EWOLUCJA ADMINISTRACJI
PUBLICZNEJ W POLSCE
EWOLUCJA ADMINISTRACJI
PUBLICZNEJ W POLSCE
CZYM JEST ADMINISTRACJA
PUBLICZNA?
Administracja publiczna- termin narodził się w
starożytnym Rzymie. Od dawna miał on i ma
obecnie – różne znaczenia. Samo słowo
"administracja" pochodzi od łacińskiego słowa
ministrare (kierować, służyć, pomagać,
wykonywać). Poprzez przedrostek „ad” należy
rozumieć celowe, długotrwałe i ciągłe działanie.
Administracja publiczna to całokształt działań
prowadzonych przez różne podmioty, organy i
instytucje na rzecz realizacji interesu publicznego.
PODZIAŁ ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ
Administracja publiczna stanowi zespolenie różnych administracji działających
w zakresie spraw publicznych, przede wszystkim zaś administracji
państwowej, administracji rządowej i administracji samorządowej.
Wyróżnia się:
•
Administrację publiczną w ujęciu organizacyjnym (podmiotowym) -
stanowi ona ogół podmiotów administracji, a więc organy administracji i
inne podmioty wykonujące określone funkcje z zakresu administracji
publicznej,
•
Administrację publiczną w ujęciu materialnym (przedmiotowym) -
działalność państwa, której przedmiotem są sprawy administracyjne albo
inaczej zadania i kompetencje w zakresie władzy wykonawczej,
•
Administrację publiczną w ujęciu formalnym - to cała działalność
wykonywana przez podmioty administracyjne bez względu na to, czy ma
ona charakter administracyjny czy też nie ma tego charakteru.
•
Administrację publiczną w ujęciu negatywnym - czyli wszystkie
działania aparatu państwowego, które nie są ani ustawodawstwem, ani
sądownictwem,
•
Administrację publiczną w ujęciu pozytywnym - czyli działalność
organizatorską państwa.
•
Administrację publiczną w ujęciu przedmiotowo - podmiotowym
-administracja publiczna to: zespół działań, czynności i przedsięwzięć
organizatorskich i wykonawczych prowadzonych na rzecz realizacji interesu
publicznego przez różne podmioty, organy i instytucje na podstawie ustawy
i w określonych prawem formach.
POCZĄTEK ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ
W POLSCE
Dzieje polskiej administracji publicznej, podobnie
jak w innych państwach określone były formami
ustrojowymi utrwalonymi w państwie polskim.
Rozwój ustroju państwa polskiego , jego przemiany i
funkcjonowanie w decydującym stopniu wpływały
na kształt instytucjonalny i praktykę działania
administracji.
UNIA LUBELSKA (1569)
Rzeczpospolita Obojga Narodów powstała w
następstwie zawarcia między Koroną a Wielkim
Księstwem Litewskim w 1569r. unii personalno-
realnej na sejmie w Lublinie. Unia nie likwidowała
wszystkich odrębności między Królestwem Polskim
a Litwą . Wprowadziła ona dla szlachty obu państw
te same przywileje i prawa, potwierdziła wspólnotę
tronu i ustanowiła najwyższy wspólny organ
ustawodawczy-sejm, a pozostawiła odrębne urzędy
centralne w Koronie i na Litwie, wojsko i
skarbowość.
SEJM WALNY
Centralnym ośrodkiem władzy państwowej w
Rzeczpospolitej Obojga Narodu był Sejm Walny.
Zwoływany miał być co dwa lata na sześć tygodni
sejm zwykły z możliwością wydłużenia czasu obrad,
a w wyjątkowych sytuacjach król mógł zwołać sejm
nadzwyczajny na okres dwóch tygodni.
Ukształtował się on pod koniec XV wieku i stopniowo
przejmował od króla najważniejsze uprawnienia
władcze w państwie.
Po unii lubelskiej skład sejmu, jego kadencja, struktura
i rodzaje oraz kompetencje przyjęły charakter
względnie trwały.
Sejm składał się z dwóch izb:
-
senat
-
izba poselska
W senacie zasiadali w podwójnej liczbie centralni
urzędnicy koronni i litewscy(Marszałek Wielki i
Marszałek Nadworny, Kanclerz, Podkanclerzy,
Podskarbi Wielki), urzędnicy samorządowo- terytorialni(
wojewodowie i kasztelani), arcybiskupi i biskupi.
