CHOROBA
ALZHEIMERA
CHOROBA
ALZHEIMERA
CHOROBA ALZHEIMERA POLEGA NA NIE DAJĄCYM SIĘ POWSTRZYMAĆ
ZABU RZENIU CZYNNOŚCI CZĘŚCI MÓZGU, KTÓRE SĄ ODPOWIEDZIALNE
ZA FUNKCJE POZNAWCZE.
...Konrad wyszedł do odległego o 10 minut drogi piechotą
znajdującego się w środku wioski centrum handlowego i zrobił,
jak zwykle, zbyt wiele zakupów. W drodze powrotnej zagubił
się. Gdy chciał zapytać przechodnia o drogę, zapo mniał adresu
Rosemarie. Obładowany torbami z zakupami stał bezradny na
chodniku w zupełnie obcym otoczeniu. Wtedy ktoś wziął od
niego dwie torby. Konrad usłyszał męski głos: „Mój Boże,
Panie Lang, ależ Pan jest obładowany. Proszę poczekać,
odniosę to Panu do domu”. Mężczyzną tym był Sven Koller,
adwokat, który był sąsiadem Rosemarie Haug. Do domu
zostało niecałe sto me trów.
Te fragmenty powieści Martina Sutera Smali World wyraziście
pokazują, jak nieznaczne są objawy we wczesnym stadium choroby
Alzheimera. U chorych coraz częściej pojawiają się jednak zaburze nia
pamięci i oznaki dezorientacji w sposób opisany we fragmencie
wspomnianej powyżej książki:
Od czasu tamtego zdarzenia, gdy nie mógł już odnaleźć domu
Rosemarie, mimo że praktycznie przed nim stał, zdarzały mu się
podobne rzeczy. Najbar dziej przykre zdarzenie miało miejsce, gdy w
windzie nacisnął guzik „Piwnica”, wysiadł i tylko przez przypadek
znalazł powrotną drogę.
PRZYCZYNY CHOROBY
Tak jak wiele zagadnień będących przedmiotem badań nad
chorobą Alzheimera, także poznanie jej przyczyn jest jak dotąd w
powija kach. Wszystko wskazuje na to, że w powstaniu choroby
Alzheime ra bierze udział wiele mechanizmów. W takich
przypadkach mówi my o wieloczynnikowym rozwoju choroby.
Główne czynniki to:
zmiany chorobowe w obrębie mózgowia (płytki, neurofibry- le),
uwarunkowania genetyczne,
procesy zapalne,
czynniki środowiskowe.
Ich wzajemne oddziaływanie nie zostało dotychczas w pełni wy
jaśnione.
ZMIANY BIOLOGICZNE
Za rozwój objawów choroby Alzheimera pierwotnie odpowie dzialny jest zanik komórek
nerwowych (neuronów) i miejsc ich po łączeń, tak zwanych synaps. Zanik komórek
spowodowany jest przez procesy przemiany materii w mózgu, które odbiegły od stanu
równowagi. Zaburzenia dotyczą przede wszystkim swoistych bia łek - amyloidu i tau. Z
nieznanych jak dotąd przyczyn nieprawi dłowe są procesy transportu i rozpadu obu
tych białek. Zmienione nieprawidłowo białka tworzą coraz większe i trwałe depozyty
od kładające się zarówno wewnątrz komórek nerwowych, jak i pomię dzy nimi.
Depozyty tworzące się poza neuronami składają się głównie ze złogów amyloidu.
Kompleksy te określa się mianem plak. Wsuwają się one pomiędzy neurony
przerywając w ten sposób przekazywa nie sygnałów.
Kompleksy białkowe znajdujące się wewnątrz neuronów składa ją się z białek tau.
Łączą się one w długie spirale, tzw. sploty neu- rofibrylame. Bardzo prawdopodobne,
że pierwsze sploty i plaki amyloidu tworzą się już na wiele lat przed wystąpieniem
objawów choroby.
Również zmniejszenie ilości neuroprzekaźnika - acetylocholiny, z pomocą której
przekazywane są sygnały z jednej komórki nerwo wej do drugiej, rozważane jest jako
współodpowiedzialny czynnik w rozwoju choroby Alzheimera.
