OPIEK
A
OPIEK
A
Jedną z pierwszych prób określenia
pojęcia "opieka" podjęła H.Radlińska
według której, opieka ma miejsce
wówczas gdy występują zjawiska
niekorzystne dla rozwoju człowieka tj.
zaburzenia psychofizyczne, schorzenia,
samotność, nałogi.
Inni badacze szeroko ujmują opiekę,
łącząc ją z działalnością społeczną,
wychowawczą. J.Pieter traktuje opiekę
jako wychowanie opiekuńcze.
M. Jakubowski wiąże ją z warunkami i
czynnościami wychowawczo-
społecznymi.
A. Kamiński wyróżnia opiekę w wąskim i szerokim
sensie
a) w wąskim: są to świadczenia materialne i
psychiczne w stosunku do osób niezdolnych do
zaspokojenia potrzeb, nie mogących własnymi siłami
dać sobie rady w życiu, osób dotkniętych klęską
życiową;
b) w szerokim: opieka dotyczy pomocy jaką udziela
się społeczeństwu w celu zapobiegania
nieprzystosowaniu, dezintegracji społecznej brakom
zdrowotnym.
Z.Dąbrowski ujmuje opiekę jako
"obiektywnie konieczne czynności i
zachowania jej podmiotów wobec
zależnych niesymetrycznych od nich
przedmiotów, polegające na ciągłym
zaspokojeniu ich ponadpodmiotowych
potrzeb i kompensowaniu niedyspozycji
do samozachowania
J.Maciaszkowa piszę, że opieka jest to
ogół działań podejmowanych przez
osoby i instytucje w celu stworzenia
warunków do zaspokojenia potrzeb
przede wszystkim dzieci i młodzieży. Są
one podejmowanie świadomie. Mogą
mieć charakter : świadczeń
materialnych, rzeczowych ale także
pomocy psychiczno-emocjonalnej.
ZWIĄZEK OPIEKI
Z
WYCHOWANIEM
Wg H. Radlińskiej we wszystkich
czynnościach opiekuńczych odbywa się akt
wychowawczy. Opieka stwarza niezbędne
warunki dla wychowania, a ono dostarcza
opiece metod do służących aktywizacji
jednostki.
Działalność opiekuńcza i wychowawcza
składa się z tych samych elementów, ale
różna jest ich treść, różne rodzaje działań.
OPIEKA
WYCHOWANIE
Pierwotna, wyznaczona koniecznością
zachowania istnienia i ciągłości ,
podejmowana w celu zaspokojenia potrzeb
Działanie wspomagające rozwój osobowości,
według określonego systemu wartości,
przyjętych celów wychowania
Cel: zaspokajanie opiekuńczych potrzeb
Cel: kreatywny rozwój osobowości,
wspomaganie rozwoju
Wyznaczona potrzebami opiekuńczymi
wychowanka
Wyznaczana wymaganiami społecznymi
Tworzenie warunków, zapewnienie środków i
psychicznej pomocy
Przekazywanie treści, norm i wartości
uznawanych za społecznie pożądane
Podejmowana ze względu na potrzeby
jednostki
Z wyboru na społecznie uznawany,
normatywny ideał
Realizowana niezależnie od wyznawanego
przez podopiecznego systemu wartości i chęci
zmian.
Podstawowym elementem jest system
wartości, a efekty zależą od uznawanych
przez dzieci i młodzież wartości.
Opieka może dominować nad wychowaniem,
występuje jakby samoistnie, np. ratowanie
ofiar wojny, kataklizmów, wypadków
losowych, żywiołów.
Może wystąpić też wyraźna rozbieżność lub
sprzeczność obu działań, np. surowy system
wychowania spartańskiego, faszystowsko-
rasistowskiego - ograniczający,
udaremniający indywidualne potrzeby,
dążenia, pragnienia jednostki.
Niedostateczna opieka utrudnia i pozbawia
skuteczności wychowania, np. "ślepa miłość"
rodzicielska
Nieprawidłowe wychowanie wpływa
niekorzystnie na przebieg i skutki opieki,
utrudnia jej realizację, przeciwstawia, przez
bierne uczestniczenia wychowanków w tym
procesie.
