RELACJE POMIĘDZY

TEORIĄ

A PRAKTYKĄ
EDUKACYJNĄ

Pedagogika jest nauką zarówno teoretyczną,
jak i praktyczną.

Z teoretyczną wiedzą pedagogiczną
związane są wartości poznawcze, takie jak:
racjonalność, obiektywność.

Z praktyką pedagogiczną związane są
wartości leżące u podstaw procesu
wychowania, kształcenia,
samokształtowania, takie jak: wiedza,
umiejętności, dobro, piękno, tolerancja,
współdziałanie, dialog, użyteczność. 

Pedagogika, jako nauka nie tylko
teoretyczna, ale i praktyczna,
koncentruje uwagę na zagadnieniach
wywierania wpływu intencjonalnego
oraz stwarzania warunków
korzystnych w zakresie wychowania,
kształcenia i samokształtowania
człowieka, zatem nie ogranicz się do
opisu, diagnozy, prób zrozumienia i
wyjaśniania, jak to ma miejsce w
innych naukach humanistycznych i
społecznych, lecz koncentruje uwagę
na dokonywaniu zmian w człowieku,
na jego rozwoju, bez ograniczania się
do analizy stanów aktualnych.

Związek między teoria i praktyką  musi  być  resp
ektowany  przez  teoretyków  i  praktyków  wychowan
ia.

Brak poważnej refleksji nad tym zagadnieniem
uniemożliwia łagodzenie sprzeczności, ostro występuj
ących w naukach teoretyczno -
praktycznych, między naukami o
wychowaniu a działalnością edukacyjna są szczególni
e nasilone.

Sposoby powstawania teoretycznej wiedzy

pedagogicznej :

Teoretyczna wiedza pedagogiczna powstaje w
sposób linearny, jako rozwijanie wcześniejszych
wątków poznawczych, a także w sposób alinearny,
tzn. bez nawiązywania do dokonań przeszłości
lecz koncentrując się na nowych zjawiskach
pedagogicznych, wynikających z przemian
cywilizacyjnych, kulturowych i społecznych. 

2. Kryteria rozwoju teoretycznej wiedzy
pedagogicznej :
- rodzaje problemów badawczych w pedagogice

- stan zaawansowania naukowego poszczególnych
nauk pedagogicznych

- orientacje badawcze pedagogów

Intencją badawczą teorii pedagogicznej jest
poznanie naukowe, budowanie teoretycznej
wiedzy pedagogicznej lub teorii
pedagogicznej (funkcja prognostyczna i
eksplanacyjna) wraz z towarzyszącym jej
zestawem przyjętych metod badawczych
(funkcja metodologiczna).

Teoria pedagogiczna z założenia nie jest
służebna wobec praktyki pedagogicznej,
niemniej jednak praktyka korzysta z
wyników
tych badań

. 

Złożoność związku między wiedzą teoretyczna o wychowaniu 
i praktyczną działalnością wychowawczą wiedza  o  wychowaniu
  powstała  jako
wiedza technologiczna (praktyczna), z praktycznej działalności wych
owawczej, 
miała  cechy sztuki,  rzemiosła.  Pedagogika  jako  nauka, czyli
wiedza teoretyczna o wychowaniu, wyodrębniła się w XX wieku w filo
zofii, jej 
przedmiotem badań  stało  się  wychowanie.  
Z  uwagi  na różne
definiowanie pojęcia wychowanie, różny był zakres problemów podej
mowanych w badaniach pedagogicznych. Nowy typ teoretycznej wie
dzy  o
wychowaniu zaczął się kształtować obok istniejącej wiedzy potocznej
, filozoficznej, publicystycznej.
Stanowiska w sprawie wiedzy tworzonej przez pedagogikę:

a) K. Sośnicki –  ustalił  nazwę  pedagogia,  dla  wiedzy  związanej  z 
 praktyczną  działalnością  wychowawczą,  a  pedagogika  dla  wiedz
y
teoretycznej o wychowaniu, była to próba porządkowania znaczeń, b
ez znaczenia wartościującego.

