Stres i traumatyczne 

sytuacje, a zdrowie 

człowieka.

 

 

Czym jest stres?

Istnieją trzy typy definicji stresu:

• Stres jako bodziec - sytuacje występujące w 

naszym otoczeniu mające naturalną zdolność 

do wywoływania napięcia i silnych emocji.

    Do teorii związanych z tym rodzajem definicji 

należą: Teoria Lazarusa i Falkman, Ellio i 

Eisdorfer, Koncepcja Janisa, koncepcja 

sytuacji trudnych Tomaszewskiego, 

regulacyjno-informacyjna teoria stresu 

Reykowskiego 

 

 

Czym jest stres cd.

•  Stres jako reakcja - zarówno 

fizjologiczna jak i psychologiczna 
będąca odpowiedzią na działanie 
stresorów (sytuacji wywołujących 
stres). Do teorii związanych z tym 
rodzajem definicji należą: Teoria 
Cannona - homeostaza, Koncepcja 
Selyego (GAS, LAS).

 

 

Czym jest stres cd.

• Stres jako proces lub transkacja - 

relacja między jednostką a 
otoczeniem: Transakcyjny model 
Lazarusa, Koncepcja Antonovsky'ego, 
koncepcja Hobfolla.

 

 

Pojęcie stresora:

• Stresor – w psychologii – 

wewnętrzne lub zewnętrzne 
zdarzenie lub bodziec, który 
wywołuje stres. 

 

 

Typowe stresory, czyli alternatywna 

koncepcja stresu wg Thomasa Holmesa 

i Richarda Rahe’a

• W roku 1967, dwaj psychiatrzy z Washington University w 

Seattle, tj. Thomas Holmes oraz Richard Raheogłosili 

alternatywną koncepcję stresu, bazującą na pojęciu 

stresora. Holmes i Rahe opracowali skalę 43 wydarzeń 

życiowych, którą wolontariusze uszeregowali według tego, 

jak wielkiego przystosowania wymaga każde wydarzenie.

• Badacze zastanawiali się jak określić względną siłę 

stresujących wydarzeń. Wiadomo, że istotne są tu różnice 

indywidualne w sposobie rozumienia i reagowania na 

sytuację stresową, także cechy temperamentu i osobowości. 

Jednak po wręczeniu badanym listy różnych zdarzeń wraz z 

prośbą o ułożenie je wg potencjalnej zdolności wywoływania 

stresu okazało się, że badani postrzegają wiele sytuacji w 

sposób podobny. W ten sposób powstał popularny 

kwestionariusz Social Readjustment Rating Scale (SRRS). 

Poniższa tabela zawiera niektóre takie sytuacje. Przydzielano 

im umowne wartości punktowe od "0" - brak stresu do "100" - 

maksymalny stres.

 

 

Główne źródła stresu:

• Badacze badali 

względną siłę 
działania sytuacji 
stresujących, 
przypisując bodźcowi 
odpowiednią wartość 
umowną na skali od 0 
do 100.

 

Zdarzenie

Liczba punktów 

określająca 

obciążenie

Śmierć 
współmałżonka

100

Rozwód

73

Ślub

50

Utrata pracy

47

Pogodzenie się ze 
współmałżonkiem

45

Reorganizacja 
przedsiębiorstwa

39

Zmiana pracy

36

Zmiana godzin lub 
warunków pracy

20

Urlop

13

 

 

Statystyczny efekt 

stresorów

• Z badań Thomasa Holmesa i Richarda Rahe’a 

wynika interesująca zależność statystyczna 

pomiędzy stresorami, a prawdopodobieństwem 

zapadnięcia na poważną chorobę somatyczną:

• 150 - 199 jednostek stresu = 37% szansa choroby 

w ciągu kolejnych 2 lat 

• 200 - 299 jednostek stresu = 51% szansa choroby 

w ciągu kolejnych 2 lat 

• ponad 300 jednostek stresu = 79% szansa 

choroby w ciągu kolejnych 2 lat 

 

 

Podział głównych stresorów:

• Kataklizmy-oznaczają wypadki, zdarzające się kilku 

osobom lub całym społecznościom jednocześnie. 

