Operacje 

otwartego 

rynku

Definicja

Operacje  otwartego  rynku 

to  cały  zespół 

transakcji  kupna    i  sprzedaży  krótkoterminowych 
papierów  wartościowych  między  bankiem  centralnym 
a bankami komercyjnymi, dokonywanymi w celu

: 

• wpływania na płynność systemu bankowego oraz jego 

zdolność do kreacji pieniądza

• pośredniego lub bezpośredniego wpływania na 

poziom krótkoterminowych stóp procentowych

• zwiększenia efektywności działania rynku pieniężnego 

•Dokonywane  są  codziennie,  a  więc  w  sposób 
ciągły. 

•Jest  to  najczęściej  stosowane,  elastyczne  oraz 
skuteczne narzędzie polityki pieniężnej.

•Charakteryzują  się  one  łagodnym  i  płynnym 
oddziaływaniem na gospodarkę. 

•Nie  można  ich  wykorzystywać  do  realizowania 
dwóch  podstawowych  celów  polityki  pieniężnej 
jednocześnie:  do  utrzymywania  rynkowych  stóp 
procentowych  na  ustabilizowanym  poziomie  i  do 
dostosowania  podaży  pieniądza  do  potrzeb 
gospodarczych  kraju.  Realizacja  jednego  z  nich 
odbywa  się  kosztem  niemożności  zrealizowania 
drugiego.

•Operacje  otwartego  rynku  służą  nie  tyle 
realizacji  długofalowej  polityki  przyrostu  podaży 
pieniądza, 

ile 

bieżącemu 

kompensowaniu 

niekorzystnych tendencji na rynku pieniężnym

•Instrument 

ten 

ma 

bezpośredni, 

łatwo 

przewidywalny  wpływ  na  płynność  sektora 
bankowego.

•Decyzje  o  podjęciu  transakcji  otwartego  rynku 
mogą  być  podejmowane  przez  bank  centralny 
szybko, bez czasochłonnej procedury prawnej

•Operacje 

otwartego 

rynku 

kształtują 

oczekiwania 

uczestników 

krótkoterminowych 

transakcji finansowych odnośnie do zamierzonych 
kierunków polityki pieniężnej  banku centralnego

W 2002 r. wprowadzono podział operacji otwartego rynku  ze 
względu  na  cel  podejmowania  przez  bank  centralny  działań 
ingerujących w stan płynności sektora bankowego. 

Wyróżnia się 3 typy operacji otwartego rynku: 

•podstawowe  –  emisja  regularna  (raz  w  tygodniu)  28-
dniowych bonów pieniężnych NBP;

•dostrajające – operacje doraźne dla łagodzenia znacznych 
wahań płynności, które polegają na:
-  ograniczeniu  płynności  poprzez  emisje  bonów  pieniężnych 
NBP z terminem zapadalności od 1-7 dni,
-  wspomaganiu  płynności  poprzez  zakup  od  banków 
skarbowych papierów wartościowych na okres od 1-7 dni,
  -  uzupełnianiu  płynności  banków  poprzez  przedterminowy 
wykup bonów pieniężnych NBP;

•strukturalne  –  operacje  trwałego  obniżenia  płynności 
banków poprze bezwarunkową sprzedaż przez NBP obligacji 
skarbowych.

Operacje repo (operacje warunkowego zakupu) – bank 
centralny kupuje bony skarbowe od banków 
komercyjnych, te z kolei zobowiązują się do ich 
ponownego nabycia w określonym terminie po określonej 
cenie. 

Operacje reverse repo (operacje warunkowej 
sprzedaży)– uzupełnienie niedoboru płynnych funduszy 
przez sprzedaż ze swego portfela bonów skarbowych 
bankowi centralnemu przez banki komercyjne. 