Najkorzystniejsza sytuacja zachodzi
gdy organizacja procesu opiekuńczego
sprzyja urzeczywistnieniu celów i
założeń wychowawczych. Opieka w
procesie zaspokajania opiekuńczych
potrzeb zabiega równocześnie o
realizację określonych celów
wychowawczych. - Z. Dąbrowski
OPIEKĘ I WYCHOWANIE ŁĄCZY TEN SAM PODMIOT -
JEDNOSTKA LUDZKA. ZWIĄZEK MIĘDZY NIMI
ZACHODZI GDY:
1. zaspokajając potrzeby podopiecznego opieka umożliwia podejmowanie
działalności wychowawczej, stając się warunkiem tej działalności
2. działalność wychowawcza skierowana jest na analizowanie potrzeb
wychowanków
3. człowiek, jako podmiot działalności opiekuńczej wpływa na wzajemne
współdziałanie ze sobą tych dziedzin, jako podstawowych czynników rozwoju
4. obie dziedziny mają wspólnego opiekuna - wychowawcę lub inny instytucję
opiekuńczo wychowawczą
5. organizowanie procesu wychowania jest zgodne z celami i założeniami
opieki
6. stworzenie materialnych warunków życia, zaspokajanie biologicznych
potrzeb, umożliwia określone, wychowawcze oddziaływanie
Wychowanie uwarunkowane jest
stopniem i zakresem zaspokojenia
określonych potrzeb opiekuńczych
człowieka, a opieka zależy od realizacji
zadań wychowawczych. Opieka nie
można utożsamiać z wychowaniem
oraz ograniczać jej zakresu i
płaszczyzny do zapewnienia potrzeb
jedynie materialnych, a wychowania
nie można organizować w oderwaniu od
opieki i odwrotnie.
KATEGORIE I
SKŁADNIKI
OPIEKI
OPIEKĘ MOŻEMY PODZIELIĆ NA 4 KATEGORIE
(ASPEKTY):
1. Rodzinna
2. Społeczna
3. Moralna
4. Prawna
RODZINNA:
pełni jedną z podstawowych funkcji
(sprawowanie opieki nad dzieckiem,
zaspokajanie jego potrzeb, przygotowanie do
samodzielnego życia w przyszłości)
najważniejsza wartość → dziecko (jego
szczęście)
cechy opieki rodzinnej:
naturalny/intymny/bezpośredni/nieformalny
charakter oparty na wzajemnej miłości, silnej
więzi emocjonalnej i zaangażowaniu rodziców
SPOŁECZNA:
sprawowana przez społeczeńswto (instytucje, organizacje,stowarzyszenia)
społeczna świadomość ludzi: nastawienie i oczekiwania ze strony instytucji,
przekoananie o powołaniu i powinności instytucji, posiadanie uprawnień do
korzystania ze świadczeń, poczucie bezpieczeństwa i powinności jutra,
odczucie dezaprobaty i niezadololenia wobec zaniechania opieki, odczucie
równorzędności, sprawiedliwości, normalności lub przeciwnych cechw
świadczeniach opiekuńczych.
jej złożoność dotyczy 3 płaszczyzn:
a) instytucje
b) wychowankowie
c) wielość form realizacji opieki służące różnym potrzebom
cechy opieki społecznej:
a) charakter masowy (bezrobocie,ubóstwo, przestępczość, negatywne skutki
cywilizacji
b) intensywne działania społeczne ->zapokojenie złożonych potrzeb
opiekuńczych
MORALNA
przejawia się w pozytywnym lub
negatywnym stosunku do jej realizacji
normy moralne : określone obowiązki
jednostki, grupy społecznej dotyczące
działalności opiekuńczej:
- świadecznie pomocy każdemu, kto jej
potrzebuje
- rezygnacja z własnych korzyści na rzecz
pomocy niezbędnej dla życia innych
PRAWNA:
system świadczeń prawnie
gwarantowanych przez państwo
normy zawarte w “Kodeksie rodzinnym
i opiekuńczym”
obowiązki państwa dot. Działalności
opiekuńczej określa Konstytucja
Rzeczypospolitej
CEL OPIEKI :
zaspokojnenie potrzeb osób, grup
społecznych, króre nie są w stanie
samodzielnie zaspokoić podstawowych
i niezbędnych do życia i rozwoju
potrzeb
OPIEKA MIĘDZYLUDZKA (SKŁADNIKI I ICH KRYTERIA WG
Z.DĄBROWSKIEGO):
podmiot i charakter opieki
-jej przedmiot
-przejawy opieki w ciągu zycia jednostki
-bieżącei perpektywne wymiary opieki
-stopień powszechności
-opiekuńcze funkcje różych instytucji
-ilość zaspokajanych potrzeb
-stopień zaspokojenia potrzeb
Podmiot i charakter opieki
międzyludzkiej: rodzinna, społeczna,
interpersonalna
Wiek podopiecznych:
dzieci, młodzież, dorośli, ludzie
trzeciego wieku.
