FORMY OCHRONY PRZYRODY W POLSCE

Ochrona przyrody w Polsce realizowana jest głównie w

oparciu o ustawę o ochronie przyrody z

16 kwietnia 2004 r.

ogłoszoną w Dz. U. nr 92 poz. 880, która weszła w życie z

dniem 1.05.2004 r. Ochrona przyrody w rozumieniu tej

ustawy polega na zachowaniu, zrównoważonym

użytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników

przyrody:

dziko występujących roślin, zwierząt i grzybów,

roślin, zwierząt i grzybów objętych ochroną gatunkową,

zwierząt prowadzących wędrowny tryb życia,

siedlisk przyrodniczych,

siedlisk zagrożonych wyginięciem, rzadkich i chronionych

gatunków roślin zwierząt i grzybów,

tworów przyrody żywej i nie ożywionej oraz kopalnych

szczątków roślin i zwierząt,

krajobrazu,

zieleni w miastach i wsiach,

zadrzewień.

Celem ochrony przyrody

jest:

utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności

ekosystemów,

zachowanie różnorodności biologicznej,

zachowanie dziedzictwa geologicznego

i paleontologicznego,

zapewnienie ciągłości istnienia gatunków roślin, zwierząt i

grzybów wraz z ich siedliskami, przez ich utrzymanie lub

przywracanie do właściwego stanu ochrony,

ochrona walorów krajobrazowych, zieleni w miastach i

wsiach oraz zadrzewień,

utrzymanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony

siedlisk przyrodniczych, a także zasobów, tworów i

składników przyrody,

kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec

przyrody poprzez edukację, informowanie i promocję

w dziedzinie ochrony przyrody.

Formy ochrony przyrody określone w

ustawie:

parki narodowe,

rezerwaty przyrody,

parki krajobrazowe,

obszary chronionego krajobrazu,

obszary Natura 2000,

pomniki przyrody,

stanowiska dokumentacyjne,

użytki ekologiczne,

zespoły przyrodniczo-krajobrazowe,

ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów.

PARKI NARODOWE

Park narodowy

to obszar powołany celem ochrony występującej tam

przyrody ożywionej (rzadziej np. cech krajobrazu, także

kulturowego), na którym

prawnie ograniczona jest możliwość

prowadzenia działalności gospodarczej, osiedlania się itd.

Według polskiej Ustawy o ochronie przyrody z 2004 roku jest to:

Obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi,

naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni

nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda

oraz walory krajobrazowe

W ramach parku narodowego wyróżnia się zwykle 3 strefy: strefę

ochrony ścisłej, strefę ochrony częściowej i otulinę parku

narodowego.

W Polsce funkcjonują

parki narodowe

, które łącznie obejmują

powierzchnię 314 532 ha, co stanowi ok. 1% powierzchni kraju.

Utworzenie parku narodowego następuje na wniosek ministra

właściwego ds. środowiska w trybie rozporządzenia Rady Ministrów.

właściwego ds. środowiska w trybie rozporządzenia Rady Ministrów.
Park narodowy jest państwową jednostką budżetową w rozumieniu

przepisów o finansach publicznych.
Nadzór nad parkami narodowymi sprawuje minister właściwy do

spraw środowiska.

Parkiem narodowym zarządza dyrektor parku narodowego

Park Narodowy

Ochrona od

roku

Utworzony w roku

Obszar (ha)

Obszar ścisłej

ochrony

Powierzchnia leśna

Białowieski

1932

1948

10502

4747

45,2

10179

96,2

Świętokrzyski

1950

7626

1741

22,8

5590

73,3

Tatrzański

1955

21164

11514

54,4

15046

71,1

Pieniński

1932

1955

2346

804

34,3

1564

67,2

Babiogórski

1933

1955

3392

1061

61,2

1585

91,4

Ojcowski

1956

1592

338

21,2

1307

82,1

Wielkopolski

1933

1957

7620

220

4,2

4550

59,2

Karkonoski

1959

5579

1718

30,8

3829

68,7

Kampinoski

1959

36533

4862

13,3

26979

10.