W skład izby poselskiej wchodzili wybrani na
sejmikach wojewódzkich i ziemskich posłowie
szlacheccy.
FUNKCJE SEJMU WALNEGO
•
Uchwalał konstytucje(ustawy),podatki.
•
Decydował o wojnie i pokoju.
•
Przyjmował poselstwa zagraniczne i wysyłał posłów
do innych państw.
•
Od 1578 r. sejm miał prawo nobilitacji( nadanie
szlachectwa)
•
Od 1641r. udzielał indygenatu ( przyznawanie
cudzoziemskiemu szlachcicowi obywatelstwa i
szlachectwa polskiego) oraz prawo łaski amnestii.
•
Wyrażał zgodę na pospolite ruszenie(1496r.)
•
Decydował o rekrutacji wojsk zaciężnych(1620r.)
WŁADZA KRÓLA
Od połowy XVI wieku następował proces stopniowego ograniczania
samodzielności i uprawnień króla. Ograniczenia te dotyczył czterech
płaszczyzn: prawodawczej, wykonawczej, sądowniczej i wojskowej.
•
Król przestał pełnić rolę najwyższego prawodawcy, którym stał się sejm,
ale zachował pewne uprawnienia do wydawania aktów ustawodawczych.
•
Przysługiwało mu prawo zwoływania sejmu i inicjatywy ustawodawczej.
•
W zakresie władzy wykonawczej zachował wyłącznie prawo mianowania
urzędników, kierowania polityką zagraniczną i sprawowania
zwierzchnictwa nad lennami.
•
Był naczelnym dowódcą podczas wojny, ale w sprawie wojny i pokoju
musiał zasięgać opinii senatu.
•
Król podlegał kontroli senatorów-rezydentów.
•
Król przewodził jedynie sądowi sejmowemu.
•
Od 1573r. Król nie mógł zawierać małżeństwa , nabywać dóbr ziemskich ,
wyjeżdżać za granicę .
SEJMIKI I SĄDY SZLACHECKIE
Sejmiki i sądy ziemskie należały do samorządu
lokalnego. Przywileje królewskie nadane w
Nieszawie w 1454r. umocniły pozycję sejmików
ziemskich pośród pozostałych zgromadzeń
stanowych. Sejmiki ziemskie zwoływał król , ale
obradami kierował marszałek. Sejmikach brał
udział ogół szlachty oraz najwyżsi rangą urzędnicy
ziemscy z danego terytorium. Uchwały sejmików
ziemskich zapadały jednomyślnie , jedynie w
sprawie wyboru posłów można było podejmować
decyzje większością głosów.
SEJMIKI:
•
Sejmik przedsejmowy – wysłuchiwał legacji króla zwołującej sejm walny,
wybierał posłów i sporządzał dla nich instrukcje
•
relacyjny – wysłuchiwał relacji posłów z sejmu walnego i decydował o
przyłączeniu się do jego decyzji, a także ustalał sposób rozdziału podatków
uchwalonych na sejmie. Sejmiki relacyjne odbywały się od 1589.
•
elekcyjny – wybierał w poczwórnej liczbie kandydatów na wakujące
urzędy podkomorzego, sędziego ziemskiego, podsędka i pisarza
ziemskiego, a w Wielkim Księstwie Litewskim również na urząd stałego
marszałka sejmikowego
•
kapturowy – zwoływany na czas bezkrólewia dla wybrania władz
konfederacji i sądu kapturowego
•
deputacki – wybierał deputata do Trybunału Koronnego i Trybunału
Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego
•
gospodarczy – w XVII wieku w okresie „rządów sejmikowych” zajmował
się sprawami gospodarczymi i po 1677 wybierał deputatów do Trybunału
Skarbowego Radomskiego
Obok sądów ziemskich istniała stała instytucja
sądowa- sąd grodzki wykonywany przez starostę w
mieście będącym siedzibą starostwa.
Sąd grodzki, przy pomocy kancelarii grodzkiej ,
pełnił również rolę notariatu rejestrującego akty
prawne.
