził, że
występowali oni w dobrej wierze przywrócenia
przestrzegania zapisów konstytucji 1815 roku.
Polska opinia publiczna straciła też wtedy
ostatecznie złudzenia co do prawdziwych
zamierzeń cara Mikołaja I.
Przed Powstaniem
17 października car rozkazał przygotowanie mobilizacji
alarmowej wojska polskiego i rosyjskiego.
21 października ks. Franciszek Ksawery Drucki-
Lubecki otrzymał polecenie przygotowania finansów
Kongresówki na wypadek wojny.
24 listopada Kongres Narodowy w Brukseli zdetronizował
króla Niderlandów i ogłosił faktyczną niepodległość Belgii.
28 listopada dotarła do Królestwa Polskiego wieść o
upadku prorosyjskiego rządu Wielkiej Brytanii ks. Artura
Wellingtona. Jednocześnie już 23 listopada
członkowie sprzysiężenia Podchorążych byli ostrzeżeni o
ich dekonspiracji i przygotowanych aresztowaniach.
Wydawać by się mogło, że nadszedł ostatni dogodny
moment do przeprowadzenia powstania.
Wybuch Powstania
W roku 1828 w warszawskiej Szkole
Podchorążych Piechoty zawiązało
się sprzysiężenie pod dowództwem
podporucznika Piotra Wysockiego przeciwko
wodzowi naczelnemu wojsk Królestwa
Polskiego i dowódcy sił rosyjskich
stacjonujących w zachodnich guberniach
Rosji, wielkiemu księciu Konstantemu, który był
bratem cesarza Rosji i króla Polski Mikołaja I. Był
on powszechnie znienawidzony za stworzenie
systemu tajnej policji i donosicielstwa, a także
za publiczne poniżanie polskich oficerów.
Wybuch Powstania
Sygnałem do wybuchu powstania miał być
pożar browaru na Solcu i kamienicy przy ul. Dzikiej. Powstanie
wybuchło wieczorem ok. godz. 18:0029 listopada 1830,
gdy podporucznik Piotr Wysocki wszedł do Szkoły
Podchorążych Piechoty w Łazienkach, przerwał zajęcia z
taktyki – wygłosił mowę: „Polacy! Wybiła godzina zemsty. Dziś
umrzeć lub zwyciężyć potrzeba! Idźmy, a piersi wasze niech
będą Termopilami dla wrogów” wyprowadzając podchorążych
na miejsce zbiórki – pod pomnik króla Jana III Sobieskiego.
Grupa 24 spiskowców, złożona głównie z młodych inteligentów
(m.in. Ludwik Nabielak, Seweryn Goszczyński, Leonard Rettel)
wraz z częścią podchorążych, opanowała Belweder –
rezydencję wielkiego księcia. Jednakże Konstanty zdołał się
przed napastnikami ukryć. Podobno zbiegł z pałacu przebrany
w kobiece ubrania. Powstańcy tylko dzięki
Powstanie Styczniowe
Powstanie styczniowe – polskie powstanie
narodowe przeciwko Imperium Rosyjskiemu,
ogłoszone manifestem 22 stycznia
1863 wydanym w Warszawie przez Tymczasowy
Rząd Narodowy, spowodowane
narastającym rosyjskim terrorem wobec
polskiego biernego oporu. Wybuchło 22
stycznia 1863 w Królestwie Polskim i 1
lutego 1863 na Litwie, trwało do jesieni1864.
Zasięgiem objęło tylko ziemie zaboru
rosyjskiego: Królestwo Polskie oraz ziemie
zabrane.
Organizacje Spiskowe
Przegrana Rosji w wojnie krymskiej odsłoniła jej wewnętrzną
słabość. Skłoniło to cara Aleksandra II Romanowa do
przeprowadzenia pewnych reform ustrojowych. Polacy
odczytali to jako objaw słabości rosyjskiego samodzierżawia i
rozpoczęli przygotowania do wybuchu nowego powstania.
Pierwsze polskie organizacje spiskowe powstawały na
terenie prowincji zabranych już od początku 1856. Na
Uniwersytecie Kijowskim utworzono tzw. 'Ogół', z którego
wyłonił się bardziej zakonspirowany Związek Trojnicki.
Związek szukał kontaktów z młodzieżą na terenach
wszystkich trzech zaborów i opowiadał się za powstaniem.
Drugim ośrodkiem, w którym rozwinęły się polskie
organizacje konspiracyjne, był Petersburg. Najważniejszą
komórkę konspiracyjną powołali tam oficerowie studiujący w
Akademii Sztabu Generalnego.