Bank centralny w ramach operacji otwartego rynku stosuje 
transakcje bezwarunkowe i warunkowe, zwane też 
pokrytymi

Transakcje bezwarunkowe polegają bądź na 
nieuwarunkowanych zakupach bądź na 
nieuwarunkowanej sprzedaży krótkoterminowych 
papierów wartościowych. Realizacja tych transakcji nie 
wiąże się z żadnymi dodatkowymi klauzulami, mają one 
charakter transakcji natychmiastowych. 

Wśród transakcji warunkowych wyróżniamy:

•Bank  centralny  sprzedaje  weksle  bankom  z 
równoczesnym  zawarciem  umowy  ich  odkupu  w 
określonym  terminie  w  przyszłości  po  z  góry 
określonej cenie. 

•Sprzedaż  bonów  bankom  komercyjnym  jest 
formą  lokaty  nadwyżek  pieniężnych.  Dlatego 
nazywane są lokatą aukcyjną

•Z  punktu  widzenia  celu  polityki  pieniężnej 
operacje  otwartego  rynku  mogą  mieć  charakter 
dynamiczny lub defensywny.

•  Dynamiczny  charakter  przejawia  się  wówczas 
gdy  służą  zmianie  płynnych  rezerw  pieniężnych 
banków, 

•Defensywny  gdy  służą  niwelacji  wahań  rezerw 
pieniężnych

Bank  centralny  może  zdecydować  się  na 
realizację  jednego  z  dwóch  podstawowych 
celów polityki pieniężnej:

•Po  pierwsze  może  dążyć  do  stabilizacji 
rynkowej stopy procentowej

•Po drugie może dążyć do kształtowania 
podaży 

pieniądza 

w 

określonych 

granicach

Realizacja  obu  celów  na  raz  za  pomocą 
operacji otwartego rynku nie jest możliwa, są 
to bowiem cele sprzeczne. 

• 

Niepożądane  zmiany  stopy  procentowej  w 

transakcjach  otwartego  rynku  przenoszą  się  na 
stopy  procentowe  stosowane  przez  banki 
komercyjne w transakcjach z przedsiębiorstwami 
 i ludnością

•Jeżeli  BC  chce  utrzymać  stopę  procentową  na 
pożądanym  poziomie  to  musi  zwracać  uwagę  na 
ceny  kupowanych                        i  sprzedawanych 
weksli.  Spadek  ceny  weksla  oznacza  bowiem 
wzrost  jego  oprocentowania,  a  właśnie  tego 
efektu bank chce uniknąć

•Utrzymywanie  rynkowej  stopy  procentowej  na 
pożądanym  poziomie  wymaga,  aby  BC  skupował 
lub sprzedawał weksle w takiej ilości, jaka okaże 
się z tego punktu widzenia niezbędna

• 

Kształtując 

poziom 

rynkowych 

stóp 

procentowych, 

BC 

oddziałuje 

na 

międzynarodowe  ruchy  kapitałów.  Jest  to 
uboczny, ujemny efekt operacji otwartego rynku. 
Tak jak przy stopie kredytów refinansowych, cel 
zewnętrzny,  jakim  jest  równowaga  bilansu 
płatniczego,  i  cel  wewnętrzny,  jakim  jest 
kontrola  podaży  pieniądza  i  stabilizacja  cen  -   
mogą stać       w sprzeczności

•Polityka 

otwartego 

rynku 

uważana 

za 

najskuteczniejszy  instrument  polityki  pieniężnej 
w  krajach  o  rozwiniętych  rynkach  finansowych, 
zwłaszcza  w  tych,  w  których  szeroko  jest 
rozbudowany  obrót  skarbowymi  papierami 
wartościowymi

Centralny bank państwa- Narodowy Bank 

Polski 

NBP prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, 
prowadzi  rachunki  bankowe  rządu  i  centralnych 
instytucji  państwowych,  państwowych  funduszy 
celowych  i  państwowych  jednostek  budżetowych 
oraz realizuje ich zlecenia płatnicze.

