Tworzenie 

przykładow

ego 

programu 

profilaktycz

nego

Fazy 

diagnozy 

przy 

konstruowaniu 

programów 

profilaktycznych:

Należy odpowiedzieć na pytania:

1. KTO będzie objęty programem profilaktycznym?

2. JAKIE  ZACHOWANIA  objęte  zostaną  programem 

zmiany?

3. JAK  DŁUGO  I  W  JAKIM  ZAKRESIE  będą  trwały 

oddziaływania?

4. KIEDY te oddziaływania będą zrealizowane?

Przed opracowaniem programu:

I. Rozpoznanie  strategii  lokalnej-  nie  można  rozpocząć 

konstruowania  PP  bez  wiedzy,  co  dzieje    się  na  naszym  terenie 
odnośnie interesującej nas dziedziny. Ustala się:

1. Jakie  są  (jeśli  są)  planowane  kierunki  działań  profilaktyki  dla 

środowiska  lokalnego-  to,  że  w  środowisku  istnieje  wiele 
programów  nie  oznacza,  że  są  skuteczne-  chodzi  o  to  by  każdy 
tworzył (wypełniał luki) całość.

2. Kto  decyduje  o  wyborze  programów  do  realizacji,  skąd  pochodzą 

fundusze, jak duże to są środki?

KT

O

Organizacje 

wyznaniowe

Organizacje 

pozarządowe

Policja

Służba 

zdrowia

Placówki 

oświatowe

Placówki 

penitencjarne

Placówki 

pomocy 

społecznej

INNE?! Kto?!

Osoby 

fizyczne

KTO 

JESZCZE ?!

- z kim możecie 
współpracować?

1. Obszar jakiego będzie dotyczyć PP?

• Informacja i edukacja

• Zajęcia alternatywne

• Wczesna interwencja

• Opieka socjalna

• Pomoc specjalistyczna ambulatoryjna

• Stacjonarna opieka specjalistyczna

• Readaptacja społeczna

2. Do kogo adresowany będzie PP?

 Dzieci w wieku przedszkolnym

 Dzieci ze szkół podstawowych

 Dzieci i młodzież ze szkół gimnazjalnych

 Młodzież ze szkół średnich

 Studenci

 Rodzice

 Nauczyciele

 Policja, straż miejska

 Pracownicy socjalni

 Lekarze, służba zdrowia

 Władze lokalne

 Inni 

Lp.

Nazwisko, 
imię i wiek

Dotychczasowe 
doświadczenie 
w pracy 
profilaktycznej

Przynależ
ność 
organizac
yjna

Umiejętno
ści 
praktyczne

Zadania w 
których 
może brać 
udział

Atut
y

1.

II. Rozpoznanie potencjału własnego- uwzględnienie 

własnych możliwości

1. Czy planowane działania profilaktyczne są zgodne z 

poglądami i zasadami pozostałych członków grupy?

2. Warto współpracować ze sobą, a nie działać w pojedynkę.
3. Dokonanie inwentaryzacji posiadanych środków materialnych i 

niematerialnych:

 materialne: są to narzędzia za pomocą , których  można 

będzie zrealizować cele postawione w PP np.: lokal, środki 
transportu, środki telekomunikacyjne, urządzenia techniczne, 
pomoce dydaktyczne  itp.

 niematerialne:  właściwy potencjał grupy to przede wszystkim 

ludzie. Warto wiedzieć kto ma jakie umiejętności, możliwości, 
jakie doświadczenie posiada.

4. Analiza potencjalnych ograniczeń:

• Czas

• Brak dostatecznych środków finansowych

• Brak potrzebnego wyposażenia

• Konflikty i niezdrowa konkurencja

• Nieuczciwość  w wykorzystywaniu rezultatów działań

Etapy  opracowania programu profilaktycznego:
Na  przykładzie środków psychoaktywnych 
1) Ocena aktualnych potrzeb 
a. W 

jakich 

obszarach 

lokalnej 

społeczności 

środki 

psychoaktywne  występują  najczęściej  (w  szkole,  w  klubie, 
wśród dzieci, młodzieży)

b. Jakie środki psychoaktywne są głównie używane?
c. Jaka  jest  skala  i  charakter  tego  zjawiska  (proporcja 

potencjalnie zagrożonych, wzory używania substancji, sposoby 
pozyskiwania, okoliczności używania, jak problem spostrzegają 
mieszkańcy społeczności)

d. Jakie  problemy-  jednostkowe  i  społeczne  są  związane  z 

używaniem  środków  psychoaktywnych  (problemy  zdrowotne, 
gorsze  wyniki  w  nauce,  poczucie  zagrożenia  bezpieczeństwa 
publicznego,  problemy  rodzinne)  oraz  jakie  są  oczekiwania 
społeczności lokalnej co do sposobów ich rozwiązania.