Role życiowe:
opieka nad rodziną, nad
macierzyństwem
OPIEKA
MIĘDZYLUDZKA
RODZINNA
w rodzinie: normalnej,
zastępczej, pełnej,
niepełnej, wiejskiej,
miejskiej, małodzietnej,
wielodzietnej,
zrekonstruowanej, czasowo
niepełnej)
SPOŁECZNA
NORMALNA
- powszechna
- zakładowa
- funkcja instytucji
społecznych
INTERWENCYJNO—
KOMPENSACYJNA
- kompensacja
niedostatków opieki
rodzinnej
- kompensacja
niedostatków rozwojowych
- kompensacja szkód
losowych
INTERPERSONALNA
podejmowana przez
jednostki wobec siebie w
sposób nieformalny,
sponaniczny,
bezinteresowny
OPIEKA MIĘDZYLUDZKA (STANY I SKUTKI OPIEKI)
profilaktyczn
a
działania
wyprzedzają
ce
zbieżna
działania
zwykłe
interwencyjn
a
działania w
sytuacjach
zagrożenia
Kompensacyj
na
Działania na
ujemne
skutki
Rewalidacyjn
a
Lecznicza
OPIEKA PROFILAKTYCZNA
Działania zapobiegające powstawaniu
niekorzystnych stanów, sytuacji, które
utrudniałyby zapspokojenie potrzeb
opiekuńczych, działania wyprzedzające
niezaspokojenie tych potrzeb
OPIEKA ZBIEŻNA (ZWYKŁA)
Ujawnia się we wszystkich typach
działalności opiekuńczej”jako zwykły
przejaw i jako postulat
optymalizacyjny”. Występuje we
wszystkich tych rodzinach i placówkach
opiekuńczych, w których opieka
przebiega normalnie, w sposób
racjonalny, świadomy.
OPIEKA INTERWENCYJNA
Podejmowana w sytuacjach realnego
zagrożenia, jej celem jest usówanie
zagrożeń, przywracanie normalnego
stanu równowagi np. Interwencja sądu
w sytuacjach rażących zanidbdań
opiekuńczych w rodzinie
OPIEKA KOMPENSACYJNA
Zastępowanie utraconych pewnych
wartości opiekuńczych (np, rodzina,
dom rodzinny, koledzy) i wyrównywanie
określonych strat, niedostatków
poprzez organizowanie zastępczego
opiekuna np. Rodzina zastępcza,
pogotowie opiekucze, dom dziecka.
OPIEKA REWALIDACYJNA
Odnosi się do osób z wyraźnymi odchyleniami
od psychofizycznej normy, w stosunku do
których istnieje koniecznośćpodjęcia
działalności opiekuńczej:
niespecjalistycznej – rodzina, dom dziecka,
szkoła
specjalistycznej – zakłady specjalne dla
dzieci z odchyleniami od normy, prewentoria,
domy wczasów dziecięcych
OPIEKA REWALIDACYJNA W PORÓWNANIU Z
OPIEKĄ KOMPENSACYJNĄ
Działania podejmowane dla
wyrównania zastanych ubytków, ale
wymagające więcej czasu, środków, sił,
a więc specjalnych instytucji,
specjalnych opiekunów.
OPIEKA LECZNICZA
Działania, które polegają na
zaspokajaniu potrzeb chorobowych
wychowanków, a ich zaspokojenie
warunkuje powrót do zdrowia.
Instytucje zajmujące się opieką
leczniczą to placówki służby zdrowia:
prewentoria, sanatoria, szpitale,
placówki opieki specjalnej.
FUNKCJA OPIEKI
Oznacza działanie i współdziałanie
permanentne, wyspecjalizowane,
podejmowane przez osoby prywatne,
instytucje opiekuńczo-wychowawcze,
które wynikają z określonych celów i
potrzeb opiekuńczych i prowadzące do
określonych efektów głównych
KLASYFIKACJA FUNKCJI OPIEKI (WG Z. DĄBROWSKIEGO)
1. Funkcja homeostatyczna - jej realizacja prowadzi do
zaspokojenia określonych potrzeb podopiecznych
2. Funkcja regulacyjna - umożliwia odpowiednie
regulowanie i rozbudzanie potrzeb wychowanków
3. Funkcja usamodzielniająca - prowadzi wychowanka do
względnie samodzielnego i niezależnego
funkcjonowania w społeczeństwie
4. Funkcja socjalizacyjna - dotyczy kształtowania u
wychowanków cech osobowości, umożliwiających
zaspokojenie ludzkich potrzeb.
