Ograniczone prawa

rzeczowe

Iura in re aliena

Co to jest ograniczone

prawo

rzeczowe?



Prawo do określonego korzystania z

cudzej rzeczy



Chronione wobec wszystkich

(skuteczne

erga omnes

) z właścicielem

rzeczy włącznie

Rodzaje ograniczonych praw

rzeczowych



Servitutes



Pignus



Emphyteusis



Superficies

Służebności gruntowe



Przywiązane do gruntu

niezależnie od

zmiany właściciela

rzeczy obciążonej lub

władnącej (!!!)



przyczyniać się do polepszenia

korzystania

z gruntu

lub

budowli



Ze względu na cel:



Służebności gruntów wiejskich



Służebności gruntów miejskich

Grunt
władnący

Grunt
służebny

Założenia:

•Istnienie 2 gruntów
(najlepiej sąsiednich)

•Służebność na gruncie
służebnym zwiększa
użyteczność gruntu
władnącego

Np. prawo przechodu

Służebności gruntów wiejskich



Prawo przejścia, przejazdu, i obu naraz –

iter,

actus

via

(dziś: służebność drogi koniecznej)



Woda: poprowadzenie wody przez cudzy

grunt (

aque ductus

)

, p

rawo czerpania wody

(

aquae haustus

)



Bydło: prawo wypasu (

ius pascendi

dopuszczenia do wody na cudzym

gruncie



Wydobycie: wypalanie wapna, kopanie piasku

Służebności gruntów miejskich



Oparcie budynku o ścianę sąsiada (

servitus

oneris farendi

)



Wpuszczenie belki w dom sąsiedni (

servitus

tigni immittendi

)



Ograniczenie wysokości budynku (

servitus

altius non tollendi

)



Prawo odprowadzenia deszczówki na cudzy

grunt („prawo ścieków i okapu”)

Służebności osobiste

Charakter alimentacyjny



Służą konkretnej osobie



Przez określony czas – najdalej do śmierci

uprawnionego (!!!)



Niezbywalne i niedziedziczne

Rodzaje:



Ususfructus

usus

(

prawo

klasyczne)



Operae servorum vel animalium, habitatio

Ususfructus

- użytkowanie



Paulus D. 7.1.1.

„Użytkowanie to p

rawo korzystania z cudzej

rzeczy z prawem pobierania pożytków

[…]”

Ale



Korzystanie z rzeczy nie może powodować

naruszenia substancji (istoty) rzeczy



Pożytki:

może pobierać tylko te z nich, które

wynikają z normalnego korzystania z rzeczy



„

nadwyżki” (legaty, spadki, darowizny,

znaleziony skarb i dziecko niewolnicy) zawsze

pozostają własnością właściciela rzeczy

Ususfructus

- użytkowanie



Przedmiot

: rzecz niezużywalna

(!!!)



Od I w. p.n.e. –

cały majątek [wówczas

cautio

usufructuaria –

określająca

zasady

zwrotu

]

lub zbiory

rzeczy



okresie późnoklasycznym: rzeczy zużywalne

(

quasi ususfructus

)



Prawo niezbywalne



Ale można

odstąpić jego wykonywanie



Wykonujący może zastępować użytkownika do wygaśnięcia

jego uprawnień

(czyli najpóźniej do śmierci)



UWAGA: Użytkownik był tylko detentorem i nie miał

ochrony interdyktalnej

Usus

- używanie



Prawo korzystania z rzeczy z prawem

pobierania pobierania pożytków

własne potrzeby



e same cechy

co użytkowanie, ale:



Bez możliwości odstąpienia

jego

wykonywania innej osobie do

pobierania

pożytków



Charakter silnie alimentacyjny

Zasady dotyczące

służebności

►

Służebność nie może polegać na działaniu

(

servitus in faciendo consistere nequit

)

►

Służebność należy wykonywać oględnie

(

servitutibus civiliter utendum est

)

►

Nie ma służebności na własnej rzeczy

(

nulli

res sua servit

)

►

Nie ma służebności na służebności

(

servitus

servitutis esse non potest

)

►

Służebność musi przynosić gruntowi

władnącemu trwałe korzyści

►

Służebności gruntowe powinny być

ustanawiane na gruntach sąsiednich

Ustanowienie służebności



ZNAĆ !!!

