Aktywność fizyczna ważnym elementem w sprawności psychoruchowej osób starszych

POSTĘPUJĄCY PROCES STARZENIA SIĘ
SPOŁECZEŃSTW KAŻE ZWRÓCIĆ UWAGĘ NA
WYNIKAJĄCE Z TEGO PROBLEMY O
CHARAKTERZE SPOŁECZNYM I
INDYWIDUALNYM.
WŚRÓD NICH WAŻNE MIEJSCE ZAJMUJĄ
PROBLEMY PEDAGOGICZNE, KTÓRE POWINNY
BYĆ                                      PRZEDMIOTEM
RÓŻNEGO RODZAJU ANALIZ
            I DZIAŁAŃ.A
WEDŁUG PROGNOZ DEMOGRAFICZNYCH DO
ROKU 2020, POWYŻEJ 60 LAT MIEĆ BĘDZIE
PONAD MILIARD LUDZI. BĘDZIE TO PRAWIE 1/6
OGÓŁU MIESZKAŃCÓW CAŁEGO ŚWIATA.

AKTYWNOŚĆ JAKO WZMAGANIE

ŻYWOTNOŚCI OSÓB STARSZYCH:

Starość zbliża się do człowieka dwiema drogami: przez

fizjologiczne słabnięcie organizmu oraz psychiczne

słabnięcie zainteresowań. Stwierdzono współzależność

obydwu procesów, objawiającą się psychofizycznym

słabnięciu aktywności człowieka, przy czym spadek

dzielności psychicznej wywiera na organizm wpływ jakby

wyprzedzający.

Niektórzy twierdzą nawet, że obumieranie psychiczne

poprzedza i przyspiesza obumieranie organizmu, a więc

ludzie, którym udaje się długo zachować aktywność

psychiczną, rzutującą przecież na aktywność fizyczną,

wydłużają młodość na lata wczesnej starości i odsuwają

na dalszy czas starość niesprawną, sędziwa.

Przejawy życiodajnej dla osób starszych aktywności grupują się

wokół dwóch tendencji: wykonywania pracy cenionej i użytecznej

oraz zaspokajania różnego rodzaju zainteresowań.

Obydwie tendencje są ze sobą sprzężone, obydwie sprzyjają

zachowaniu sprawności ciała i duszy, pozytywnej samooceny,

zapobiegają poczuciu pustki, czczego życia i udrękom

osamotnienia, szczególnie, gdy towarzyszą im skuteczne zabiegi

zdrowotne, właściwa dieta i higiena oraz zabezpieczenie

materialne nie spadające poniżej minimum socjalnego, czyli takiej

renty i innych wpływów, które zabezpieczają zaspokojenie potrzeb

uważane na obecnym etapie rozwoju naszego kraju za niezbędne

nawet dla osób najgorzej sytuowanych.

PSYCHOSPOŁECZNE CZYNNIKI

SPRZYJAJĄCE ZDROWIU I

SATYSFAKCJOM ŻYCIOWYM OSÓB

STARSZYCH:

Praca stanowiąca kontynuację zatrudnienia zawodowego w zmniejszonym
wymiarze godzin i na stanowiskach odpowiadających możliwościom
psychofizycznym danej osoby. Dla ludzi lubiących swoją prace zawodową jest to
forma aktywności najbardziej pożądana daje dochód, poczucie społecznej
użyteczności, organizuje dzień i życie. Pewna odmiana polega na zatrudnieniu
pobocznym w danym zawodzie, np. nauczycielki -w roli świetliczanki,
księgowego -w roli kontrolera społecznego itp.

Praca zarobkowa nie we własnym zawodzie, lecz w zawodzie rezerwowym,
dodatkowo i zawczasu opanowanym - łatwiejsza lub bardziej prestiżowa. Takie
rozwiązanie wybierają zwykle osoby, które swa podstawowa prace zawodowa
oceniały jako zbyt uciążliwa, szkodliwą dla zdrowia lub przykra prestiżowo.
Czasem poszukiwanie pracy w innym zawodzie jest dyktowane potrzebą
swoistego „płodozmianu" - np. gdy urzędnik podejmuje się pracy rzemieślniczej,
maszynistka biurowa - fryzjerstwa.

Aktywność z pogranicza pracy i wypoczynku pozwala realizować jakieś
zamiłowanie amatorskie, czerpiąc z tego zarazem określone korzyści materialne
lub satysfakcję społeczną, kulturalną, sąsiedzką, rodzinną. Najbardziej
upowszechnione rodzaje tego typu aktywności to majsterka usługowa,
sąsiedzka, w zakresie różnorodnych napraw; kobiece roboty ręczne, których
owocem bywają swetry, szale, rękawice, ubrania dziecięce, bielizna; ogródek
przydomowy lub działka ogrodnicza; hodowla domowa lub przydomowa (drób,
gołębie, króliki itp.).

