NIEINFEKCYJNE CHOROBY SPOŁECZNE- CHOROBY CYWILIZACYJNE

Wybrane problemy procesu

globalizacji

NIEINFEKCYJNE CHOROBY

SPOŁECZNE- CHOROBY

CYWILIZACYJNE

CHOROBY ZAKAŹNE –

INFEKCYJNE CHOROBY

SPOŁECZNE?

Choroby społeczne

• Pierwsza zasada medycyny społecznej Gratjahna

mówi „O znaczeniu społecznym choroby w pierwszym

rzędzie decyduje częstość jej występowania”.

• We wczesnych społeczeństwach poprzedzających

wiek XVIII charakter chorób społecznych miały przede

wszystkim choroby zakaźne (infekcyjne).

• Przyspieszony rozwój społeczno-ekonomiczny

społeczeństw rozpoczęty w końcówce XVIII w.,

kontynuowany w wiekach XIX i XX charakteryzował

się istotnymi zmianami cywilizacyjnymi.

• Skutkiem tych zmian było pojawienie się nowych

chorób społecznych, zwanych obecnie chorobami

cywilizacyjnymi takimi jak: choroby metaboliczne,

choroby sercowo-naczyniowe, choroby nowotworowe,

urazy i wypadki, a ostatnio tzw. „nowe” choroby

zakaźne (infekcyjne).

Choroby społeczne

• Cechą zmian cywilizacyjnych była bardzo

istotna zmiana warunków bytowania:

• pozytywnych – warunki mieszkaniowe,

zaopatrzenie w czystą wodę, higienizacja

środowiska, łatwość podróżowania,

poprawa jakości żywności, jej dostępności

i wzrost spożycia.

• negatywne – industrializacja, urbanizacja,

zmniejszenie aktywności ruchowej, wzrost

współczynnika otyłości.

• Negatywne i pozytywne zmiany

warunków bytowania leżą u podstaw

zamiany społecznych chorób infekcyjnych

na społeczne choroby cywilizacyjne.

Choroby społeczne

• Pierwszym skutkiem wzrostu spożycia

żywności i ubytku aktywności ruchowej,

które było powszechne, występowanie

nadwagi (otyłości) było coraz częstsze.

• Szacuje się obecnie, że liczba osób z

nadwagą wynosi blisko 1 mld, a wśród nich

około 300 mln to otyłość w znaczeniu

klinicznym.

• Następstwem tego stanu rzeczy było

pojawienie się, jako pierwszej choroby

cywilizacyjnej cukrzycy, a w

szczególności cukrzycy insulinoniezależnej.

Choroby sercowo-

naczyniowe

• Kolejnym efektem postępu cywilizacyjnego

jest rosnący udział w strukturze

zachorowań i przyczyn zgonów chorób

naczyniowych, szczególnie serca i mózgu.

• Głównie są to: miażdżyca, nadciśnienie

tętnicze, choroba niedokrwienna serca,

zawał serca, udary i zatory mózgu.

• Jest to efekt wieloletniej ekspozycji

społeczeństw na wiele czynników

związanych ze zmianą stylu życia

starzejących się społeczeństw.

Choroby sercowo-

naczyniowe

• Głównie to:
- Niedostateczna aktywność ruchowa
- Nieumiejętność radzenia sobie z reakcją

stresową.

- Nieracjonalne odżywianie (dodatni bilans

energetyczny, nadmiar tłuszczów nasyconych,

niedobór tzw. „zmiataczy” wolnych rodników i

inne).

- Palenie tytoniu.
- Narażenie na czynniki methemoglobino-
twórczych.

Choroby sercowo-

naczyniowe

- Chemizacja życia codziennego

(indoor).

- Palenie tytoniu.
- Nieracjonalne odżywianie (nadmiar

tłuszczów nasyconych, nadmiar
wolnych rodników, niedostatek
błonnika).

- Starzenie się społeczeństwa.