Konstytutywny sposób

nabycia

prawa

– powstaje prawo, które nie istniało

wcześniej

(wyodrębniamy określone węższe prawo

z prawa własności)



Przeciwieństwo

nabycia translatywnego

(gdy prawo przechodzi niezmienione co do swojej

treści i zakresu ze zbywcy na nabywcę)



W drodze

in iure cessio

, mancypacji (tylko

służebności

gruntów wiejskich

), legatu

windykacyjnego



Adiudicatio

(

przysądzenie przez sędziego

)



Zasiedzenie: służebności

można zasiedzieć

lex

Scribonia

(

ok.

50 p.n.e.) i potem

od czasów

Justyniana

Wygaśnięcie służebności



Zniszczenie rzeczy obciążonej



Utrata przez rzecz cech umożliwiających

wykonywanie służebności



Odpadnięcie użyteczności dla gruntu



Zlanie

się

z prawem

własności (

confusio

)



Zrzeczenie się



Non usus

(

nie wykonywanie -

2 lata)



Śmierć uprawnionego w przypadku

służebności osobistych

Ochrona

służebności



Vindicatio servitutis

actio confessoria



Skarga

skuteczna

erga omnes

- przeciwko

każdemu naruszającemu prawa

uprawnionego (w tym przeciwko

właścicielowi rzeczy służebnej)



Formułka



Sędzią niech będzie Titius



Jeśli się okaże, że powodowi przysługuje prawo

użytkowania tego gruntu, o który toczy się spór



i jeśli pozwany nie zwróci rzeczy na żądanie sędziego,



ile ta rzecz będzie warta, taką sumę zasądź sędzio od

pozwanego na rzecz powoda. Jeśli się nie okaże uwolnij

astaw



Cechy charakterystyczne



Zabezpieczenie rzeczowe: dłużnik gwarantuje

wierzycielowi prawo do rzeczy w celu

zabezpieczenia realizacji swego długu



Zasada

akcesoryjn

ości zastawu

istnieje tak

długo, jak długo istnieje wierzytelność, którą

zabezpiecza



yjątek:

pignus Gordianum

ZNAĆ !!!



Zasada niepodzielności zastawu

: zastaw

zabezpiecza

całą

wierzytelność. Spłata części

długu nie uprawnia do odebrania części zastawu

(

indivisa est pignoris causa

)

Zastaw

rodzaje



Fiducia cum creditore contracta

–

fiducjarne

przeniesienie własności

przedmiotu zastawu z zastrzeżeniem

zwrotu



Pignus

–

przeniesienie

posiadania

naturalnego

(detencja) przedmiotu

zastawu



Hypotheca

- zastaw umowny (bez

przenoszenia ani własności ani detencji)

ZNAĆ I ROZUMIEĆ !!!

Fiducia cum creditore contracta



Przeniesienie

własności

kwirytarnej

rzeczy na wierzyciela przez mancypację z

dodaniem

pactum

fiduciae



Czynność abstrakcyjna i nieakcesoryjna



Gdy wierzyciel nie chciał przenieść zwrotnie

prawa



Actio fiduciae directa



Usureceptio fiduciae causa

(ułatwione

zasiedzenie własnej rzeczy oddanej w

zastaw – bez tytułu i dobrej wiary)

Wierzyciel

Dłużnik

Res (własność)

Zabezpieczana wierzytelność

Obowiązki
(Tylko na podstawie
pactum) Zwrot rzeczy po
spłacie długu

W razie zasądzenia z actio
fiduciae directa na
wierzyciela spadała
infamia

Pactum
fiduciae

Bez prawa odebrania rzeczy
przed spłatą długu (inaczej
furtum rei suae – „kradzież
rzeczy własnej”)

Po spłacie długu, jeśli
wierzyciel nie remancypował
rzeczy:

Usureceptio fiduciae
causa - zasiedzenie
rzeczy oddanej fiducjalnie
w zastaw

FIDUCIA CUM CREDITORE CONTRACTA

Actio fiduciae directa

Pignus

–

zastaw ręczny



Na wierzyciela przenosi się

tylko

detencję

rzeczy



Własność i

possessio

pozostaje przy zastawcy



Zastaw

ręczny wprowadzony został

facto

przez

prawo pretorskie

Pignus

- sposób

ustanowienia



Umowa -

ontrakt realny

(również zwany

pignus



- co poznamy na prawie zobowiązań)



