ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKIEM

Tatry

Morskie Oko

Jezioro
polodowcow

ściany karu

Morena

czołowa

ZARZĄDZANIE

ŚRODOWISKIEM

ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKIEM



Nauka o zarządzaniu środowiskiem jest jedną wśród

najmłodszych problemowych nauk o zarządzaniu. Powstała na

początku lat osiemdziesiątych XX w. W Polsce rozwinęła się 10

lat później, w okresie przezwyciężania globalnego kryzysu

ekologicznego



Obecnie nauka o zarządzaniu środowiskiem koncentruje się na

problemach gospodarowania elementami i walorami środowiska

z uwzględnieniem jej zmienności w czasie i przestrzeni



Wciąż aktualny jest problem należytego wkomponowania

zarządzania środowiskiem do współczesnych koncepcji i metod

zarządzania

na szczeblu globalnym, regionalnym i

państwa,

oraz

lokalnych samorządów terytorialnych

, a

także

do nowych modeli zarządzania jednostek

wytwórczych produkcyjnych i usługowych.

Przedmiot i cel badań



Przedmiotem badań

jest zarządzanie środowiskiem

przyrodniczym

gospodarowanie jego elementami i walorami



Podmiotem

zarządzania środowiskiem

jest obiekt zarządzania,

obejmujący społeczeństwo, gospodarkę i środowisko.



Cel badań



Celem badań jest zapewnienie rozwoju gospodarczego i społecznego oraz
utrzymanie właściwych przyrodniczych podstaw długotrwałego rozwoju
populacji ludzkiej

. Służy temu zachowanie bioróżnorodności biologicznej na

wszystkich poziomach organizacji przyrody:



krajobrazowym



ekosystemowym



gatunkowym



genetycznym

ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKIEM



jest nauką o aspektach naukowych i działalności

praktycznej, obejmująca projektowanie, wdrażanie,

kontrolowanie i koordynowanie procesów gospodarowania

środowiskiem.



Procesy korzystania, ochrony i kształtowania środowiska

przebiegają w sferze przyrodniczej, gospodarczej i

społecznej.



Oznacza to, że zarządzanie tymi procesami musi obejmować

wiele sfer – od edukacji ekologicznej społeczeństwa, poprzez

narzędzia proekologicznej reorientacji gospodarki, do

rekomendacji dotyczącej sposobu gospodarowania w

konkretnych ekosystemach.

Rys historyczny o rozwoju
nauki o organizacji i zarządzaniu



Nowopowstała dziedzina nauk kształtowała się na

pograniczu doświadczeń z praktyki i teorii naukowych.

Naukowa analiza efektów zarządzania pojawiła się na

przełomie wieków XVIII i XIX, a teoria zarządzania dopiero na

początku XX wieku.



Naukę o zarządzaniu środowiskiem charakteryzują trzy

ważne cechy:



analizowanie i uogólnienie rozwiązań stosowanych w

działaniach praktycznych,



Wykorzystanie interdyscyplinarnych, teoretycznych założeń

nauk pokrewnych;



twórcza adaptacja kategorii, pojęć i metod opracowanych w

ramach innych dyscyplin naukowych.

Rys historyczny o rozwoju
nauki o organizacji i zarządzaniu



W kształtowaniu się teoretycznych podstaw nauki

o zarządzaniu można wyróżnić cztery okresy:



tayloryzmu - zarządzania klasycznego,



zarządzania profesjonalnego,



zarządzania strategicznego,



zarządzania sieciowego.

Okresy rozwoju nauki o środowisku



W każdym z tych okresów zostały opracowane

teorie, metody i techniki zarządzania, które
wykorzystuje nauka o zarządzaniu środowiskiem:



I etap – nazywany zarządzaniem klasycznym



II etap - zarządzanie profesjonalne



III etap - zarządzanie strategiczne



IV etap - zarządzanie sieciowe

Pierwszy etap



określany zarządzaniem klasycznym



obejmuje okres od początku wyodrębnienia się do końca lat

czterdziestych XX w. W okresie tym sformułowano wiele pojęć i

zasad, które do czasów współczesnych są aktualne.



Przykładem mogą być podstawowe pojęcia teorii organizacji,

sformułowane przez H. Fayola, np. funkcje i zasady

zarządzania oraz czynności przedsiębiorstwa.



