Metody uczenia się
Metody uczenia się
Definicja pojęcia uczenie się w
ujęciu różnych autorów:
• według Bogdana Nawroczyńskiego - proces aktywnego
nabywania wiadomości oraz sprawności
• według Czesława Kupisiewicza - proces aktywnego nabywania
wiadomości, umiejętności i nawyków dokonujący się w toku
bezpośredniego i pośredniego poznawania rzeczywistości
• według Kazimierza Sośnickiego - umysłowy, poznawczy
proces poznawania rzeczywistości, rozumiany w kategoriach
spostrzegania, myślenia i działania
• według Wincentego Okonia - proces, w trakcie którego w
oparciu o poznanie, doświadczenie i ćwiczenia tworzą się nowe
formy działania i zachowania lub zmianom ulegają formy
dotychczasowe
Klasyfikacja metod uczenia
się według Franciszka
Bereźnickiego
Pojęcie metody uczenia się
Metody uczenia się to celowy, zaplanowany i
nadający się do wielokrotnego stosowania układ
działań, prowadzący do nabycia przez podmiot
nowych wiadomości, umiejętności i nawyków, słowem
prowadzący do nabycia nowego doświadczenia.
Podział metod uczenia się:
1. Metody recepcyjne
2. Metody heurystyczne
3. Metody ekspresyjne
4. Metody ćwiczebne
1. Metody recepcyjne
( uczenie się przez przyswajanie)
Metody recepcyjne bazują na
uczeniu się przez przyswajanie,
przy czym przyswajanie wiedzy
może odbywać się na drodze:
a).bezpośredniej
b). pośredniej
Uczenie się oparte na
bezpośrednim poznawaniu świata
Źródłem wiedzy jest sama rzeczywistość, czyli
konkretne rzeczy, zjawiska i procesy.
Metodą uczenia się umożliwiającą czerpanie wiedzy
bezpośrednio z otaczającej rzeczywistości jest
obserwacja.
Uczenie się oparte na
pośrednim poznawaniu świata:
Pośrednim źródłem poznania jest słowo mówione i drukowane. Podstawowymi
metodami uczenia się na drodze pośredniej są:
- korzystanie z wykładów
Układ treści :
* cykliczny (powracanie do tego samego zagadnienia, naświetlając je z
różnych stron)
* liniowy (poszczególne cząstki tematyczne wzajemnie się zazębiają, tworząc
uszeregowaną całość)
- rozmowa (wykorzystywana dla przypomnienia i utrwalenia wiedzy, jak też do
jej poszerzenia)
- korzystanie z podręczników
W opanowaniu tekstu podręcznika rozróżnia się dwie metody:
• Metodę zapamiętywania dosłownego –
Umiejętność uczenia się na pamięć jest konieczna do opanowania definicji,
praw ważnych cytatów.
• Metoda zapamiętywania niedosłownego
Powinna być zastosowana wówczas, gdy uczący się ma opanować
pamięciowo dłuższy tekst podręcznika.
2. Metody heurystyczne,
badawcze
Bazują na uczeniu się polegającym na
samodzielnym dochodzeniu do wiedzy.
Do metod tych można zaliczyć:
a). Korzystanie z dyskusji;
b). Uczenie się przez rozwiązywanie
problemów;
c). Uczenie się przez badanie.
a). Korzystanie z dyskusji:
dyskusja jest grupową formą
rozważania i roztrząsania
określonego problemu, która
zmierza do lepszego, bardziej
obiektywnego poznawania jego
istoty, wartości i przydatności
przez wspólną wymianę myśli,
doświadczeń i poglądów
Cele dyskusji:
• rozwiązanie jakiegoś problemu.
• nauczanie kogoś czegoś;
• przekonanie kogoś do czegoś;
• ćwiczenie się w sprawności
dialektycznej
Funkcje dyskusji:
• poznawcza,
• utrwaleniowa,
• ćwiczeniowa,
• konfrontacyjna.
b). Uczenie się przez
rozwiązywanie problemów
ta metoda stanowi ważny rodzaj działalności
uczniów oparty na samodzielnym poznawaniu
świata.