Zwykle są one nieprzewidywalne, mają bardzo 

silny wpływ i wymagają ogromnych wysiłków dla 

poradzenia sobie ze stresem. 

• Stresory osobiste-dotyczą poszczególnych osób. 

Mogą, choć nie zawsze muszą być 

nieprzewidywalne, lecz bez wątpienia wywierają 

bardzo silny wpływ i wymagają dużego wysiłku 

aby poradzić sobie ze stresem.

• Stresory drugoplanowe-To codzienne kłopoty 

życiowe. Są to małe, lecz uporczywe problemy, 

które irytują

 

i stresują ludzi. 

 

 

Ocena poznawcza:

• Ocena poznawcza zakłada, że jakieś 

pojawiające się zdarzenie, sytuacja 
jest przedmiotem oceny poznawczej 
(interpretacji) podmiotu, która z 
kolei wpływa na stan uczuciowy 
(kombinacje pobudzeni i myśli). 
Ocena ta dzieli się na ocenę 
pierwotną i wtórną: 

 

 

Ocena pierwotna:

• Ocena pierwotna - odnosi się do zdarzenia. 

Na ogół oceniamy je jako: bez znaczenia, 

albo sprzyjająco- pozytywne, albo stresujące. 

Ocenimy zdarzenie jako pozbawione 

znaczenia, jeśli uznamy, że nie będzie miało 

wpływu na nasz dobrostan. Jeśli uznamy, że 

spowoduje ono utrzymanie lub zwiększenie 

naszego dobrostanu, ocenimy je jako 

sprzyjająco- pozytywne. Zdarzenie, które 

wiąże się z krzywdą, stratą, zagrożeniem lub 

wyzwaniem będzie oceniane jako stresujące. 

 

 

Ocena wtórna:

 

• ocena wtórna – odnosi się do własnej 

zdolności do wykorzystywania 
zasobów odporności na stres dla 
opanowania  krótkotrwałej reakcji na 
obecny stresor. Oceny pierwotnej i 
wtórnej dokonuje się niemal 
jednocześnie. 

 

 

Zasoby odporności na stres:

• materialne – pieniądze i wszystko, co 

można za nie kupić.

• fizyczne – atrybuty fizyczne człowieka, 

np zdrowe, siła i atrakcyjność

• interpersonalne – siły wewnętrzne, np: 

samoocena.

• informacyjne i edukacyjne – wiedza, 

wykształcenie.

 

 

Fazy stresu:

 

     

Wg Selye'go stres przebiega w 

następujących fazach:

• Faza alarmowa. Początkowa, alarmowa reakcja zaskoczenia i 

niepokoju z powodu niedoświadczenia i konfrontacji z nową 

sytuacja.

• Faza mobilizacji. Występuje pełna mobilizacja i wykorzystanie 

potencjalnych możliwości jednostki. 

– Stadium szoku.

– Stadium przeciwdziałania szokowi. Jednostka podejmuje 

wysiłki obronne.

• Faza przystosowania (odporności). Organizm nauczył się 

skutecznie i bez nadmiernych zaburzeń radzić sobie ze stresorem.

• Faza wyczerpania. Uogólnione pobudzenie całego organizmu

, co 

prowadzi do przewlekłego stresu, bądź nawet do śmierci.

 

 

Biologia stresu:

• Stres wiąże się zwykle z nasileniem wydzielania 

kortykotropiny przez przysadkę mózgową. Wysoki 
poziom tego hormonu pobudza korę nadnerczy 
powodując intensywną produkcję 
glikokortykoidów - naturalnych sterydów, które 
podnoszą wydajność organizmu i pozwalają na 
przystosowanie się do warunków stresowych.

