Zespoły korzeniowe kręgosłupa- profilaktyka i leczenie

KRĘGOSŁUP



Kręgosłup  stanowi  centralną  oś  ciała  spełniając  rolę
statyczną  i  dynamiczną.  Zbudowany  jest  z  odcinków,
utworzonych  przez  kręgi  i  krążki  międzykręgowe.
Przednia  część  kręgu  to  masywny,  walcowaty  trzon,
tylna  to  łuk  z  siedmioma  wyrostkami  (wyrostek
kolczysty, dwa wyrostki poprzeczne oraz dwa parzyste
wyrostki  stawowe  dolne  i  górne).  W  górnych
odcinkach  kręgosłupa  mniej  obciążanych,  kręgi  mają
mniejszą masę i objętość, w dolnych są masywniejsze.
Trzon  kręgowy  wraz  z  łukiem  tworzą  otwór  kręgowy.
Otwory  kręgowe  całego  kręgosłupa  stanowią  kanał
kręgowy  -  ochronę  dla  rdzenia  kręgowego.  Poprzez
otwory  międzykręgowe  wychodzą  nerwy  rdzeniowe
tzw.  korzenie  rdzeniowe.  Trzony  kręgowe  powiązane
są ze sobą od przodu więzadłem podłużnym przednim,
od  tyłu  więzadłem  podłużnym  tylnym.  Łuki  połączone
są  przez  więzadła  żółte,  natomiast  wyrostki  kolczyste
przez więzadła między i nadkolcowe.

KRĄŻEK

MIEDZYKRĘGOWY



Elastyczność zapewniają kręgosłupowi krążki
międzykręgowe, które oddzielają od siebie
poszczególne

kręgi

oraz

amortyzują

obciążenia.

Krążek

międzykręgowy

zbudowany jest z galaretowatego jądra
miażdżystego

otoczonego

włóknami

łącznotkankowymi

tworzącymi

zwarty

pierścień

włóknisty.

Płytki

chrzęstne

pokrywają krążek od góry i od dołu. W jądrze
miażdżystym wraz z wiekiem ubywa wody,
staje się ono mniej elastyczne by ostatecznie
zmienić się w twór włóknisto-chrzęstny.



Znamienny

dla

wszystkich

procesów

biologicznych

związek struktury i funkcji sprawia, że prawidłowo

zbudowany kręgosłup jest zdolny do wypełniania swoich

zadań ustrojowych. Jednak wydolność kręgosłupa lub jego

poszczególnych

segmentów,

charakteryzuje

się

określonym w każdym przypadku pułapem możliwości

strukturalnych

funkcjonalnych.

Oddziaływania

mechaniczne, których siła nie przekracza pułapu tych

możliwości,

są

obciążeniami

przyjmowanymi

przez

kręgosłup jako bodźce fizjologiczne. Oddziaływania,

których siła przekracza ten pułap stają się przeciążeniami

i odbierane są przez kręgosłup jako bodźce patologiczne.

Zbyt duże obciążenia stają się przeciążeniami i dochodzi

do niewydolności kręgosłupa.



Dolegliwości bólowe kręgosłupa stanowią coraz większy procent problemów zdrowotnych,

zwłaszcza u ludzi młodych. Ocenia się, że przynajmniej raz w życiu, na dolegliwości te skarży się

60-90% populacji. Występują między 25 a 65rokiem życia zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn.

Spowodowane

są

drastycznym

zmniejszeniem

aktywności

ruchowej

społeczeństwa,

prowadzeniem siedzącego trybu życia, przez co wydolność mięśni tułowia znacznie się obniża

oraz brakiem odpowiednich wzorców prozdrowotnych.