Uczenie się poprzez rozwiązywanie problemów,
to taki proces, w czasie którego uczeń pod
wpływem aktywności wewnętrznej, wywołanej na
tle danej sytuacji dostrzega określony problem
oraz w wyniku świadomego wysiłku umysłowego
formułuje go i samodzielnie rozwiązuje za
pomocą różnych operacji myślowych, sprawdza
poprawność i słuszność rozwiązania.
Etapy rozwiązywania problemów:
Przeżycie trudności oraz
wykrycie i określenie
trudności, czyli
sformułowanie problemu.
Poszukiwanie i
formułowanie pomysłów
rozwiązań ( hipotez).
Formułowanie wniosków
oraz weryfikacja i ocena
pomysłów
( hipotez ) rozwiązań.
Usystematyzowanie i
utrwalenie zdobytej wiedzy i
stosowanie jej w teorii i
praktyce.
c). Uczenie się przez badanie
S. Pałka pojmuje uczenie się przez badanie
jako nowoczesną „odmianę”
konwencjonalnego uczenia się
problemowego.
Struktura czynności badawczych uczniów:
5). Rozwiązanie problemu przez wykorzystanie wyników badań poszczególnych zagadnień,
wysunięcie wniosków i sformułowanie uogólnień
5). Rozwiązanie problemu przez wykorzystanie wyników badań poszczególnych zagadnień,
wysunięcie wniosków i sformułowanie uogólnień
4. Weryfikacja hipotez- gromadzenie danych poprzez stosowanie określonych metod badań, a
mianowicie:
4. Weryfikacja hipotez- gromadzenie danych poprzez stosowanie określonych metod badań, a
mianowicie:
). Obserwacji
b)
eksperymentu
laboratoryjnego
c). eksperymentu
naturalnego
d). Wywiad
e). analizy
dokumentów
f). analizy treści
3. Na podst. analizy problemu głównego i problemów szczegółowych i w wyniku analizy
posiadanej wiedzy sformułowanie różnorodnych hipotez, wybór hipotez najbardziej
prawdopodobnych, najbardziej zgodnych z systemem faktów i uogólnień już sprawdzonych.
3. Na podst. analizy problemu głównego i problemów szczegółowych i w wyniku analizy
posiadanej wiedzy sformułowanie różnorodnych hipotez, wybór hipotez najbardziej
prawdopodobnych, najbardziej zgodnych z systemem faktów i uogólnień już sprawdzonych.
2. Na podst. analizy problemu głównego wyłonienie problemów szczegółowych, których
rozstrzygnięcie jest niezbędnym warunkiem rozwiązania problemu głównego.
2. Na podst. analizy problemu głównego wyłonienie problemów szczegółowych, których
rozstrzygnięcie jest niezbędnym warunkiem rozwiązania problemu głównego.
1. Uświadamianie sobie przez uczniów problemu, sformułowanie problemu i jego szczegółowa
analiza.
1. Uświadamianie sobie przez uczniów problemu, sformułowanie problemu i jego szczegółowa
analiza.
3. Metody ekspresyjne:
Metody ekspresyjne opierają się na
uczeniu się przez przeżywanie, które ma
miejsce wówczas, gdy w określonej
sytuacji występuje przeżycie emocjonalne-
pod wpływem odpowiednio
eksponowanych wartości.
Uczenie się przez przeżywanie rozumieć
będziemy jako uznanie prawomocnej
obecności przeżyć emocjonalnych w
procesie kształcenia.
Do swoistych metod uczenia się zaliczamy, udział:
• w dramie
(zachęca do oryginalności i pomaga
zaspokoić osobiste pragnienia uczniów)
• w filmie
( przekaźnik cennych wartości,
źródło poznania nowego materiału)
• sztuce teatralnej
(przekaźnik wartości estetycznej i
moralnej)
Przebieg uczenia się przez
przeżywanie:
zetknięcie się z określona
wartością zawartą w
utworze literackim,
filmie, rzeźbie,
emocjonalne
przeżywanie tych
wartości i ich
przyswajanie,
analiza i zrozumienie
odczuć,
wyrażanie własnego
stosunku do wartości,
wysuwanie wniosków
odnośnie do postaw
własnych.