Aktywność społeczna, z którą wiąże się pełnienie określonych ról
społecznych - ławnika, opiekuna społecznego, kuratora sądowego,
działacza komitetu domowego lub blokowego, członka zarządu w
jakiejś organizacji społecznej itp. Aktywność taka nie daje wprawdzie
korzyści materialnych, lecz wiele starszych osób odczuwa satysfakcję z
pełnienia przyjętych zadań. Badania wykazały dużą zbieżność między
zadowoleniem z życia badanych osób a ich aktywnością w rolach
działacza społecznego, które dla wielu z nich miały znaczenie
prestiżowe. Dobrowolnie przyjęta praca społeczna stanowiła ponadto
jakby kompensację pracy zawodowej.

Aktywność wewnątrzrodzinna - opiekuńcza i usługowa; biorą ją na
siebie głównie kobiety. Zakres rodzinnych czynności opiekuńczych jest
w skali ogólnonarodowej olbrzymi i przewyższa wielokrotnie to, co dać
są w stawie państwowe i społeczne placówki opieki. I chociaż często
trud opiekuńczy starszych kobiet przekracza ich siły, to jednak na ogół
pełnią go w przeświadczeniu, iż jest to obowiązek konieczny, a owo
poczucie konieczności, branej na siebie dobrowolnie - staje się dla nich
zarazem źródłem głębokiej satysfakcji moralnej.

Należy także wspomnieć oraz wyliczyć rodzaje
aktywności wywodzących się z głębszych
zainteresowań i potrzeb psychofizycznych człowieka,
zakorzenionych w sferze wypoczynku i rekreacji.

Bezinteresowną satysfakcję płynącą z zaspokajania
potrzeb kulturalnych, naukowych, towarzyskich żywo
odczuwa wiele osób starszych.

Rekreacja w swej konsumpcyjnej postaci (lektury,
odbiór programów radiowych, odwiedziny, spacery
itp.) daje zwykle mniej radości niż czynne i twórcze
angażowanie się w aktywności amatorskiej, ale
przecież ubarwia życie, ożywia kontakty
międzyludzkie, podnosi samopoczucie.

Czytelnictwo książek i czasopism oraz odbiór audycji radiowych i telewizyjnych stanowi
dziś najpospolitszą postać zaspokajania zainteresowań, pobudzania wyobraźni,
przenoszenia się w świat Fantazji, samokształcenia - pod warunkiem, że człowiek starszy
zdobył zawczasu wprawę w czytaniu i zamiłowanie do czytania oraz umiejętność wyboru
programów radiowych i telewizyjnych. Wpływ środków masowego przekazu na stan
psychiczny odbiorców bywa wieloraki - wzmacniający lub osłabiający osobowość;
umiejętność właściwego doboru lektur i audycji ma dla dzielności psychofizycznej osoby
starszej duże znaczenie.

Odczyty wygłaszane w domach kultury, klubach, muzeach, stowarzyszeniach itp.
przyciągają z roku na rok coraz więcej osób trzeciego wieku. Zdarza się nawet, że stanowią
one większość wśród słuchaczy. Odczyt nie tylko zaspokaja głód wiedzy, ale stwarza także
sposobność do kontaktów społecznych i towarzyskich, sprzyja nawiązywaniu nowych
znajomości, poczuciu uczestnictwa w sprawach świata.

Kultura fizyczna staje się coraz częściej przejawianą potrzebą osób starszych. Coraz więcej
kobiet i mężczyzn trzeciego wieku uprawia gimnastykę wedle wzorów specjalnie dla nich
opracowanych.

Krajoznawstwo i turystyka osób starszych szerzy się jeszcze szybciej niż gimnastyka i
sport. Na wycieczki autokarowe, organizowane dla rencistów i emerytów, zawsze jest
więcej zgłoszeń niż miejsc. Agencje turystyczne USA i Europy Zachodniej stwierdzają, iż
wśród ich klientów osoby trzeciego wieku zaczynają wysuwać się liczbowo na pierwsze
miejsce.

Aktywność klubowa - artystyczna, umysłowa, zabawowa itp. pociąga w pierwszym rzędzie
te osoby starsze, które we wcześniejszych latach nabyły zwyczaj uczęszczania do klubów w
domach kultury, osiedlach, stowarzyszeniach. Zbliżeniom międzyludzkim - tak ważnym w
latach atakowanych przez poczucie osamotnienia - sprzyjają wypróbowane „techniki"
klubowego życia: gra w szachy, w domino, w karty, wystawy, konkursy, estrada itp.

Zwykle przez potrzeby, aspiracje i zainteresowania danej
jednostki, lecz utrwalenie zaangażowań w wybranych rodzajach
aktywności wymaga ich ciągłego pobudzania i wzmacniania.