H.Muszyński-
Działalność  pedagogiczna   polega  na  wywołaniu  zmian  w  osobowości
człowieka”, wiedzy teoretycznej nie neguje,  ale  twierdzi  ze  pedagogika  jej  n
ie  tworzy,
tylko  wykorzystuje  dorobek  innych  dyscyplin.  Przedmiotem  swoich  badań  
czyni zależności sprawcze, gdzie zmiennymi niezależnymi  są  działania  wycho
wawcze  ,zależnymi cele 
wychowania,  a  zasadniczymi  problemami  badawczymi  są  skuteczność,
stosowalność, zasięg działań wychowawczych.

c) B. Suchodolski – nie można oddzielić wiedzy teoretycznej, naukowej  o  człow
ieku  ,  jego
świecie i wychowaniu od wychowania jako procesu świadomie i  celowo  organi
zowanego,
także dyrektyw  dotyczących  praktycznego  działania  wychowawczego  od  tw
ierdzeń  i
praw z których wynikają. Ta koncepcja pedagogiki i badań  pedagogicznych,
wydaje się słuszna
jednak  praktyka  pokazała,  że  zatarcie  granic  między  wiedzą   teoretyczna  
i
praktyczną było wykorzystywane do zawłaszczania języka  i  twierdzeń  teorety
cznych o
wychowaniu przez układy pozanaukowe do manipulowania działalnością eduka
cyjną

Problem rozmijania się teorii z praktyką

W artykule pt: „O wychowującej szkole. Kilka uwag w
kontekście(nie)zgodności ideałów z codzienna rzeczywistością”
dr Waldemar Segiet pisze:
„Aby dokonać określonych rozstrzygnięć i możliwych ustaleń
pozwolę sobie zilustrować rzeczywistość szkolną tworzona na
podstawie doświadczeń samych uczniów(także dla wyostrzenia
rozmijania się teorii z praktyką ).
W tym miejscu odwołam się do wyniku badań nad sytuacją
dzieci i młodzieży przeprowadzonych przez pracowników
Zakładu Podstaw Wychowania i Opieki oraz studentów WSE
UAM.( Program badań zrealizowano w latach 1995-2000r,
badaniami objęto dzieci i młodzież i ich rodziców z różnych
regionów Polski)[Muszyński 2004].
Badano różne aspekty sytuacji życiowej dzieci i młodzieży, w
tym sytuację szkolną. Na niej też, konkretnie szkole i życiu
szkolnym w doświadczeniach uczniów, jako pracownik

wspomnianego zakładu, mogłem skoncentrować się w sposób
szczególny.
Wedle opinii uczniowskich:

-szkoła kojarzy się uczniom przede wszystkim ze sprawdzianami,
odpytywaniem, ocenami. Rzeczywistość szkolna to na pierwszym
miejscu proces lekcyjny i czynności z nim związane ,

- w szkołach pokutuje ciągle „ kult stopnia”. Najwyżej ceniony jest w
życiu szkolnym uczeń „szóstkowy, a liczba dobrych ocen jest stosowną
miarą osiągnięć ucznia i wyników pracy szkoły
- szkoła, kojarząca się dzieciom z nauką szkolną, jest jednocześnie w
zbyt małym stopniu terenem zaspokajania przez uczniów takich
potrzeb swobodnej aktywności, przygody, rozrywki, zabawy,
- szkoła stwarza zbyt mało możliwości uprawiania jakiejś aktywności
poza uczeniem się. Trudno o wspólne przeżycie i działania związane z
pozalekcyjnymi, pozaszkolnymi sprawami,
- obraz nauczyciela „utkany” z dodatnich i ujemnych stron,
zdecydowanie traci w swym odbiorze eksponując tradycyjnego
specjalistę przedmiotowego,
Zmiany powinny dotyczyć na pierwszym miejscu czynności uczniów w
szkole i przeżyć z nią związanych, a także urozmaicenia zubożałej i
zbyt schematycznej rzeczywistości szkolnej.