Apelacyjną funkcję dla wszystkich sądów
szlacheckich w sprawach karnych i cywilnych
spełniał Trybunał Koronny i Litewski.
Najwyższą instancję odwoławczą stanowił sąd
sejmowy pod przewodnictwem króla. Orzekał on w
sprawach najwyższej rangi( np. zdrada stanu,
zabójstwa).
PODZIAŁ TERYTORIALNO-
ADMINISTRACYJNY (XV-XVI WIEK)
Po unii lubelskiej Polska i Litwa tworzyły obszar
państwowy obejmujący wraz z Inflantami
ok. 800 tys. km, zamieszkały przez 8 mln ludności.
Rzeczpospolita Obojga Narodu tworzyła dwa odrębne
obszary administracyjno-terytorialne: Koronę i Wielkie
Księstwo Litewskie.
Korona składała się z dwóch historycznych prowincji
obejmujących Wielkopolskę i Małopolskę . Prowincje w
Koronie dzieliły się na województwa i ziemie.
Wielkie Księstwo Litewskie zostało podzielone na 9
województw w wyniku reform administracyjnych,
przeprowadzonych przez Zygmunta Augusta.
URZĘDY CENTRALNE I LOKALNE
Administracja Rzeczypospolitej Obojga Narodów
składała się z urzędników państwowych i ziemskich.
Te pierwsze ograniczone były do urzędów
centralnych, których formalnym zwierzchnikiem był
król. W Rzeczypospolitej nie wykształciły się lokalne
urzędy państwowe z wyjątkiem urzędu starosty,
który jednak wobec niechęci szlachty do
rozszerzenia administracji królewskiej jeszcze w XVI
wieku upodobnił się do urzędów ziemskich.
URZĘDY CENTRALNE
Do urzędów centralnych należeli dygnitarze koronni i nadworni wchodzący w
skład senatu nazywani najczęściej ministrami.
•
Marszałek wielki koronny administrował dworem królewskim, był mistrzem
ceremonii, wykonywał sądownictwo karne w miejscu pobytu króla, określał
ceny żywności w miejscu stacjonowania dworu królewskiego. Jego zastępcą był
marszałek nadworny.
•
Kanclerz koronny i jego zastępca podkanclerzy kierowali kancelarią
koronną, która prowadziła księgi kanclerskie i podkanclerskie zwane Metryką
Koronną, a w Wielkim Księstwie Litewskim Metryką Litewską. Mieli także prawo
i obowiązek kontroli czy akty prawne wychodzące z kancelarii królewskiej nie
są sprzeczne z prawem. Prowadzili politykę zagraniczną:
-kanclerz koronny w stosunki do państw Europy Zachodniej
-litewski w odniesieniu do państwa rosyjskiego.
•
Podskarbi koronny i podskarbi nadworny zarządzali skarbem królewskim.
Pełniący funkcję zastępcy podskarbi nadworny administrował ponadto
wydatkami króla i dworu. Obaj buli odpowiedzialni za zarządzanie skarbem
przed sejmem. Podobnie zorganizowany był skarb litewski.
URZĘDY I URZĘDNICY LOKALNI
Administracja lokalna mimo licznych urzędów była słabo rozwinięta . W
miastach istniała zależna od szlachty miejska administracja sprawowana
przez rady.
•
Urzędnikiem królewskim w terenie był starosta, który wykonywał funkcje
administracyjne, sądowe i policyjne od XVI wieku dożywotnio. Starostowie
natomiast traktowali urząd i związane z nim uposażenie jako źródło
dochodów osobistych, przekazując zadania mianowanym przez siebie
urzędnikom.
•
Wśród urzędów ziemskich najważniejszą rolę odgrywali wojewodowie i
kasztelani, których pozycja związana była z jednoczesnym pełnieniem
stanowisk senatorskich. Do obowiązków i praw wojewody należało:
-doprowadzenie pospolitego ruszenia do miejsca koncentracji ;
-ustalanie taks wojewodzińskich( urzędowych maksymalnych cen na
artykuły rzemieślnicze i towary sprzedawane przez kupców w mieście )
-nadzór nad prawidłowym stosowaniem miar i wag
-
Nadzór nad wykonywaniem juryzdykcji sądowej nad Żydami
Konstytucja sejmowa z 1611 r. ustanowiła hierarchię starszeństwa tych
urzędów, przestrzeganą od tego czasu w awansowaniu.