Wydanie

rzeczy powoduje powstanie

zobowiązania z

pignus



Orzeczenie sądowe (

pignus iudiciale

)



Z mocy ustawy (

pignus tacite

contractum

)



Wydzierżawiający na owocach dzierżawcy



Wynajmujący mieszkanie na rzeczach

wniesionych do lokalu



Pupil na majątku tutora

Przedmiot zastawu



Rzecz w obrocie

(

Gaius D. 20.1.9: „T

o, co może być sprzedane,

może być

też

zastawione

”

)



Rzecz własna lub cudza (za zgodą

właściciela)



Ruchomości i nieruchomości



Prawa (

pignus nominis

)



Cały majątek (

tzw. hipoteka

generalna)



Prawo zastawu (podzastaw =

subpignus

)

Wierzyciel
(zastawnik)

Dłużnik
(zastawca)

Res (detentio)

Zabezpieczana wierzytelność

Porozumienie tworzące kontrakt realny
pignus

Obowiązki

•Zwrot rzeczy po spłacie
długu

•Obowiązek szczególnego
strzeżenia rzeczy
(custodia)
[odpowiada nawet w
wypadku kradzieży rzeczy]
–

prawo wytoczenia actio
furti w zastępstwie
właściciela

Ochrona interdyktalna

(głównie interdykty

recuperandae

poss.)

•Bez prawa używania
rzeczy (furtum usus)

Uprawnienia zastawnika

•Prawo do zwrotu nakładów koniecznych (ius
retentionis)

•Dochodzone przez actio pigneraticia contraria

•Realizacja zastawu (podstawowe
uprawnienie)



Ius distrahendi

– prawo sprzedania rzeczy

zastawionej i zaspokojenia się z uzyskanej sumy.
Zwrot nadwyżki - hyperocha

ZNAĆ !!!

Początkowo na podstawie pactum de

vendendo,

potem (Iulian): essentiale negotii zastawu



Lex commissoria

– klauzula przepadku

ZNAĆ !!!



Pactum antichreticum

(zastaw

antychretyczny) – możliwość pobierania pożytków
z przedmiotu zastawu na poczet spłaty długu

ZNAĆ !!!

A. pigneraticia contraria

A. pigneraticia
directa

Bez prawa odebrania
rzeczy przed spłatą
długu (furtum rei
suae)

PIGNUS (pignus datum)

Hipoteka



Zastaw umowny bez wydania przedmiotu

zastawu



Brak jawności hipoteki



W razie braku spłaty długu wierzyciel miał

prawo do zaspokojenia się z przedmiotu

hipoteki (

ius distrahendi

)



Wierzyciel mógł żądać za pomocą skargi

actio Serviana

od każdego władającego

rzeczą wydania mu jej, a na podstawie

interdictum Salvianum

mógł wejść w

posiadanie rzeczy, jeśli ta znajdowała się u

dłużnika

Wierzyciel
hipoteczny

Dłużnik

Umow
a

Uprawnienia

•Ius distrahendi - prawo
zaspokojenia się z
przedmiotu hipoteki

Prawo wejścia w
posiadanie rzeczy:
interdictum Salvianum

•Skargi przeciw KAŻDEMU
o wydanie rzeczy

•

Actio Serviana

i skargi

zbliżone (actio Serviana
utilis, actio quasi-Serviana,
vindicatio pignoris, actio
pigneraticia in rem)

Obowiązki i uprawnienia
dłużnika

•Zwrot długu

•Możliwość swobodnego
korzystania z rzeczy i
rozporządzania nią

•Możliwość oddania rzeczy
w podzastaw

A. pigneraticia contraria

A. pigneraticia
directa

Zabezpieczana wierzytelność

HIPOTEKA= pignus conventum

Brak wydania rzeczy!