Wyników przywoływanych dotąd badań nie można uogólniać i
odnosić do wszystkich szkół i uczniów.
Wolno jednak przypuszczać, że nie odbiegają one zbytnio od tego,
co większość szkół oferowało i, co więcej, oferuje do dziś pod
hasłem „pole doświadczeń”. Przekonuje mnie o tym bez wątpienia
lektura badań naukowych ( prezentowanych m.in. w materiałach
Instytutu Spraw Publicznych), lektura listów zamieszczonych w
prasie codziennej i nauczycielskiej, wreszcie informacje,
przemyślenia i demistyfikacje zawarte w tekstach M. Dudzikowej
[Dudzikowa 2004, 2005]

W nawiązaniu do tychże źródeł pozwolę sobie z bogatej listy
stwierdzeń wybrać jedynie kilka, których treść dość
bezpośrednio koresponduje z myślą przewodnią( przypomnę
chodzi tu o doświadczanie życia szkolnego):
_ życie szkolne zapisuje się na papierze zamiast je przeżywać-
„papierkowa szkoła”
- powszechnym jest uzupełnianie tego, czego nie zrobi szkoła,
plaga korepetycji-„ szkoła z cieniem”[Putkiewicz]
- rękojmia porządku stają się w szkole monitoring, ochroniarz,
strażnik- „ szkoły nadzoru”[ Dudzikowa 2001, rozdział: Powrót
wychowania …z ochroniarzem…],
- liczy się skuteczność, życiowa zaradność, z coraz większym
rozmachem kręci się koło fikcji i pozorowania nabywanych lub
przekazywanych kompetencji- „ szkoła przeżycia”[ Śliwierski
2001, 282],
- wytwarza się luka między doświadczeniami i oczekiwaniami
młodego pokolenia a ofertą pedagogiczną,- „szkoła jako zło
konieczne”[ Melosik2004, 306],
- tylko niektóre szkoły gwarantują sukcesy edukacyjne( przy
silnym motywacyjnym i kulturowym wsparciu ze strony
rodziny)- „ szkoły wolne” [Śliwerski 1999, 78

To tylko wycinek opinii o szkole wystarczający do
skonfrontowania ich, z tymi, jakie niestety- póki co-
przeważają w myśleniu o szkole, są słuszne w teorii,
poparte ideami, które wcale nie muszą zmykać się w kręgu
publicystycznych popisów, efektownych, nierealnych
postulatów.
To także podstawa do tego, by wyakcentować możliwość
praktycznej realizacji:

(…) idei swobodnego wychowania, to znaczy edukacji

zorientowanej
przede wszystkim na potrzeby uczniów i wspieranie
ich indywidualnego rozwoju. [Śliwerski 2001, 128]

By szkoła zamiast

(…) ośrodka utrwalania doświadczenia w
podporządkowaniu się i
zdawaniu decyzje innych(…)

Stała się dla uczniów:

(…) źródłem podmiotowych doświadczeń w

dokonywaniu wyborów,
źródłem doświadczania wolności pozytywnej i
odpowiedzialnego korzystania z praw, a więc miejscem
gromadzenia doświadczenia emancypacyjnego.[ Czerpaniak –
Walczak 2002]

Na gruncie nie(zgodności) idei oferowanych przez teorię, ważnych
dla kreowania szkoły wychowującej i rozwijanej w tym zakresie
praktyki( uwarunkowanej doświadczeniami) pojawia się otwarty
pakiet uwag. Sam ogranicza się do kilku:

1.Teoria i praktyka edukacyjna nie mogą zarzucić czynności
normatywnych i projektujących. Szkoła wychowująca może być
jednym z istotnych uzasadnień dla związku wiedzy teoretycznej i
działalności praktycznej.

