Botanika Leśna II
Pędy roślin iglastych
Botanika Leśna II
Pędy roślin iglastych
Klasa Pinopsida – iglaste
(szpilkowe)
Rodzina:
•
•
•
• Cypryśnikowate (brak okazów )
Klasa: Pinopsida – iglaste
Rząd: Taxales – cisowce
Rodzina: Taxacea – cisowate
Rodzaj: Taxus – cis
Gatunek: Taxus baccata – cis
pospolity
Cis pospolity – Taxus
baccata
•
Zielone pędy
•
Igły płaskie, miąkkoskórzaste, z wierzchu lśniące, ciemnozielone, pod spodem matowe jasnozielone
•
Czerwona osnówka otacza trujące, oliwkowobrązowe nasionko
•
Męskie szyszeczki kuliste, żółtawe – kwiaty żeńskie (nagi zalążek z licznymi łuskami) niewielkie, zielone,
pojedyncze; roślina dwupienna
•
Dorasta do 15-20 m wysokości
•
Igły nie kłujące, osadzone na krótkich ogonkach, szablasto wygięte, na wierzchołku stopniowo zaostrzone
Cis uważany był za święte drzewo i symbol wieczności. Przeciętny wiek to 650-750 lat (1000 a nawet 3000).
Drewno twarde, elastyczne pozbawione żywicy. Dawniej wykorzystywane do produkcji łuków i kusz. Wszystko
z wyjątkie osnówki jest trujące . Pod całkowitą ochroną. Rośnie na żyznych, świerzych przepuszczalnych
glebach.
Klasa Pinopsida: iglaste
(szpilkowe)
Rząd: Pinales – sosnowce
Rodzaje zaliczane do rzędu:
– jodła
Pseudotsuga – daglezja
Tsuga – choina
– świerk
– modrzew
- sosna
Rodzaj Abies – jodła
Gatunki:
Abies nordmanniana – jodła kaukaskaAbies
concolor – jodła kalifornijska
Pędy gładkie (nie bruzdkowane);
nasadowa część igły skręcona i
zakończona stopką przylegającą do
powierzchni pędu, pąki kuliste lub
stożkowate
Abies alba – jodła pospolita
•
Pąki nieożywicowane; igły z obu stron gałązki rozłożone regularnie – płasko na dwie strony
•
30-35 m wysokości
•
Żołtawe, walcowate szyszeczki męskie na spodniej stronie gałązek
•
Walcowate, zielone szyszeczki żeńskie na górnej stronie gałązek
•
Igły spłaszczone z wierzchu ciemnozielone, pod spodem z dwoma srebrzystobiałymi paskami; na pędzie płasko rozłożone
na boki
•
Igły na końcach zaokrąglone lub słabo wcięte, z przylgowatą stopką u nasady
•
Szyszki wielkości 8-15 cm, brązowe, z wystającymi łuskami wspierającymi; wzniesione do góry; w stanie dojrzałym
rozpadają się na drzewie, pozostawiając trzpień
•
Żyje 500-600 lat
•
Zimozielone drzewo z wąską, stożkowatą, spłaszczoną na szczycie koroną
•
Występuje na żyznych, głębokich i świeżych glebach
Abies grandis – jodła
olbrzymia
•
Małe szyszeczki męskie żółte lub czerwonawe
•
Szyszeczki żeńskie wyprostowane zółtozielone
•
Dwa rodzaje igieł : dłuższe, do 6 cm, krótsze, na szczycie wycięte, z przylgowatą stopką u nasady; z
wierzchu ciemnozielone, pod spodem z dwoma białawymi paskami, płasko rozłożone na boki
•
Szyszki walcowate, początkowo zielone, potem brązowe, często ze śladami białawej żywicy,
wzniesione do góry; łuski wspierające ukryte
•
Drewno miękkie, łatwe do obróbki i używano go do produkcji papieru
•
Pąki oblane żywicą
•
Rośnie na glebach wilgotnych, żyznych
•
Pędy gładkie, nasadowa część igły skręcona, pąki ożywicowane, górna powierzchnia igieł zielona i
błyszcząca, bez nalotu woskowego
Abies nordmanniana
jodła kaukaska
• Igły częściowo skierowane ku przodowi; zasłaniające górną
powierzchnię pędu
• Zwykle ciemniejsze igły od A. alba, nieco dłuższe i grubsze,
bardziej błyszczące (jakby polakierowane)
• Pąki bez żywicy
• Szyszki długości 12-20 cm
• Brak zastosowania w leśnictwie
Abies concolor
Jodła kalifornijska
(jednobarwna)
• Igły długości 4-6 cm, stosunkowo wąskie, tępe lub nieznacznie zaostrzone,
obustronnie prawie jednakowo zabarwione i pokryte woskiem,
niebieskawozielone lub szarozielone, niekiedy prawie srebrzyste, zwykle
szablasto wygięte ku górzei rozchylone na zewnątrz; roztarte wydają zapach
skórki cytrynowej
• Pochodzi z Am. Płn. (kalifornia, Arizona, Colorado
• W naszym klimacie ze wszystkich jodeł najbardziej odporna na mrozy i suche
powietrze; w Polsce były próby uprawy – obecnie w Poznańskiem i na
Pomorzu kilka małych powierzchni upraw leśnych.