Woliński

1960

10937

162

1,5

4422

40,4

11.

Słowiński

1967

18247

5935

32,5

4631

25,4

12.

Bieszczadzki

1973

27834

18536

66,6

22746

13.

Roztoczański

1974

7811

808

10,3

7333

93,9

14.

Gorczański

1981

7019

2850

42,1

6407

94,7

15.

Wigierski

1989

14840

386

2,6

9155

61,7

16.

Drawieński

1990

11019

368

3,3

9024

81,6

17.

Poleski

1990

9648

428

4,4

4131

42,8

18.

Biebrzański

1993

59223

2569

4,3

15425

25,9

19.

Gór Stołowych

1993

6280

0,8

5606

89,2

20.

Magurski

1994

19692

17731

88,8

21.

Bory Tucholskie

1996

4789

4284

88,7

22.

Narwiański

1996

7350

269

0,04

23.

Ujście Warty

2001

7956

Łącznie

301373

Średnio

13699

3110

24,0

8263

68,2

REZERWATY PRZYRODY

Rezerwat przyrody

w brzmieniu Ustawy o ochronie przyrody z 2004 r.:

"obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało

zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także

siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i

składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi

wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami

krajobrazowymi".

Przedmiotem ochrony może być całość przyrody na terenie rezerwatu

lub szczególne jej składniki: fauna, flora, twory przyrody nieożywionej

Cały rezerwat albo jego części mogą podlegać ochronie ścisłej, ochronie

czynnej lub ochronie krajobrazowej. Ochrona ścisła polega na

nieingerencji w naturalne procesy, ochrona czynna dopuszcza

wykonywanie zabiegów ochronnych (np. usunięcie drzew

zacieniających stanowisko cennego gatunku rośliny), a ochrona

krajobrazowa polega na prowadzeniu gospodarki rolnej, leśnej lub

rybackiej w sposób uwzględniający potrzeby przedmiotu ochrony.

Aktualnie w Polsce funkcjonuje

1395

na łącznej powierzchni

165 244,7

Uznanie za rezerwat przyrody obszarów, następuje w drodze aktu prawa

miejscowego w formie zarządzenia

regionalnego dyrektora ochrony środowiska

które określa jego nazwę, położenie lub przebieg granicy i otulinę, jeżeli została

wyznaczona, cele ochrony oraz rodzaj, typ i podtyp rezerwatu przyrody, a także

sprawującego nadzór nad rezerwatem

PARKI KRAJOBRAZOWE

W brzmieniu Ustawy o ochronie przyrody z 2004-go roku:

"Park krajobrazowy obejmuje obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze,

historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe, w celu zachowania, popularyzacji

tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju."

W parku krajobrazowym można kontynuować działalność gospodarczą z pewnymi

ograniczeniami, np. nie przewiduje się wznoszenia nowych obiektów budowlanych (z

wyjątkiem potrzebnych miejscowej ludności). Park taki ma służyć rekreacji

krajoznawczej, to znaczy turystyce niepobytowej, wypoczynkowi, a także edukacji.

Aktualnie jest ich

120

i zajmują powierzchnię około

2,5 mln ha

Zgodnie z art. 16 ust. 6 ustawy o ochronie przyrody grunty rolne i leśne oraz inne

nieruchomości znajdujące się w granicach parku krajobrazowego pozostawia się w

gospodarczym wykorzystaniu.

Utworzenie parku krajobrazowego lub powiększenie jego obszaru następuje

na drodze rozporządzenia wojewody ( projekt rozporządzenia wymaga

uzgodnienia z właściwą miejscowo radą gminy).