Zespoły bólowe korzeniowe kręgosłupa są najpoważniejszym i najbardziej dramatycznym do

leczenia etapem choroby przeciążeniowej kręgosłupa. Przebiega z uciskiem i uszkodzeniem

korzeni nerwowych, lub też gałęzi nerwu rdzeniowego. Do najczęstszych przyczyn ucisku w

przebiegu choroby przeciążeniowej należą: uszkodzenie krążka międzykręgowego z wypukliną

lub przepukliną jądra miażdżystego; zwężenie średnicy otworu międzykręgowego, gdzie

przechodzi korzeń nerwowy; zwyrodnieniowe wyrośla kostne. Innymi przyczynami zespołów

korzeniowych kręgosłupa są guzy nowotworowe oraz zmiany patologiczne tkanek około

korzeniowych. Do najważniejszych objawów możemy zaliczyć: ból korzeniowy; segmentalną

niedoczulica lub brak czucia, mrowienia, cierpnięcia; niedowład mięśni unerwianych przez dany

korzeń; zanik niedowładnych mięśni; brak lub osłabienie odruchów ścięgnistych z powodu

niedoczulicy, czy też niedowładu.

OBJAWY OGÓLNE BÓLOWYCH ZESPOŁÓW KRĘGOSŁUPOWO-
KORZENIOWYCH DOLNEGO ODCINKA KRĘGOSŁUPA



Objawy poszczególnych zespołów korzeniowych mają pewne cechy wspólne. W

przypadku ostrego zespołu bólowego obserwuje się boczne skrzywienie kręgosłupa w

odcinku lędźwiowym, skierowane wypukłością w zdrową stronę. Lordoza lędźwiowa ulega

znacznemu spłaszczeniu. Skurcz mięśni przykręgosłupowych jest stałym objawem.

Przyczyną wywołującą boczne skrzywienie kręgosłupa i wygładzenie lordozy jest

oczywiście pozycja odruchowa, którą chory przybiera w ucieczce przed bólem obarczając

ucisk korzenia. Ból ogranicza w sposób ewidentny ruchomość kręgosłupa tj. skłony

boczne, skłony w przód, rotację.



Bardzo istotnym objawem, charakterystycznym w bólowych zespołach kręgosłupowo-

korzeniowych są dodatnie objawy korzeniowe np. Lasegue'a. Często dochodzi do

osłabienia lub wręcz zniesienia odruchu kolanowego i skokowego oraz do zaburzeń czucia.



Przy większym ucisku na struktury nerwowe następuje upośledzenie funkcji

ruchowych np. niedowład stopy, w postaci ograniczenia zgięcia grzbietowego lub

podeszwowego. Zniesienie funkcji mięśni podyktowane ich porażeniem bądź oszczędzanie

spowodowane silnym bólem ma wpływ na powstawanie zaników mięśniowych. Bardzo

istotnym objawem ubytkowym jest niejednokrotnie zaburzona czynność zwieraczy.

PRZYCZYNY NIEWYDOLNOŚCI I ODCZUĆ
BÓLOWYCH

zaburzenia statyki z powodu dysproporcji siły mięśni

zginaczy i prostowników;

zaburzenia statyki z powodu dysproporcji siły mięśni

zginaczy i prostowników;

mikro urazy i przeciążenia związane z wykonywaniem

pewnych zawodów;

mikro urazy i przeciążenia związane z wykonywaniem

pewnych zawodów;

wady rozwojowe (np. sakralizacja tj. zrośnięcie piątego

kręgu lędźwiowego z kością krzyżową);

wady rozwojowe (np. sakralizacja tj. zrośnięcie piątego

kręgu lędźwiowego z kością krzyżową);

zmiany zwyrodnieniowe w obrębie kręgosłupa

wady wrodzone;

Przyczyną niewydolności i bólów kręgosłupa są:

ZASIĘG ZMIAN

ZWYRODNIENIOWYCH

A JEDNOSTKA CHOROBOWA

dyskopatię (proces ogranicza się do

jednego poziomu kręgosłupa);

dyskopatię (proces ogranicza się do

jednego poziomu kręgosłupa);

spondylozę (proces obejmuje wiele

segmentów).

spondylozę (proces obejmuje wiele

segmentów).