Funkcje łączy się z potrzebami, które
prowadzą do zaspokojenia określonych
potrzeb wychowanka. Np. zdrowia,
bezpieczeństwa, miłości,
przynależności, akceptacji.
Przyjmując za kryterium podziału funkcji znane w
literaturze klasyfikacje potrzeb, możemy wyodrębnić
następujące funkcje opiekuńcze:
- funkcję materialną
- funkcję zdrowotną
- funkcję przynależności i miłości
- funkcję rozwoju osobowości
- funkcję twórczą, kreatywną
- funkcję samorealizacji
- funkcję estetyczną
- funkcję społeczną
Ze względu na kierunek działalności
opiekuńczej w placówkach opiekuńczo
wychowawczych, środowisku lokalnym
można wyróżnić:
- funkcję diagnostyczną
- funkcję profilaktyczną
- funkcję terapeutyczną
- funkcję resocjalizacyjną
- funkcję rewalidacyjną
- funkcję rehabilitacyjną
FUNKCJA OPIEKUŃCZO- WYCHOWAWCZA
Funkcja opiekuńcza- zespół intencjonalnie
podejmowanych przez osoby prywatne,
stowarzyszenia, instytucje wychowawcze,
społeczne, działań w celu stworzenia
warunków do zaspokojenia potrzeb dzieci
i młodzieży: materialnych, rzeczowych,
organizacyjnych, stwarzających warunki
prawidłowego rozwoju oraz psychiczno-
emocjonalnych.
Funkcja wychowawcza- świadome,
systematyczne, permanentne działania
mające na celu osiągnięcie
pozytywnych zmian w osobowości
dzieci i młodzieży, w ich rozwoju
fizycznym, umysłowym, społecznym,
kulturalnym. Są to czynności
przygotowujące do pełnienia
określonych ról społecznych.
Obie te funkcje nawzajem się uzupełniają.
zapewnienie odpowiednich warunków
materialnych, psychicznych,
psychospołecznych warunkuje przebieg i
efekty pracy wychowawczej. Funkcje te
realizowane są w stosunku do tego samego
podmiotu i mają na względzie dobro
dziecka, zaspokojenie jego potrzeb, rozwoju
fizycznego, społecznego, kulturalny dzieci i
młodzieży.
Związek obu funkcji zachodzi gdy
zaspokajając potrzeby podopiecznych
opieka umożliwia realizację takiej
działalności. Odpowiednie działania
wychowawcze mogą przyczynić się do
rozwijania, wyzwalania, aktualizowania
potrzeb opiekuńczych wychowanków.
Realizacja tych funkcji zależy od
samego podmiotu realizującego je, np.
od składu ról społecznych, więzi
emocjonalnej. Z drugiej strony na
realizację funkcji opieki ma wpływ cały
zespół uwarunkowań politycznych,
społecznych, kulturalnych,
ekonomicznych, tkwiących w makro- i
mikro-strukturach społecznych.
OGNIWA SYSTEMU OPIEKI NAD DZIECKIEM
OGNIWA SYSTEMU OPIEKI NAD DZIECKIEM
ALBIN KELM – OPIEKA NAD DZIECKIEM
działalność opiekuńczo- wychowawcza
działanie podejmowane przez osoby lub instytucje wobec
dzieci w związku z potencjalną lub faktyczną sytuacją
zagrożenia, wówczas gdy dziecko ma ograniczone lub brak
możliwości żeby to przezwyciężyć
działanie te ma na celu zapewnienie prawidłowych
warunków rozwoju i wychowania młodego pokolenia
Działalność ta nastawia się na potrzeby dziecka
fizyczne/psychiczne/społeczne/kulturowe
na dostarczanie środków zaspokojenia potrzeb: dóbr
materialnych, duchowych, więzi osobowych
w sytuacji gdzie dziecko nie może/nie potrafi tych środków
zdobyć/spozytkować.