Choroby nowotworowe

• Urbanizacja, industrializacja i chemizacja

życia codziennego skutkuje narastaniem
zachorowalności na kolejną grupę chorób
cywilizacyjnych jakimi są choroby
nowotworowe.

• Czynnikami ryzyka chorób nowotworowych

są głownie:

- Chemiczne i fizyczne (energie) elementy

mediów środowiska takich jak: powietrze,
woda, gleba, żywność i odpady.

Urazy, wypadki, i

samobójstwa

• To kolejne cywilizacyjne zagrożenia zdrowia.
• Jest to głównie efekt ekspozycji społeczeństw

na nowe rodzaje energii, rozwój technologii

przemysłowych rozwój środków transportu.

• Kolejne przyczyny to: alkoholizm,

narkomanie, lekomanie, samobójstwa.

• Także: katastrofy żywiołowe, wypadki przy

pracy, konflikty społeczne, katastrofy

budowlane, bioterroryzm, konflikty zbrojne,

czystki etniczne i inne.

Choroba zakaźna

• Choroba zakaźna to zespół objawów

(subiektywnych i obiektywnych) występujących

w skutek zakażenia, związanych z uszkodzeniem

tkanek lub zmienioną czynnością fizjologiczną.

• Jest to swoisty proces patologiczny wywołany

przez drobnoustrój chorobotwórczy i biologicznie

czynne substancje przez niego wytwarzane.

• Drobnoustroje chorobotwórcze to zarazki, wśród

których możemy wyróżnić: bakterie, wirusy,

priony, grzyby i pierwotniaki.

• Substancje wytwarzane przez nie to: jady –

wywołujące choroby zwane jadzicami, oraz

toksyny (endotoksyny, egzotoksyny), wydzielane

przez drobnoustroje lub wyzwolone w

następstwie ich rozpadu.

Podstawowe pojęcia w

chorobach zakaźnych

• Źródła zakażenia – człowiek, zwierze,

roślina lub materia nieożywiona z której

zarazek lub inny czynnik chorobotwórczy

został przeniesiony na wrażliwą osobę.

• Drogi przenoszenia zarazka lub drogi

szerzenia się zakażenia to - sposób i

mechanizmy przenoszenia zarazków ze

źródła zakażenia na osobniki wrażliwe za

pośrednictwem nośnika zarazków

• Wrota zakażenia – miejsce wniknięcia

drobnoustroju do organizmu człowieka lub

zwierzęcia.

Podstawowe pojęcia w

chorobach zakaźnych

• Endemia – występowanie zachorowań na

daną chorobę wśród ludności na

określonym terenie , w liczbie utrzymującej

się przez wiele lat na podobnym poziomie.

• Epidemia – wystąpienie zachorowań na

daną chorobę wśród ludności na

określonym terenie i w określonym czasie,

w liczbie wyraźnie większej niż w

poprzednich latach.

• Pandemia – epidemia szerząca się

gwałtownie i ogarniająca duże tereny kraju

lub kilku krajów, a także kilku części świata.

Sytuacja epidemiczna

• Co najmniej od 50 lat społeczeństwa krajów

rozwiniętych ufne w sukcesy higieny, szczepień
ochronnych i wprowadzonej antybiotykoterapii było
coraz pewniejsze praktycznego wyeliminowania widma
nieuchronnej śmierci z powodu chorób zakaźnych.

• Punktem granicznym był rok 1980, rok udanej

eradykacji ospy prawdziwej, jednej z największych
plag w historii ludzkości.

• Sytuacja epidemiologiczna w tej dziedzinie jest różna:
• W krajach rozwiniętych choroby zakaźne są przyczyną

zgonów ponizej 1 % wszystkich zgonów.

• W globalnym rozliczeniu stanowią one jednak około 29

% wszystkich zgonów, a zatem w niektórych obszarach
należy je traktować jako choroby społeczne.

