NAUCZANIE ORTOGRAFII

I INTERPUNKCJI W

KLASACH I - III

Podstawową umiejętnością w wieku wczesnoszkolnym jest umiejętność
czytania i pisania. Podczas nauki pisania bardzo ważne jest, aby oprócz
prawidłowego kreślenia znaków uczeń opanował ortografię i miał nawyk jej
stosowania. Proces kształcenia umiejętności ortograficznych zależy od wielu
czynników. Są to: sprawnie działający analizator wzrokowy i słuchowy, dobra
koncentracja uwagi, pamięci, myślenia, sprawność ruchów ręki i narządów
mowy. Dziecko zapisany wyraz spostrzega wzrokowo i wymawia go.
Wymówiony wyraz kojarzy z akustycznym wyobrażeniem słuchowym i jego
optycznym obrazem, a zapisanie wyrazy wzmacnia zapamiętanie obrazu
graficznego i ruchowego. Przy takim połączeniu czynności powstają w
umyśle dziecka skojarzenia pomiędzy spostrzeżeniami wzrokowymi,
słuchowymi i ruchowymi narządów mowy oraz ruchów ręki. Muszą być one
utrwalone poprzez ćwiczenia w dostrzeganiu i zapamiętywaniu wyrazów, aż
do momentu wytworzenia u uczniów nawyku ortograficznego.

Podstawową umiejętnością w wieku wczesnoszkolnym jest umiejętność
czytania i pisania. Podczas nauki pisania bardzo ważne jest, aby oprócz
prawidłowego kreślenia znaków uczeń opanował ortografię i miał nawyk jej
stosowania. Proces kształcenia umiejętności ortograficznych zależy od wielu
czynników. Są to: sprawnie działający analizator wzrokowy i słuchowy, dobra
koncentracja uwagi, pamięci, myślenia, sprawność ruchów ręki i narządów
mowy. Dziecko zapisany wyraz spostrzega wzrokowo i wymawia go.
Wymówiony wyraz kojarzy z akustycznym wyobrażeniem słuchowym i jego
optycznym obrazem, a zapisanie wyrazy wzmacnia zapamiętanie obrazu
graficznego i ruchowego. Przy takim połączeniu czynności powstają w
umyśle dziecka skojarzenia pomiędzy spostrzeżeniami wzrokowymi,
słuchowymi i ruchowymi narządów mowy oraz ruchów ręki. Muszą być one
utrwalone poprzez ćwiczenia w dostrzeganiu i zapamiętywaniu wyrazów, aż
do momentu wytworzenia u uczniów nawyku ortograficznego.

„Zabawa

jest nauką,
nauka jest
zabawą.
Im więcej
zabawy, tym
więcej nauki.”
Gleen Doman

 

METODY NAUCZANIA:

-ćwiczenia poprawnej wymowy
-analizowanie trudności ortograficznych (ich
dostrzeganie i analiza)
- wyjaśnienie pisowni wyrazów
- pamięciowe ćwiczenia zapisu wyrazów
- praca ze słownikiem ortograficznym
- gry i zabawy dydaktyczne
- kontrola własnoręcznie napisanego tekstu

Zasady i metody nauczania ortografii

Cele nauczania ortografii i właściwości psychofizyczne
uczniów nauczania zintegrowanego narzucają konieczność
stosowania określonych zasad dydaktycznych. Najważniejsze
z nich to:

Zasada systematyczności

–

wyraża się w planowaniu

materiału nauczania ortografii i rytmicznym jego
realizowaniu, stosowaniu systematycznej kontroli i oceny.

Zasada profilaktyki

czyli zapobieganie błędom, polega na

stałej trosce nauczyciela o poprawny zapis nowych i
trudnych wyrazów, przyzwyczajaniu uczniów do zgłaszania
swoich wątpliwości w pisaniu i wdrażanie ich do
samokontroli własnego tekstu. Dąży się do tego, aby zapis
każdego nowego wyrazu był poprawny, aby błędna forma nie
utrwalała się w pamięci dziecka.

Zasada integracji ortografii z innymi działami nauczania
wskazuje na konieczność łączenia ćwiczeń ortograficznych z
innymi ćwiczeniami językowymi.