Możliwe również dołączenie Lex commissoria

Wielość wierzycieli

►

Problem pojawił się w

okresie klasycznym, wraz z

pojawieniem się zastawu bez

dzierżenia

(

hypotheca

)

►

Brak jawności zastawu stwarzał problemy

zwłaszcza w wypadku ustanowienia hipoteki

generalnej

►

Gdy prawo zastawu ustanowione jednocześnie –

lepsze prawo ma ten

kto posiada (

melior est

conditio possidentis

)

►

Gdy

prawa zastawu ustanowione

w różnej

kolejności:

realizuje najpierw zastaw ta osoba,

czyje prawo pierwsze zostało ustanowione

prior

tempore potior iure

►

UWAGA na

ius offerendi et succedendi

(prawo „odkupienia” miejsca osób lepiej

uprawnionych)

►

Istniały także zastawy uprzywilejowane (np.

Skarbu Państwa lub hipoteka generalna żony na

majątku męża)

Kiedy zastaw wygasa?



Wygaśnięcie wierzytelności

głównej

(np.

wskutek spłacenia

całego długu

)



Wyjątek:

pignus Gordianum



Zaspokojenie wierzyciela z przedmiotu

zastawu



Zlanie się zastawu z prawem własności

(np. nabycie rzeczy na własność przez zastawnika)



Zniszczenie przedmiotu zastawu



Zrzeczenie się praw przez zastawnika



Od Justyniana przedawnienie

(10 lub 20 lat)

Emfiteuza



Dziedziczne i zbywalne uprawnienie do

eksploatacji cudzego gruntu z

obowiązkiem

płacenia

rocznego

czynszu



Najszersze prawo na rzeczy cudzej,

ostatecznie wyodrębnione jako prawo

rzeczowe

sui generis

w 480

n.e.

(różne od zwykłej dzierżawy, która była

rodzajem najmu rzeczy –

locatio conductio

rei

)



W średniowieczu punkt wyjścia dla koncepcji

własności podzielonej (

dominium directum

dominium utile

)

Emfiteuza

– zakres uprawnień



Emfiteuta był uprawniony do:



Używania nieruchomości,



Pobierania pożytków,



Ulepszania i zmiany przeznaczenia gruntu,



Obciążenia gruntu,



Zbywania go zarówno

inter vivos

jak i

mortis

causa



Przysługiwały mu interdykty

posesoryjne i skargi petytoryjne

Emfiteuza

– zakres

obowiązków



Na emfiteucie spoczywał

obowiązek:



płacenia rocznie czynszu



zawiadamiania właściciela o zamiarze

zbycia gruntu (ten miał prawo pierwokupu

lub udział 2% ze sprzedaży, jeśli się na nią

zgodził)



Emfiteuza wygasała jeżeli

emfiteuta nie płacił czynszu przez

minimum 3 lata

lub nie

utrzymywał majątku w należytym

stanie

Superficies



„

Prawo powierzchni”



Prawo

dziedziczne i zbywalne do

zamieszkiwania w budynku

wzniesionym na cudzym gruncie w

zamian za

czynsz

(poprzednik takich instytucji jak współczesne

użytkowanie wieczyste lub prawo zabudowy)



Prawo chronione interdyktami a od

Justyniana także skargami

wzorowanymi na ochronie petytoryjnej

Next time

KOLOKWIUM



- Prawo rzeczowe i

spadkowe

Plus zaczynamy zobowiązania:

Podręcznik



Rozdział IX § 33-36, § 40

Podręcznik PR-PPP:



Rozdział 6.1.-6.2.

Warto zajrzeć:

►

W. Wołodkiewicz,

Rzymskie

korzenie

Rzymskie

korzenie

współczesnego prawa cywilnego

, Warszawa

1978, rozdział III, s. 81-98

Document Outline

Slide 1
Slide 2
Slide 3
Slide 4
Slide 5
Slide 6
Slide 7
Slide 8
Slide 9
Slide 10
Slide 11
Slide 12
Slide 13
Slide 14
Slide 15
Slide 16
Slide 17
Slide 18
Slide 19
Slide 20
Slide 21
Slide 22
Slide 23
Slide 24
Slide 25
Slide 26
Slide 27
Slide 28
Slide 29
Slide 30
Slide 31

22 Ograniczone prawa rzeczoweid 29533 ppt

Document Outline