Człowiek starszy, świadomy, iż jego zaangażowania stanowią
„eliksir młodości", że wywierają wielki wpływ na dobrą formę
psychofizyczną - na wygląd, zachowanie się - podejmuje chętnie
pracę nad sobą w tym zakresie: czuwa nad przyswojeniem
nawyków aktywności, nad nabyciem rutyny w danym rodzaju
czynności, nad ciągłym odświeżaniem określonych
zainteresowań. Póki trwa zaangażowanie w tych czy innych
rodzajach aktywności, trwa młodość w starości.

Gdy rozpocznie się w życiu człowieka tendencja do zaprzestania
starań o ożywienie i podtrzymanie zaangażowań, człowiek staje
na progu nowego okresu: na progu autentycznej starości -
regresu starczego, psychofizycznego schyłku.

Etap ten wiąże się nierozerwalnie z końcowymi fazami trzeciego
wieku. Jest dobroczynny w tym sensie, że pozwala łatwiej godzić
się z rym, co nieuchronne, ale - dla dobra swych bliskich i dla
własnego cieszenia się życiem - walczmy o jego przesuniecie na
jak najdalsze lata życia.

CZAS WOLNY OSÓB STARSZYCH



Sposób, w jaki człowiek starszy
organizuje swój czas zależy od wielu
czynników - wieku, stanu zdrowia, płci,
wykształcenia, a przede wszystkim od
posiadanych potrzeb.



Badania naukowe wskazują, iż ci ludzie,
którzy podejmują różnorodne formy
aktywności, zachowują dłużej dobrą
formę psychiczną i fizyczną.

INWALIDZTWO W STARSZYM WIEKU:

Nie zawsze dość wyraźnie zdajemy sobie sprawę z tego, w jakim stopniu
inwalidztwo - stres bardzo poważny - wpływa na proces starzenia się i jak
bardzo starość sprzyja powstawaniu chorób i kalectw, których rezultatem staje
się na ogół trwałe inwalidztwo. Dzieje się tak m.in., dlatego, iż w przypadku
chorób i urazów pozostawiających trwałe ślady i powodujących inwalidztwo
zachodzi konieczność przestrojenia funkcji organizmu, wytworzenia się nowych
nawyków, zmiany i ograniczenia celów, życiowych - co w znacznym stopniu
wyczerpuje organizm, a więc prowadzi do przyspieszenia procesu starzenia się.

Ponadto u ludzi starszych, a zwłaszcza sędziwych, choroby i urazy, a także
choćby parotygodniowe unieruchomienie w łóżku mają bardzo często poważne
działanie uboczne, którego rezultatem jest nieraz znaczne przyspieszenie
ogólnego procesu starzenia się. Prawdopodobieństwo wypadku jest poza tym u
ludzi starych większe niż u młodych z powodu ich gorszego wzroku, słuchu,
niepewności ruchów, osłabionego postrzegania i wydłużenia okresu reakcji na
bodźce.

Należy tu zaznaczyć, że inwalidzi w starszym wieku są ogromnie zróżnicowani,
jeżeli chodzi o stan zdrowia, sprawności fizycznej i umysłowej, warunki życiowe.
Owo wielkie zróżnicowanie wymaga indywidualnego podejścia do ich potrzeb,
co utrudnia w wysokim stopniu przychodzenie im z właściwą pomocą (nie tylko
w zakresie opieki, ale np. zatrudnienia, zagospodarowania czasu wolnego itp.).

MEDYCZNE I PSYCHOLOGICZNE

PROBLEMY WIEKU PODESZŁEGO:

Fizjologia wieku podeszłego, zakres problemów zdrowotnych tego okresu definiują
elementy, tworząc szczególny rodzaj związku pomiędzy wiekiem i zdrowiem:



Poprawa zdrowia i jakości życia spowodowała przedłużenie czasu życia i
zmniejszenie śmiertelności w wieku podeszłym. Poszerzyła się wiedza o
czynnikach ryzyka chorób wieku podeszłego. Uległo poprawie rozpoznawanie
rozpoczynających się w późnym wieku*' chorób, jak np. choroba Alzheimera,
zespoły lękowe, choroby afektywne, zespoły psychotyczne i zaburzenia
osobowości,



Wiedza dotycząca procesu starzenia pozwoliła na jego dokładniejsze opisanie
jako stanu fizjologicznego z charakterystycznymi zmianami biologicznymi,
psychologicznymi, poznawczymi i behawioralnymi,



Współistnienie chorób somatycznych i zaburzeń psychicznych jest częstsze w
populacji geriatrycznej niż w wieku średnim, na przykład depresja jest częstym
objawem po udarze i w chorobie Parkinsona, a lęk często towarzyszy chorobom
układu pokarmowego, sercowo-- naczyniowego i oddechowego. Wiele
stosowanych leków wpływa na nastrój i funkcje poznawcze. Szczególną trudność
w rozpoznawaniu, wyborze leczenia i ocenie objawów niepożądanych sprawia
współistnienie chorób somatycznych z zaburzeniami psychicznymi, poznawczymi,
emocjonalnymi i behawioralnymi oraz obecność zmian spowodowanych wiekiem.