2.Z pewnością warto podnosić efektywność wychowawczą szkoły,
przywrócić szkole jej funkcję wychowawczą. Przekonuje nas o tym
aksjologia funkcjonowania szkoły. Powstaje pytanie: Czy jednak
można ? Jak wiadomo, dopiero układ „ warto i można” ma moc
stymulującą ludzkie działanie [Tomaszewski]

3. Co robić, aby było można? Sądzę, że przede wszystkim należy
wniknąć wewnętrzne mechanizmy i uwarunkowania rządzące
funkcjonowaniem szkoły, od której oczekujemy zintensyfikowania
procesów wychowania. Tak, jak pożądana byłaby analiza

mechanizmów tworzenia się antyszkolnych zachowań w ramach szkoły.

4.

Wychowawcza niewydolność szkoły może wiązać się z

Tym, że nie potrafi ona wykorzystać, zorganizować, opanować i nadać
kierunku temu, co składa się na całokształt warunków, atmosfery życia i
działalności uczniów, rodziców, nauczycieli.
5. Wątpliwe jest, aby było można podnieść skuteczność wychowawczą szkoły
bez zmiany w niej jakości życia szkolnego( w wymiarze społecznym i
indywidualnym).
Liczy się aktywność, stosunki współpracy, poczucie bezpieczeństwa, treść
działań, podmiotowość…

6. Jak wychowywać w szkole? Wcześniej warto szukać odpowiedzi na
pytanie- Jaki jest uczeń, który trafia do szkoły?, W jakie stosunki społeczne z
kolegami, nauczycielami wchodzi uczeń?, Jaka jest rzeczywistość, w jakiej
wychowanek żyje? Co dziecko może, co umie, czego chce, jak jest jego
„ najbliższa sfera rozwoju”?

7. Może warto pomyśleć o rezygnacji z programów obejmujących zestaw
treści „ do przerobienia” ze wszystkimi uczniami i zastąpić go innym. Byłby
to program nie tyle rozwoju wszechstronnego, co rozwoju sensownego
[Traszkiewicz 2001,226]Miałby na względzie określone standardy
rozwojowe, kulturowe. Stawiałby ucznia w sytuacji zadaniowej, gwarantował
wsparcie nauczycieli, rodziców. W rezultacie byłby podstawą do osobistej
drogi rozwojowej ucznia(dziecka)

8.Najkorzystniejszy w danych warunkach kształt szkoły
wychowującej może być dziełem wspólnego wysiłku wszystkich, tj.
dzieci- uczniów, nauczycieli-wychowawców, rodziców-
kompetentnych doradców i innych podmiotów edukacji. Rolę
wiodącą jednak w procesie dochodzenia do coraz doskonalszej
postaci szkoły wychowującej mogą i powinni odegrać- choćby z racji
swego profesjonalizmu- nauczyciele.

9. Nie sposób oprzeć się pokusie wyrażenia następującej refleksji:
dotychczasowe zmiany, propozycje zmian w funkcjonowaniu szkoły
to główni „ obłaskawianie” stylu życia szkoły, klimatu szkoły w
swoim aktualnym kształcie.

10.Rzeczywistość funkcjonowania szkół otwiera coraz więcej
obszarów decyzji, wymaga działań, pozostawia obowiązek, by
wiedzieć. Stawiam na nabycie społeczno-m pedagogicznej
orientacji, profesjonalnej wiedzy.
Na intuicje, wyobraźnię, kreatywność doświadczenia
emancypacyjne. Pamiętać trzeba, że o efekcie decyduje nie tylko to,
co jest dane, także- i przede wszystkim- to co się chce i potrafi z tym
uczynić.

Bibliografia:

Stanisław Palka; Metodologia, Badania, Praktyka
pedagogiczna, Gdańsk 2006Gdańskie Psychologiczna
Wydawnictwo

Jerzy Modrzewski, K.Maćkowiak, Teoria pedagogiczna i
praktyka edukacyjna, Wyższa Szkoła Pedagogiczna Amosa
Komeńskiego 20