W zależności od zasięgu zmian zwyrodnieniowych

kręgosłupa

i destrukcji w krążkach międzykręgowych wyodrębnia się

dwie jednostki chorobowe:

ISTOTA

PROCESU ZWYRODNIENIOWEGO



Etap I – dochodzi do obwodowego rozluźnienia
pierścienia włóknistego i jego mikropęknięć w
części najbliżej centralnej osi krążka



Etap II – dodatkowo dochodzi jeszcze do
nadpęknięć warstw znajdujących się na
obrzeżach krążka



Etap III – tutaj do całkowitego przerwania
ciągłości pierścienia włóknistego – jądro
wydostaje się poza krążek i zaczyna uciskać
struktury znajdujące się w jego sąsiedztwie.



Etap IV – dochodzi do sekwestracji czy
wydostania się elementów jądra miażdżystego
do światła kanału kręgowego



Etap I

– dochodzi do obwodowego rozluźnienia

pierścienia włóknistego i jego mikropęknięć w
części najbliżej centralnej osi krążka



Etap II

– dodatkowo dochodzi jeszcze do

nadpęknięć warstw znajdujących się na
obrzeżach krążka



Etap III

– tutaj do całkowitego przerwania

ciągłości pierścienia włóknistego – jądro
wydostaje się poza krążek i zaczyna uciskać
struktury znajdujące się w jego sąsiedztwie.



Etap IV

– dochodzi do sekwestracji czy

wydostania się elementów jądra miażdżystego
do światła kanału kręgowego

4 rodzaje zwyrodnienia krążka międzykręgowego:

KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA KLINICZNA POSZCZEGÓLNYCH
ZESPOŁÓW BÓLOWYCH DOLNEGO ODCINKA KRĘGOSŁUPA



Dyskopatia L3-L4 lub spondyloza są przyczynami bólowych zespołów

korzeniowych kręgosłupa. Praktycznie występują bólowe zespoły

korzeniowe spowodowane uciskiem korzeni: L4, L5 i S1.



Zespół korzeniowy L4 tzw. rwa udowa występuje dość rzadko. Ból w tym

zespole promieniuje do przedniej powierzchni uda, do kolana oraz

dalej do przyśrodkowej powierzchni goleni,

kostki wewnętrznej i niekiedy,

aż do strony przyśrodkowej palucha. Czasem towarzyszy

temu zaburzenie czucia w obrębie uda, osłabienie lub

zniesienie odruchu kolanowego oraz zaniki w obrębie

mięśnia czworogłowego uda.



Zespół korzeniowy L5 charakteryzuje się
promieniowaniem bólu do tylno-bocznej powierzchni
uda i przednio- bocznej powierzchni goleni i dalej
promieniuje na grzbiet stopy do palców 1-3. W
obszarze tego unerwienia występuje zaburzenie
czucia i osłabienie odruchu skokowego. Najczęściej
osłabiony bywa mięsień prostownik palców długi
oraz mięsień piszczelowy przedni, co objawia się
osłabieniem zgięcia grzbietowego stopy. W
odróżnieniu od porażenia n. strzałkowego brak jest
objawów porażenia grupy strzałkowej mięśni tzn.
chory wykonuje nawracanie stopy.



Zespół korzeniowy S1 charakteryzuje się bólem
promieniującym do tylno-bocznej powierzchni uda,
łydki i kostki bocznej, aż do bocznego brzegu stopy
oraz palca 5 i 4. Porażone są mięśnie trójgłowy łydki
oraz zginacze podeszwowe palców. Osłabione są
także mięśnie pośladkowe. Odruch ze ścięgna
Achillesa jest znacznie osłabiony lub zniesiony.

BADANIA KLINICZNE ZESPOŁÓW BÓLOWYCH

DOLNEGO ODCINKA KRĘGOSŁUPA

ocenę krzywizn kręgosłupa (w

pozycji stojącej);

ocenę krzywizn kręgosłupa (w

pozycji stojącej);

ocenę napięcia mięśni

przykręgosłupowych;

ocenę napięcia mięśni

przykręgosłupowych;

określenie umiejscowienia,

charakteru i promieniowania

bólu;

określenie umiejscowienia,

charakteru i promieniowania

bólu;

badanie odruchów ścięgnistych;

objawy korzeniowe (np.

