LEKI UKŁADU       
WEGETATYWNEGO 
dr n med. Anna Bielecka

           UKŁAD NERWOWY WEGETATYWNY      
                           (AUTONOMICZNY) 

        Zawiaduje funkcją narządów wewnętrznych  (minimalna praca serca, 

płuc, nerek)

 W przeciwieństwie do układu somatycznego,  powoduje reakcje niezależne 

od naszej woli (ruchy perystaltyczne jelit, wydzielanie soku żołądkowego), 
utrzymuje homeostazę organizmu (temperaturę, nawodnienie, glikemię)

  Ze względu na funkcje dzielimy go na : część pobudzającą –współczulną- 

(sympatyczną) ADRENERGICZNĄ i hamującą –przywspółczulną-
parasympatyczną- CHoLINERGICZNĄ

UKŁAD ADRENERGICZNY 

- dominuje podczas wzmożonej 

aktywności psychofizycznej    (neuroprzekażnik – adrenalina)

UKŁAD CHOLINERGICZNY – 

aktywny w czasie snu, 

odpoczynku, trawienia  (neuroprzekażnik- acetylocholina = 
cholina+acetylokoenzym A pod wpływem acetylocholinesterazy)

 -----lityk- lek znoszący objawy pobudzenia układu
------mimetyk- lek pobudzające układ 
Punktem uchwytu działania większości leków jest receptor 

muskarynowy (M)-znajdujący się w pozazwojowych neuronach 
cholinergicznych większości tkanek i narządów. Podtyp M1 znajduje 
się w komórkach okładzinowych żołądka oraz w mózgu. Typ M2 
zlokalizowany jest w sercu, oskrzelach, jelitach i mózgu.

UKŁAD 
CHOLINERGICZNY
      
(przywspółczulny)

            OBJAWY  POBUDZENIA:

-     Bradykardia, hipotensja, rozszerzenie obwodowych 

naczyń krwionośnych

- Skurcz mięśniówki gładkiej oskrzeli, moczowodów, 

pęcherza moczowego

- Zwiększenie wydzielania soku trzustkowego, 

perystaltyki jelitowej 

- Zwiększenie wydzielania śluzu w drzewie 

oskrzelowym

- Zwężanie źrenicy (leki – miotyki), spadek ciśnienia 

płynu śródgałkowego 

 

• CHOLINOMIMETYKI

Wskazania do zastosowania: jaskra (w celu 

przerwania napadu), zaparcia (w wyniku terapii 
opioidowej ), niedrożność przewodu pokarmowego

Działania niepożądane: zaburzenia widzenia, 

duszność, ślinotok, bradykardia, drgawki, bóle 
brzucha, wymioty, biegunki;

Przeciwskazania: astma, ostre zapalenie tęczówki, 

uszkodzenie rogówki, zaparcia, świeży zawał, 
niedrożność jelit,  zapalenie otrzewnej, padaczka, 
choroba Parkinsona

CHOLINOMIMETYKI

• 1. ESTRY ACETYLOCHOLINY : 

Betanechol, Karbachol

• 2 ALKALOIDY CHOLINOMIMETYCZNE: 

Pilokarpina 

(lek I pomocy w leczeniu jaskry)

• 3. INHIBITORY 

ACETYLOCHOLINESTERAZY (AChE) : 
fizostygmina (jako antidotum w 
zatruciach środkami zwiotczającymi), 
neostygmina, pirydostygmina

• 4. REAKTYWATORY  

ACETYLOCHOLINESTERAZY  - w 
zatruciach związkami 
fosfoorganicznymi (obidoksym)

Działania niepożądane 

inhibitorów cholinestereazy 

-biegunka
-kurcze mięśniowe
-nudności, zmęczenie
-wymioty
-bezsenność
-bóle głowy
-objawy przeziębienia
-zasłabniecia 

Przedawkowanie może 

doprowadzić do 

przełomu 

cholinergicznego z 

nudnościami, 

wymiotami, 

ślinotokiem, potami, 

zaburzeniami 

oddychania, zapaścią, 

drgawkami 

• Betanechol- 

działa podobnie jak acetylocholina (głównie 

miotyk), choć jego działanie jest dłuższe gdyż w organizmie ulega 
powolnemu rozkładowi. Zalecany w przypadku pooperacyjnej atonii 
jelit i pęcherza. Przeciwwsakazany w chrobie Parkinsona, dusznicy 
bolesnej, astmy oskrzelowej, nadczynności tarczycy, owrzodzeń 
peptycznych, hiperaktywnej mięśniówki pęcherza moczowego. 

• Karbachol

 i pilokarpina, stosowane są miejscowo jako leki 

przeciwko jaskrze. Pilokarpina, dodatkowo do zwiększania 
wydzielania sliny i łez.

• Pośrednie parasympatykomimetyki 
-fizostygmina-znajduje zastosowanie jako antidotum w zatruciach 

związkami o działaniu parasympatykolitycznym. W przypadku zbyt 
szybko wykonanej iniekcji, ze względu na dobra przenikalność do 
OUN może dojść do napadów drgawkowych.