Pseudotsuga menziesii
Jedlica Douglasa (daglezja
zielona)
• Igły osadzone na krótkich trzoneczkach, pąki wrzecionowate, ostro zakończone,
zwykle bez żywicy
• Dojrzałe szyszki zwisające, długości 7-10 cm; łuski okrywowe równowąskie, na
wierzchołku widlasto wcięte, z długim szydłowatym wyrostkiem w środku,
dłuższe od łusek nasiennych i przylegające do szyszki
• Występuje w szerokim pasie nad Pacyfikiem od Kolumbii Brytyjskiej po Kalifornię
• Wymaga gleb świeżych, głębokich, próchnicznych, gliniasto-piaszczystych
• Wrażliwa na niskie temperatury
• W Polsce około 1169 powierzchni z daglezją w różnym wieku – w całym kraju
Picea - rodzaj świerk
Gatunki:
świerk kaukaski – Picea orientalis
Świerk pospolity – Picea abies
Pędy bruzdkowane (igły osadzone na
zdrewniałych trzoneczkach, których
nasady zbiegają po pędach tworząc
bruzdy); po opadnięciu igieł pęd szorstki
(tarkowaty)
Świerk kaukaski – Picea
orientalis
• Igły na przekroju poprzecznym kwadratowe lub romboidalne; jednobarwne
zielone lub sine – bez białych pasków na dolnej stronie;
• Igły zwykle zielone i błyszczące bez nalotu woskowego; bardzo krótkie (5-
10mm) grube, tępe, ciemnozielone i silnie błyszczące
• Szyszki z niewidocznymi łuskami wspierającymi, łuski sztywne, zwykle
całobrzegie; szyszki mniejsze – długości 3-9 cm, jasnobrązowe
• Jeden z najbardziej cienioznośnych gatunków świerka, znosi nasz klimat
dobrze; rośnie wolno i dorasta do 28 m wysokości; przede wszystkim w
Polsce stosowany jako drzewo parkowe
Świerk pospolity – Picea
abies
• Igły na przekroju poprzecznym kwadratowe lub romboidalne; jednobarwne
zielone lub sine – bez białych pasków na dolnej stronie;
• Igły zwykle zielone i błyszczące bez nalotu woskowego; do 20 (25mm)
długości, ostro zakończone, niekiedy sinawe – z nalotem
• Szyszki z niewidocznymi łuskami wspierającymi, łuski sztywne, zwykle
całobrzegie; szyszki duże długości 10-15 (18)cm, łuski różnego kształtu w
zależności od odmiany
• Drewno używane przede wszystkim do wyrobu celulozy, jako drewno
rezonansowe, a ponadto na słupy teletechniczne, do budowli itp.; kora
zawiera wiele garbników i może być użytkowana jako kora garbarska
Świerk kłujący – Picea
pungens
• Igły zwykle z nalotem woskowym, matowe; od szarozielonych do
srebrzystych; 15-30 mm długości; grube sztywne, kłujące,
nastroszone
• Łuski szyszek miękkie, słomiaste, jasne, na brzegu pofalowane i
postrzępione
• Występuje w zachodniej części USA, gospodarczo mało ważny
gatunek, cenne drzewo ozdobne („świerk srebrny”); całkowicie
odporny na mrozy, suche powietrze i zanieczyszczenia atmosfery,
niewybredny co do gleby, światłolubny;
• W Polsce bardzo popularny, zalecany do sadzenia w celach
ozdobnych na terenie całego kraju
Świerk serbski – Picea
omorika
• Igły mocno spłaszczone, wyraźnie dwustronne i dwubarwne – jak u
jodeł; pędy wyraźnie owłosione, igły z wierzchu zielone i błyszczące
• Szyszki fioletowo-brązowe, łuski drobno piłkowane, wchodzą na
nasadę;
• Występuje w Serbii i Bośni wschodniej; stary, endemiczny gatunek,
reliktowy gatunek świerka o ograniczonym wyspowym zasięgu;
jedyny gatunek świerka o płaskich igłach rosnący w Europie;
• W Polsce rósł w trzeciorzędzie – znaleziony został w okolicy Krościenka
nad Dunajcem; nasz klimat znosi doskonale – odporny na mrozy,
susze i zanieczyszczenia powietrza. Ma duże znaczenie jako drzewo
ozdobne.