Zasada stopniowania trudności – -odnosi się do racjonalnego
doboru i układu treści poszczególnych zagadnień
ortograficznych oraz stopniowego przechodzenia od
najłatwiejszych do trudniejszych form ćwiczeń w pisaniu, tj.
przepisywania, pisania z pamięci i ze słuchu.

Zasada poglądowości wymaga właściwego doboru i celowego
wykorzystania środków dydaktycznych, które pomagają w
skupieniu uwagi, w zapamiętywaniu obrazu wyrazów, a także
formułowaniu zasad pisowni.

Zasada aktywności dotyczy tworzenia takich warunków, które
zapewnią wszystkim uczniom aktywny i świadomy udział w
zajęciach. Polega na różnicowaniu ćwiczeń ortograficznych w
zależności od poziomu opanowania pisowni przez
poszczególnych uczniów oraz zainteresowaniu ich treścią i
sposobem wykonania.

Zasada integracji ortografii

z innymi działami nauczania

wskazuje na konieczność łączenia ćwiczeń ortograficznych z
innymi ćwiczeniami językowymi.

Zasada stopniowania trudności

– -odnosi się do racjonalnego

doboru i układu treści poszczególnych zagadnień
ortograficznych oraz stopniowego przechodzenia od
najłatwiejszych do trudniejszych form ćwiczeń w pisaniu, tj.
przepisywania, pisania z pamięci i ze słuchu.

Zasada poglądowości

wymaga właściwego doboru i celowego

wykorzystania środków dydaktycznych, które pomagają w
skupieniu uwagi, w zapamiętywaniu obrazu wyrazów, a także
formułowaniu zasad pisowni.

Zasada aktywności

dotyczy tworzenia takich warunków, które

zapewnią wszystkim uczniom aktywny i świadomy udział w
zajęciach. Polega na różnicowaniu ćwiczeń ortograficznych w
zależności od poziomu opanowania pisowni przez
poszczególnych uczniów oraz zainteresowaniu ich treścią i
sposobem wykonania.

Zasada kontroli i oceny postępów uczniów stosowana jest
przede wszystkim w celu likwidowania niedociągnięć i
braków w opanowaniu umiejętności ortograficznych.

Zasada kontroli i oceny postępów

uczniów stosowana jest

przede wszystkim w celu likwidowania niedociągnięć i
braków w opanowaniu umiejętności ortograficznych.



.



.

Praca nad kształtowanie umiejętności
poprawnego pisania to proces
długotrwały, który powinien
przebiegać według następującego
planu:
1. Zaznajomienie uczniów z nowym
materiałem ortograficznym.
2. Utrwalanie tegoż materiału drogą
różnorodnych ćwiczeń, przy
maksymalnie dużej aktywności
uczniów.
3. Sprawdzenie stopnia opanowania
danego materiału.
4. Ćwiczenia poprawkowe dla tych
uczniów, którzy jeszcze nie opanowali
opracowanego i utrwalanego wcześniej
materiału.

Praca nad kształtowanie umiejętności
poprawnego pisania to proces
długotrwały, który powinien
przebiegać według następującego
planu:
1. Zaznajomienie uczniów z nowym
materiałem ortograficznym.
2. Utrwalanie tegoż materiału drogą
różnorodnych ćwiczeń, przy
maksymalnie dużej aktywności
uczniów.
3. Sprawdzenie stopnia opanowania
danego materiału.
4. Ćwiczenia poprawkowe dla tych
uczniów, którzy jeszcze nie opanowali
opracowanego i utrwalanego wcześniej
materiału.



Przepisywanie ma na celu wyćwiczenie połączenia czynności ruchowej z pamięcią
wzrokową. Uczeń zapamiętuje obraz graficzny wyrazu jako całość a następnie
reprodukuje go w poprawnej postaci. Tego typu ćwiczenia stosuje się u dzieci
młodszych ze względu na ich predyspozycje.



 



Pisanie z pamięci to pośrednia forma między przepisywanie a pisaniem ze słuchu.
Polega ona na zapamiętywaniu obrazu graficznego pojedynczego wyrazu lub zdania,
które następnie zapisuje z pamięci. Wyobrażenia, które powstają w trakcie pisania z
pamięci (wzrokowe, słuchowe i ruchowe) rozwijają spostrzegawczość, uwagę oraz
świadomość ortograficzną.