OBSZARY CHRONIONEGO KRAJOBRAZU

Obszar chronionego krajobrazu

jest formą ochrony przyrody. Obszary takie

zajmują rozleglejsze tereny niż parki krajobrazowe i obejmują pełne jednostki

środowiska naturalnego takie jak

doliny rzeczne, kompleksy leśne, ciągi wzgórz, pola

wydmowe, torfowiska.

Obszary chronionego krajobrazu są przeznaczone głównie na rekreację, a działalność

gospodarcza podlega tylko niewielkim ograniczeniom (zakaz wznoszenia obiektów

szkodliwych dla środowiska i niszczenia środowiska naturalnego).

Aktualnie w Polsce istnieje

449

takich obszarów na łącznej powierzchni około

7,3 mln

. Zasoby wiedzy przyrodniczej o tych obszarach są z reguły mniejsze niż o

pozostałych formach ochrony i nie ma administracji tych obszarów. Informacje o tych

obszarach gromadzone są przez Wojewódzkich Konserwatorów Przyrody

funkcjonujących przy urzędach wojewódzkich.

NATURA 2000

Natura 2000

– program utworzenia w krajach Unii Europejskiej wspólnego systemu

(sieci) obszarów objętych ochroną przyrody. Podstawą dla tego programu jest Dyrektywa

Ptasia, Dyrektywa Siedliskowa (Habitatowa) oraz szereg innych rozporządzeń i

dokumentów wykonawczych. Celem programu jest zachowanie określonych typów

siedlisk przyrodniczych oraz gatunków, które uważa się za cenne i zagrożone w skali

całej Europy i wymienia w załącznikach Dyrektyw,a także obszary mające znaczenie dla

Wspólnoty. W ramach programu wyznaczone zostają tzn. Obszary Specjalnej Ochrony

Ptaków (Special Protection Areas - SPA) oraz Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk (Special

Areas of Conservation - SAC), na których obowiązują specjalne regulacje prawne.

Dyrektywa Ptasia

nakazuje ochronę wszystkich gatunków ptaków naturalnie

występujących w stanie dzikim na terytorium państw członkowskich. Kluczowy jest zapis

art. 4 dyrektywy, który nakłada obowiązek ochrony siedlisk gatunków ptaków

wymienionych w zał. I dyrektywy, poprzez wyznaczenie ich jako obszarów specjalnej

ochrony (OSO).

Dyrektywa Siedliskowa

wskazuje:

typy siedlisk przyrodniczych oraz gatunki zwierząt i roślin dla których państwa

członkowskie zobowiązane są wyznaczyć specjalne obszary ochrony (SOO);

gatunki zwierząt i roślin, które państwa członkowskie zobowiązane są objąć ochroną

ścisłą (załącznik IV);

gatunki zwierząt i roślin, które są przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, ale mogą

podlegać gospodarczemu użytkowaniu (załącznik V).

Minister właściwy do spraw środowiska określi, w drodze rozporządzenia, typy siedlisk

przyrodniczych oraz gatunki będące przedmiotem zainteresowania Wspólnoty

POMNIKI PRZYRODY

Pomnik przyrody

- pojedyncze krzewy, drzewa i grupy drzew

odznaczające się sędziwym wiekiem, wielkością, niezwykłymi

kształtami lub innymi cechami, a także zabytkowe aleje drzew.

Natomiast do pomników przyrody nieożywionej należą:

największe głazy narzutowe, tzw. erratyki oraz interesujące

formy powierzchni ziemi np. - źródła, wodospady, jary, skałki,

wywierzyska, przełomy rzeczne, jaskinie, odkrywki itp.

W brzmieniu Ustawy o ochronie przyrody z 2004 roku:

Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody ożywionej i

nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości

przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub

krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami,

wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów

drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła,

wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz

jaskinie.

Minister właściwy do spraw środowiska może określić, w

drodze rozporządzenia kryteria uznawania tworów przyrody

żywej i nieożywionej za pomniki przyrody.