Wymieniała ona kolejno rangi ważności urzędów:
•
Wojewoda
•
Kasztelan
•
Podkomorzy
•
Starosta
•
Chorąży
•
Sędzia ziemski
•
Stolnik
•
Podczaszy
•
Podsędek
•
Podstoli
•
Cześnik
•
Łowczy
•
Wojski
•
Pisarz
•
Miecznik
W XVII wieku podejmowane przez polskich władców próby częściowego
zreformowania państwa spotykały się z oporem ( rokosze 1607,1666)
magnaterii i szlachty , która uzyskane w tym ustroju wolności często
przekładała nad rację stanu państwa.
SEJM WIELKI
Sejm Czteroletni, Sejm Wielki – sejm walny zwołany
6 października 1788 za zgodą cesarzowej Rosji
Katarzyny II w Warszawie, obradujący do 29 maja
1792 pod węzłem konfederacji pod laską marszałka
konfederacji koronnej Stanisława Małachowskiego.
Od grudnia 1790 roku obradował w podwojonym
składzie.
REFORMY SEJMU WIELKIEGO
•
zmiany w ustroju administracyjnym
•
1789 r. rozwiązanie Rady Nieustającej , departamentów oraz
Komisje Skarbowe i Wojskowe
•
powołanie Komisji Skarbu, Wojska i Policji Obojga Narodów.
•
reorganizacja Komisji Edukacji Narodowej
•
administracja lokalna podporządkowana została władzy rządowej
•
centralną władzą wykonawczą ustanowiono Straż Praw
•
powołanie komisji porządkowych: cywilno-wojskowe
•
reforma wojskowa- zwiększenie ilości wojsk
•
reforma skarbowa- szlachta będzie płacić podatki
•
udział 24 przedstawicieli miast w Sejmie, ale tylko z głosem
doradczym
•
powstaje samorząd w miastach (tzw. miejski)
•
mieszczanie będą mogli nabywać dobra ziemskie
•
nietykalność osobista (wolność osobista mieszczan)
•
będą mogli piastować niższe urzędy
KONFEDERACJA TARGOWICKA
Przy poparciu Rosji w 1792r. Polskie koła
konserwatywnej magnaterii i szlachty zawiązały
konfederację targowicką w celu przekreślenia reform
Sejmu Wielkiego. W następstwie wojny polsko-
rosyjskiej i przystąpieniu króla do Targowicy , dzieło
Konstytucji 2 maja zostało zniweczone , a sejm
zwołany w 1793 r. do Grodna przywrócił stary
porządek. Ustawodawstwo sejmu grodzieńskiego
reaktywowało Radę Nieustającą wprowadzając
udoskonalenia w podległych jej departamentach ,
komisjach rządowych i wojewódzkich komisjach
porządkowych.
ADMINISTRACJA W CZASACH
ROZBIORÓW
Rzeczpospolita w pierwszej połowie XVIII wieku była państwem słabym,
źle rządzonym i niesprawnym politycznie. Wyniszczona wieloletnimi
wojnami i pogłębiającym się kryzysem gospodarczym okazała się być –
na tle innych państw europejskich – krajem zacofanym. Początków
słabości RP możemy upatrywać już przy ustanawianiu wolnej elekcji.
Od tej pory bowiem szlachta zyskiwała coraz więcej przywilejów i jako
stan biorący największy udział w rządzeniu państwem tak naprawdę
tylko Polsce szkodziła. Postawa szlachty była karygodna – „liberum
veto” i „złota wolność szlachecka” ograniczały jakiekolwiek działania
sejmu i inteligencji które mogłyby prowadzić do uratowania Polski.
Powszechne były różnego rodzaju przekupstwa i malwersacje szlachty,
które w krótkim czasie doprowadziły do tego, że Polacy nie potrafili
wybrać odpowiedniego władcy. Nieudolna oraz naiwna polityka
zagraniczna kolejnych władców doprowadzała do wojen i degradowała
Polskę. Doszło do rozbiorów.