 



Pisanie z pamięci obejmuje dwa etapy czynności:



–       pierwszy polega na przygotowaniu problemu ortograficznego (a więc odczytaniu i
omówieniu występujących trudności ortograficznych) przez nauczyciela i uczniów;



–       drugi etap to zapisanie zapamiętanego tekstu przez uczniów, następnie
sprawdzenie go i ewentualna korekta.



Przed przystąpieniem do pisania należy uprzedzić uczniów, aby zwracali uwagę na
występujące trudności.

W kształceniu zintegrowanym stosowane są różne rodzaje ćwiczeń ortograficznych:
 
1.Przepisywanie.
2.Pisanie z pamięci.
3.Pisanie ze słuchu (wprowadzające, utrwalające, sprawdzające).
4.Pisanie z komentowaniem.
5.Dyktando twórcze.

Pisanie ze słuchu

czyli dyktando to ćwiczenie, które ma na celu usłyszenie słowa

mówionego przez nauczyciela, następnie rozłożenie go na dźwięki i przyporządkowaniu
odpowiednich znaków graficznych, a następnie zapisanie go.
 
W procesie nauczania ortografii występują następujące rodzaje dyktand:

•dyktando wprowadzające

•dyktando utrwalające

•dyktando sprawdzające.
 

Pisanie z komentowaniem

polega na dyktowaniu tekstu przez nauczyciela z

równoczesną analizą ortograficzną dokonywaną głośno przez poszczególnych uczniów.
 
Rozróżniamy następujące rodzaje komentowania:

•komentowanie pełne, w trakcie którego wyjaśniony jest cały zapis tekstu oraz
występujące w nim reguły ortograficzne i zjawiska gramatyczne.

•komentowanie pewnych grup wyrazów.

•komentowanie pojedynczych wyrazów oraz tłumaczenie ich pisowni.
 

Dyktando twórcze

to połączenie elementów nauczania ortografii z ćwiczeniami

stylistycznymi. Tego typu ćwiczenia przydatne są w pisaniu samodzielnych prac –
wypracowań. Uczeń ma podane wyrazy, które mogą być wykorzystane w trakcie
pisania przez niego pracy na podany temat. Wcześniej jednak wyjaśnione zostają
występujące w nich trudności.
Bardzo lubiana przez dzieci i młodzież forma ćwiczeń ortograficznych to zadania o
charakterze gier dydaktycznych, różnych rozgrywek umysłowych typu: zagadki
ortograficzne, krzyżówki, rebusy, łamigłówki, domina wyrazowe, szarady czy
piktogramy. Formy zabawowe zawsze stwarzają dobry nastrój oraz wywołują
emocjonalne zaangażowanie uczniów, a to sprzyja zapamiętywaniu ortografów.
 

Pisownia "u" i "ó"

Pisownia wyrazów z "ó"
"ó" piszemy w dopełniaczu l. mn.
rzeczowników  rodzaju męskiego:

butów dębów, synów

w końcówkach -ów, -ówna, ówka:

Kraków, Tarnów, klasówka, pocztówka,
złotówka
wyjątki: zasuwka, skuwka

na początku wyrazów bardzo rzadko:

 ósmy, ów, ówczesny, ówdzie

"ó" piszemy, gdy w formach pokrewnych
wymienia się na "o","e" lub "a":

 dwóch - dwoje, szósty - sześć, skrócić -
skracać

"ó" pisane jest zawsze w wyrazach:

 chór, córka, góra, kłótnia, król, krótki,
kłódka, mózg, płótno, próżny, późno,
równy, skóra, złoto, żółty, żółw, tchórz,
próba, róż, spódnica, odór, cóż, na
umór, protokół, który, wówczas, w
ogóle

Ó

Pisownia wyrazów z "u"

•literę "u" piszemy w wielu przyrostkach najczęściej spotykane
to -uch, -uga, -ulec, -un, -unek, -ur, -us, -uszek, -uszka, -utki:

• leniuch, szaruga, hamulec, opiekun, rysunek, wilczur, dzikus,

garnuszek, staruszka, malutki

•w kocówkach czasowników -uję, -ujesz, -uje:

• kupuje, hamujesz, psuje

•w końcówce -uj w czasownikach:

• spróbuj, rysuj

• wyjątki

: stój, bój, spokój, pokój

•zawsze przez u piszemy wyrazy:

• bruzda, chrust, dłuto, kłuć, kurtyna, płakać, pruć, tłumaczyć

tłumok, żuraw, zasuwka, skuwka, humor.