 

 

Typy reakcji na stres:

•Dystres - stres negatywny
•Eustres - stres mobilizujący
•Neustres - stres neutralny

 

 

Dystres – przykład 

negatywnego działania stresu

• Stres może być nadmierny lub długotrwały. Wtedy może 

spowodować skutki niepożądane: apatię, niepokój, 

niezdolność do skutecznego działania, a nawet różne 

dolegliwości. Może doprowadzić do poważnych zaburzeń w 

funkcjonowaniu narządów, a nawet całego organizmu. Stres 

może dotyczyć sytuacji, rodzinnej, małżeńskiej czy też 

zawodowej. Jeśli ma duże nasilenie i/lub jest przewlekły może 

być powodem zaburzeń.

• Przykład: Przykładem takiej sytuacji może być częste 

stawianie nowych bardzo wysokich wymagań przez 

pracodawcę, częste zmienianie wymagań, wyznaczanie 

nowych trudnych obowiązków. Taka sytuacja dzisiaj wydarzy 

się w pracy. Tej sytuacji nie udaje się zmienić ani przerwać. 

Na myśl o pójściu do pracy pojawia się zaczyna męczyć – 

człowiek żyje w ciągłej niepewności, co niechęć.

 

 

Eustres – przykład stresu 

mobilizującego

• Stres ma aspekt pozytywny: mobilizuje do działania, 

zwiększa energię, pozwala pokonać przeszkody. 
Umiarkowany stres motywuje do pracy, jest siłą napędową, 
wyzwala energię do podejmowania trudnych wyzwań, 
pozwala działać szybciej i dokonywać tego, czego bez 
udziału stresu nie udałoby się dokonać.

• Przykład: Podczas przygotowań do egzaminów przeżywa się 

stres, związany z obawą przed porażką – następuje wtedy 
mobilizacja do większego wysiłku, wyostrza się uwaga, 
poprawia koncentracja i zwiększa wydajność pracy mózgu.

      Podczas prowadzenia samochodu na drodze pojawiają się 

czasem nagłe i niespodziewane przeszkody - stres 
powoduje mobilizację, szybsze działanie niż w warunkach 
spokojnej jazdy.

 

 

Neustres – przykład stersu 

neutralnego

     

Neustres to bodziec dla danej osoby neutralny w działaniu, 

chociaż dla innych bywa on eustresowy lub dystresowy

      

Z wieloma stresorami, z którymi stykamy się w życiu 

codziennym, radzimy sobie tak, że nie wywierają one na 
nas żadnego wpływu.

• Wysoki rachunek za ogrzewanie nie będzie stresujący dla 

dobrze zarabiającego prawnika, zaś dla ubogiej 
sprzedawczyni sytuacja ta będzie stresująca. 

 

 

Model stresu GAS Lazarusa

 

 

Objawy stresu dzielimy na:

   

Reakcje 

psychologiczne:

• lęk 
• stany depresyjne 
• smutek 
• irytacja 
• rozczarowanie życiem 

i sobą 

    

Reakcje 

    fizjologiczne:
• Wzrost aktywności 

systemu nerwowego 

• Zwiększony poziom 

adrenaliny (lub nor-

adrenaliny) we krwi, 

co powoduje palpitacje 

serca, wzrost ciśnienia 

• Bóle głowy, pleców, 

żołądka 

 

 

 

Zmiany spowodowane 

stresem:

 

    

Zmiany w 

zachowaniu:

• objadanie się 
• palenie papierosów 
• nadużywanie alkoholu 
• obgryzanie paznokci 
• zaburzenia snu 
• łatwe wpadanie w gniew 
• unikanie kontaktów z 

ludźmi 

   

Zmiany w 

   myśleniu:

• trudności z 

koncentracją 

• zapominanie 
• negatywne myślenie

 

 

 

Długotrwała ekspozycja na stres jest jedną z powszechnych 

przyczyn nerwic.

Błędne koło: powiązanie stresu i nerwicy

 

 

Jak radzić sobie ze stresem?