CZYNNIKI GENETYCZNE
Tylko od 1 do 5% wszystkich przypadków choroby Alzheimera sta nowi tak
zwana postać rodzinna. Oznacza to, że choroba dotyczy kilku generacji, a
objawy występują już przed 60. rokiem życia. Je dyną przyczynę rozwoju
choroby Alzheimera u tych osób stanowią zmiany w obrębie genomu.
Przekazywane są one kolejnym pokole niom.
Oprócz czynników genetycznych, które wydają się być odpowie dzialne za
rozwój choroby Alzheimera, znane są także takie, któ rych działanie
jedynie umożliwia występowanie choroby. Szacuje się, że około 80% ludzi
jest nosicielami owych sprzyjających cho robie czynników.
Prawdopodobnie istnieje wiele czynników gene tycznych, które mogą
wpływać na ryzyko rozwoju choroby Alzhei mera. Nie wiadomo, jak
oddziałują one na siebie. Wcale nie jest pewne, że u dziecka, którego
oboje rodzice cierpią na chorobę Alz heimera, wystąpi zwiększone ryzyko
rozwoju tej choroby. Z drugiej strony osoba, w której rodzinie chorobę
Alzheimera stwierdzano rzadko lub w ogóle jej nie było, może być
obciążona zwiększonym ryzykiem zachorowania.
PROCESY ZAPALNE
Poza czynnikami biochemicznymi i genetycznymi w
rozwoju cho roby pewną rolę mogą odgrywać również
zmiany zapalne. Wraz z plakami amyloidowymi i
splotami neurofibrylamymi wpływają one na zanik
komórek nerwowych.
Pewne komórki w mózgu, które spełniają istotną
funkcję w dzia łaniu układu immunologicznego,
wykazują z nieznanych powodów nadaktywność.
Produkują one przy tym związki, które można wy
kazać w innych narządach w przebiegu procesu
zapalnego.
CZYNNIKI ŚRODOWISKOWE
Wyniki różnych badań wykazały, że ludzi z niskim wykształceniem cechuje
większe ryzyko zachorowania. Założenie to jest przedmio tem dyskusji i
sporów, może się bowiem zdarzyć, że lepsze wy kształcenie przyczynia się do
dłuższego maskowania objawów otę pienia alzheimerowskiego powodując ich
późniejsze rozpoznanie. Chory dysponuje jeszcze do czasu początku choroby
dużymi rezer wami sprawności mózgu. Wskazują na to także wyniki badań, w
których wykazano późniejsze występowanie objawów choroby Alzheimera u
osób z przeciętnym wykształceniem przy krótszym przebiegu choroby.
Nadal mówi się o urazach czaszkowo-mózgowych, również od dawna już
dyskutowanych jako przyczyna choroby Alzheimera.
Nowsze informacje wskazują na możliwość wpływu diety na rozwój choroby.
Wykazuje to badanie zależności między chorobą Alzheimera a obniżonym
stężeniem witaminy B
12
oraz kwasu folio wego we krwi. Autorzy badania
przestrzegają jednakże przed wy ciąganiem zbyt pochopnych wniosków.
Środki zanieczyszczające środowisko, jak na przykład rozpusz czalniki,
również uważa się za możliwe czynniki przyczynowe lub spustowe. W różnych
badaniach wykazywano zwiększoną liczbę przypadków chorobowych wśród
malarzy i lakierników.
INNE CZYNNIKI RYZYKA
podeszły wiek,
zaawansowany wiek matki przy
porodzie,
ciężka depresja,
niedoczynność tarczycy.
JAK OBJAWIA SIĘ CHOROBA ALZHEIMERA ?
Zapominanie nie oznacza automatycznie zachorowania na
chorobę Alzheimera. Za zaburzenia pamięci odpowiedzialne są
także inne choroby, znane pod wspólnym mianem otępień.
