MODEL PRACY Z
UCZNIEM MAJĄCYM
NIEPOWODZENIA
EDUKACYJNE
MODEL PRACY Z
UCZNIEM MAJĄCYM
NIEPOWODZENIA
EDUKACYJNE
Niepowodzenia szkolne to nie nagłe przejście od
zadowalającego poziomu wiadomości i umiejętności do
braków z nich. Zanim te braki wystąpił, musiały
zaistnieć sytuacje sprzyjające ich powstaniu, a przed
ich ujawnieniem się musiały one przez dłuższy czas
akumulować.
Należy je także rozpatrywać w szerszym kontekście,
traktując je jako wyraźne rozbieżności między
wymaganiami wychowawczymi i szkolnymi a
postępowaniem uczniów oraz uzyskiwanymi przez nich
wynikami nauczania.
Niepowodzenia szkolne to zjawiska towarzyszące
„każdej szkole” na przestrzeni dziesiątków wieków, a
przez to niezwykle skomplikowane i nigdy do końca nie
poznane.
Jan Konopnicki wymienia trzy rodzaje opóźnień w nauce
szkolnej:
1) opóźnienie programowe (brak w wiadomościach w
zakresie wytyczonym przez podstawy programowe)
2) organizacyjne, (kiedy uczeń w skutek pewnych
zdarzeń znajduje się w klasie niższej niż być powinien),
3) indywidualne, (gdy uczeń nie wykorzystuje w pełni
własnych możliwości umysłowych).
Niepowodzenia szkolne we współczesnej pedagogice
określa się jako rozdźwięk, brak spójności, rozbieżność
pomiędzy wiadomościami, umiejętnościami, jakie
opanowali uczniowie a tym co zaplanował dla nich
nauczyciel zgodnie z założeniami z poszczególnych
przedmiotów.
Dla każdej klasy ustalone są podstawy programowe
jako norma przewidziana do opanowania w danym wieku.
Niektórzy autorzy niepowodzenia nazywają
opóźnieniem szkolnym i stosują takie sformułowanie tam,
gdzie dostrzegają różnice między faktycznym poziomem
wiedzy danego ucznia, a przewidzianymi normami dla
jego wieku znanymi jako minimum podstawy
programowej.
Z. Wiatrowski opracował następujący układ przyczyn
niepowodzeń szkolnych:
1.
Przyczyny biopsychiczne i osobowościowe, a wśród
nich:
a)
przyczyny związane z niekorzystnymi cechami
osobowościowymi
b)
o charakterze motywacyjnym
2.
Przyczyny profesjonalne, w tym:
a)
przyczyny związane z trudnościami godzenia
obowiązków zawodowych i szkolnych
b)
przyczyny związane z niekorzystnym stosunkiem
zakładów pracy do uczących się
c)
związane z aktualnie obowiązującymi warunkami i
zasadami funkcjonowania zakładów pracy
3.
Przyczyny społeczno-ekonomiczne:
a)
związane ze środowiskiem rodzinnym ucznia
b)
Związane ze środowiskiem szkolnym
c)
Związane z ogólnymi warunkami społeczno-
ekonomicznymi kraju, regionu, środowiska
4.
Przyczyny pedagogiczne:
a)
względnie niezależne od nauczyciela
b)
tkwiące w pracy i postawie nauczyciela
c)
tkwiące w uczniu
Wypracowana przez autora klasyfikacja odnosi się do
osób
pracujących i dlatego zawiera dodatkową kategorię
przyczyn, która
została nazwana „profesjonalnymi”.
