Dobrostan zwierząt



W latach pięćdziesiątych XX wieku, gdy rozpoczęto

gwałtowną intensyfikację chowu zwierząt gospodarskich

problem dobrostanu stał się głośny w mediach i znany

społeczeństwom. W Polsce o sprawie dobrostanu

zwierząt zaczęto mówić w końcu lat osiemdziesiątych XX



Dyskusję nad dobrostanem spowodowało odchodzenie

od chowu zwierząt w środowisku naturalnym lub

częściowo przeobrażonym przez człowieka środowisku

hodowlanym do warunków typowego środowiska

sztucznego. Nowe środowisko bytowania zwierząt

ma wszystkie cechy przeciwne utrzymaniu zgodnemu

behawiorem

zwierzęcia,

polega

większej

behawiorem

zwierzęcia,

polega

większej

intensywności chowu zwierząt, zwiększeniu przez to jego

opłacalności.



Pastwisko zastąpiono najpierw okólnikami, a potem tylko

pobytem w budynku.



Legowisko ściołowe zastąpiono podłogą rusztową lub

stanowiskiem krótkim z linią „tresera” elektrycznego nad

zadem zwierzęcia, który w odpowiednim czasie „inspirował”

jednoczesne

wypróżnianie

jednoczesne

wypróżnianie

się całej stawki zwierząt.



W chowie trzody chlewnej kojce ściołowe zastąpiono podłogą

szczelinową, nastąpił odwrót od okólników dla trzody

chlewnej. Wprowadzono system tuczu klatkowego.



Podobna zmiana technologii nastąpiła w chowie drobiu.



Wśród społeczeństwa lat siedemdziesiątych w Polsce zaczęła

się fascynacja postępem nie tylko w przemyśle, ale także

w rolnictwie. Krowy nie dawały już mleka, kury nie znosiły

jaj,

a świnie nie rosły, lecz zwierzęta produkowały mleko, jaja i

mięso. Niestety sytuacja ta powodowała u zwierząt brak

możliwości adaptacji do nowych warunków chowu.



Na niewłaściwości nowych metod ze względu na behawior

zwierząt pierwsi zaczęli zwracać uwagę ekolodzy, a w

Polsce spośród specjalistów od zootechniki i weterynarii byli

to zoohigieniści, niektórzy z nich, wbrew powszechnemu

zauroczeniu nowymi możliwościami technologii, mówili o

złych stronach tzw. chowu przemysłowego, przeciwni byli

zastępowaniu pojęcia chów zwierząt nowym „produkcja

zwierzęca”.



Dla przykładu prof. Cena (1981) z Wrocławia pokazując

zagrożenie jakie dla środowiska naturalnego i hodowlanego

niosą technologie bezściołowe pisał:



„

Dla technicznych korzyści samospływu i bezściołowości poświęcono

bezpieczeństwo ludzi i zwierząt, wywołano niebywałe zagrożenie i

zniszczenia środowiska, podwyższono koszty budowy i urządzeń

gigantycznych pomieszczeń, a przede wszystkim doprowadzono do

bankructwa

i nieopłacalności hodowli, bez możliwości jakiegoś korzystnego wyjścia z

tego zaułka. Wynikło to z bezwzględnej przewagi aroganckiej techniki

nad fizjologią bezbronnych zwierząt, a wyrosło w atmosferze

prymitywnej

radości

prymitywnej

radości

z bezkarnego popełnienia herezji zoohigienicznych, co było możliwe

w klimacie sprzyjającym budowie (....) gigantów, dla których świadomie,

a beztrosko nie przewidziano utylizacji 1000 m3 gnojowicy dziennie.”



Aby zwierzęta mogły przystosować się do zmieniających

się warunków, w nich żyć, rozwijać się, zachować

zdrowie

i rozmnażać się, muszą móc zaspokajać swoje

podstawowe potrzeby biologiczne. Brak zaspokajania

potrzeb

biologicznych

prowadzi

zaburzeń

potrzeb

biologicznych

prowadzi

zaburzeń

metabolicznych, choroby, a nawet śmierci.