W pierwszym okresie rozwoju teorii organizacji i zarządzania

podjęto badania nad zachowaniem się pracowników w

organizacji (przedsiębiorstwie). Określono sposoby

motywowania jednostek (pracowników), zapoczątkowano

badania stosunków międzyludzkich oraz badania

zachowań gospodarczych jednostek produkcyjnych.



Pierwszy etap



Pierwszy okres wiedzy o zarządzaniu cechował się:



eksponowaniem trzech funkcji zarządzania, tj.

organizowania, motywowania i kontroli;



zarządzaniem



bezpośrednim firmy przez właściciela, z pomocą

nadzorcy i egzykutorów wydajności pracy;



autokratycznym stylem kierowania i zarządzania (z

elementami paternalizmu);



produkcją jako głównym obszarem zainteresowania

kierownictwa;



ostrą konkurencją między firmami, komplikowaną

przez monopole.

Drugi etap



Nazywany jest okresem zarządzania

profesjonalnego, obejmuje czas od lat

pięćdziesiątych do końca lat siedemdziesiątych XX



W tym okresie powstały systemowe i

sytuacyjne metody zarządzania oraz rozwinęły

się badania operacyjne, np. powstanie szkoły i

teorii dyfuzji.



Powstanie podejścia systemowego umożliwiło

traktowanie organizacji jako całości wyodrębnionej

z rzeczywistości, jednak powiązanej z otoczeniem

Drugi etap



Uwzględnia się również fakt, że działania jednej

części organizacji (środowiska) wpływają na

działania wszystkich pozostałych, a więc zmiany

lub reorganizacje dokonywane w jednej części

spowodują określone konsekwencje w

funkcjonowaniu pozostałych.



Podejście systemowe stwarza ramy do

planowania działań o charakterze strategicznym

oraz przewidywania ich bezpośrednich i

dalekosiężnych skutków, a także pozwala na

zrozumienie nieprzewidzianych konsekwencji w

miarę ich pojawiania się.

Drugi etap



Rozwinięciem podejścia systemowego było podejście

sytuacyjne.



Odrzuca ono, wyrażoną we wcześniejszych kierunkach,

możliwość formowania zasad ogólnych dotyczących

organizacji i sposobów zarządzania, które sprawdzałyby

się w każdych warunkach



proponuje natomiast konstruowanie modelowych zbiorów

organizacji i zarządzania w konkretnej jednostce.



Sytuacyjna szkoła zarządzania koncentruje uwagę na

opisie i analizie rozmaitych uwarunkowań wewnętrznych i

zewnętrznych, których charakter i wzajemne powiązania

uzasadniają zastosowanie danego modelu

organizacyjnego.

Drugi etap



W okresie tym rozwinął się marketing, badania

marketingowe i metody zarządzania marketingowego.



Okres zarządzania profesjonalnego charakteryzował się:



zróżnicowanym podejściem do poszczególnych funkcji

zarządzania – eksponowano planowanie i motywowanie, oraz

stosowano hasło „minimum kontroli”;



wprowadzeniem profesjonalnych menadżerów;



paternalistycznym stylem kierowania z elementami konsultacji

i uwzględnianiem propozycji personelu;



marketingiem jako głównym obszarem zainteresowania

kierownictwa; konkurencją (regulowaną przez politykę

państwa) jako głównym elementem stosunków między firmami

Trzeci etap



Zarządzanie strategiczne w aspekcie teoretycznym rozumiane jest

jako wykorzystanie dorobku różnych szkół zarządzania i wiedzy różnych

dyscyplin do badania sukcesów firmy w długim okresie, a w aspekcie

praktycznym – jako sztuka działania. Przypada na lata osiemdziesiąte i

dziewięćdziesiąte XX w.



Zarządzanie strategiczne polega na identyfikacji czynników o

znaczeniu podstawowym (strategicznym) i ich analizie z punktu

widzenia wpływu na przyszłość organizacji (przedsiębiorstwa) oraz

określenia koncepcji jego rozwoju stosownie do sytuacji, w jakiej znajdzie

się ono w wyniku przewidywanych zmian w otoczeniu.