Zbliżonej, choć nieco różniącej się klasyfikacji
dokonali m.in. C. Kupisiewicz i M. Tyszkowa. Wyodrębnili
oni następujące kategorie przyczyn:
•
społeczno-ekonomiczne lub środowiskowe
•
biopsychiczne
•
pedagogiczne
Społeczno –ekonomiczne:
•
zła sytuacja materialna rodzin,
•
niekorzystna atmosfera w domu,
•
brak miejsca i odpowiednich warunków do nauki w domu,
•
brak zainteresowania rodziców problemami dziecka w
nauce,
•
brak współpracy rodziców ze szkołą,
•
niewłaściwa współpraca rodziców ze szkołą,
•
wygórowane wymagania i ambicje rodziców wobec
dziecka,
•
bezrobocie jednego lub obojga rodziców,
•
nadopiekuńcza postawa rodziców wobec dziecka,
niewłaściwy, niezdrowy styl życia dziecka,
•
negatywny stosunek rodziców do szkoły i nauczycieli,
•
pozycja w zespole klasowym lub koleżeńskim dziecka
Biopsychiczne:
•
stan zdrowia dziecka,
•
niski poziom intelektualny i moralny dziecka,
•
słaby rozwój psychomotoryczny dziecka,
•
uwarunkowania genetyczne –obecność u dziecka
zespołu zaburzeń braku koncentracji i
nadpobudliwości(ADHD),
•
negatywny stosunek dziecka wobec wymagań
szkolnych,
•
temperament dziecka, cechy charakteru dziecka,
nieśmiałość emocjonalna dziecka,
•
niesprawne lub wadliwe funkcjonowanie narządów
zmysłowych dziecka(słuchu lub wzroku),
Pedagogiczne:
•
nadmierne wymagania szkolne,
•
przeładowane programy nauczania,
•
nadmierna liczba uczniów w klasie,
•
źle dobrane formy, środki i metody nauczania przez
nauczycieli,
•
brak właściwego przygotowania się nauczycieli do
lekcji,
•
nieprzystosowane programy nauczania do możliwości
ucznia, warunków pracy w szkole,
•
luki w opanowanej przez uczniów wiedzy,
•
niesystematyczna praca dziecka,
•
brak kontroli ze strony rodziców,
Sposoby wykluczenia niektórych przyczyn niepowodzeń
szkolnych społeczno –ekonomicznych:
•
zaopatrzyć dziecko w niezbędne przybory
•
zapewnić dziecku w domu odpowiednie miejsce i ciszę do odrabiania
lekcji
•
nie wyręczać dziecka w pokonywaniu trudności szkolnych, lecz
mądrze pomagać je przezwyciężać
•
nie przelewać swoich ambicji na dziecko
•
kształtować pozytywny stosunek dziecka do szkoły, nauczycieli,
nauki i pracy w codziennych kontaktach z dzieckiem
•
uczestniczyć systematycznie w zebraniach rodzicielskich, także
dotyczących pedagogizacji rodziców
•
starać się zapewnić odpowiednią atmosferę rodzinną wolną od
nadmiernych napięć, stresów, pośpiechu, nerwowości, nacechować ją
wzajemną życzliwością i zrozumieniem
•
prowadzić systematyczną obserwację pracy i zachowań swojego
dziecka
•
starać się wczuć w problemy szkolne dziecka i podsunąć mądre
rozwiązania, z których skorzysta dziecko
•
zawsze znaleźć czas na rozmowę z dzieckiem, mimo obowiązków i
zmęczenia
Sposoby wykluczenia niektórych przyczyn niepowodzeń
szkolnych biopsychicznych:
•
utrzymywać stały kontakt z pedagogiem, psychologiem i poradnią
psychologiczno – pedagogiczną
•
mądrze pomagać dziecku w pokonywaniu trudności szkolnych (pomóc
opracować plan pracy dnia tygodnia itp. oraz czuwać z boku nad jego
realizacją przez dziecko)
•
poświecić więcej czasu na systematyczną pracę z dzieckiem
•
stosować w wychowaniu dziecka częściej pochwały i zachęty
wspomagające wiarę we własne siły i możliwości
•
dbać o higienę psychiczną dziecka
•
poświęcić więcej czasu na rozmowy z dzieckiem dotyczące sposobów
rozwiązania jego problemów szkolnych
•
kształtować pozytywny stosunek dziecka do szkoły, nauczycieli, nauki i
pracy w codziennych kontaktach z dzieckiem
•
kreować sytuacje domowe, w których dziecko będzie miało szanse na
wykonanie powierzonego mu zadania, aby umacniać jego wiarę w siebie
•
umożliwić dziecku nawiązanie kontaktu z uczniem osiągającym bardzo
dobre wyniki w nauce
•
zorganizować, jeśli są na to fundusze rodzinne dodatkowe zajęcia
wyrównujące luki dziecka w nauce (korepetycje)
Sposoby wykluczenia niektórych przyczyn niepowodzeń szkolnych
pedagogicznych:
•
przyzwyczajać dziecko do samokontroli swoich czynności (niekoniecznie związanych ze
szkołą)
•
umożliwić rozwijanie zainteresowań dziecka związanych z nauczanymi przedmiotami
•
ustalić wspólnie z dzieckiem jego plan pracy(dnia tygodnia itp.), czuwać z boku nad
jego realizacją
•
wdrażać dziecko do codziennych obowiązków domowych
•
nie wyręczać dziecka w pokonywaniu trudności szkolnych, lecz mądrze pomagać je
rozwiązywać
•
wskazywać dziecku alternatywne metody efektywnego uczenia się(kurs szybkiego
czytania, przedmiotowe programy multimedialne pozwalające utrwalać nabytą już
wiedzę)
•
wdrażać do systematyczności poprzez częste kontrole zeszytów, dzienniczka, kontakty z
wychowawcą itp.)