Długotrwałe niezaspokojenie potrzeb związanych ze

sferą psychiczną, zwanych potrzebami behawioralnymi,

wywołuje frustrację i cierpienie, objawiające się

nietypowymi formami zachowania się (Empel 1999).

Warunki dobrostanu:



wolność zwierzęcia od:

•

Głodu i pragnienia

•

Bólu

•

Urazów i choroby

•

Dyskomfortu

•

Strachu i stresu



możliwości wyrażania normalnych form behawioru.



Przez wieki udomowiania zwierząt ich

organizm poddawał się dwóm głównym

sposobom przystosowania:

•

Przystosowaniu się do zmienianych przez

hodowców warunków środowiskowych,

•

Przystosowaniu się do kształtowanych

genetycznie zmian w morfologii i fizjologii

własnego organizmu.

Przystosowanie

się

Przystosowanie

się

może

dotyczyć

może

dotyczyć

pojedynczego osobnika

, można wtedy

mówić

aklimatyzacji

, może dotyczyć

populacji

zwierząt

w danym gatunku na przestrzeni

pokoleń i określimy to

adaptacją



W procesach adaptacji główne znaczenie ma

hodowca

– to on na przestrzeni pokoleń wybierał zwierzęta

bardziej przydatne dla człowieka, eliminował

zwierzęta mniej wydajne, poprzez kojarzenie

zwierząt o cechach przydatnych

wytwarzał nowe

rasy

, hodowca pomagał środowisku w doborze

naturalnym,

on kształtował ewolucję

w grupie

zwierząt udomowionych.



Niestety takie postępowanie spowodowało ocenę

przedmiotową zwierząt, ocenę korzyści, jakie można

z utrzymania zwierzęcia uzyskać,

zwierzę nie było

traktowane podmiotowo,

nie było brane pod uwagę

samopoczucie zwierząt, ich potrzeby psychiczne.



Przez ostatnie trzydzieści lat trwa dyskusja nad

pojęciem dobrostanu zwierząt, pojemności tego

terminu, czyli podstawowych zagadnień opisujących

ten stan, prób poprawy czynników wchodzących w

zakres tego pojęcia.



Dobrostan można zdefiniować jako stan zdrowia

fizycznego

i psychicznego osiągany w warunkach pełnej harmonii

organizmu w jego środowisku (Hughes 1988).



Broom (1987) stwierdza, że dobrostan jest takim stanem

organizmu, w którym zwierzę potrafi „dawać sobie radę”

lub „uporać się” z czynnikami środowiska.

Dobrostan jest stanem osobnika wyrażającym jego

usiłowania radzenia sobie ze środowiskiem (Broom 1986)



Według Sainsbury (1984) dobrostan stanowi zespół

warunków

pokrywających

potrzeby

biologiczne

warunków

pokrywających

potrzeby

biologiczne

behawioralne organizmu, co umożliwia objawienie pełni

jego możliwości genetycznych.



Dobrostan jest to stan prawidłowej dynamiki ustroju

zwierzęcego kształtowany przez czynniki zewnętrzne i

wewnętrzne środowiska, w którym zwierzę przebywa

oraz przez możliwości adaptacyjne zwierząt.



Celem ludzi skupionych wokół pojęcia dobrostanu

zwierząt

jest wypracowanie

alternatywnych systemów chowu

których maksymalizacja zysku z tytułu utrzymania

zwierząt jest wynikiem spełnienia potrzeb biologicznych

zwierząt,

nie

bezwzględnej

zwierząt,

nie

bezwzględnej

ich eksploatacji (Kołacz, Bodak, 1999).



Pojęcie dobrostanu, poprzez nacisk grup ludzi, dla

których warunki bytowania zwierząt są ważne, na stałe

wpisało się do wzajemnych relacji człowiek – zwierzęta.

Zostały skodyfikowane przez różne gremia w tym także te

najbardziej opiniotwórcze, zasady postępowania ze

zwierzętami, by wymogi dobrostanu były spełnione.



Przepisy te

przyjęte przez Radę Europy, a także zapisane

w dyrektywach Unii Europejskiej

są

dla Polski, jako

członka UE obowiązujące.