4. Metody ćwiczebne:
Ćwiczenie jest wielokrotnym
wykonywaniem określonych czynności dla
nabycia wprawy i uzyskanie wyższej
sprawności w działaniach umysłowych i
praktycznych.
Tok ćwiczeń w opanowaniu umiejętności i
nawyków może mieć następujący przebieg:
-uświadomienie sobie znaczenia i celu, jakiemu ma służyć
ćwiczenie;
- poznanie reguł działania, jak i sposobów wykonywania
działania;
- obejrzenie wzoru działania bezpośrednio wykonywanego
przez nauczyciela lub zawartego w filmie czy w formie
fazo gramów;
- pierwsze próbne ćwiczenia z autokontrolą i autokorektą;
- systematyczne wykonywanie ćwiczeń, odpowiednio
urozmaicone.
Klasyfikacja metod
uczenia się według
Wincentego Okonia
Wprowadzając termin „metoda kształcenia" na
miejsce tradycyjnego terminu „metody
nauczania" dopuszczamy do głosu ucznia jako
partnera nauczyciela, w pojęciu kształcenia
mieści się bowiem i nauczanie, i uczenie się.
Metoda kształcenia jest więc przede wszystkim
metodą kształcenia uczniów, zmieniania ich
osobowości, a nauczanie jest tu przede
wszystkim organizowaniem racjonalnego
uczenia się.
Wyodrębniamy cztery grupy metod
kształcenia, tj. nauczania-uczenia się. Są to:
a). metody
asymilacji
wiedzy
b). metody
samodzielneg
o
dochodzenia
do wiedzy
c). metody
waloryzacyjn
e
d). metody
praktyczne
a). metody asymilacji wiedzy
oparte głównie na aktywności
poznawczej o charakterze
reproduktywnym,
Należą do nich:
- pogadanka,
- dyskusja,
- wykład,
- praca z książką
Pogadanka:
Pogadanka polega na rozmowie nauczyciela z
uczniem.
Ze względu na rolę dydaktyczną, jaką może
spełniać metoda pogadanki, wyróżnia się
trojakie jej zastosowanie, a mianowicie jako:
1) pogadanki wstępnej,
2) pogadanki przedstawiającej nowe
wiadomości,
3) pogadanki utrwalającej
Dyskusja:
Jest to metoda kształcenia polegająca na wymianie
zdań między nauczycielem i uczniami lub tylko między
uczniami, przy czym zdania te odbijają poglądy własne
uczestników lub odwołują się do poglądów innych osób.
Odmiany dyskusji:
• dyskusja rozwijająca się w toku wspólnego
rozwiązywania problemu przez klasę czy grupę uczniów.
• dyskusja ukierunkowana na kształtowanie przekonań
młodzieży
• dyskusja, której celem jest uzupełnienie własnej
wiedzy przez uczniów
WYKŁAD:
Wykład
polega na bezpośrednim lub pośrednim
przekazywaniu wiadomości jakiemuś audytorium.
Typy wykładów:
•
wykład konwencjonalny, w którym treść jest bezpośrednio przekazywana przez nauczyciela w gotowej do
zapamiętania postaci;
•
wykład problemowy, który jest ilustracją jakiegoś problemu naukowego lub praktycznego;
•
wykład konwersatoryjny polegający na przeplataniu fragmentów mówionych wykładu z wypowiedziami
słuchaczy lub z wykonywaniem przez nich odpowiednich zadań teoretycznych czy praktycznych;
•
wykłady kursowe, tj. obejmujące systematyczny kurs jakiejś dyscypliny teoretycznej czy praktycznej, i
wykłady monograficzne, poświęcone gruntow¬nemu przedstawieniu wybranego zagadnienia, często właśnie
przez badacza tego zagadnienia.
•
wykłady monograficzne, poświęcone gruntow¬nemu przedstawieniu wybranego zagadnienia, często
właśnie przez badacza tego zagadnienia.