•
systematycznie posyłać do szkoły (nie zostawiać dziecka w domu z byle powodu –
nieobecność dziecka w szkole mnoży jego trudności)
•
motywować do nauki poprzez stosowanie częstych pochwał w stosunku do dziecka
•
być przykładem i autorytetem dla swojego dziecka poprzez właściwa postawę życiową
•
zachęcać do alternatywnych form przygotowywania się do lekcji np. wykonywania
prezentacji multimedialnych, napisania referatu, przygotowania gazetki, krzyżówki,
albumu
•
promować inne ciekawe dla dzieci sposoby spędzania wolnego czasu, zabawę na
świeżym powietrzu, obcowanie z natura, uprawianie sportu
•
często sprawdzać, jak dziecko korzysta z komputera i konsekwentnie wymagać
przestrzegania ustalonych wcześniej zasad
Wykazano istnienie wielu fragmentarycznych
deficytów rozwojowych, do których należą:
•
opóźnienie i zaburzenia percepcji wzrokowej,
•
opóźnienie i zaburzenia percepcji słuchowej
•
opóźnienie i zaburzenia percepcji mowy,
•
opóźnienie i zaburzenia rozwoju ruchowego,
•
opóźnienia i zaburzenia procesu lateralizacji.
Występowanie fragmentarycznych deficytów w kilku
zakresach powoduje najpoważniejsze trudności w nauce,
ujawnia je nieprawidłowe spostrzeganie i gorsze
zapamiętywanie. Niepowodzenia w nauce na ogół
pojawiające się w tych przypadkach bardzo wcześnie
stają się nowym czynnikiem patogennym.
W celu likwidacji niepowodzeń spowodowanych
dysleksją, dysortografią stosuje się ćwiczenia
reedukacyjne. Bardzo ważne jest uświadomienie uczniów
o możliwości osiągania przez nich sukcesów i
zadowolenia nie zaś nadrabiania strat czy doganiania
innych kolegów z klasy.
Największy wpływ na kształtowanie postaw
dziecka ma jego najbliższe otoczenie, dlatego w
procesie zwalczania przyczyn niepowodzeń
szkolnych najważniejszym ogniwem jest
współpraca rodziców bądź opiekunów ze szkołą.
Uczeń, zwłaszcza napotykający na trudności
w nauce, przed podjęciem jakichkolwiek
czynności uczenia się powinien wizualizować
czyli utworzyć w umyśle mentalny obraz tych
czynności, a najlepszy z nich afirmować. Jakość
tego obrazu w sposób znaczący warunkuje
końcowe efekty uczenia się szkolnego.
Na polskim rynku znajduje się zestaw gier
komputerowych przeznaczonych dla nauczycieli
pracujących z dziećmi dyslektycznymi. Gry te dzięki
atrakcyjnej formie pobudzają sferę emocjonalno-
motywacyjną, eliminują zniechęcenie, lęk przed
czytaniem, pozwalają na wielokrotne powtarzanie
ćwiczeń.
Dzięki wspomagającym programom multimedialnym,
które wyjaśniają wątpliwości ucznia, poprzez
wskazywanie drogi do rozwiązania, stawianie pytań
pomocniczych, wiedza i umiejętności ucznia zostają
uzupełnione i poszerzone w atrakcyjny sposób.
Kolejną przyczyną biopsychiczną niepowodzenia
uczniów w nauce szkolnej są wady narządów
zmysłowych, a przede wszystkim wzroku i słuchu. Wady
tych narządów, nie dostrzeżone w porę, zwłaszcza u
uczniów najmłodszych, którzy często nie zdają sobie
sprawy z ich istnienia, utrudniają im normalną naukę, a
w pewnych sytuacjach stanowią także bezpośrednie
źródło zaburzeń rozwoju psychicznego.