   

Techniki redukcji stresu można 

pogrupować w trzech kategoriach:

• Metody środowiskowe (chodzi o zredukowanie 

stresorów tkwiących w otoczeniu)

• Techniki fizjologiczne (odpowiednie, gdy czujemy 

nagły wzrost adrenaliny)

• Techniki umysłowe (odpowiednie, gdy czynniki 

psychologiczne mają znaczący wpływ na poziom 
stresu)

 

 

Metody środowiskowe:

• zredukuj wagę wydarzenia 
• zredukuj niepewności 
• posłuchaj uspokajającej cię i 

relaksującej muzyki 

 

 

 

Metody fizjologiczne:

• relaksacja mięśniowa 
• kontrolowanie oddechu 
• biofeedback 

 

 

Techniki umysłowe:

• relaksacja wyobrażeniowa 
• racjonalne, pozytywne myślenie 
• przypominanie sobie pomyślnych 

wydarzeń i osiągnięć 

• autosugestia (autohipnoza) 

 

 

Najważniejszą metodą radzenia 

sobie ze stresem jest 

profilaktyka!

•

Utrzymuj kontakt z naturą - pachnący świeżością las i śpiew ptaków może dostarczyć ci 

energii, której nie mają w sobie betonowe osiedla 

•

Miej czas właśnie dla siebie - zrób sobie przyjemność - tak jak lubisz. Wyłącz telefon, usiądź 

wygodnie w fotelu lub idź na spacer 

•

Porozmawiaj z kimś kto naprawdę ma ochotę cię wysłuchać - nie udawaj kogoś kto nie 

może się mylić ani okazywać słabości. Pozwól sobie pomóc. 

•

Stosuj techniki relaksacyjne - może to być joga, medytacja czy proste kontrolowanie 

oddechu. Sprawią, że poczujesz się wyciszony i spokojny ( ale musisz być systematyczny) 

•

Uprawiaj sport - ćwiczenia fizyczne są niewątpliwie lepszym sposobem na okiełznanie stresu 

niż obsesyjne myślenie o tym co może się wydarzyć i zamartwianie się 

•

Zdrowo się odżywiaj - pamiętaj, że istnieje związek między fizyczną i psychiczną stroną 

człowieka. Unikaj używek; papierosów, kawy, alkoholu. Przecież tylko w "zdrowym ciele - zdrowy 

duch" 

•

Rozwijaj w sobie poczucie humoru - stare przysłowie mówi, że śmiech to zdrowie. Jest w tym 

dużo racji. 

•

Naucz się lepiej gospodarować czasem - sporządzaj plan dnia, a nawet 

tygodnia, spis rzeczy, które masz do załatwienia bardzo pilnie i takich, które mogą jeszcze 

zaczekać. Zorganizuj dobrze miejsce pracy. 

•

Stawiaj sobie realistyczne cele - ustal co chcesz osiągnąć i w jakim czasie. 

Sporządź plan działań, ale nie bądź dla siebie zbyt wymagający. 

•

Nie staraj się być perfekcjonistą - każdy popełnia błędy. Nie musisz 

wszystkiego robić bezbłędnie. Bądź dla siebie tolerancyjny. 

•

Nie troszcz się o rzeczy na które nie masz wpływu -nie jesteś w stanie 

wpłynąć na pogodę, ani na zaprzestanie wojen na świecie. Pozwól by życie toczyło się samo, a ty 

koncentruj się tylko na tym nad czym masz władzę. 

 

 

 

Sytuacje traumatyczne:

• Zdefiniowanie pojęcia sytuacja 

traumatyczna jest niezwykle trudna 
ponieważ to zależy od przypadku, 
okoliczności a także osoby.