Bank centralny i jego funkcje

Bank centralny jest to bank państwowy, który 
spełnia równocześnie funkcje:
- banku emisyjnego,
- banku banków,
- banku gospodarki narodowej i banku państwa

Najbardziej  istotne  dla  banku  centralnego  jest 
spełnianie  funkcji  banku  gospodarki  narodowej.  W 
tym charakterze jest on z jednej strony regulatorem 
całego  obiegu  pieniężnego  wewnątrz  kraju  oraz 
równowagi  bilansu  płatniczego,  a  z  drugiej  strony  – 
bankierem  państwa  w  zakresie  udzielania  kredytów 
dla rządu, obsługi długu państwowego oraz kasowej 
obsługi budżetu.
Obowiązkiem  banku  centralnego  jest  dbanie  o 
stabilność  waluty  narodowej,  a  także  takie 
oddziaływanie  na  gospodarkę  narodową,  żeby 
następował  jej  stały  rozwój,  wzrost  dochody 
narodowego oraz spadek bezrobocia

Jako bank banków, bank centralny jest bankiem 
rezerwowym dla banków  komercyjnych

Bank banków spełnia następujące funkcje:

- reguluje cyrkulację emitowanego pieniądza 
(gotówkowego i żyrowego);

- reguluje wielkość pieniądza bankowego tworzonego 
przez banki operacyjne,

- reguluje płynność całego systemu bankowego,

- kształtuje potencjał kredytowy banków operacyjnych 
po przez odpowiednie instrumenty pieniężne

Bank centralny dokonuje operacji na otwartym 
rynku, gdy:

-ściąga z rynku nadmiar pieniądza gotówkowego, 
czyli obniża poziom płynności zasobów pieniężnych 
posiadanych przez ludność, poprzez zmianę waloru 
mniej płynnego na bardziej płynny i zatrzymanie go 
poza rynkiem,

-wpływa na podniesienie stopy procentowej 
poprzez zmniejszenie podaży wolnych środków na 
rynku i poprzez zmuszanie banków komercyjnych 
do konkurowania oprocentowaniem depozytów z 
dochodem, przynoszonym przez bony skarbowe 
sprzedawane przez bank centralny,

-gromadzi środki dla potrzeb budżetu państwa – na 
zlecenie rządu.

•Emitowane są przez Ministerstwo Finansów

•Agentem emisji jest Narodowy Bank Polski

•Bony  skarbowe  są  instrumentem  dyskontowym, 
Ministerstwo  Finansów  sprzedaje  je  po  cenie 
rynkowej, niższej od nominalnej

•Od  roku  1995  bony  skarbowe  mają  w  Polsce  postać 
zdematerializowaną, 

są 

jedynie 

zapisem 

komputerowym  w  Centralnym  Rejestrze  Bonów 
Skarbowych prowadzonym przez NBP

•Sprzedaż  weksli  skarbowych  na  rynku  pierwotnym 
odbywa 

się 

na 

zasadzie 

przetargu, 

którego 

uczestnikami  mogą  być  jedynie  tzw.  dealerzy  rynku 
pierwotnego,  którymi  są  banki  komercyjne  oraz  duże 
przedsiębiorstwa.  Status  uczestników  przetargów 
przysługuje  wyłącznie  instytucjom  posiadającym 
rachunek w NBP

Bony skarbowe

Obrót  bonami  skarbowymi  dokonuje  się  także  na 
rynku  wtórnym  gdzie  przedsiębiorstwa,  osoby 
fizyczne, banki komercyjne, nie bankowe instytucje 
finansowe  i  cudzoziemcy  mogą  nabywać  lub 
sprzedawać  omawiane  walory  w  celu  regulowania 
swojej  płynności.  Uczestnikiem  tego  rynku  jest  też 
bank centralny

)

1

100

360

/(









n

r

N

P

N - wartość nominalna 
P - wartość rynkowa 
r - stopa oprocentowania bonu
n - liczba dni od momentu zakupu bonu do 
dnia wykupu