•

Metody chowu zwierząt z zachowaniem reguł

dobrostanu tym różnią się od metod „przemysłowych”,

że silnie eksponują sferę psychiczną zwierząt, poziom

ich tolerancji dla rozwiązań technologicznych.

Tab. 1. Warunki niezbędne do zabezpieczenia

dobrostanu zwierząt gospodarskich (Hollands

1992)

Wymogi dobrostanu

Warunki niezbędne do pełnie-nia

wymogów dobrostanu

Wolne od głodu i

pragnienia

zapewnienie świeżej wody i paszy

pokrywającej potrzeby w zakresie

wzrostu i zdrowotnośc.

Wolne od dyskomfortu

zabezpieczenie wygodnej

powierzchni wypoczynku,

możliwości schronienia

oraz optymalnych warunków

środowiska

Wolne od bólu, urazów

i chorób

zapewnienie prewencji, profilaktyki,

szybkiej diagnostyki i skutecznego

leczenia

Wolne od strachu i

stresu

eliminacja czynników stresogennych

Zdolne do wyrażania

normalnego behawioru

zapewnienie odpowiedniej

przestrzeni życiowej i składu

socjalnego w grupie

Kryteria oceny dobrostanu

zwierząt



Celem wielorakich działań podejmowanych z myślą

o dobrostanie zwierząt jest wypracowanie alternatywnych

systemów chowu, w których maksymalizacja zysku z tytułu

produkcji jest wynikiem spełnienia potrzeb biologicznych

zwierząt, a nie bezwzględnej ich eksploatacji (Kołacz, Bodak

1999).



Pojęcie dobrostanu zostało zdefiniowane dopiero kilkanaście

lat temu, z tego też powodu metodyka badań dobrostanu nie

jest

w pełni ukształtowana, nowi autorzy próbują przekonać innych

specjalistów do poszczególnych czynników, których zbadanie

da nam odpowiedź, jaki poziom dobrostanu panuje w grupie

badanych zwierząt.



Empel (1996) wprowadził terminy:

wysoki poziom dobrostanu, obniżony poziom dobrostanu

i niski poziom dobrostanu.



Kołacz i Bodak (1999) przyjmują te terminy za

słuszne potwierdzając tezy Empla (1996), że

tłumaczenie na polski pojęcia „

very good welfare

”

jako „

bardzo dobry dobrostan

” jest niezręczne i

zastąpienie go wysokim poziomem dobrostanu

można uznać za właściwe.



Twórca pojęcia dobrostanu Broom (1988) stwierdza

w swej kolejnej pracy, że poziom dobrostanu może

być obiektywnie określony metodami naukowymi.



Wskaźnikami wysokiego poziomu dobrostanu

są:

•

zadawalający stan zdrowia

•

prawidłowe wzrastanie i dojrzewanie

•

wysoka płodność i produkcyjność

•

różnorodność prawidłowych form zachowania się,

w tym oznak przeżywania emocji przyjemności.



Zdolność organizmu zwierzęcego do poradzenia sobie z

wpływem abiotycznych i biotycznych czynników otoczenia

związane

jest

związane

jest

z działaniem struktur korowych mózgu, polegającym na

dostosowaniu metabolizmu tego organizmu do sygnałów,

informacji o czynnikach środowiska zewnętrznego.



Kołacz i Bodak (1999) stwierdzają, że dominuje obecnie

podział

wskaźników

dobrostanu

fizjologiczne,

podział

wskaźników

dobrostanu

fizjologiczne,

behawioralne,

zdrowotne

behawioralne,

zdrowotne

i produkcyjne,

a metody badawcze przejęte z tych dziedzin

są uważane za miarodajne w szacowaniu dobrostanu

zwierząt.



W rzeczywistości parametry fizjologiczne i behawioralne

opisują ten sam stan ustroju, a wykładnią dobrostanu

organizmu jest poziom produkcji i zdrowia

(Kołacz, Bodak,

1999). Autorzy ci zwracają uwagę na tzw. wskaźniki

uzupełniające, którymi mogą być m.in.

parametry

techniczno-technologiczne

budynku

inwentarskiego,

techniczno-technologiczne

budynku

inwentarskiego,

jak wartości ciepłochronne przegród konstrukcyjnych,

rodzaj materiałów użytych do konstrukcji urządzeń,

sprawność systemów wentylacyjnych i ogrzewczych, sposób

ograniczania swobody zwierząt i inne.