 

 

Podział sytuacji 

traumatycznych:

• klęski żywiołowe: huragany, powodzie, 

cyklony, pożary, lawiny 

• katastrofy technologiczne: wypadki 

transportu lądowego, wypadki                  
                   

   transportu lotniczego, wypadki 

transportu wodnego, wypadki nuklearne

• akty masowej przemocy: wybuchy bomb, 

akty terroryzmu, masowe samobójstwa 

 

 

Najczęstsze zmienne spowodowane 

sytuacjami traumatycznymi:

 

• konkretne zaburzenia psychiczne
• niespecyficzne poczucie dystresu
• problemy i dolegliwości zdrowotne
• chroniczne trudności życiowe 
• straty w zasobach 

psychospołecznych 

• problemy specyficzne dzieci i 

młodzieży 

 

 

Konkretne zaburzenia 

psychiczne

• Kategoria specyficznych zaburzeń 

psychicznych obejmowała symptomy 
zespołu stresu pourazowego, depresji i 
stanów lękowych. Ta grupa zmiennych 
uwzględniła także diagnozowalne 
zespoły symptomów zaburzeń 
psychicznych, takich jak: zespół stresu 
pourazowego, duża depresja, zespół 
lęku uogólnionego i zespół paniki.  

 

 

Niespecyficzne poczucie 

dystresu

   

Grupa niespecyficznych wskaźników 

poczucia dystresu została tak 
nazwana, ponieważ zawiera w sobie 
zmienne szacujące obecność 
ogólnych symptomów poczucia 
dystresu w odróżnieniu od 
diagnozowanych zespołów lękowych i 
depresji ujętych w grupie pierwszej

.

 

 

Problemy i dolegliwości 

zdrowotne

• Następna grupa zmiennych odnoszących się 

do negatywnych skutków klęsk, katastrof i 

opresji to problemy ze zdrowiem fizycznym 

ofiar. Ofiary- w porównaniu z grupami 

kontrolnymi lub normalnymi populacjami- 

częściej skarżą się na dolegliwości i 

zaburzenia fizyczne. Zaburzenia snu są 

wręcz standardową dolegliwością, 

nadzwyczaj często wspominaną przez ofiary. 

 Odnotowano również  negatywnie 

wpływające na zdrowie fizyczne zjawiska, 

takie jak: pokryzysowy wzrost konsumpcji 

alkoholu, leków, narkotyków lub papierosów. 

 

 

Straty w zasobach 

psychospołecznych

• Wśród ofiar zaobserwowano 

pokryzysowe obniżenie się ich 
poczucia spostrzeganego wsparcia 
społecznego, poczucia więzi 
społecznej, poczucia skuteczności, 
kontroli lub optymizmu. 

 

 

Chroniczne trudności 

życiowe

• Udokumentowano, że ofiary kryzysów 

częściej niż osoby nie poszkodowane 
doświadczyły różnego rodzaju negatywnych 
wydarzeń życiowych i problemów 
codziennych. Najczęściej pojawiające się w 
tej kategorii problemy to znaczny przyrost 
obowiązków w domu i w pracy, trudności 
finansowe, konflikty z innymi ludźmi i 
różnego rodzaju kłopoty związane z 
procesem powrotu do normalności.    

 

 

Problemy specyficzne dzieci i 

młodzieży

• Dość częstymi zmiennymi badanymi 

u dzieci i młodzieży które były 
ofiarami katastrof są: nadmierna 
zależność od dorosłych, częste 
napady złości, lęk przed separacją, 
zachowania agresywne, zachowania 
antyspołeczne, drobna przestępczość 
oraz inne problemy z prawem. 

 

 

Wskaźnik stopnia zaburzeń psychicznych 

i zdrowotnych ofiar sytuacji         

    Traumatycznych:

• kategoria pierwsza – „ Minimalne straty 

zdrowotne, wskazujące na niewielki 

stopień stresu traumy” 

• kategoria druga – „ Umiarkowane skutki 

zdrowotne, wskazujące na przedłużone 

doświadczenie stresu traumy” 

• kategoria trzecia – „Poważne zaburzenia, 

wskazujące na istotny stopień 

psychopatologii i dystresu”- kategoria 

czwarta – „Wysoki poziom zaburzeń”