U

Pisownia "ż" i "rz"

Pisownia wyrazów z "ż"
"ż" piszemy gdy w innych formach wyrazów
lub wyrazach pokrewnych wymienia się na g,
z, ź, s, dz, h:

 może - mogę; mrożony - mroźny; papież -
papieski; mosiężny - mosiądz; móżdżek -
mózg; drużyna - druh

w końcówkach -aż, -eż rzeczowników rodzaju
żeńskiego:

młodzież, odzież, sprzedaż
Wyjątki: twarz, macierz

po literach l, ł, n, r:

 ulżyć, łżeć, branża, rżysko

w partykule -że:

 skądże, róbże, także, mówże, jakże

w wyrazach:

 gżegżółka, mżawka, żal, żur, żart, żyto,
żenić się, żółty, żarłok, żuraw, żegluga,
żyletka, żongler, żyrandol, żuk, żyrant,
żubr, reportaż, żądać

Ż

Pisownia wyrazów z "rz"
"rz" piszemy gdy w innych formach wyrazów
lub wyrazach pokrewnych wymienia się na r:

 dworzec - dworca; morze - morski; pierze -
pióro

po spółgłoskach p, b, g, t, d, k, g, ch, j, w:

 przygoda, brzoza, mistrz, drzewo, krzyk,
grzywa, chrzan, ujrzeć, wrzesień
Wyjątki: kształt, bukszpan, kszyk (ptak),
pszenica, pszczoła, gżegżółka, piegża

w formach stopnia wyższego i najwyższego
przymiotników po wyżej wymieniowych
głoskach piszemy sz:

 większy, młodszy, cieplejszy

"rz" piszemy w przyrostkach -arz, -erz:

 gospodarz, piekarz, macierz

"rz" piszemy w wyrazach:

 rzut, rzeka, rząd, rzecz, rzadki, orzech,
rzemień, rzepa, rzeźba

Pisownia "ch" i "h"

Pisownia wyrazów z "ch"

"ch" piszemy gdy wymienia się na sz:

 mucha - muszka, piechota - pieszo,
ruchomy - ruszać, blacha - blaszka

"ch" piszemy w wyrazach:

 chory, chlustać, chwalić, chować, echo,
chaos, chór, cholesterol, charakter,
choleryk, chronologia, chirurg, chemia

Pisownia wyrazów z "h"

"h" piszemy gdy wymienia się na g, ż, z, ź,
dz:

 błahy - błazen, wahać - waga, druh -
drużyna

"h" piszemy w wyrazach:

 hipoteza, heroizm, hipika, historia,
handel, herbata, hańba, hardy.

"h" piszemy w wyrazach rozpoczynających
się od hiper-, hipo-:

 hiperbola, hipokryta

Pisownia z "ę", "ą", "en",
"em", "om"

•"ę" wymienia się na "ą", "ą" wymienia się na "ę":

•wziąłem - wzięłam, zacząłem zaczęłam

•w rzeczownikach l. poj. piszemy -ą, a w l .mn. -om

•idę z kobietą, daję kobietom

•"ę" piszemy w bierniku l. poj. rzeczowników rodzaju
żeńskiego:

•matkę, historię, mapę

•"ę" piszemy w pierwszej osobie l. poj. czasu teraźniejszego:

•myję, szyję, sprzedaję

•poprawnie czasownik włączyć w formie wielokrotnej brzmi
włączać, a jego pochodnymi są:

• załączyć - załączać itp.

Pisownia z "i", "j„ oraz "ii"

"j" piszemy po spółgłoskach c, z, s wymawianych twardo:

sesja, lekcja, poezja, kolacja - kolacji

"ii" piszemy wtedy, gdy wyraz w mianowniku kończy się na
-ia:

linia - linii, armia - armii, Maria - Marii
wyjątki: ziemi, głębi, skrobi, rękojmi