Fizostygmina, neostygmina, 
pirydostygmina, rivastygmina, 
donepezil, edrofonium, demekarium
Reaktywatory acetylocholinesterazy (w 
zatruciach ACHE inhibitorami )-
obidoksym, pralidoksym

 Leki ganglioplegiczne (blokery zwojów 

autonomicznych)

Mekamylamina, trimetafan

Zastosowanie:
Ostry obrzęk płuc, kontrola krwawienia podczas 
zabiegu, przełom nadciśnieniowy, ostry 
rozwarstwiający tętniak aorty

• Bromek neostygminy- 

nie przenika prze 

BBB, wskazany do zastosowania w przypadku 
atoni jelit i pęcherza moczowego, jaskrze i 
miastenii. Służy także do znoszenia działania 
stabilizujących środków zwiotczających mięśnie.

• Bromek pirydostygminy - 

słabszy aniżeli 

neostygmina, wyróżnia się równomiernym 
ujawnianiem efektów działania, dłuższym czasem 
działania i szerszym zakresem terapeutycznym

                         CHOLINOLITYKI

• WSKAZANIA: 

stany spastyczne przewodu pokarmowego , 

kolka nerkowa, zespół bolesnego miesiączkowania, astma, bloki 
przewodzenia, zagrożeniu życia, refluks, kolka  jelitowa, choroba 
lokomocyjna, 

 DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE: 

zaburzenia widzenia, wzrost 

ciśnienia śródgałkowego, zaczerwienienie skóry, hipertermia, 
tachykardia, zawroty głowy, pobudzenie psychoruchowe, zaburzenia 
połykania, trudności w oddawaniu moczu

PRZECIWSKAZANIA:  

jaskra, zaburzenia rytmu serca, 

niedrożność przewodu pokarmowego, atonia pęcherza moczowego

NIE PROWADZIC POJAZDÓW MECHANICZNYCH PO ZASTOSOWANIU 

CHOLINOLITYKÓW

                   LEKI

• Atropina (Atropina sulfuricum), 

Spasticol, Homatropina (rozszerza 
zrenice), Bromowodorek hioscyny 
(do znieczuleń ogólnych), 
Butylobromek hioscyny, 
Oksyfenonium, Adyfenina 
(działanie spazmolityczne na 
mięśniówkę gładką), Ipratropium 
(stosowany w dychawicy 
oskrzelowej)

• BEZPOŚREDNIE SYMPATYKOLITYKI,
                  alkaloidy beladonny- 

atropina-dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego, szybko 

ulega rozmieszczeniu po całym organizmie, stosowany przeciwko 
kolkom przewodu pokarmowego oraz dróg żółciowych i 
moczowych

• Zatrucia atropiną (po spożyciu pokrzyku wilczej jagody) lub 

nasion bielunia dziędzierzawy – rzadko po zażyciu leków 
zawierających atropinę (np. kropli do oczu).

• Objawy zatrucia to: zaczerwienienie twarzy, suchość śluzówek, 

trudności w połykaniu,  przyspieszona akcja serca i bardzo 
szeroko otwarte zrenice 

• TERAPIA składa się z zastosowania preparatów zapobiegających 

wchłanianiu oraz obniżających ciepłotę ciała

• Skopolamina- 

w odróżnieniu od atropiny 

wykazuje ośrodkowe działanie hamujące. W celach 
terapeutycznych stosowana jest w kroplach do oczu 
jak również pod postacią przezskórnych systemów 
terapeutycznych jako preparat przeciwwymiotny w 
przebiegu kinetoz, tj choroby lokomocyjnej.

ZATRUCIA: objawiają się głębokim zaburzeniem 

świadomości. Śmierć następuje w wyniku porażenia 
oddechu, terapia podobna do tej po zatruciu 
atropiną. 

• Czwartorzędowe parasympatykolityki- 

Bromek ipratropium, bromek tiotropium 
Stosowane w przebiegu obturacyjnej choroby płuc, zwłaszcza 

POCHP oraz w przypadku bradyarytmii

Chlorek trospium
W leczeniue nietrzymania moczu wywołanego nagłym parciem i 

odruchowego nietrzymania moczu z nadaktywnością mięśnia 
wypieracza moczu

Bromek glikopyronium
Stosowany w anestezjologii do zmniejszania wydzielania śliny, 

sekrecji śluzu w układzie oskrzelowym oraz do zablokowania 
sercowych odruchów ze strony nerwu błędnego i związanej z 
nimi bradyarytmii przy wprowadzaniu do znieczulenia ogólnego

• Trzeciorzędowe parasympatykolityki

Pirenzepina-  antagonista działający głównie na receptory 

muskarynowe typu M1- jako lek w terapii choroby 
wrzodowej

1.Muskulotropowe i 2.neurotropowo muskulotropowe leki 

spazmolityczne

1.Papaweryna- alkaloid opioidowy (w 1% występuje w 

opium), prowadzi do zwiotczenia mięśni gładkich . Jej 
zastosowanie jest w tej chwili przestarzałe

2.Danaweryna, oksybutynina, propiweryna, mebeweryna- w 

znoszeniu skurczów przewodu pokarmowego i dróg 
moczowo płciowych, w zespole jelita drażliwego