Urazogenność i awaryjność urządzeń,

stosowanie materiałów nieobojętnych dla

zdrowia lub nawet toksycznych, jak również

wadliwe rozwiązania funkcjonalne stanowią

poważne zagrożenie dobrostanu (Kołacz,

Bodak, 1999).



Procesy życiowe zwierząt mogą być

zaburzane przez stany lękowe przed

człowiekiem. Można określić w jaki sposób

lęk wpływa na produkcyjność.



W testach przeprowadzonych na świniach (Hemsworth

i wsp. 1987), określano natężenie lęku w odpowiedzi na

zróżnicowane zachowanie człowieka, a to przyjazne

(klepanie, przywoływanie, głaskanie), nieprzyjazne

(szturchanie, przepędzanie) i szokujące (stymulacja

stanów

lękowych

stanów

lękowych

z użyciem elektrycznego tresera).

Na zachowania przyjazne zwierzęta reagowały krótkim

czasem interakcji, niskim stężeniem hormonów

stresowych

i istotnie wyższym poziomem produkcji. Nasilonym

stanom lękowym odpowiadał odpowiednio dłuższy czas

interakcji, wyższy poziom hormonów stresowych oraz

obniżony potencjał biotyczny, szczególnie w zakresie

parametrów

reprodukcyjnych.

parametrów

reprodukcyjnych.

Co więcej, u zwierząt niepokojonych podwyższony

poziom kortykosterydów występował nie tylko w czasie

niepokojenia,

ale

również

okresach

braku

niepokojenia,

ale

również

okresach

braku

negatywnych

bodźców,

negatywnych

bodźców,

co wskazuje na chroniczną postać stresu.



Inne czynniki produkcyjno-technologiczne, jak

wielkość i skład socjalny grupy oraz przestrzeń

życiowa, mogą stan lęku nasilać lub osłabiać.



Ponieważ interakcje człowiek-zwierzę mają daleko

idące konsekwencje produkcyjne, nie jest to

obojętne, jakiego typu

cechy osobowości prezentują

osoby zatrudnione bezpośrednio przy obsłudze

zwierząt.

W rękach farmera – poprzez sposób

sprawowania opieki – spoczywa dobrostan zwierząt.



Według Hemswortha i wsp. (1987), osoby

zatrudnione przy obsłudze zwierząt powinny

przejawiać w stosunku do nich wypływającą z

przekonania życzliwość, która pozwala zwierzętom

zaakceptować człowieka jako „element” ich

siedliska. Jest to podstawowy warunek minimalizacji

lęku przed człowiekiem, a przez to kształtowania

produkcyjności stada.



Prawidłowe oszacowanie dobrostanu napotyka

trudności,

gdyż wyznaczenie wyraźnej

granicy między stresem

a dobrostanem nie jest łatwe.



Symptomy stresu ostrego nie muszą świadczyć o

obniżonym dobrostanie, a raczej stanowią u zwierząt

prawidłową reakcję adaptacyjną (Kołacz, Bodak,

1999).



Reakcja zwierząt na obecność człowieka – jako

źródła stresu emocjonalnego- powoduje zmiany w

stężeniu

kortykosterydów

stężeniu

kortykosterydów

w zakresie od –4 do +64%, przy czym działanie

niszczące struktury komórkowe następuje dopiero

po przekroczeniu stężeń tych hormonów o 40%, w

porównaniu

normy

(Barnett

porównaniu

normy

(Barnett

i Hemsworth, 1990).

Behawioralne aspekty oceny

dobrostanu



Zdaniem wielu autorów, cytowanych przez Kołacza i

Bodak (1999), zachowanie się zwierząt stanowi

najbardziej miarodajne źródło informacji o stopniu

tolerancji

warunków

bytowych.

tolerancji

warunków

bytowych.

Ilościowa i jakościowa ocena odchyleń reakcji

behawioralnych

normy

stanowi

wskazanie

konieczności

normy

stanowi

wskazanie

konieczności

modyfikacji systemu technologicznego.