SKUTKI ROZBIORÓW:
•
umacniał się protektorat rosyjski w Rzeczpospolitej
•
Pozostałe państwa ościenne zaczęły coraz bardziej
ingerować w sprawy polskie
•
zacofanie gospodarcze
•
brak wykształconego społeczeństwa
•
wyludnianie miast i ich agraryzacja
•
produkcja rolna znacznie zmalała
•
terytorium RP się zmniejszało stopniowo
•
brak wolności obywatelskiej
•
zmiana prawa
KONSTYTUCJA 3 MAJA 1791R.
•
Polska monarchią dziedziczną
•
zniesiono liberum veto i wolną elekcję
•
trójpodział władzy
•
władza ustawodawcza w rękach sejmu
•
władza sądownicza w rękach sąsiadów ziemskich,
miejskich i Trybunału Koronnego
•
chłopi pod opieką prawa
•
zlikwidowano podział Rzeczypospolitej i
wprowadzono wspólny rząd, skarb i wojsko.
ZARYS PRZEMIAN ADMINISTRACYJNYCH NA
ZIEMIACH POLSKICH W OKRESIE ROZBIORÓW
Wykształcony w drugiej połowie XVIII wieku model polskiej
administracji publicznej stanowił próbę połączenia
doświadczeń administracyjnych szlacheckiej
Rzeczpospolitej Obojga Narodów z ówczesnymi
wymogami nowoczesnego i skutecznego administrowania
państwem. Jego specyfikę stanowiły dwie wyraźne cechy :
demokratyzm wyborczy zarówno organów centralnych
przez Sejm, jak i organów terenowych administracji przez
sejmiki ziemskie , połączony z zachowaniem dużych
uprawnień kontrolnych przez organy wybierające, oraz
kolegialność instytucji administracyjnych
( Komisje).
MODEL ADMINISTRACJI
Polski model administracji stworzony przed i w
czasie Sejmu Wielkiego cechował się nadal
kolegialnością i brakiem profesjonalizmu. Komisarze
i członkowie komisji porządkowych nie byli
fachowymi urzędnikami, chociaż niektórzy z nich
uzyskiwali wiedzę i kwalifikacje pracując przez wiele
lat w służbie państwowej. Brak dłuższych tradycji
biurokratycznych , dominacja szlachty i słabość
mieszczaństwa powodowały , że mimo reform
administracja polska była w kolegiach stosunkowo
mało efektywna.
ADMINISTRACJA PUBLICZNA
W II RZECZPOSPOLITEJ
W początkach odbudowy niepodległego państwa polskiego na jego
terytorium istniało kilka różnych systemów administracyjnych. Aparat
administracji publicznej obejmował różne urzędy administracyjne ,
działające na podstawie przepisów prawnych ustanowionych przez
państwa zaborcze. Wprowadzenie jednolitego modelu polskiej
administracji nie było możliwe bez uwzględnienia stanu prawno-
administracyjnego pozostawionego przez państwa zaborcze. System
administracji II Rzeczpospolitej wypracowany już w pierwszych latach
odbudowy państwa polskiego oparł się na unitarnej koncepcji państwa
i administracji. Charakteryzował się on formalną tymczasowością
instytucji administracyjnych i samorządowych . Podobny charakter
miał podział na województwa wprowadzony w 1919r. a obowiązujący
do końca z modyfikacją w 1939r. W podziale administracji publicznej
przyjęto zasadę terytorialną wyodrębniając : administrację centralną i
lokalną. Ta druga obejmowała administrację rządową i samorządową.
PODZIAŁ ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ:
ADMINISTRACJA CENTRALNA
Do jej kompetencji jako centralnego organu administracji
publicznej należało: uzgadnianie działalności poszczególnych
ministrów , rozpatrywanie sprawozdań ministrów i
zatwierdzanie statutów organizacyjnych ministerstw.
Wypełniała funkcje administracyjne poprzez wydawanie
zarządzeń, podejmowanie uchwał i wydawania aktów
administracyjnych. Organem wewnętrznym premiera i
ministrów było Prezydium Rady Ministrów. Ministrowie stojący
na czele resortów gospodarczych tworzyli Komitet
Ekonomiczny Rady Ministrów , zajmujący się programowaniem
gospodarczej działalności rządu. Ministrowie byli kierownikami
przedmiotowych resortów administracji publicznej(ministerstw)
i jednocześnie członkami Rady Ministrów jako kolegialnego
organu.