Dlatego objawy po dobne lub identyczne z tymi, które
występują w chorobie Alzhei mera potwierdza się w takich
chorobach mózgu, jak zaburzenia krą żenia mózgowego, udar
mózgu, choroba Parkinsona, ciężkie depresje, choroba
Huntingtona (jest to wrodzona choroba polegająca na
nieprawidłowości jednego z genów), zespół Downa
(mongolizm), zakażenie wirusem HIV i choroba Creutzfeldta-
Jakoba. Jednakże do objawów przypominających chorobę
Alzheimera mogą także prowadzić choroby, na przykład
niewłaściwie lub wcale nie leczona niedoczynność tarczycy,
oraz nadmierne spożycie al koholu, ciężki niedobór witaminy
B
12
i duży niedobór kwasu folio wego.
OBJAWY
W chorobie Alzheimera na pierwszy plan wysuwają się oczywiście
zaburzenia pamięci, przede wszystkim zaburzenia pamięci dotyczą ce
bieżących wydarzeń. Jest to pierwszy objaw, który zostaje za uważony
przez chorego i jego rodzinę. Zapominanie to nie ma nic wspólnego z
sytuacjami, które wszyscy znamy: zagubienie kluczy czy szukanie
numeru telefonu. U chorego na chorobę Alzheimera zapominanie cechuje
się przykładowo nie tym, że osoba taka szuka klucza do swojego
samochodu, ale tym, że nie pamięta już o jego posiadaniu. Poza
zapominaniem u osób chorych na chorobę Alzheimera wy-' stępują także
zaburzenia zdolności myślenia, orientacji w przestrzeni, rozpoznawania
przedmiotów, radzenia sobie z codziennymi czynnościami i artykulacją
mowy. Natomiast osobowość i życie towarzyskie zostają zaburzone
dopiero w zaawansowanym stadium choroby. Im bardziej zaawansowana
choroba, tym zaburzenia są sil niejsze. Coraz bardziej słabnie umiejętność
wiązania ze sobą fak tów, wyciągania wniosków i radzenia sobie z
problemami. Utrudnia to codzienne życie zawodowe i rodzinne.
W późniejszych stadiach choroby dochodzi do uszkodzenia struktur odpowiedzialnych za
funkcje językowe. Chory nie potrafi się już tak dobrze wyrażać jak wcześniej, „brakuje mu
słów”.
Po około czterech latach zaburzenia czynności mózgu są tak sil ne, że chory nie może
samodzielnie egzystować. Jest on coraz bar dziej zależny od pomocy otoczenia. Do tego
dołączają się zaburze nia orientacji.
Chorzy nie mogą odnaleźć drogi do domu, gubią się i są zdezo rientowani we własnym
mieszkaniu. Zaburzony jest również rytm dnia i nocy. Osoby chore nie potrafią samodzielnie
przygotowywać sobie posiłków, zapominają o jedzeniu i piciu. Pogorszeniu ulega kontrola
czynności zwieraczy i dochodzi do zaniedbania higieny osobistej. Trudności w doborze słów
powodują zaburzenia komuni kacji z członkami rodziny, przyjaciółmi i znajomymi. W tym czasie
zanikają także wspomnienia dawnych zdarzeń, dotyczących mał żeństwa czy dzieci. Zaczyna
słabnąć utożsamianie się chorego z własną osobą, zatraca się jego związek z rzeczywistością.
W końcowym okresie choroby u chorych często występują obja wy manii prześladowczej.
Pytają oni o osoby od dawna nieżyjące. W codziennym życiu osoby chore są całkowicie
ijezradne, w więk szości przypadków nie jest już z nimi możliwa komunikacja słow na. Nie
kontrolują one oddawania moczu i stolca, stają się bardzo nieodporne na infekcje.
PIERWSZE SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE
Ponieważ choroba Alzheimera występuje najczęściej w wieku, w
którym dochodzi do zaburzeń pamięci, trzeba zwracać uwagę także
na inne sygnały ostrzegawcze. Objawy choroby Alzheimera nie są
równomiernie wyrażone, nie zawsze występują w tej samej
kolejności.
Wynika to z faktu, że do zaniku komórek nerwowych nie docho dzi
równie szybko u wszystkich chorych i nie postępuje to w rów nym
stopniu.