Eradykacja

• W medycynie oznacza całkowite

usunięcie (wytępienie), brak

występowania patogenu w organizmach

ludzkich, zwierzęcych i innych

elementach środowiska.

• Udało się to osiągnąć w przypadku tylko

jednej choroby – ospy prawdziwej, którą w

1980 roku WHO uznała za

wyeliminowaną.

• Ostatnie istniejące wirusy ospy

prawdziwej, są przechowywane w

laboratoriach dla celów naukowych.

Przyczyny

• Choroby zakaźne zawsze miały i nadal mają

związek z:

• niskim poziomem rozwoju społeczno-

ekonomicznego i towarzyszącym temu

ubóstwem,

• niskim poziomem wykształcenia,
• wysokim poziomem analfabetyzmu,
• złym odżywianiem czy wręcz niedożywieniem,
• złymi warunkami bytowania,
• brakiem zdrowej wody do picia,
• brakami w zakresie elementarnych urządzeń

sanitarno-higienicznych.

(J. Leowski, Zarys fizjologii higieny

pracy, )

Efekt cywilizacyjny

• Samozadowolenie świata medycyny ze

zwycięstwa stopniowo wygasało z uwagi

na zwiększanie się zachorowalności na

choroby, które w krajach rozwiniętych,

uznane zostały za egzotyczne.

• Paradoksalnie zjawisko to należy uznać

za efekt cywilizacyjny ( lekooporności,

zniknięcie izolacji ognisk endemicznych,

rozwój komunikacji

międzykontynentalnej itd.)

Nieznane dotychczas

choroby

• W latach 70-tych XX wieku pojawiły się,

nieznane dotychczas, choroby zakaźne

wywoływane przez nowe czynniki

etiologiczne.

• Pierwszą była choroba znana dzisiaj jako

legionelloza, która pojawiła się nagle w lipcu

1976 roku wśród uczestników Konwencji

Legionu Amerykańskiego odbywającej się w

jednym z nowoczesnych hoteli filadelfijskich.

• Była to ostra infekcja układu oddechowego z

kilkoma zejściami śmiertelnymi.

• Szczegółowe badania przeprowadzone przez

CDC z Atlanty zidentyfikowały czynnik

etiologiczny, którym okazał się nowy rodzaj

bakterii nazwany przez CDC jako

Legionella Pneumophilia.

Nieznane dotychczas

choroby

Te dwa fakty kazały nam zróżnicować

choroby zakaźne i wyodrębnić aktualnie

istniejące ich trzy grupy:

1. Tzw. „stare choroby zakaźne”,

nieprzerwanie i nadal stanowią poważne

zagrożenie zdrowotne.

2. Tzw.”nawracające choroby zakaźne”,

które kiedyś były uznane za

wyeliminowane, lecz pojawiają się znów

endemicznie lub epidemicznie.

3. Tzw. „nowe choroby zakaźne”, nieznane

(lub nie rozpoznane) do roku 1975 lub te

które pojawiły się tam, gdzie dotąd nie

występowały.

STARE CHOROBY ZAKAŹNE

Wg WHO (60 Światowe Zgromadzenie

Zdrowia- Genewa 2007) stare choroby

zakaźne to:

1. Gruźlica

2. Grypa endemiczna

3. Malaria

4. Leiszmanioza

1. Gruźlica

 Jeden z tzw. „trzech killerów”

 jako choroba pierwotna i samoistna

 lub jako wtórne zakażenie u chorych na AIDS.

 około 1/3 populacji generalnej jest zarażona

prątkiem gruźlicy

 corocznie na świecie zapada na gruźlicę 8

milionów osób.

 w 2003 roku zarejestrowano w Polsce 10125

nowych zachorowań.

 WHO-owski „Plan Stop TB” z roku 2007 zakłada

eliminację gruźlicy jako problem zdrowia

publicznego do roku 2050.

2. Grypa endemiczna

• na świecie w wyniku zmian antygenowych (antygenic

shifts) pojawiają się nowe podtypy wirusa grypy
wywodzących się z wirusa tzw. hiszpanki z lat 1918-19
(50 milionów zgonów na świecie) typ A(H1N1).