Bony pieniężne 

•Bony  pieniężne,  są  to,  podobnie  jak  w  przypadku 
bonów  skarbowych,  dyskontowe  papiery  dłużne, 
emitowane  jednakże  przez  Narodowy  Bank  Polski,  o 
nominale  10.000  PLN  i  określonym  terminie  wykupu 
wynoszącym od 1 do 364 dni

•Bony  te  są  sprzedawane  na  przetargach,  które 
początkowo odbywały się regularnie co tydzień, jednak 
ze względu na cel emisji aktualnie organizowane są one 
w  zależności  od  potrzeb  i  oceny  sytuacji  na  rynku 
pieniężnym

•Bony  pieniężne  mogą  nabyć  osoby  które  dysponują 
kwotą 10 000 zł 

•Nabywca bonu może go przetrzymać do dnia wykupu 
albo  odsprzedać  innemu  inwestorowi  na  rynku 
wtórnym

•NBP oferuje bony pieniężne o terminach 
zapadalności 1, 7, 14, 28, 91, 182 i 273 dni; obecnie 
jednak sprzedaje tylko 14-dniowe bony pieniężne.

•Nominały bonów pieniężnych pokrywają się z 
nominałami bonów skarbowych (10 tys., 100 tys., 
1mln PLN)

•Mechanizm przebiegu przetargów jest taki sam jak 
w wypadku walorów skarbowych. Tutaj jednak to 
bank centralny podejmuje decyzje o rozmiarach 
podaży, strukturze emisji i oprocentowaniu bonów 
pieniężnych

•W Polsce NBP sprzedaje sektorowi bankowemu 
bony  pieniężne  (skarbowe)  według  stopy 
procentowej  wyższej  o  0,09-0,10%  od  tzw.  stopy 
referencyjnej. 

•Stopa  referencyjna  z  kolei  jest  to  stopa 
wyznaczana  przez  Radę  Polityki  Pieniężnej, 
poniżej  której  nie  może  spaść  oprocentowanie 
wkładów na międzybankowym rynku pieniężnym. 
Stopa  referencyjna  jest  pewną  dolną  granicą 
oprocentowania rynkowego. 

•Właśnie  oprocentowanie  bonów  pieniężnych 
wyższe o 0,09-0,10% powyżej stopy referencyjnej 
gwarantuje,  że  dochodowość  lokat  na  rynku 
transakcji  międzybankowych  nie  przebije  tej 
dolnej granicy.

•Bank  centralny,  płacąc  za  nabyte  weksle  skarbowe, 
emituje 

własny 

pieniądz, 

tzw. 

pieniądz 

banku 

centralnego. 

•Konsekwencją wzrostu płynności banków komercyjnych 
jest przyrost kredytów w gospodarce. 

•Powstają  nowe  wkłady  bankowe,  wzrasta  emisja 
pieniądza tworzonego z kolei przez banki komercyjne i w 
rezultacie powiększa się cala podaż. 

•Sprzyja  to  rozszerzeniu  inwestycji  przedsiębiorstw, 
konsumpcji ludności i ogólnemu ożywieniu gospodarki. 

•Jest dokładnie odwrotnie, gdy bank centralny sprzedaje 
bankom  komercyjnym  np.  weksle  (bony)  skarbowe  czy 
bony  pieniężne.  Następuje  wówczas  spadek  płynnych 
rezerw  tych  drugich,  a  wskutek  działania  mnożnika 
pieniężnego-ogólny spadek podaży pieniądza.

Bibliografia

Krzyżkiewicz  Z., Podręcznik do nauki bankowości, Zarządzanie i 

Finanse, Warszawa 2002, s. 213

pod red. W.L. Jaworskiego i Z. Zawadzkiej, 
Bankowość. Podręcznik akademicki, Warszawa 2008

Ostaszewski J., Finanse, Difin, Warszawa 2007