Na początku lat osiemdziesiąt XX w. pojawiły się nowe tendencje w

zarządzaniu. Istotą ich jest obserwacja, analiza i popularyzacja tych

rozwiązań, które sprawdzają się w praktyce i przynoszą najlepsze wyniki

orazeksponowaniu ich wybitnych jednostek –menedżerów wnoszących

istotny wkład w rozwój i sukces kierowanych przez siebie organizacji

(przedsięborstw).

Trzeci etap



Propagatorzy nowej fali zwracali uwagę na fakt, że w dobrze
funkcjonujących organizacjach (przedsiębiorstwach) główną rolę
odgrywali nie tylko naczelni prezesi lub dyrektorzy, lecz także
indywidualności na niższych szczeblach zarządzania.



Cechą tych ludzi jest obsesja działania wynikająca z przyjętej strategii,
polegająca na stałym i szybkim analizowaniu pojawiających się
problemów i podejmowaniu decyzji umożliwiających ich rozwiązanie



Rozwojowi przedsiębiorstwa sprzyjają:



autonomia i przedsiębiorczość, które umożliwiają stworzenie warunków
do samodzielnego działania jednostkom i zespołom zdolnym do inicjatyw;



koncentracja na wartościach – cechach;



przestrzeganie zasady „trzymaj się tego, co umiesz najlepiej”; występowanie
w jednej strukturze luźnych i sztywnych form organizacyjnych.

Trzeci etap



W omawianym okresie powstała i rozwinęła się koncepcja

stałego doskonalenia procesu zarządzania, zastosowana

przez W.E. Deminga w zarządzaniu jakością, oraz teoria i

praktyka zarządzania globalnego i zarządzania

międzykulturowego.



Okres trzeci rozwoju teorii i praktyki zarządzania to:



planowanie strategiczne, organizowanie wychodzące poza

ramy przedsiębiorstwa, motywowanie integrujące i minimum

kontroli;



profesjonalni i stałe dokształcani menadżerowie, preferowanie

metod przywódczych i partnerstwo w kierowaniu firmą;



innowacje i finanse jako główny obszar zainteresowania

naczelnego kierownictwa;



konkurencja i współpraca między firmami

(Gliński,Kub,

Szczepanowski 1996)

Czwarty etap



od początku XXI wieku jest nazywany okresem

zarządzania sieciowego. Rozwój techniki i technologii,

procesy informatyzacji i globalizacji zmieniły podejście do

zarządzania.



Podstawą rozwoju nowych form zarządzania jest:



rozwój systemów informacyjnych i informatycznych;



wiedza jako czynnik gospodarowania;



czas jako kategoria ekonomiczna.

Czwarty etap



System informacyjny



Jest to specyficzny układ zbierania, analizowania, udostępniania i

wykorzystania oraz przechowywania i przesyłania informacji w

jednostce organizacyjnej (przedsiębiorstwie), umożliwiający

komunikację między jej elementami oraz między jednostką a jej

otoczeniem.



System informatyczny



Jest to wyodrębniona, techniczna część systemu informacyjnego,

skomputerowana stosownie do przyjętych celów i zadań jednostki



Systemy informacyjne w krajach rozwiniętych szczególnie

intensywnie rozwijały się w ostatnim ćwierćwieczu, a w Polsce od

połowy lat dziewięćdziątych XX w. Podejmowane są starania

upowszechnienia tych systemów we wszystkich krajach świata,

czego dowodem był Światowy Szczyt na rzecz Społeczeństwa

Informacyjnego w 2003 r.

Czwarty etap

Wiedza



Ujęcie wiedzy określane jest w sposób tradycyjny- europejski i

współczesny, kształtowany przez tradycję i naukę japońską.



Dotychczas uznawano wiedzę za spostrzegania zjawisk w

postaci zjawisk naukowych, formuł, procedur i uniwersalnych

zasad, że jest ona nabywana w procesie kształcenia i

treningu (doświadczenia).



W ujęciu współczesnym tak zdefiniowaną wiedzę traktuje

się jako część wiedzy rzeczywistej i nazywa wiedzą dostępną,

która podlega przyswojeniu, wyuczeniu i opanowaniu.