ADMINISTRACJA OGÓLNA
Podział administracyjno-terytorialny odbudowanego
państwa zmierzał do zatarcia granic
pozostawionych po zaborcach. Proces ten miały
zrealizować tymczasowe akty prawne.
Na podstawie tych aktów prawnych podzielono
państwo na 16 województw oraz miasto stołeczne
Warszawę, powiaty, gminy miejskie i wiejskie.
ADMINISTRACJA SPECJALNA
Powstała w wyniku ewolucyjnego rozwoju funkcji
państwa i wykonywała istotne, wyodrębnione w
administracji ogólnej, zadania na rzecz obywateli
państwa. Większość jej działów została jednak zespolona
z administracją ogólną, ale jednocześnie niektóre
resorty, ze względu na specjalistyczne zadania,
posiadały osobną zorganizowane organy terytorialne
niezespolone lub zespolone tylko w części z
administracją ogólną. Swoje administracje specjalne
posiadały: Spraw Wojskowych, Sprawiedliwości, Skarbu,
Poczt i Telegrafów, Reform Rolnych i częściowo Wyznań
Religijnych i Oświecenia Publicznego, Przemysłu i
Handlu, Komunikacji oraz Opieki Społecznej.
SAMORZĄD TERYTORIALNY
Po odzyskaniu niepodległości próbowano
wprowadzić ujednoliconą organizację samorządu
terytorialnego. Udało się to zrobić dopiero w 1933r.
na podstawie ustawy o częściowej zmianie ustroju
samorządu terytorialnego, która regulowała zasady
działania i organizację samorządu gminnego oraz
powiatowego.
UPRAWNIENIA SAMORZĄDU
TERYTORIALNEGO
Samorząd posiadał dwojaki zakres działań:
•
Wymieniony w ustawie, który obejmował lokalne
sprawy gospodarcze, oświatowe, kulturalne i
zdrowotne
•
Zadania zlecone do wykonania samorządowi na
podstawie ustawy lub rozporządzenia Rady
Ministrów
W skład gmin zbiorowych wchodziły gromady i osady,
których organem uchwałodawczym była rada lub
zebranie gromadzkie, a organem wykonawczym sołtys.
•
W gminie wiejskiej organem uchwałodawczym była
rada gminy, natomiast organem wykonawczym był
zarząd gminy złożony z wójta i ławników.
•
Samorząd powiatowy tworzył wybierana w
wyborach pośrednich rada powiatowa jako organ
uchwałodawczy.
•
Samorząd wojewódzki zachował się w województwie
pomorskim i poznańskim. W trybie wyborów
pośrednich sejmiki powiatowe i rady miejskie
wybierały przedstawicieli do sejmiku wojewódzkiego,
ten zaś wybierał wydział wojewódzki ze starostą
krajowym na czele.
ADMINISTRACJA PUBLICZNA PO
1945 ROKU
W kraju istniały do połowy 1945r. struktury
podziemnego państwa polskiego, które po upadku
powstania warszawskiego znajdowały się w stanie
rozkładu. Ostatecznie w latach1945-1947/48
ukształtował się ewolucyjny system władzy
państwowej oficjalnie nazywany później Polską
Rzeczpospolitą Ludową, a politycznie najczęściej
państwem realnego socjalizmu. Mimo, że formalnie
w początkach z pewnymi ograniczeniami nawiązaną
do konstytucji marcowej , a system prawny w
różnych dziedzinach obowiązywał długo jeszcze w
PRL-u, to nie była konstytucja II Rzeczypospolitej
pod względem ustrojowo-administracyjnym,
politycznym i społeczno- gospodarczym.
Zasadnicze znaczenie dla odejścia od kontynuacji
rozwiązań ustrojowo administracyjnych II Rzeczypospolitej
miały następujące przesłanki:
•
Ideologiczne- doktrynalne, które zasadzały się na klasowym
pojmowaniu państwa jako jedynej całościowej, ale
niejednorodnej wspólnoty obywateli reprezentującego
politycznie interesy zdecydowanej większości społeczeństwa
oraz spełniające role głównego organizatora i zarządcy
najważniejszych dziedzin życia społecznego.