KLINICZNE OBJAWY STARZENIA:



Starzeniu towarzyszy spadek progu słyszalności oraz
rozróżniania lokalizacji dźwięków o wyższej częstotliwości.
Najczęstszą skargą ze strony układu słuchowego staje się
szum w uszach.



Liczne wieloletnie badania nad wpływem wieku na układ
wzrokowy wykazały, że utrata wzroku w grupie wieku 60-79
lat wynosi 8-21% i zwiększa się do 14- 46% w grupie wieku
80-89 lat. Częstym problemem spowodowanym utratą
przejrzystości soczewki staje się zaćma. Znacząco częste po
65 roku życia jest zwyrodnienie plamki.



Normalnemu starzeniu towarzyszą charakterystyczne zmiany
we wzorcu snu. Elektroencefalograficzny wzorzec snu jest
jedną z najbardziej wrażliwych zmian fizjologicznych
związanych z wiekiem. Sen ulega większej fragmentacji, a
przebudzenia w nocy są dłuższe i częstsze. Wiele osób ma
trudności z zasypianiem i ponownym zaśnięciem po
obudzeniu się w nocy. Związek pomiędzy potrzebą snu a
czasem nocnym ulega zmniejszeniu. Zaburzenia snu mają
wiele przyczyn: lęk, samotność, żałoba i ogólny brak
zadowolenia z życia.

PROBLEMY SOMATYCZNE W

WIEKU PODESZŁYM:



W grupie wieku powyżej 65 roku życia 80% osób cierpi na przynajmniej
jedną chorobę somatyczną. Procesowi starzenia towarzyszą zmiany w
zakresie percepcji zmysłowej. Zaburzenia słuchu i wzroku występują u
20-30% osób.



Blisko połowa osób między 75 a 85 rokiem życia ma zaćmę, ponad 70%
osób jaskrę. Zaburzenia akomodacji i zwyrodnienie plamki często
nasilają występujące objawy psychopatologiczne.



Głównymi przyczynami śmierci w wieku podeszłym są choroby serca,
rak, choroba Alzheimera i zapalenie płuc. Zapadalność na choroby w
wieku podeszłym jest zjawiskiem częstym.



Powyżej 75 roku życia u 75% mężczyzn występuje przerost prostaty, u
20% osób nietrzymanie moczu. Dolegliwości te przyczyniają się do zmian
zachowania. Ludzie starsi często są zawstydzeni swoją niewydolnością,
ograniczają aktywność i aby utrzymać swoją dobrą samoocenę, ukrywają
dolegliwości.



Choroby naczyniowo-sercowe są częstą przyczyną chorobowości i
śmiertelności.

PROBLEMY
PSYCHOLOGICZNE:

Interdyscyplinarnym zadaniem dla medycyny
i psychologii w zwalczaniu problemów wieku
podeszłego jest ochrona poprzez trening
ciała, psychiki i aktywności społecznej.

Jest to zadanie, w którym swój udział
powinien mieć nie tylko lekarz i personel
medyczny, ale i inni profesjonaliści, tacy jak
farmakolodzy, dietetycy, trenerzy sportowi i
architekci rozumiejący wymogi psychologii,
teologii i socjologii.

WNIOSKI:

Wiek podeszły - to okres, w którym dochodzi do
nagromadzenia różnych szkodliwych czynników życiowych.
Wcześniejsze umiejętne likwidowanie ich lub zapobieganie
im może znacznie przedłużyć stan dobrego samopoczucia.
Do prawidłowych postaw społecznych nie należy
„opiekowanie się" ludźmi w wieku podeszłym, ale
akceptacja sposobu ich życia i stymulowanie do pełniejszej
socjalizacji. Problemem staje się zmiana postaw
społecznych, którą można osiągnąć przez zmianę stosunku
członków rodziny do osób w wieku podeszłym z
przedmiotowego na podmiotowy.

W postępowaniu leczniczym wobec częstego występowania
licznych dolegliwości i nieznanych interakcji lękowych
pogarszających wydolność intelektualną i fizyczną, zasadą
powinno być stosowanie leków jak najrzadziej, a jeśli są
konieczne - unikanie polipragmazji i podawanie jak
najniższych dawek.

Psychologia i psychiatria wieku podeszłego powinny razem
z geriatrią stworzyć nowy model rozwiązywania problemów
ludzi w wieku podeszłym.

Document Outline