Rodzaj: Choina – Tsuga,
Gatunek: Choina kanadyjska
Tsuga canadensis
•
Igły krótkie, płaskie, na szczycie zaokrąglone; na górnej stronie pędów igły
przylegające i częściowo odwrócone dolną stroną do góry; pąki drobne, jajowate
•
Szyszki małe (poniżej 5 cm), bez tarczki, bez szypułki
•
Występuje w północno-wschodnich rejonach Am. Płn.
•
W naszym klimacie hodowana jako cenne drzewo parkowe; w leśnictwie bez
znaczenia; drewno nadaje się głównie na papierówkę i wyrób skrzyń oraz opakowań;
w Ameryce pozyskiwano korę garbarską (zawiera ok. 10% garbników)
Rodzaj Pinus – Sosna
Gatunki:
Pinus sylvestris – sosna zwyczajna
Pinus cembra – sosna limba
Pinus strobus – sosna wejmutka
Pinus rigida – sosna smołowa
Pinus banksiana – sosna Banksa
Pinus nigra – sosna czarna
Pinus mugo – sosna górska
• Pędy ulistnione – liście w postaci igieł po 2, 3 lub
5 na krótkopędach;
• Łuski w szyszce ułożone skrętolegle, zakończone
zgrubiałą romboidalną tarczką
Pinus sylvestris – sosna
zwyczajna
• Igły po dwie na krótkopędzie, krótkie do 7 cm; szarozielone,
matowe, skręcone
• Pędy szarobrązowe
• Szyszka – piramidki po środku tarczek bez wyrostków;
tarczki matowe, szare
• Główny gatunek lasotwórczy o szerokim zastosowaniu;
występuje na terenie całego kraju z wyjątkiem Bieszczad
Pinus cembra – sosna limba
•
Igły po 5 na krótkopędzie; igły wyraźnie
dwubarwne
•
Pędy grube, gęsto rdzawo owłosione;
•
Szyszka – piramidki na końcach tarczek;
szyszki z grubymi, muszlowatymi łuskami,
rozpadają się po dojrzeniu;
•
Występuje na oderwanych, reliktowych
wyspach zasięgowych; jedną z nich jest
stanowisko w Tatrach;
•
W Polsce objęta jest ścisłą ochroną prawną
Pinus strobus – sosna
wejmutka
•
Igły po 5 na krótkopędzie; bardzo cienkie i
delikatne;
•
Pędy cienkie, nagie lub drobno omszone;
•
Szyszka – piramidki na końcach tarczek; szyszki
długie z cienkimi łuskami, otwierają się na
drzewach i opadają w całości;
•
Bardzo wartościowe drzewo leśne w USA
stosowane w stolarce, do opakowań, na sklejkę;
•
W Polsce często uprawiana w parkach, jak
również wprowadzana w lasach; choruje na rdzę
wejmutkowo-porzeczkową.
Pinus rigida – sosna
smołowa
• Igły po 3 na krótkopędzie
• Szyszka – piramidki po środku tarczki; piramidki z wyrostkami; tarczki
jasnobrązowe; szypuła grupa, wyrostki na piramidkach kolczaste;
• Występuje w północno-wschodnich stanach Am. Płn. gdzie na glebach
piaszczystych, a czasem błotnistych, tworzy lite drzewostany lub jest
gatunkiem towarzyszącym. U nas spotykana na jałowych i wydmowych
piaskach, wprowadzana tam w przeszłości w celu ich utrwalenia i
zalesienia.
• Pod Warszawą można spotkać drzewostany tego gatunku sosny.