Czwarty etap



Drugą, znacznie większą i być może ważniejszą, stanowi
wiedza ukryta – trudno dostrzegalna i trudno wyrażalna.
Wiedza ukryta jest związana z indywidualnym działaniem i
doświadczeniem oraz zakorzeniona w ideałach, wartościach
czy emocjach. Wiedza ukryta obejmuje niesformalizowane,
indywidualne umiejętności i zdolności, przekonania i
skojarzenia wynikające z wnętrza ludzkiego umysłu. Wiedza
ukryta, na ogół, wyraża się przez intuicję i przeczucia, zatem
nie może być wyuczona (Nonaka, Takeuchi 2000).



Wiedzę rzeczywistą nabywa człowiek przez kształcenie
(człowiek o dużych zasobach wiedzy to osoba wykształcona),
posiadane doświadczenie zawodowe (poznanie tajników
zawodu), zaangażowanie w wykonywaną pracę oraz przez
identyfikowanie się z organizacją (przedsiębiorstwem),
wartościami i dążeniami społeczności i narodu.

Czwarty etap

Tworzenie wiedzy odbywa się na trzech poziomach:



jednostkowym



grupowym



organizacyjnym.



Szczególnie ważna jest korelacja między wiedzą dostępną a

ukrytą oraz między wiedzą jednostki i organizacji

(przedsiębiorstwa).



Wiedza w ujęciu P. Druckera (2004) jest nie tylko obok pracy

czynnikiem produkcji, gospodarowania oraz kapitału i

warunków środowiska, lecz także ważnym dziś czynnikiem

rozwoju.

Czwarty etap

Czas

jest pojęciem trudnym do zdefiniowania, wg Adaira (2000) jest to

wymiar, w którym dokonały się zmiany. Zdarzenia można uporządkować w
relacji przeszłość-teraźniejszość - przyszłość (np. porównanie z przed, w
czasie i po I wojnie światowej).



Czas jest zjawiskiem względnym, jest dostrzegany przez tych, którzy są
świadomi czasu (zwierzęta takiej świadomości nie posiadają, chociaż
orientują się w porze dnia i roku). Pomiar czasu narzuca dyscyplinę, potrzebę
oszczędzania czasu i jego efektywnego wykorzystania. W XX w. uważano, że
„czas to pieniądz”, w zarządzaniu jest on cenniejszy od pieniędzy, a obecnie,
że czas jest nieskończenie cenny. Stąd zarządzanie czasem staje się jedną z
wiodących funkcji procesów zarządzania. Tempo działań i zmian zależy od
szybkości przepływu informacji. Systemy informatyczne i wiedza umożliwiają
nowe sposoby organizacji działań.

Przewidywanie

to zdawanie sobie sprawy z czegoś, dostrzeganie trendu z

wyprzedzeniem w czasie. Przewidywanie to także przyjmowanie czegoś za
możliwe. to zapewnienie powodzenia dobrze przygotowanej i opracowanej
strategii i szybkie wdrożenie do realizacji wg osobistego kodu postępowania
(Jennings, Haugthon 2002).

Przewodzenie

to ukazywanie celu i drogi dojścia do celu.

Czwarty etap



Na początku XXI w. budowano i wdrażano nowe koncepcje,
metody i techniki zarządzania, które zdefiniowano:



Koncepcja, to teoretyczne założenia określonego sposobu
działania lub postępowania w procesach zarządczych. Mogą być
one w różny sposób uszczegółowiane. Każda koncepcja może
służyć do budowy wielu modeli w zależności od sposobu
interpretacji konceptualnych założeń z punktu widzenia obszaru
(miejsca) ich praktycznego zastosowania. Modele poddane
szczegółowej operacjonalizacji stają się metodami zarządzania.

Czwarty etap



Zarządzanie środowiskiem w pierwszym dziesięcioleciu XXI w. jest

kształtowane pod wpływem takich koncepcji, jak:



zarządzanie systemowe;



zarządzanie globalne;



zarządzanie strategiczne;



koncepcja stałego doskonalenia;



zarządzanie wiedzą.



Koncepcja zarządzania systemowego opiera się na teorii

systemów. Traktuje on każdą organizację jako system, w którym

specyficzną rolę spełnia podsystem zarządzania, funkcjonujący dzięki

przepływom informacji.