Lasegue'a);

objawy korzeniowe (np.

Lasegue'a);

umiejscowienie zaburzeń czucia;

określenie siły mięśni brzucha oraz

zespołu dynamicznego prostowników

biodra i zginaczy goleni.

określenie siły mięśni brzucha oraz

zespołu dynamicznego prostowników

biodra i zginaczy goleni.

określenie zaburzeń zwieracza

zbadanie ruchomości kręgosłupa

ogólną ocenę chodu i sylwetki.

Badania te powinny uwzględniać:

KLASYFIKACJA STADIÓW ZESPOŁÓW

KORZENIOWO-BÓLOWYCH

stadium z zespołem ostrych

dolegliwości bólowych

stadium z zespołem ostrych

dolegliwości bólowych

stadium z zespołem podostrym

stadium o przebiegu

przewlekłym

stadium o przebiegu

przewlekłym

Tak  jak  skomplikowana  jest  diagnostyka  patogenetyczna  zespołów
korzeniowych  dolnego  odcinka  kręgosłupa,  tak  też  złożone  jest  ich
leczenie, uzależnione od zaburzeń czynnościowych i ich oceny.
Wnikliwa  analiza  badań  diagnostycznych  stanowi  podstawę  do
zaliczenia  chorego  do  jednej  z  trzech  grup  terapeutycznych
określających stadium choroby:

ZESPÓŁ OSTRY



Zespół ostry dolegliwości charakteryzuje się bardzo uporczywym, stałym bólem

ograniczającym wszelką aktywność fizyczną chorego. Występuje zaburzenie czynnościowe

najczęściej w postaci zablokowania stawu krzyżowo-biodrowego lub segmentu lędźwiowo-

krzyżowego. Charakterystyczne jest występowanie małej wartości kąta Lasegue'a,

osłabienie lub zniesienie odruchów ścięgnistych. Podstawowym elementem terapii ostrego

stadium jest ułożenie chorego w pozycji obarczającej, dającej ulgę. Pozycję tę należy

starannie wyszukać. Nieodzownym warunkiem właściwego ułożenia jest sztywne podłoże. W

warunkach szpitalnych idealne w tym wypadku jest łóżko ortopedyczne. W warunkach

domowych należy ułożyć chorego w pozycji relaksacyjnej tj. podpierając zgięte kończyny

dolne pod kątem ok. 90° w stawach biodrowych i kolanowych. Pozycja ta znosi lordozę

lędźwiową i odciąża korzenie nerwowe w dolnym odcinku kręgosłupa. Leżenie w łóżku

przynosi

pacjentowi

ulgę.

Niewątpliwie

zmniejsza

ciśnienie

wewnątrz

krążka

międzykręgowego. Są jednak niekorzystne skutki dłuższego leżenia takie jak: szkodliwy

wpływ na tkankę kostną, tkankę łączną, mięśnie oraz układ sercowo-naczyniowy. Zatem

zaleca się pacjentowi możliwie najkrótszy okres leżenia w łóżku, aby maksymalnie

ograniczyć niepożądane skutki unieruchomienia. Ostry zespół bólowo-korzeniowy wymaga

ogólnej

pielęgnacji

stosowania

środków

farmakologicznych:

przeciwbólowych,

przeciwzapalnych oraz zmniejszających napięcie mięśniowe. Konieczne jest także

przeprowadzanie

przez

fizjoterapeutę

przyłóżkowych

ćwiczeń

relaksujących

rozluźniających (np. oddechowych). W większości przypadków postępowanie takie przynosi

ulgę po 4-7 dniach.