Sytuacja zagrożenia rzeczywistego i potencjalnego-występuje
wówczas, gdy zaspokojenie potrzeb dziecka jest utrudnione i
stwarza zagrożenie dla jego życia i rozwoju
Sytuacja zagrożenia rzeczywistego i potencjalnego-występuje
wówczas, gdy zaspokojenie potrzeb dziecka jest utrudnione i
stwarza zagrożenie dla jego życia i rozwoju
Sytuacje te sygnalizują istnienie potrzeb opiekuńczych-->potrzeby
opiekuńcze:czynniki stwarzające sytuację zagrożenia np:
rodzinne(zaburzenia w strukturze i funkcjonowaniu)
szkolne(bezpieczeństwo, niepowodzenie,dostęp do typów szkół)
środowisko lokalne
właściwości funkcjonalne organizmu
Potrzeba opiekuńcza tkwi w podmiocie opieki(opiekunie) i jest dla
niego ważnym motywem działania opiekuńczo-wychowawczego
KELM UŻYWA KILKU ZESTAWU POJĘĆ:
I istota opieki:
-sytuacja zagrożenia
-stan sił własych dziecka
-funkcje społeczne opieki
II Przedmiot opieki:
-człowiek w wieku 0-18 lat (czyli
dziecko)
III Podmiot opieki:
-jednostka ludzka
-rodzina
-instytucje panstwowe
-samorząd terytorialny
-organizacje społeczne
W tym ujęciu autor :
-ogranicza opiekę do dzieci do lat 18 (inne kategorie wieku odrzuca)
-definiens to wyrażenie “sytuacja zagrożenia” (zbyt wąskie i zbyt
rozciągliwe)
-pomija kwestię brania przez opiekuna odpowiedzialności za podopiecznego
(fundamentalny wyróżnik tego rodzaju działalności humanitarnej)
-termin termin “potrzeba opiekuńcza”, wyrwany z kontekstu nie jest
czytelny;należałoby użyć określeń: potrzeba podjęcia działalności
opiekuńczej” , potrzeba opieki', “czynniki sytuacji zagrożenia”
OPIEKA PEDAGOGICZNA WG ZDZISŁAWA DĄBROWSKIEGO
-rozpatruje zjawisko w 3 perspektywach
(różny poziom ogólności twierdzeń,
różne ramy społeczno-przestrzenne)
-Wyróżnia 3 typy opieki:
Autor podkreśla różnorakie uwarunkowania niezdolnośći człowieka
do samodzielnego zapokojenia potrzeb:
-immentalne czynniki związane z wiekiem (dzieciństwo, niedołężna
starość)
- odchylenia od normy, upośledzenia dziedziczne, wrodzone, nabyte
-przejściowe, przewlekłe, nieuleczalne choroby
-nieszczęśliwe wypadki losowe- utrata zdrowia, sprawności
(kalectwo)
-sieroctwo naturalne i społeczne dzieci i młodzieży
-zjawisko rozpadu rodziny
-trwałe nasstaiwenie, ukształtowane na uzależnienie się od inncych
w zakresie zaspokajania niektórych potrzeb
Główny cel opieki międzyludzkiej:
-doporowadzeinie podopiecznego do względnie pełnej samodzielności
życiowej, samowystarczalności
w sferach : biologicznej, społecznej,psychicznej, kulturalnej
-nauczanie, jak optymalnie zaspokajać potrzeby oraz przezwyciężać
przeszkody życiowe.
Zdaniem Dąbrowskiego opieka międzyludzka jest nie do zastąpienia z
innymi rodzajami działania humanitarnego, kiedy jednostki lub nawet
rodzinyh są całkowicie niezdolne do zaspokajania swych potrzeb i
samodzielnego funkcjonowania, w szczególności
-niemowlęctwo
-obłożna i nieuleczalna choroba
-ciężki stan traumatyczny
-głębokie upośledzenie
-totalna starcza niedołężność
W tych przypadkach jest to opieka w
najbardziej “czystej” postaci, bez waloryzacji
wychowawczej i pomocowej
Autor używa określenia “wchowanie przez
opiekę”, jako że opieka współwystępuje z
wychowaniem.
“wychowanie, które realizuje się na gruncie
opieki i przez opiekę”
Opieka dopełnia wycohwanie, waloryzuje
swoimi wartościami.(wychowanie opiekuńcze)
ŹRÓDŁA:
T. Pilch (red.), Encyklopedia pedagogiczna
XXI wieku, Warszawa 2003. (wszystkie
tomy, które ukazały się dotychczas)
W. T. Danilewicz, J. Izdebska, B. Krzesińska
– Żach: Pomoc dziecku i rodzinie w
środowisku lokalnym, Białystok 1999.
W. Theiss: Radlińska, Warszawa 1997.