• wirusem, który może obecnie wywołać pandemię jest

typ H5N1(ptasia grypa), który zaatakował człowieka po
raz pierwszy w Hongkongu w roku 1997 (18 zgonów),
a także ostatnio typ A(H1N1) początkowo nazwana
„grypą świńską”.

• WHO szacuje, że nowa pandemia grypy może

doprowadzić nawet do 7,4 mln zgonów na całym
świecie

• w skutek szybkiej zmienności antygenowej brak

szczepionki.

3. Malaria

• trzeci składnik tzw. „trzech killerów”.

• główny problem zdrowia publicznego w

krajach tropikalnych jako choroba

samodzielna lub następstwo AIDS.

• WHO w roku 2006 zainicjowało „Global

Malaria Program”

4. Leiszmanioza

• jedna z najbardziej zaniedbanych

(neglected) chorób tropikalnych.

• choroba przenoszona przez moskity
• rocznie 2 miliony nowych

zachorowań (postać skórna i postać

trzewna).

• w skutek urbanizacji i migracji

pojawia się obecnie w krajach w

których nie występowała

Nawracające choroby

zakaźne to:

1. Cholera

2. Płonica (Szkarlatyna)

3. Polio (polineuritis).

W tempie nie mającym precedensu

zagrażają nowe dotychczas nie znane

choroby zakaźne.

W ciągu ostatnich 20 lat zidentyfikowano

powyżej 30 nowych, wysoko infekcyjnych

chorób.

1. Cholera

• w połowie XX w. uznana za

całkowicie zlikwidowaną.

• czynnik etiologiczny to Vibrio

cholerae (znane dwa biotypy)

• źródła zakażenia - woda i żywność

zanieczyszczone kałem, generalnie

brak higieny w otoczeniu chorego.

• główny objaw kliniczny to biegunka

krwotoczna

Cholera - epidemiologia

• w latach 1930 – 1960 występowała wyłącznie

w Indiach i Pakistanie

• w roku 1961 rozpoczęła się siódma

pandemia nowym biotypem EL TOR w

większości krajów świata.

• w 1970 roku dotarła do krajów europejskich

(Hiszpania, Portugalia, Rumunia)

• od roku 1994 występuje wyłącznie w krajach

afrykańskich.

• w roku 2002 zarejestrowano w Afryce 137866

przypadków (97 % przypadków w świecie).

• ostatnia epidemia w roku 2003 w Liberii.

• ostatni przypadek w Polsce w r. 1994

(Głogów – zawleczona z Indii.

2. Płonica

• ostra choroba wysypkowa wieku dziecięcego o

średnio 25 % śmiertelności

• czynnik etiologiczny to paciorkowiec ß-

hemolizujący.

• źródła zakażenia – chory człowiek lub nosiciel,

droga kropelkowa.

• objawy kliniczne – wysypka, gorączka,

toksyczne uszkodzenie drobnych naczyń,

toksyczne uszkodzenia narządów miąższowych.

• epidemiologia – epidemie pojawiają się

okresowo co 8-12 lat; ostatnia w Polsce w 1995

roku, w roku 2004 – około 6 tys. przypadków.

3. polio (polineuritis – choroba

Heinego – Medina)

• czynnik etiologiczny to wirus polio, źródła zakażenia to chory

człowiek, zakażenie drogą kropelkową.

- charakteryzuje się wysokim powinowactwem do motoneurów,

wywołując w nich niszczący stan zapalny, porażenie mięśni

poprzecznie prążkowanych, niesprawność ruchowa i

oddechowa, śmierć przez uduszenie.

- zapobieganie przez powszechne szczepienia ochronne

(Koprowski, Salk).

- występuje endemicznie w czterech krajach afrykańskich jako

skutek zaniedbań szczepień.