Działania odnośnie aktualnych potrzeb:

• uświadomienie  społeczności  lokalnej  (władz,  rodziców, 

nauczycieli)  o  szkodliwości  środków  psychoaktywnych  oraz  o 
środkach 

zaradczych 

i 

możliwych 

źródłach 

pomocy 

specjalistycznej;

• znalezienie ludzi, którzy zajmą się profilaktyką uzależnień;

• „zajęcie” się dziećmi i młodzieżą w szkole;

• zorganizowanie klubu lub świetlicy dla dzieci i młodzieży;

• podjęcie innych działań

2) Określenie celów programu:

a. cele  behawioralne:  redukowanie  zjawiska  inicjacji  wszystkich 

środków psychoaktywnych zwłaszcza w kryzysowych okresach życia 
jak  wczesny  okres  dojrzewania  czy  też  w  sytuacjach  przejściowych 
(np.:  zmiana  szkoły).  Ograniczanie  przypadków  przechodzenia  od 
odurzania  się  okazjonalnego  do  odurzania  zależnego,  oraz 
przechodzenia od środków łagodniejszych do mocniejszych

b. cele  społeczne:  redukowanie  takich  czynników  jak:  absencja 

szkolna,  absencja  w  pracy,  niezdolność  do  pracy  wynikająca  z 
zażywania  środków  psychoaktywnych,  przestępczość,  przemoc, 
prowadzenie auta pod wpływem alkoholu

c. cele  ogólno  zdrowotne:  redukcja  przypadków  infekcji  górnych 

dróg 

oddechowych 

spowodowanych 

wdychaniem 

dymu 

tytoniowego,  redukcja  liczby  wypadków  drogowych,  redukcja 
doświadczeń traumatycznych związanych z upojeniem alkoholowym 
rodziców,  redukcja  przypadków  zachorowań  i  śmierci  z  powodu 
zaburzeń  układu  krążenia,  chorób  nowotworowych,  marskości 
wątroby.

3) Wybór metod i sposobów realizacji celów

Z problemem doboru metod badawczych wiążą się 3  podstawowe 

zagadnienia:

1. Rodzaje zastosowanych metod
2. Zgodność metod badawczych z przyjętą teorią psychologiczną
3. Techniki standardowe czy narzędzia samodzielnie 

skonstruowane 

Można wykorzystać następujące metody:

o metoda obserwacji

o metoda eksperymentu

o analiza wytworów działania

o metoda wywiadu

o ankiety i kwestionariusze

o metoda testów

o metody socjometryczne

4) Ustalenie kosztów realizacji programu

1. Wynagrodzenia dla osób realizujących program

2. Opłaty  za  wynajęcie  lokalu,  sal,  energię  elektryczną,  wodę,  telefon 

itp.

3. Środki na zakup materiałów i wyposażenia

4. Środki na materiały opatrunkowe i ewentualne leki

5. Środki na konserwacje i remonty

6. Środki na pomoce naukowe i materiały biurowe

7. Środki  na  usługi  pocztowe,  transportowe,  delegacje  służbowe, 

ubezpieczenia itp.

 

5) Kontrola realizacji programu

MONITORING:  
etap  ten  powinien  koncentrować  się  na  ustaleniu  narzędzi 

monitoringu 

oraz  sposobów  sprawowania  kontroli  nad  realizacją 

programu. Najczęściej 

takimi  narzędziami  są  zapisy  w  dzienniku  dyżurów,  wpisy 

do kart 

obserwacyjnych, sprawozdania i inne formy rejestracji tego 

co się dzieje. 

Monitoring  jest  poniekąd  podstawą  przeprowadzenia 

ewaluacji. 