"-i" piszemy, gdy wyraz kończy się na "-nia" po spółgłosce:

pralnia - pralni, powierzchnia - powierzchni

Pisownia "by" rozdzielnie
"by" piszemy rozdzielnie po bezokoliczniku:

czekać by, uszyć by

"by" piszemy po imiesłowach biernych
zakończonych na -no, -to:

skończono by, zamknięto by

po wyrazach winien, powinien:

winien by, powinien by

oraz po zaimkach przysłownych:

dlaczego by, dokąd by, tak by, którędy by,
wtedy by, jak by (w znaczeniu w jakis sposób)

Pisownia "by" łączna
"by" piszemy łącznie z osobowymi formami
czasowników:

uszyłabym, wracałby, poszliby

z partykułami innymi:

anieby, niechby, czyżby, nużby, oby, bodajby

z wszystkimi spójnikami:

aby, aczkolwiekby, chybaby, ażeby, jakoby,
gdyby, jakby, przecieżby, żeby

Pisownia "nie" z różnymi częściami mowy

"nie" z czasownikami pisze się osobno:

nie ma, nie pił, nie był
wyjątki: niedomagać, niepokoić, niecierpliwić

"nie" z rzeczownikami pisze się razem:

niepogoda, niewypał, niepalenie

"nie" z przymiotnikami w stopniu równym pisze się razem, a w
stopniu wyższym i najwyższym osobno:

niedobry, nie lepszy, nie najlepszy
niełatwy, nie łatwiejszy, nie najłatwiejszy

"nie" z przysłówkami pochodzącymi od przymiotników w
stopniu równym pisze się razem, a w stopniu wyższym i
najwyższym oddzielnie.

niedobrze, nie lepiej, nie najlepiej

"nie" z przysłówkami pochodzącymi od innych części mowy
pisze się rozdzielnie:

nie bardzo, nie całkiem, nie zaraz

"nie" z liczebnikami piszemy oddzielnie:

nie raz, nie dwoje
wyjątki: niejeden (w sensie wielu), nie jeden (hotel
odwiedził)

Znaki interpunkcyjne i ich funkcje

Charakter znaku

Znak interpunkcyjny

Podstawowe funkcje

Znaki oddzielające

kropka

zamykanie wypowiedzeń

średnik, przecinek

oddzielanie mniejszych
całości w obrębie
wypowiedzenia

Znaki prozodyczne

wielokropek, myślnik,
pytajnik

oznaczanie przerwania,
zawieszenia głosu,
szczególnej intonacji

Znaki emocji

wykrzyknik, pytajnik,
myślnik, wielokropek

oznaczanie stanów
uczuciowych mówiącego

Znaki opuszczenia

wielokropek, myślnik

zaznaczanie pominięć w
tekście

Znaki wyodrębniające

dwukropek

wprowadzenie wyliczenia,
cytatu, uzasadnienia,
wyniku, wyjaśnienia

cudzysłów, nawias, dwa
przecinki (otwierający i
zamykający), dwa myślniki
(otwierający i zamykający)

wydzielanie fragmentów
tekstu

Wierzyki ortograficzne

Zapamiętaj, zawsze tu Pisz
otwarte, zwykłe u
W słowach: skuwka i zasuwka,
Gdyż wyjątkiem są te słówka;
W cząstkach: -unka, -un, i
-unek:
Opiekunka, zdun, pakunek.
Pisz je  także w cząstce -ulec,
Więc: budulec, i hamulec;
W ulu, dwu, gdzie u litera
Wyraz kończy lub otwiera.
Wreszcie - niech nikt nie
kreskuje
W czasowniku cząstki -uje.

Nikną wszelkie niepokoje, Kiedy
stwierdzę: dwójka -dwoje.
Nie drży także ma stalówka
Pisząc: -ówna, -ów, -ówka.
Zaokrąglam ó w dwu słowach:
ósmy, ów bo: osiem, owa.

Rozwiąż rebus, a otrzymasz nazwę pnącza
rosnącego w wielu ogrodach.

n=w r=rz
t=w
Hasło: .......................................................

Do podanych rzeczowników dopisz wyrazy pokrewne z „rz”.
jutro – ..............................................
miarka – ...........................................
dwór – ..............................................
pióro – ..............................................
wiara – .............................................

....

Rozwiąż zagadkę. Wpisz w puste miejsce
brakujący wyraz.
Igły jak u sosny
na grzbiecie mu wyrosły!
Ma czarny śmieszny ryjek,
potrafi pokonać żmiję!
Nocny, leśny zwierz
– nazywa się ............