Pinus banksiana – sosna
Banksa (bakcjanka)
•
Igły po 2 na krótkopędzie; krótkie – do 7 cm dł; krótkie, szarozielone, spłaszczone,
pogięte, skręcone, silnie rozchylone, pęd brunatny
•
Szyszka – piramidki pośrodku tarczki bez wyrostków; tarczki błyszczące –
jasnobrązowe
•
Występuje przede wszystkim w Kanadzie, sięga najdalej na północ ze wszystkich
amerykańskich gatunków sosen; jest gatunkiem pionierskim i ochraniającym glebę; w
Kanadzie ma duże znaczenie gospodarcze w produkcji drewna;
•
W Polsce nie ma znaczenia gospodarczego, a występujące drzewa i drzewostany są
usuwane, ponieważ produkcją i jakością wyraźnie ustępują sośnie zwyczajnej. (taki
leśny śmieć )
Pinus nigra – sosna czarna
• Igły po 2 na krótkopędzie, duże, powyżej 7 cm długości,
ciemnozielone, sztywne i kłujące;
• Szyszka – piramidki pośrodku tarczki z wyrostkami; szypułka cienka,
wyrostki na piramidkach niewielkie
• Gatunek odporny na stałe i silne wiatry, przez co ma znaczenie
ochronne i jest wprowadzana na wydmy nadmorskie; może być
stosowana przy zalesieniach przy okręgach przemysłowych
(najbardziej odporna spośród iglastych na zanieczyszczenia
przemysłowe); duże walory dekoracyjne
Pinus mugo – sosna górska
(kosa, kosodrzewina, kosówka,
kosodrzew, krępulec)
•
Igły po 2 na krótkopędzie, krótkie – poniżej 7 cm, ciemnozielone, błyszczące, grube i
sztywne, gęsto osadzone na pędzie
•
Piramidki pośrodku tarczki z wyrostkami; tarczki ciemnobrązowe, wyrostki na piramidkach
niewielkie
•
Krzew wybitnie górski – w Polsce rośnie w Karpatach i Sudetach oraz na pogórzu na
torfowiskach wysokich;
•
Ważna rola w górach – utrzymuje ogromne masy śniegu przez co chroni niższe partie lasu
przed lawinami; osłania i umacnia glebę na zboczach; chroni ją przed erozją wodną
•
W Polsce pod ścisłą ochroną prawną
•
Na Helu, koło Darłowa i w innych miejscowościach nadmorskich służy do utrwalania wydm
Rodzaj Larix - modrzew
Gatunki:
Larix decidua – modrzew europejski
Larix kaempferi – modrzew japoński
Zdjęcia szyszek
Pędy bezlistne
Larix decidua
modrzew europejski (m.
pospolity)
• Roczne długopędy jasne, żółte, bez nalotu woskowego,
dwuletnie szare
• Szyszki średniej wielkości, jajowate lub podłużne, dł. 2-4 (6)cm;
• Modrzew polski (Larix polonica) ma szyszki kształtu zbliżonego
do kulistego, łuski muszelkowate, brzegi łusek zagięte do
wewnątrz
• Posiada bardzo cenne drewno,
Larix kaempferi
modrzew japoński
• Roczne długopędy różowe czerwonobrązowe z
nalotem woskowym
• Szyszki średniej wielkości, jajowate lub podłużne, dł.
2-4 (6)cm; łuski odgięte na zewnątrz, różyczkowate;
• Rośnie w Japonii, w górach prowincji Hondo; w
Europie często sadzony w celach ozdobnych
Zdjęcia szyszek różnych
gatunków modrzewia:
Rodzaj: Thuja – żywotnik
Gatunki:
Thuja occidentalis – żywotnik zachodni
Thuja plicata – żywotnik olbrzymi
Liście w postaci drobnych łusek po dwie w okółku
Thuja occidentalis – żywotnik
zachodni
•
Pędy rozgałęzione wielostronnie, spłaszczone, (pędy wachlarzykowate), liście
łuskowate, nakrzyżległe
•
Łuski na dolnej stronie pędu jednolitej barwy bez nalotu woskowego
•
Pęd dwubarwny – górna strona zielona, dolna jaśniejsza, łuski środkowe z dobrze
widocznym, przeświecającym i wypukłym gruczołkiem, po roztarciu z aromatycznym
żywicznym zapachem
•
Pospolicie uprawiany jako drzewo ozdobne w ogrodach, parkach i na cmentarzach,
nadaje się na żywopłoty, ponieważ znosi dobrze przycinanie; znanych jest ok.. 100
form ogrodowych!
•
Naturalnie występuje w lasach wschodniej części Am. Płn.
Thuja plicata – żywotnik
olbrzymi
•
Pędy rozgałęzione wielostronnie, spłaszczone, (pędy wachlarzykowate), liście łuskowate,
nakrzyżległe
•
Łuski na dolnej stronie pędu z nalotem woskowym w postaci białych linii lub plamek;
•
Nalot niezbyt wyraźny, górna strona pędu ciemnozielona, błyszcząca
•
Występuje w zachodniej części Am. Płn.