Im więcej osobników przejawia zaawansowane stany

patoetologiczne, tym pilniejsze jest dokonanie

określonych

zmian

określonych

zmian

w środowisku zwierząt.



U zwierząt wyższych

reakcje behawioralne przebiegają

z włączeniem sfery psychicznej

i są wysoce skorelowane

z funkcjami systemów fizjologicznych.

Jeżeli obciążenia środowiskowe powodują odmienne

zachowanie osobnika w porównaniu do gatunkowego

wzorca, wówczas można przewidywać, że przyczyną są

zmiany

aktywności

chemicznej

zmiany

aktywności

chemicznej

i elektrycznej mózgu oraz zaburzenia w neurotransmisji

i neuromodulacji.



Zmiany czynnościowe ośrodków nerwowych rzutują

na funkcje mózgu oraz autonomicznego układu

nerwowego,

co z kolei prowadzi do dewiacji behawioralnych, zmian

patomorfologicznych w obrębie narządów, zmian

metabolizmu, supresji immunologicznej i obniżenia

zdolności rozrodczej.w ten sposób rozwija się spirala

przyczynowo-skutkowa: niedostateczny dobrostan –

anomalie behawioralne – pogorszony stan zdrowia

– obniżona produkcja, a w sytuacjach ekstremalnych –

śmierć osobnika.

McBride (1980) wyróżnia u zwierząt

dwa poziomy reakcji

stanowiących wyraz adaptacji do warunków środowiska.

Poziom pierwszy odnosi się do reakcji behawioralnych

(predominantly behavioural response

) i uwzględnia takie

zachowania, jak np. unikanie zagrożenia na bazie nabytych

doświadczeń („

wycofywanie się

”), czy też grupowanie

(„

tulenie

”), typowe w warunkach niskiej temperatury

otoczenia.

Towarzyszą temu krótkotrwałe (

współwystępujące

) reakcje

fizjologiczne (wzrost częstotliwości oddechów i akcji serca,

drżenie mięśni), które jednak nie muszą powodować

skutków w postaci obniżenia potencjału biotycznego.

Jeżeli poziom pierwszy nie kompensuje obciążeń, wówczas

reakcje zachodzą

na poziomie drugim, gdzie dominująca

jest odpowiedź fizjologiczna

(

predominantly physiological

response

zachodząca

udziałem

systemu

neuro-endokrynalnego

udziałem

systemu

neuro-endokrynalnego

autonomicznego

układu

nerwowego,

odpowiedź

autonomicznego

układu

nerwowego,

odpowiedź

behawioralna jest odpowiedzią współwystępującą.

Koszt reakcji drugiego poziomu jest dla organizmu znacznie

wyższy, co przejawia się w obniżeniu wskaźników wzrostu

i płodności, a także pogorszenia stanu zdrowia zwierząt.



Dobrostan zwierząt a obowiązujące prawo w

W 1980 r. w Amsterdamie, powołano europejską grupę

ekspertów, której zadaniem było uzyskanie postępu w

europejskiej legislacji dotyczącej ochrony zwierząt. Grupa

ta bezpośrednio reprezentuje instytucje zajmujące się

ochroną zwierząt w państwach członkowskich, a dzięki

regularnym

kontaktom

innymi

europejskimi

regularnym

kontaktom

innymi

europejskimi

organizacjami może zajmować jednolite stanowisko

w tej sprawie.

Obecnie legislacja Wspólnot Europejskich obejmuje

wymagania dotyczące ochrony zwierząt i ich chowu

(cielęta, świnie, kury nioski), uboju i transportu, używania

zwierząt do prac badawczych oraz w ograniczonym

zakresie testowania na nich pewnych produktów. Do tej

pory brak zasad rejestracji ogrodów zoologicznych oraz

oceny ich prac w dziedzinie zachowania ginących gatunków

zwierząt. Nadal nie są rozwiązane sprawy dotyczące

polowania na lisy z użyciem psów i z walkami byków oraz

zasady postępowania z bezdomnymi psami (Wilkins, 2002).

Document Outline