Obrazy
Przed Powstaniem
11 czerwca 1860 w Warszawie odbyła się pierwsza od 30 lat wielka
manifestacja patriotyczna zorganizowana w związku z pogrzebem wdowy po
bohaterze powstania listopadowego generale Józefie Sowińskim.
W październiku 1860 w czasie warszawskiego zjazdu monarchów
przeszkodzono iluminacjom i balom towarzyszącym konferencji, a na
przedstawieniu galowym w Teatrze Wielkim fotele oblano cuchnącym
płynem. Akcją tą kierował Franciszek Godlewski.
29 listopada 1860, w rocznicę Nocy Listopadowej zorganizowano kolejną
wielką manifestację i odśpiewano pieśń skomponowaną niegdyś
przez Alojzego Felińskiego na cześć cara Aleksandra I, zmieniając jej refren
na: Ojczyznę wolną racz nam wrócić Panie. Irytującą władze rosyjskie pieśń
śpiewano następnie przy okazji wszystkich manifestacji. Wobec nasilających
się wystąpień ludności Warszawy, car Aleksander II zdecydowany był
zastosować najsurowsze represje i w wypadku większych demonstracji
ulicznych miasto miało zostać zbombardowane z Cytadeli.
25 lutego 1861 wojsko rosyjskie rozpędziło demonstrację przeprowadzoną w
30. rocznicę bitwy o Olszynkę Grochowską.
Obrazy
Przed Powstaniem
27 lutego na Krakowskim Przedmieściu od salwy rosyjskiej padło
pięciu manifestantów. Wydarzenia te skłoniły obradujące na Zamku
Królewskim Towarzystwo Rolnicze do przyjęcia uchwały o
uwłaszczeniu chłopów. Zbulwersowane tymi wydarzeniami
mieszczaństwo warszawskie utworzyło Delegację Miejską, pod
przewodnictwem bankiera Leopolda Kronenberga, która złożyła
adres do cara, w którym domagano się poszanowania wolności
obywateli Królestwa Polskiego.
2 marca pogrzeb pięciu poległych na Cmentarzu
Powązkowskim przeistoczył się w wielką manifestację solidarności
wszystkich stanów Królestwa. Wydarzenia w Warszawie odbiły się
szerokim echem na prowincji. W wielu miastach ludność przepędziła
skorumpowanych urzędników, na co władze nie zawsze mogły
reagować, gdyż wojska ściągnięte zostały z prowincji do Warszawy.
Organizowano demonstracje i nabożeństwa żałobne za
pomordowanych. Chłopi zaprzestali odrabiania pańszczyzny.
Obrazy
Wybuch Powstania
22 stycznia wybuchło zbrojne powstanie ogłoszone manifestem przez
Tymczasowy Rząd Narodowy. KCN dekretami uwłaszczył chłopów i
obiecał ziemię bezrolnym uczestniczącym w walce.
Planowane przez czerwonych na wiosnę powstanie zostało więc
znacznie przyspieszone, nie było jeszcze należycie przygotowane,
powstańcom brakowało broni i amunicji, kierownictwo powstania było
niejednolite i skłócone.
W reakcji na wybuch powstania wielki książę Konstanty Mikołajewicz
Romanow przywrócił stan wojenny, zawieszony w drugiej połowie
1862 roku, reaktywował naczelników wojennych, uprawnionych do
powoływania sądów wojenno-polowych, działających w trybie
„skróconym”, zatwierdzających wydawane przez nie wyroki śmierci.
Wydał rozkaz koncentracji mniejszych garnizonów rosyjskich, tak by
załoga żadnego nie była mniejsza niż 2 bataliony piechoty.
Zamierzano w ten sposób uniknąć dalszych ataków na zbyt słabe
posterunki rosyjskie, by później móc sformować kolumny ruchome,
które miały przejść do działań ofensywnych przeciwko powstańcom.
Obrazy
Walki
W pierwszych dniach powstania powstańcy
uderzyli na rosyjskie garnizony w województwach:
mazowieckim, podlaskim, augustowskim, płockim,
lubelskim i sandomierskim. Wystąpienia
powstańcze 21–25 stycznia miały miejsca m.in.
w Małkini,
Stelmachowie, Sokołowie, Łukowie, Białej
Podlaskiej, Kodniu, Łomazach, Hrubieszowie, Kraśn
iku, Szydłowcu, Suchedniowie, Bodzentynie.
Jednak większość ataków, m.in. z powodu słabego
uzbrojenia, została odparta, a powstańcy zaczęli
organizować obozy, w których szkolono
ochotników.