Jedną z ważniejszych form zaburzeń procesów
nerwowych u dzieci jest niestałość emocjonalna, która
może mieć podłoże dziedziczne, środowiskowe lub może
być następstwem błędów wychowawczych.
W literaturze można również znaleźć informacje
dotyczące tzw. Syndromu Nieadekwatnych Osiągnięć.
Syndrom ten charakterystyczny jest dla uczniów, którzy
pomimo wysokiego ilorazu inteligencji odnotowują
nieadekwatne dla swoich możliwości i uzdolnień
osiągnięcia.
Uczniowie, którzy nie osiągają sukcesów zwykle nie są
świadomi pojawiających się trudności z nauką, co w
głównej mierze wynika z braku wypracowanych
sposobów uczenia się i słabej samoregulacji.
Na ujawnianie się i powstawanie SNO mają wpływ
różne czynniki. Wśród nich wymienia się np.:
•
zbyt dużą presję rodziców na rozwój intelektualny
dziecka,
•
brak możliwości rozwoju indywidualnej filozofii życia,
•
nieefektywne metody nauczania,
•
brak wytrwałości w działaniu,
•
typowe dla wieku adolescencji postawy lęku,
alienacji, buntu wobec wartości,
•
konflikt zainteresowań,
•
niskie poczucie własnej wartości,
•
nieadekwatne relacje interpersonalne,
•
nieumiejętność wyrażania emocji,
•
sytuacje rodzinne,
•
sytuacje szkolne.
Kolejną grupę przyczyn niepowodzeń szkolnych to
przyczyny związane z pracą szkoły. Wyróżniamy tu trzy grupy:
1.
Przyczyny związane z zewnętrznymi warunkami
utrudniającymi pracę szkoły:
•
braki systemu szkolnego,
•
przeładowane programy nauczania,
•
brak korelacji treści nauczania w zakresie poszczególnych
przedmiotów,
•
nieodpowiednie podręczniki,
•
trudne warunki pracy szkoły; dwuzmianowość, nadmierna
liczba uczniów w klasie.
2.
Przyczyny związane bezpośrednio z pracą dydaktyczną
nauczyciela:
•
błędy metodyczne,
•
błędy wychowawcze,
•
Brak odpowiedniego przygotowania się do lekcji,
•
Zaniedbywanie samokształcenia i podnoszenia własnych
kwalifikacji.
3.
Przyczyny związane z wadliwą pracą ucznia (brak
motywacji, niechęć do nauki, lenistwo, wadliwa metoda
nauki).
Ostatnią przyczyną która prowadzi do
niepowodzeń edukacyjnych, to błędy w pracy
nauczyciela. Znalazły się tutaj:
1.
Nieprawidłowa organizacja pracy na lekcji.
2.
Dobór nieodpowiednich metod nauczania.
3.
Stosowanie nieodpowiednich form pracy.
4.
Niesystematyczna kontrola i ocena
opanowywanych wiadomości i umiejętności.
5.
Niedostateczna znajomość uczniów.
6.
Brak odpowiedniej opieki nad uczniami
mającymi trudności w nauce.
7.
Niewłaściwa atmosfera na lekcji i osobowość
nauczyciela.
Niepowodzenia w skrajnych przypadkach kończą się
drugorocznością, a nawet odsiewem. Wyodrębniamy kilka
poprzedzających go elementów:
•
powstawanie początkowo drobnych luk w wiadomościach
ucznia,
•
narastanie dalszych luk i trudności w nauce w zakresie
danego przedmiotu; pierwsze ucieczki z lekcji połączone z
niechętnym stosunkiem ucznia do przedmiotu,
•
podejmowanie prób likwidowania zaległości i braków przy
pomocy nauczyciela, rodziców, korepetytora; możliwość
osłabienia ambicji ucznia wynikające z przekonania o
niemożliwości poradzenia sobie z nauką,
•
narastająca liczba ocen niedostatecznych z przedmiotu;
niewłaściwy stosunek wobec nauczycieli rodziców, który
może przybrać formę agresji; częstsze ucieczki z lekcji,
•
brak promowania do klasy następnej – drugoroczność,
wieloroczność,
•
koniec kariery szkolnej, przerwanie nauki w szkole –
odsiew.
Niepowodzenia
ukryte
Niepowodzenia
jawne
Jawne opóźnienia
przejściowe
Występują
wówczas, gdy
nauczyciele nie
dostrzegają braków
w wiadomościach i
nawykach uczniów,
mimo że braki tego
rodzaju z punktu
widzenia celów oraz
programu
nauczania
rzeczywiście
istnieją.