•
Społeczno – gospodarcze, oparte na przewodniej roli klasy
robotniczej w społeczeństwie i upaństwowieniu podstawowych
środków produkcji.
•
Ustrojowo-polityczne, wyrażające się w odrzuceniu zasady
podziału władzy na rzecz jej jednolitości, w formalnie skupionej
w jednoizbowym parlamencie oraz przewodnim i kierowniczej
roli partii komunistycznej usankcjonowanej konstytucyjnie
dopiero w 1976r.
STRUKTURA ADMINISTRACJI
CENTRALNEJ
Pierwszą formę administracji centralnej stanowił
PKWN.
Przekształcił się on w Rząd Tymczasowy, a później w
TRJN.
Struktura administracji nie uległa zmianie. Zaczęto
jednak używać nazw ministerstwo i minister zamiast
resort i kierownik. 19 lutego 1947r. Sejm
Ustawodawczy uchwalił tak zwaną Małą
Konstytucję.
MAŁA KONSTYTUCJA
Konstytucja ta ustanawiała najważniejsze organy
wykonawcze:
•
Prezydent Rzeczypospolitej
•
Rada Państwa
•
Rząd
Mała Konstytucja nie określała struktury wewnętrznej rządu
odsyłając jej uregulowanie do ustawy zwykłej.
Prezydent sprawował władzę za pośrednictwem ministrów oraz
przewodnicząc nieformalnemu organowi Prezydium Rządu.
Rada Państwa nadzorowała rady narodowe, zawierała dekrety z
mocą ustawy, wprowadzała stan wojenny i wyjątkowy na
wniosek rządu.
PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY ORAZ TERENOWE
ORGANY WŁADZY I ADMINISTRACJI PAŃSTWOWEJ
Terytorium polskie po II wojnie światowej uległo dużej zmianie. Polska
utraciła tereny na rzecz ZSRR natomiast zyskała ziemie na zachodnie i
północne należące do Niemiec. Zmiany te wymusiły nowy podział
terytorialno-administracyjny. Utrzymano trójstopniowy podział
administracyjny na: województwa, powiaty i gminy. Jednak po wielu
reformach i zmianach w 1975r. ostatecznie zniesiono powiaty.
Ustanowiono podział na 49 województw i 2300 gmin. Podział ten
przetrwał do reformy
z 1 stycznia 1999 r.
W latach 1945 – 1950 w administracji terenowej próbowano połączyć
rozwiązania z przed wojny
i nowymi pomysłami. Wyraziło się to w dualizmie władzy i administracji
terenowej. Terenowe organy administracji rządowej zespolonej stanowili
wojewodowie i starostowie. Kadrowo i organizacyjnie podlegali oni
ministrowi administracji publicznej. Przedmiotowo zaś poszczególnym
ministrom.
Ostatecznie pozostawiono tradycje okresu
międzywojennego ustawą z 20 marca 1950 roku.
Znosiła ona dualizm administracji. Reforma ta miała
na celu ujednolicenie organów władzy
administracyjnej. Zniesiono istniejące stanowiska
wojewodów , starostów, prezydentów, burmistrzów i
wójtów. Na ich miejsce ustanowiono rady narodowe
jako jednolite organy władzy państwowej .
REFORMY ROKU 1973-1975
Pierwszy etap reformy wprowadzony 1 stycznia 1973r. Polegał na
przekształceniu podstawowej jednostki terytorialnej kraju przy równoczesnej zmianie
ustroju organów władzy i administracji państwowej.
Drugi etap reformy przeprowadzono w grudniu1973 roku. Dotyczył
przebudowy ustroju terenowych organów władzy i administracji państwowej. Zmiany
te dotyczyły :
•
Organy administracyjne, które przestały być organem wykonawczym stały się
przedstawicielem administracji centralnej w terenie.
•
Przejęto funkcje zarządcze rad narodowych przez jednoosobowe organy
administracji
•
Przekształcono dotychczasowe prezydia w organy kierownicze i reprezentacyjne
rady narodowej
•
Zlikwidowano samodzielność dotychczasowych wydziałów, jako wyspecjalizowane
terenowe organy administracji, które podporządkowano jednoosobowym organom
administracji terenowej.