ZESPÓŁ

PODOSTRY



Zespół podostry występuje po ustąpieniu ostrych bólów. Pozwala on na

podjęcie leczenia za pomocą metod wyciągowych: wyciągów pulsacyjnych,

krzesełkowych i grawitacyjnych. Wyciągi wpływają na zwiększenie

przestrzeni międzykręgowych, rozluźnienie mięśni przykręgosłupowych, a co

za tym idzie zmniejszenie dolegliwości bólowych. Należy bardzo

indywidualnie dobierać i stosować ww. wyciągi. Powinny one zmniejszać, a

najlepiej znosić ból, pozwalając na zwiększanie mobilizacji ruchowej

chorego. W tym okresie stosuje się wyciąg grawitacyjny z ćwiczeniami

wzmacniającymi mięśnie przykręgosłupowe, mięśnie brzucha oraz mięśnie

stabilizujące miednicę. Należy w tym miejscu podkreślić, że metody te

powinny być stosowane w warunkach szpitalnych lub w specjalistycznych

przychodniach

rehabilitacyjnych

pod

okiem

zespołu

lekarzy

fizjoterapeutów.



Pomocna jest również w tym okresie hydroterapia w postaci masażu

wodnego

oraz

zabiegi

zakresu

fizykoterapii

takie

jak

np.:

elektrostymulacja osłabionych mięśni, jonoforeza, fonoforeza, krioterapia i

inne. Fizykoterapię należy w przypadku zespołu podostrego traktować jako

metodę uzupełniającą.

ZESPÓŁ O PRZEBIEGU PRZEWLEKŁYM



Zespół o przebiegu przewlekłym występuje najczęściej w dyskopatii prostej,

przewlekle przebiegającej dyskopatii zejściowej, spondylozie lub w okresie

rekonwalescencji po napadzie dyskopatii przepuklinowej. Głównym sposobem

leczenia jest tu kinezyterapia. Stosuje się ćwiczenia czynne rozciągające

mięśnie grzbietu, ćwiczenia wzmacniające mięśnie proste i skośne brzucha,

prostowniki stawu biodrowego oraz zginacze goleni. Bardzo pożyteczna jest tu

także hydroterapia. Poleca się ćwiczenia relaksacyjne i rozluźniające w wodzie.

Środowisko wodne daje niemal całkowite odciążenie i zapewnia pełne

rozluźnienie i rozciąganie, patologicznie napiętych mięśni.



Należy uczulić chorego na przyjmowanie właściwej postawy ciała chroniącej

kręgosłup przed przeciążeniami.



W okresie przewlekłym stosuje się również zabiegi z zakresu fizykoterapii.

Pełne wykorzystanie fizyko-hydro-balneoterapii jest istotą leczenia

sanatoryjnego, które w tym przypadku jest szeroko zalecane. Daje ono w

połączeniu z takimi czynnikami jak wypoczynek oraz zmiana klimatu i

środowiska korzystny wpływ na reaktywność psychiczną i fizyczną chorego.

Sposoby leczenia zachowawczego wciąż wzbogacają

się o nowe zabiegi i stają się wraz z postępem

medycyny coraz skuteczniejsze. Mimo to nadal są

przypadki, w których wszelkie środki leczenia

zachowawczego zawodzą i konieczne jest leczenie

operacyjne.

bezskuteczność leczenia zachowawczego;

masywny ucisk jądra miażdżystego na ogon koński (operacja w trybie

pilnym);

masywny ucisk jądra miażdżystego na ogon koński (operacja w trybie

pilnym);

utrzymujące się upośledzenie i ucisk korzenia rdzeniowego i wskazujące

na to zaburzenia czucia, zaniki, niedowłady.

utrzymujące się upośledzenie i ucisk korzenia rdzeniowego i wskazujące

na to zaburzenia czucia, zaniki, niedowłady.

Wymienia się trzy grupy wskazań do przeprowadzenia operacji:

BIBLIOGRAFIA:

A. Żytkowski, J. Jakubowski: Bóle krzyża –
korzeniowe i rzekomokorzeniowe

Z. Legwant, Z. Śliwiński: Diagnostyka
różnicowa bólów krzyża

W. Dega: Ortopedia i rehabilitacja.

A. Dziak: Bolesny krzyż.

A. Żytkowski, J. Jakubowski: Bóle krzyża –
korzeniowe i rzekomokorzeniowe

Z. Legwant, Z. Śliwiński: Diagnostyka
różnicowa bólów krzyża

W. Dega: Ortopedia i rehabilitacja.

A. Dziak: Bolesny krzyż.

Document Outline