Co dzieje się po wystąpieniu zaburzeń pamięci?
W przebiegu choroby pojawia się wiele innych objawów, ta kich jak
depresja, mania prześladowcza, obojętność, zabu rzenia
osobowości, niepokój lub ospałość, ale także agresja.
DZIESIĘĆ WCZESNYCH OBJAWÓW
OSTRZEGAWCZYCH
Zapominanie dotyczące sfery zawodowej lub
prywatnej: Chorzy pytają ciągle o to samo,
mimo że już dawno uzyskali odpowiedź.
Wykonywanie rutynowych zadań sprawia
trudności: Chory potrafi pojechać samochodem
do centrum miej scowości, tam jednak
zapomina, że przyjechał samo chodem.
Trudności z dobieraniem słów. Chory zapomina
przykła dowo słowo „filiżanka”. Określa ją np.
jako „to do picia kawy”.
Zaburzenia orientacji: Chorzy gubią się w
najbliższym otoczeniu.
Nie jest możliwa właściwa ocena sytuacji:
Każdy z nas przynajmniej raz miał wątpliwości,
czy zakręcił gaz lub wyłączył żelazko przed
wyjściem z domu. Osoba chora na chorobę
Alzheimera po wyjściu z domu nie pamięta, że
jeszcze krótko przedtem prasowała lub
gotowała. Chory pozostawia włączony piecyk
lub żelazko.
Myślenie abstrakcyjne lub konkretne sprawia
trudności: Chorzy zapominają numery telefonów,
a kiedy się im je poda, nie wiedzą, co mają z nimi
zrobić.
Roztargnienie: Chory przenosi przedmioty na
miejsca zupełnie się do tego nie nadające.
Kładzie na przykład portfel do lodówki, suknie do
zmywarki do naczyń albo zegarek do zamrażarki.
Wahania nastroju: Osoby chore mają szczególną
skłon ność do nagłych wahań nastroju. W ciągu
kilku minut człowiek zrównoważony może popaść
we wściekłość.
Zmiana osobowości: Chory reaguje często
nieodpo wiednio do sytuacji, staje się agresywny i
nadpobudliwy albo też nieufny i lękliwy.
Brak napędu: Pacjenci tracą jakiekolwiek
zainteresowa nie swoim hobby, zawodem i innymi
rzeczami. Stają się bezczynni i trzeba ich
zmuszać do jakiejkolwiek aktyw ności.
Również zaburzenia osobowości, pozycja socjalna, sytuacja ży
ciowa i oczywiście stan fizyczny decydują o sile i czasie wystąpie
nia objawów. Jednakże istnieją cechy charakterystyczne, po
których można rozpoznać początki choroby Alzheimera.
Należą do nich ob jawy ostrzegawcze polegające na tym, że chory:
nie jest w stanie przypomnieć sobie ostatnich wydarzeń,
źle orientuje się w obcym otoczeniu,
potrafi tylko wykonać proste czynności,
stracił zainteresowanie pracą i hobby,
podejmuje jedynie złe decyzje.
RÓŻNE STADIA CHOROBY
Jak już wspomniano, nie u wszystkich osób
chorych na chorobę
-
Alzheimera te same
objawy występują w tym samym czasie. Prze
bieg i nasilenie poszczególnych objawów są
indywidualnie zmien ne. W chorobie Alzheimera
wyróżnia się trzy stadia z charaktery stycznymi
dla nich objawami. Niektóre z objawów mogą
jednakże występować we wszystkich stadiach
choroby. Granice pomiędzy poszczególnymi
etapami rozwoju choroby są płynne.
PIERWSZE STADIUM
W pierwszym stadium występują jedynie łagodne objawy. Większość z nich nie
zostaje zauważona przez członków rodziny. Jednakże już w tym stadium mogą one
wpływać na czynności życia codziennego. Dotyczą one:
pamięci, przede wszystkim bieżących wydarzeń,
wykonywania złożonych czynności (np. włączenia pralki),
mowy (zaburzeń w dopasowywaniu słów, stosowaniu skom plikowanych wyrazów w
budowaniu długich zdań),
zdolności myślenia,
uwagi i zdolności koncentracji,
orientacji,
aktywności,
poczucia czasu,
myślenia abstrakcyjnego.