Trzeci etap reformy przeprowadzony został 1 czerwca 1975r. I polegał na
zastąpieniu trójstopniowego podziału administracyjno- terytorialnego,
dwustopniowym poprzez likwidację powiatów.
REFORMA ADMINISTRACJI POLSKI
1998 ROK
•
Reforma ta zmieniła podział administracyjny Polski. Wprowadziła 3-stopniową
strukturę podziału terytorialnego z dniem 1 stycznia 1999 roku.
•
Utworzono 16 rządowo-samorządowych województw i 315 samorządowych powiatów.
Reforma miała na celu budowę samorządności i usprawnienie działań władz w terenie.
Zmniejszono liczbę województw z 49 do 16. Pierwotny plan zakładał utworzenie 12
silnych województw.
•
Większość miast, które straciły prawa miast wojewódzkich, weszła do grupy powiatów
grodzkich, czyli miast na prawach powiatu.
•
Efektem zmian było zmniejszenie roli wojewody na rzecz marszałka województwa i
samorządu wojewódzkiego. Część obiektów dotąd będąca w gestii wojewody przeszła
pod zarząd poszczególnych szczebli samorządowych. Wraz z ich przekazaniem
stopniowo przekazywano także narzędzia ich finansowania w postaci: udziału w
podatku dochodowym, udziału w podatku od osób prawnych, dotacji i subwencji
•
. Od 1 stycznia 1999 r. obowiązuje nowy podział administracyjny państwa i rozpoczęły
prace władze samorządowe wszystkich szczebli oraz zreformowana terenowa
administracja rządowa
ADMINISTRACJA ZESPOLONA
Podlega w terenie wojewodzie i
staroście . Tworzą ja miedzy innymi
policja, straż pożarna, inspekcja
sanitarna, inspekcja budowlana i inne.
ADMINISTRACJA NIEZESPOLONA
Obejmuje organy administracji, które realizują zadania o
zasięgu ogólnopaństwowym lub przekraczającym obszar
jednego województwa, zalicza się do niej np. administrację
skarbową , wojskową , straż graniczną, administrację celną
i inne.
Organy administracji niezespolonej tworzy się i zmienia
drogą ustawową. Ministrowie i kierownicy urzędów
centralnych określają organizację i zasady funkcjonowania
tych organów oraz prowadzą politykę personalną. Organy
administracji niezespolonej podlegają organom centralnym
administracji rządowej i nie są całkowicie samodzielne i
niezależne od innych organów administracji rządowej w
województwie.
ZASADNICZY PODZIAŁ TERYTORIALNY
( PODZIAŁ TRÓJSTOPNIOWY)
Gmina
Województwo
Powiat
GMINA
Gminy - obecny ustrój gmin i zasady ich działania
określa ustawa z dnia 08.03.1990 r. o samorządzie
gminnym.
Istnieją trzy rodzaje gmin:
•
wiejskie w których skład wchodzą miejscowości
bez statusu miasta
•
miejsko-wiejskie, składające się z miasta i kilku
lub kilkunastu wsi
•
miejskie których cały obszar stanowi miasto
POWIAT
Powiaty zostały utworzone ustawą z dnia
05.06.1998 r. o samorządzie powiatowym .
Istnieją dwa typy powiatów:
•
powiat ziemski, obejmujący obszar graniczących
ze sobą gmin
•
powiat grodzki, obejmujący obszar miasta (miasto
na prawach powiatu)
WOJEWÓDZTWO
•
Podstawy prawne funkcjonowania województwa
zawarto w trzech ustawach:
•
- ustawie z dnia 24.7.1998 o wprowadzeniu
zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego
państwa (Dz. U. Nr 96 poz. 63) tworzącej województwa
i określającej ich granice oraz siedziby ich władz
•
- ustawie z dnia 5.6.1998 o samorządzie
województwa (Dz. U. Nr 91, poz. 576) określającej
ustrój, zadania i kompetencje województwa, jako
jednostki samorządu terytorialnego
•
- ustawie z dnia 5.6.1998 o administracji rządowej w
województwie (Dz. U. Nr 91, poz. 577 ze zm.)
DZIĘKUJEMY
ZA UWAGĘ !!!