NOWE CHOROBY ZAKAŹNE

• W roku 1995 zespół badaczy zajmujących się tzw. nowymi

chorobami zakaźnymi pod nazwą Harvard Working Group on New

and Resurgent Diseases wydała oświadczenie stwierdzające, że

choroby zakaźne zawsze będą stanowić zagrożenie dla ludzkości.

• Wyniki badań dowodzą, że czynniki etiologiczne tzw. nowych

chorób zakaźnych są wielorakie, zmienne, często wynikające z

przemian cywilizacyjnych świata i najczęściej są to tzw. zoonozy.

• Za chronologicznie pierwszą, nową chorobę zakaźną uchodzi

legionelloza.

• W ostatnich dwudziestu paru latach zidentyfikowano ponad 50

nowych chorób zakaźnych.

(Stęplewski Z. Zagrożenia nowym i starymi

chorobami infekcyjnymi – mechanizm narastania problemu).

Malari

• Malaria jest obecnie jedną z trzech

najważniejszych, oprócz AIDS i gruźlicy,

chorób zakaźnych w świecie.

• Ocenia się, iż aktualnie 40-45% ludności

kuli ziemskiej żyje na terenach

zagrożonych malarią w ponad 100 krajach

świata

Malaria

•

Większość przypadków malarii (ponad 85%)
przypada na rejony Afryki na południe od Sahary.

•

Liczbę nowych zachorowań na zimnicę szacuje
się na 300-500 milionów rocznie, a liczbę
zgonów na 1,5-2,7 milionów każdego roku

Najgroźniejsze choroby

zakaźne

Jedna z najgroźniejszych wysoce
zakaźna gorączka krwotoczna typu
Ebola, HIV/AIDS oraz wirusowe
zapalenie wątroby typu "C".
Dla wielu, spośród tych chorób nie
ma leków i nie ma szczepionki

Choroby zakaźne

• w wielu krajach, po wielu latach

nieistnienia pojawiły się ponownie takie
choroby jak:

• dżuma,
• dengue,
• błonica,
• meningokowe zapalenie opon

mózgowych,

• żółta gorączka i cholera

Map showing the distribution of dengue fever in the world,
as of 2006. Map produced by the Agricultural Research
Service of the US Department of Agriculture.
Source: Slide 8 of a presentation by Gary G. Clark, PhD,
entitled "Dengue: An emerging arboviral disease". Cyan:
Areas infested with Aedes aegypti. Red: Areas with Aedes
aegypti and recent epidemic dengue fever.

Yersinia pestis

Dżuma Pestis

Droga szerzenia: Poprzez
pchły;
w dżumie płucnej możliwe
zakażenie drogą powietrzną

Rezerwuar:
głównie
gryzonie

Zakażenie HIV – epidemiologia

Świat -2006

Ogółem liczba żyjących z HIV jest

szacowana na:

• 39,5 mln (34,1 – 47,1)
w tym:
• dorośli -37,2 mln (32,1 – 44,5)
• kobiety – ok. 17,7 mln (45%)
• dzieci < 15 lat

2,3 mln

AIDS a zwyczaje w Afryce

• Wspólnoty rodzinne w Afryce są bardzo liczne ( czasem

dziesiątki/ setki osób)

• tak liczna wspólnota jest wartością,

ale…

kultywowanie pradawnych afrykańskich zwyczajów, takich jak:

poligamia, dziedziczenie wdów (kobieta po śmierci męża, także
wtedy, gdy zmarł na AIDS, zostaje żoną któregoś z jego braci
lub kuzynów), nacinanie skóry przedramienia wszystkich
krewnych na znak posiadania "wspólnej krwi", albo golenia
głów na znak żałoby (co zawsze jest wykonywane jedną jedyną
posiadaną przez wspólnotę żyletką) sprawia, że w przypadku
infekcji HIV jednej osoby bardzo szybko jest ona przenoszona
na całą wspólnotę, w tym na kobiety w ciąży i dzieci