O tego rodzaju
niepowodzeniach
szkolnych mówimy
wtedy, gdy
nauczyciel
stwierdza określone
braki w opanowanej
przez ucznia wiedzy
i w rezultacie
ocenia wyniki jego
pracy jako
niedostateczne.
Gdy ocena
niedostateczna nie
obejmuje
całorocznej pracy
ucznia, lecz jedynie
odnosi się do
rezultatów
uzyskanych przez
niego np. w ciągu
pierwszego
semestru nauki
szkolnej, stanowi
ona wskaźnik
Nauczyciel, który chce pomóc dziecku w trudnościach szkolnych
może:
1)
prowadzić systematyczną obserwację ucznia przez cały rok
szkolny oraz analizować wnikliwie wytwory jego pracy;
2)
dobrze poznać swoich wychowanków i ich środowisko
rodzinne;
3)
indywidualizować pracę na lekcji, szczególną opieką otaczając
uczniów z trudnościami;
4)
stosować ćwiczenia korektywne, umożliwiające wdrożenie
uczniów do systematyczności, kontroli, czy koncentracji uwagi;
5)
sprawdzić przy pomocy testów do jakiej grupy należy uczeń
pod względem własnych predyspozycji (wzrokowiec,
słuchowiec, kinestetyk)
6)
w związku z powyższym należy przekonać rodziców do
stosowania pomocy podczas nauki w domu (tablica korkowa,
oklejanie drzwi, nagrywanie i odtwarzanie , nauka na głos,
możliwość poruszania się bez ograniczania miejsca)
7)
sprawdzić przy pomocy testów rysunkowych stan emocjonalny
dziecka, i podjąć odpowiednie kroki uwzględniając przepisy
prawne
Recepta dla nauczyciela na sukces
ucznia:
1. Przekonaj ucznia, że naprawdę lubisz go uczyć.
2. Mów jasno, głośno, wyraźnie, z zapałem.
3. Dbaj o właściwe tempo mówienia.
4. Bądź swobodny i baw się razem z uczniem
podczas nauki.
5. Okazuj mu zaufanie.
6. Wyraźnie określ cele.
7. Bądź przygotowany do lekcji.
8. Przygotowuj ciekawe pomoce naukowe.
9. Ogranicz do minimum czynniki rozpraszające
uwagę.
10. Dbaj o dobry nastrój ucznia.
Co mogą zrobić rodzice, aby dziecko uniknęło trudności w
nauce?
•
Otaczać dziecko troskliwą opieką od najmłodszych lat.
•
Dbać o prawidłowy rozwój fizyczny (leczyć przewlekłe choroby,
wady fizjologiczne, mieć stały kontakt z lekarzem).
•
Troszczyć się o prawidłowy rozwój dziecka we wszystkich jego
sferach.
•
Przygotować dziecko do nauki szkolnej poprzez rozwijanie
samodzielności, zainteresowań poznawczych, chęci do pracy.
•
Przez lata nauki dbać o zdrowie fizyczne i psychiczne dziecka.
•
Troszczyć się o dobrą atmosferę w rodzinie, o zaspokojenie
potrzeb
emocjonalnych, zwłaszcza potrzeby bezpieczeństwa.
•
Dbać o prawidłowe stosunki swego dziecka z rówieśnikami, a także
nauczycielami.
•
Stawiać dziecku wymagania dostosowane do jego możliwości.
•
Utrzymywać systematyczny kontakt ze szkołą i wychowawcą.
•
Zapewnić jak najlepsze warunki do odrabiania lekcji, tj. miejsce,
czas i spokój.
•
Systematycznie interesować się sprawami szkolnymi dziecka.
Bibliografia:
1. Agnieszka Domagała-Kręcioch „Niedostosowanie
społeczne uczniów a niepowodzenia szkolne”. Kraków
: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej,
2008r.
2. Anna Karpińska „Drugoroczność. Pedagogiczne
wyzwania dla
Współczesności” . Wydawnictwo „Trans Humana”
Białystok 1999r.
3. Bogumiła Łuczak „Niepowodzenia w nauce.
Przyczyny, skutki, zapobieganie”. Oficyna
Wydawnicza G&P, Poznań 2000r.
4. Jan Konopnicki „Powodzenia i niepowodzenia
szkolne” , Warszawa 1966r.