Praca z książką
Podręczniki, lektura, literatura
popularnonaukowa i czasopisma są nie tylko
źródłem nowych wiadomości, lecz także - i to
jest szczególnie ważne - dają uczniom możność
utrwalenia, rozszerzenia i pogłębienia zdobytej
na lekcjach wiedzy; praca nad nią wdraża
uczniów do opanowania metod
samokształcenia, z których korzystać będą w
szkole, a tym bardziej po wyjściu ze szkoły.
b).metody samodzielnego
dochodzenia do wiedzy,
Nazywane są również
problemowymi,
oparte na twórczej aktywności
poznawczej, polegającej na
rozwiązywaniu problemów,
Odmiany metod problemowych :
Klasyczna metoda
problemowa
Metoda przypadków
Giełda pomysłów
Mikronauczanie
Gry dydaktyczne
Klasyczna metoda problemowa
Cechą charakterystyczną tej metody jest
swoista dominacja uczenia się nad nauczaniem.
Uwzględnia się w niej cztery istotne momenty.
Obejmują one:
- wytwarzanie sytuacji problemowej,
- formułowanie problemów i pomysłów ich
rozwiązywania,
- weryfikację pomysłów rozwiązania,
- porządkowanie i stosowanie uzyskanych
wyników w nowych zadaniach o charakterze
praktycznym bądź teoretycznym.
Metoda przypadków:
Polega na rozpatrzeniu przez
niewielką grupę uczniów opisu
jakiegoś przypadku, na przykład
na temat odkryć naukowych,
działań militarnych,
przestępstwa, produkcji, handlu,
prawa czy stosunków między
ludźmi, i rozwiązaniu jakichś
trudności w celu wyjaśnie¬nia
tego przypadku.
Giełda pomysłów:
Metoda ta nosi też nazwę burzy
mózgów, co jest dosłownym
tłumaczeniem nazwy anglosaskiej
brainstorming. Polega ona na
zespołowym wytwarzaniu pomysłów
rozwiązania jakiegoś zadania, przy czym
chodzi w niej o to, aby zespół
rozwiązujący to zadanie wynalazł jak
najwięcej pomysłów nowych, niekiedy
najbardziej zaskakujących, co stwarza
atmosferę swobody i współzawodnictwa.
Mikronauczanie:
Jest to metoda twórczego uczenia
się złożonych czynności
praktycznych, szczególnie
spopularyzowana w procesach
kształcenia kandydatów na
nauczycieli
Gry dydaktyczne :
Metoda gier dydaktycznych ma wiele odmian. Ich
wspólną cechę stanowi obecność pierwiastka
zabawy w każdej z nich. Zabawa jest działaniem
wykonywanym dla przyjemności, którą sama
sprawia, stanowi więc, właśnie przez to czynnik
szczególnie pożądany w toku uczenia się.
Rodzaje gier
- inscenizacyjne- polegają na graniu roli w sytuacji
fikcyjnej
-symulacyjne- polega¬ją na odtwarzaniu bardziej
złożonych sytuacji problemowych, wymagających
samodzielnego rozwiązania
-logiczne (np. kostka Rubika)
c). metody waloryzacyjne,
(eksponujące)
• Metody impresyjne (łac.
impressio - wrażenie,
odczucie, przeżycie)
sprowadzają się do
organizowania uczestnictwa
dzieci i młodzieży czy
dorosłych w odpowiednio
eksponowanych wartościach:
społecznych, moralnych,
estetycznych,
naukowych.
• metody ekspresyjne -
polegają one na stwarzaniu
sytuacji, w których uczestnicy
sami wytwarzają bądź
odtwarzają dane wartości,
wyrażając niejako siebie, a
zarazem je przeżywają
Podział
metod
d). metody praktyczne
- cechują się przewagą aktywności
praktyczno-technicznej, zmieniają
otoczenie lub stwarzającej nowe jego
formy.
Rodzaje metod
praktycznych:
Metody
ćwiczebne
• mają na celu usprawnienie uczniów do
udziału w realnych zadaniach
wytwórczych.
Metody
realizacji
zadań
wytwórczych
• metody polegające na bezpośredniej
realizacji zadań wytwórczych.
• przebiegają według pewnego toku,
którego przestrzeganie warunkuje
większą wydajność.