6) Analiza otrzymanych rezultatów

Ewaluacja:  
              Na  tym  etapie  ustala  się  konkretne  sposoby  pozwalające 

stwierdzić,  czy  dany  program  realizowany  jest  zgodnie  z 
zamierzeniami 

i 

czy 

osiąga 

rezultaty, 

które 

były 

zaplanowane. Często ten etap pozwala na określenie korzyści 
i  strat  wynikających  z  realizacji  programu.  Warto  dokonać 
takiego  rozeznania  bezpośrednio  po  zakończeniu  programu  i 
powtórzyć je po miesiącu, dwóch lub kilku miesiącach.

7) Modyfikacja programu

       Na podstawie informacji o programie zebranych podczas 

ewaluacji  można  go  korygować,  zmieniać,  unowocześniać, 
upraszczać  itp.  Zmiany  te  powinny  być  stosowane  z 
rozwagą  i  niezbyt  pochopnie.  Warto  też  poddawać  pod 
szerszą dyskusję otrzymywane rezultaty i spostrzeżenia co 
do  realizacji  programu.  Każda  modyfikacja  ma  być  dobra 
dla programu, a nie sztuką dla sztuki.

Podsumowując:
 

Wszechstronny 

 

program  profilaktyczny,  angażujący  lokalną  społeczność 

powinien- zdaniem C.A.Johnsona- zawierać siedem podstawowych aspektów:

1.

Jednoznaczność 

definicyjna: 

oznacza 

konieczność 

wyraźnego 

zdefiniowania  istoty profilaktyki oraz jej poziomów. Profilaktyka to nie tylko 
likwidowanie  przyczyn  zachowań  dysfunkcjonalnych,  ale  również  tworzenie 
warunków do tego, aby ludzie mogli realizować swoje potencjały. Korzystne 
jest przekonanie, że podstawą jest profilaktyka pierwszorzędowa, na drugim 
miejscu- drugorzędowa, na trzecim- profilaktyka trzeciorzędowa.

2.

Zakres programu:  nie należy koncentrować się na jednym tylko zjawisku,  
ale należy uwzględniać także inne zachowania powodujące konflikty.

3.

Cele: pozwalają na ukazanie istoty działania, ponieważ identyfikują zjawiska  
na jakie jest ukierunkowany program profilaktyczny. 

4.

Zawartość treściowa: powinna uwzględniać 4 zasadnicze kanony:

a.

niedozwolone są działania w oparciu o samą intuicję- program powinien się 
opierać na empirycznie potwierdzonej wiedzy teoretycznej;

b.

działania powinny być objęte systematyczną kontrolą jakości;

c.

program  powinien  obejmować  wiele  składników  (rodziny,  szkoły,  media, 
organizacje)  i  wykorzystywać  wszelkie  możliwe  źródła  aktywności  oraz 
wsparcia społecznego;

d.

wdrożenie  programu  powinno  odbywać  się  etapowo-  od  podstawy  poprzez 
stopniowe włączanie innych strategii i form działania 

5.

Czytelne zasady i zrozumiałe przepisy:

       Zasady na których będą opierały się przepisy powinny być jasne i czytelne 

nie tylko dla twórców programu, ale dla wszystkich jego uczestników.

6. Poziomy oceny:

a. ocena  kształtująca  specyfikę  programu,  obejmująca  analizę 

materiałów stanowiących podstawę  do oddziaływań oraz celów, ku 
którym 

program 

zmierza; 

dokonywana 

ona 

jest 

przed 

rozpoczęciem i w trakcie realizacji programu;

b. ocena  procesu  wdrażania,  skoncentrowana  na  analizie 

kolejności i specyfice poszczególnych etapów i faz oraz zgodności z 
opracowanym planem realizacji;

c. ocena  przebiegu  programu,  rozumiana  jako  analiza  doraźnych 

efektów  działań  profilaktycznych,  obserwowanych  w  zmianach 
świadomości  odbiorców,  ich  zainteresowań,  postaw,  w  zakresie 
wiedzy, a także intencji behawioralnych;

d. globalna  ocena  skuteczności  programu  profilaktycznego, 

polegająca  na  określeniu  stopnia  realizacji  w  zakresie  trzech 
wyróżnionych kategorii celów.