W tym stadium rozwoju chorzy dostrzegają jeszcze występowa nie tych zmian.
Próbują je maskować lub się ich wypierać. Unikają także sytuacji, w których może
dojść do ujawnienia objawów. Na uświadomienie sobie objawów reagują niekiedy
lękiem, złością, przygnębieniem i depresją.
DRUGIE STADIUM
W drugim stadium choroby nasilenie objawów zmusza chorego do zaniechania pracy
zawodowej. Musi on także zrezygnować z kierowania samochodem. W coraz większym
stopniu chory wy maga pomocy innych osób w czasie wykonywania codziennych za dań.
Objawy dotyczą na tym etapie następujących dziedzin:
Pamięci: Zapomnieniu ulegają imiona bliskich osób, nie są rozpoznawani członkowie
rodziny. Chory nie potrafi ustalić związku między twarzą i imieniem. Zaburzenia pamięci
doty czą głównie pamięci długotrwałej.
Codziennych czynności: Chory nie potrafi prawidłowo się myć, ubierać, jeść regularnie,
znaleźć toalety itd.
Orientacji: Chory gubi się poza terenem własnego mieszka nia. Może już także stracić
orientację we własnym domu.
Postrzegania: Chory „widzi” postaci nieobecne.
Napędu: U chorych w tym stadium często występuje niepokój; osoby chore chodzą często
bez celu po pokoju lub uciekają z domu. Bardzo często występuje też apatia.
Poczucia czasu: Chory nie rozróżnia przeszłości i przyszłości.
Postrzegania zmysłowego: Chory może nieprawidłowo inter pretować bodźce smakowe,
dotykowe itd. W następstwie tego traci apetyt, nie postrzega otoczenia. Myli dzień z nocą.
Nastroju: U osób z chorobą Alzheimera dochodzi na tym eta pie do częstych i nagłych
wahań nastroju.
TRZECIE STADIUM
W trzecim stadium chory nie jest już zdolny do samodzielnego
życia. Jest całkowicie zdany na pomoc innych osób i musi być cią gle
nadzorowany. Jego mowa zostaje ograniczona do kilku słów. Chory
nie rozpoznaje już w ogóle krewnych. Reaguje natomiast jeszcze
pozytywnie na dotyk i znane głosy.
Na tym etapie dochodzi także do występowania objawów soma
tycznych, jak powolny chód w przodopochyleniu i częste upadki.
Chorzy nie kontrolują w ogóle zwieraczy, zatracają zdolność śmia nia
się i połykania. Pojawiają się u nich trudności w jedzeniu pomi mo
pomocy. Zachowania seksualne zmieniają się radykalnie. Mogą
występować napady drgawek.
W stadium końcowym choroba Alzheimera prowadzi do całko witego
wyniszczenia. Chory przykuty jest do łóżka, w następstwie czego
wzrasta ryzyko infekcji. Najczęstszą przyczyną zgonu jest zapalenie
płuc.
CZY MOŻNA ZAPOBIEGAĆ CHOROBIE ALZHEIMERA?
Jednoznaczna odpowiedź brzmi - „nie”. Pomocne jest
natomiast zachowywanie aktywności umysłowej i fizycznej
w ciągu całego życia, także w okresie emerytalnym.
Uczenie się nowych rzeczy także w podeszłym wieku
utrzymuje umysł w dobrej kondycji. Nie da się zatrzymać
zaniku komórek nerwowych, ale dzięki ich więk szemu
wykorzystywaniu można lepiej kompensować te ubytki.
Zdrowy tryb życia, do którego należy unikanie sytuacji
streso wych, zdrowe odżywianie się i ograniczanie spożycia
alkoholu na pewno oddziałuje pozytywnie. Jednakże, jak
już wspomniano na wstępie, nie ma obecnie pewnych
metod zapobiegania chorobie Alzheimera.