•
Odznacza się cennym, bardzo trwałym drewnem; pod względem gospodarczym jest jednym z
najważniejszych drzew zachodniej części Am. Płn.; jako drzewo ozdobne uprawiany jest w
postaci różnych form i odmian ogrodowych;
•
W Europie jest drzewem parkowym, czasami wprowadzany na leśnych powierzchniach
doświadczalnych
Rodzaj Chamaecyparis -
cyprysik
•Cyprysik groszkowy – Chamaecyparis pisifera
•Cyprysik Lawsona – Chamaecyparis lawsoniana
•Cyprysik nutkajski – Chamaecyparis
nootkatensis
Cyprysik groszkowy
Chamaecyparis pisifera
• Nalot woskowy w postaci plamek dobrze widoczny,
tworzący wzór kokardki lub skrzydeł motyla z układy 4
trójkątnych plamek (po dwie na łuskach środkowych i po
jednej na łuskach bocznych), górna strona pędu zielona
• Pochodzi z Japonii, gdzie jest jednym z najważniejszych
gospodarczo gatunków drzew iglastych;
• W Europie ceniony w ogrodnictwie ozdobnym
Cyprysik Lawsona
Chamaecyparis lawsoniana
• Nalot woskowy w postaci linii tworzących wzór X lub Y, górna strona pędu
niebiesko-zielona
• Drewno lekkie i miękkie, dobrze daje się obrabiać i polerować, używane na
okleiny, do budowli wodnych; jedno z najcenniejszych gospodarczo gatunków
drewna;
• W leśnictwie polskim nie ma zastosowania, natomiast jako piękne drzewo
ozdobne (wytwarza ok..200! form) może być sadzone w zachodniej części Polski
Cyprysik nutkajski
Chamaecyparis nootkatensis
• Obydwie strony pędu prawie jednakowe, łuski matowo-
zielone, środkowe wypukłe, boczne z odstającymi końcami,
po roztarciu nieprzyjemnie pachnące
• Pochodzi z Am. Płn.; ma cenne drewno używane zwłaszcza
do budowli wodnych w portach;
• W Polsce jest cennym gatunkiem parkowym, dość
odpornym na niskie temperatury
Rodzaj Juniperus - jałowiec
• Jałowiec pospolity – Juniperus
communis
• Jałowiec sabiński – Juniperus sabina
• Jałowiec wirginijski – Juniperus
virginiana
Jałowiec pospolity
Juniperus communis
•
Pędy rozgałęzione wielostronnie, nigdy nie spłaszczone, liście w postaci igieł po 3 w
okółku, igły sztywne – kłujące, na górnej stronie z białym paskiem nalotu woskowego
•
Występuje w Europie Środkowej i Płn. Azji Mniejszej, płn. Części Azji, Am. Płn. I w płn.
Afryce
•
Ma miękkie drewno, bardzo mocne i trwałe, cenione na wyroby tokarskie, jednak ze
względu na małe rozmiary drzewa nie ma znaczenia w przemyśle; szyszkojagody
jałowca używane są do otrzymywania olejków eterycznych mających zastosowanie w
przemyśle farmaceutycznym i spożywczym
•
Duża zmienność – w ogrodnictwie ozdobnym często uprawiany w postaci form
kolumnowych
Jałowiec sabiński
Juniperus sabina
• Liście w postaci drobnych łusek po dwie w okółku (nakrzyżległe);
rzadziej w postaci krótkich igiełek po 2-3 w okółku;
• Gałązki zwarte, miotełkowate – po roztarciu ostro nieprzyjemnie
pachnące
• Pochodzi z gór południowo-zachodniej i środkowej Europy
• W Polsce znane jest jedno stanowisko naturalne w Pieninach na
niedostępnych wapiennych skałach, nad Leśnickim Potokiem, w pobliżu
Sokolicy i na Facimiechu;
• Umieszczony w „Polskiej czerwonej księdze roślin”
Jałowiec wirginijski
Juniperus virginiana
• Gałązki luźne, po roztarciu z przyjemnym zapachem
• Drewno daje się łatwo przycinać i toczyć; używane do wyrobu ołówków i skrzynek
do cygar, bywa nazywane drewnem „cedrowym”
• Występuje od Kanady do Florydy – najważniejszy gospodarczo gatunek jałowca
• W Polsce od dawna jest sadzony jako drzewo ozdobne, odporne na mrozy i bardzo
niewybredne w stosunku do gleby; jest to najważniejszy drzewiasty gatunek
jałowca, jaki może być sadzony w naszych warunkach klimatycznych, spotykany
w wielu formach ogrodowych o różnych pokrojach i różnym zabarwieniu.
POWODZENIA!!!