STANOWISKA DOKUMENTACYJNE

W brzmieniu Ustawy o ochronie przyrody z 2004 roku:

"Stanowiskami dokumentacyjnymi są niewyodrębniające się na powierzchni

lub możliwe do wyodrębnienia, ważne pod względem naukowym i

dydaktycznym, miejsca występowania formacji geologicznych, nagromadzeń

skamieniałości lub tworów mineralnych, jaskinie lub schroniska podskalne

wraz z namuliskami oraz fragmenty eksploatowanych lub nieczynnych

wyrobisk powierzchniowych i podziemnych.„

Obecnie jest ich ok.

115

o powierzchni łącznej

748,6 ha.

UŻYTKI EKOLOGICZNE

W brzmieniu Ustawy o ochronie przyrody z 2004 roku:

"Użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości

ekosystemów, mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej

- naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i

krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności,

starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz

stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt, i grzybów, ich

ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania."

Obecnie jest ich ok.

6421

na łącznym obszarze

44 516,84 ha.

Istotnym powodem tworzenia użytków ekologicznych jest potrzeba objęcia

ochroną niewielkich powierzchniowo obiektów, ale cennych pod względem

przyrodniczym.

Nie mogły one być objęte ochroną rezerwatową ze względu na niewielką

powierzchnię i zazwyczaj mniejszą rangę ich walorów przyrodniczych.

ZESPOŁY PRZYRODNICZO-KRAJOBRAZOWE

W brzmieniu Ustawy o ochronie przyrody z 2004 roku:

"Zespołami przyrodniczo-krajobrazowymi są fragmenty krajobrazu

naturalnego i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na

ich walory widokowe i estetyczne.„

Aktualnie w Polsce utworzono

184

takie zespoły na łącznej

powierzchni

79 492 ha.

Ustanowienie pomnika przyrody, stanowiska dokumentacyjnego,

użytku ekologicznego oraz zespołu przyrodniczo-krajobrazowego

następuje w drodze rozporządzenia wojewody lub uchwały rady

gminy, jeśli wojewody ich wcześniej nie ustanowił.

GATUNKOWA OCHRONA ZWIERZĄT

Gatunkowa ochrona zwierząt

- jedna z form ochrony przyrody

przyjęta w Ustawie o ochronie przyrody. W stosunku do dziko

występujących zwierząt objętych ochroną gatunkową

wprowadzone są następujące zakazy: zabijania, okaleczania,

chwytania, transportu, pozyskiwania, przetrzymywania,

posiadania żywych zwierząt, posiadania zwierząt martwych lub ich

części, niszczenie siedlisk i ostoi, wybieranie, posiadanie oraz

przechowywanie jaj i inne.

GATUNKOWA OCHRONA ROŚLIN

Ochrona gatunkowa roślin

to prawny sposób zabezpieczenia

rzadko występujących gatunków dziko rosnących roślin

zagrożonych wyginięciem. Gatunków chronionych nie wolno

niszczyć, zrywać, zbierać, niszczyć ich siedlisk, sprzedawać,

nabywać, przewozić przez granicę państwa itp. Dla gatunków

ściśle chronionych na odstępstwo od takiego zakazu może

wyjątkowo wyrazić zgodę Minister Środowiska, dla gatunków

częściowo chronionych - wojewoda.

GATUNKOWA OCHRONA GRZYBÓW

Ochrona gatunkowa grzybów

- analogicznie do ochrony

gatunkowej roślin i zwierząt - to prawny sposób zabezpieczenia

rzadko występujących gatunków dziko rosnących grzybów

zagrożonych wyginięciem. Obecnie obejmuje to również

porosty

ponieważ zgodnie z aktualną systematyką są one zaliczane do

grzybów.

Chronionych grzybów nie wolno zbierać ani niszczyć w inny

sposób, niszczyć ich siedlisk, wpływać w jakikolwiek sposób na ich

rozwój, sprzedawać, nabywać, wymieniać, darowywać,

przetrzymywać, preparować czy też przewozić przez granicę

państwa.

Document Outline