Zarządzanie środowiskiem ma na
celu:



tworzenie teoretycznych podstaw (zasad, celów) budowy

instrumentów sterowania ochroną biosfery



zarządzanie firmami o globalnym zasięgu działania, ze

szczególnym uwzględnieniem ich ekologicznej uciążliwości.

Koncepcja stałego doskonalenia



odnosi się do zarządzania na poziomie jednostki organizacyjnej

(przedsiębiorstwa). Charakterystyczną cechą tego podejścia jest

innowacyjność w każdej sferze funkcjonowania organizacji i prosty

system działania niepowodujący trudności ze zrozumieniem



Ustal standardy , aby zapobiec nowym wystąpieniom.



Wprowadź lub zmień procedury



Zbadaj inne pokrewne problemy



Zbadaj rezultaty



Zmierz poprawę



Potwierdź usunięcie głównych przyczyn



Wyróżnij zagadnienia



Określ aktualny stan



Przeanalizuj przyczyny na podstawie zebranych danych



Zbuduj plan działań usprawniających



Zrealizuj plan działania

Koncepcja stałego
doskonalenia



W ramach tej koncepcji najbardziej znane i

używane są trzy metody zarządzania:



zarządzania jakością



zarządzania środowiskowego



zarządzanie bezpieczeństwem

Koncepcja organizacji opartej na
wiedzy



zakłada, że najważniejszym dobrem każdej jednostki organizacyjnej

jest wiedza jej pracowników, klientów i kontrahentów. Umożliwia ona

rozwiązywanie wszelkich problemów organizacyjnych w tym

finansowych i środowiskowych. Opracowano model organizacji

inteligentnej. W praktyce stosuje się metodę uczącej się

organizacji oraz metodę zarządzania wiedzą



Organizacja inteligentna,



jest to jednostka, która zapewnia rozwój i maksymalne wykorzystanie

inteligencji pracowników, nadaje wiodącą rolę wartościom

niematerialnym, stwarza warunki do pracy zespołowej, daje poczucie

niezależności i własnej wartości pracownika. Rozwój i pozycja rynkowa

jednostki są oparte na wykorzystaniu skumulowanego efektu inteligencji

– od informacyjnej i innowacyjnej do społecznej i ekologicznej.

Koncepcja organizacji opartej na
wiedzy



Ucząca się organizacja sensie instytucjonalnym to pewien system

mający taką strukturę komunikacji i informacji, która umożliwia

twórcze interakcje między jego elementami (uczestnikami).



W sensie funkcjonalnym ucząca się organizacja jest bazą dla

wszystkich strategii zarządzania służących rozwiązywaniu

problemów oraz inicjowaniu zmian.



W sensie koncepcji zarządzania ucząca się organizacja to

jednostka organizacyjna, która wykorzystuje wiedzę pracowników

indywidualnych, zespołów funkcjonalnych i problemowych. System

organizacji umożliwia ciągłe wzbogacanie i rozwijanie wiedzy na

wszystkich poziomach jej tworzenia i „udostępnienia”

przedsiębiorstwu oraz szybkie jej wdrażanie.



Wiedza w uczącej się organizacji służy do:



doskonalenia pracowników i doskonalenia organizacji;



uzyskania przewagi konkurencyjnej na rynku;



szybkiego wdrażania nowych technik i technologii, ciągłego

usprawniania procesów, metod i technik zarządzania.

Organizacja oparta na wiedzy



jest to jednostka organizacyjna (przedsiębiorstwo), w której

zapewniono dostęp do najnowszych metod, technik i narzędzi

generowania wiedzy oraz stworzono warunki do jednoczesnej

pracy i pogłębiania wiedzy większości pracowników. Produkty

lub usługi świadczone przez tę jednostkę zawierają oryginalne

rozwiązania opracowane i wdrożone przez pracowników, a ich

asortyment ciągle się zmienia się czyli jest innowacyjny.



W przedsiębiorstwach problemy użytkowania i ochrony

środowiska przyrodniczego mogą być rozwiązywane za pomocą

takich metod, jak:



reengineering



benchmarking



outsourcing



myślenie sieciowe



oraz kilkudziesięciu technik zarządzania opisanych we współczesnej

literaturze przedmiotu.

Metody badań



Reengineering to fundamentalne przemyślenie zmian i radykalne

przeprojektowanie procesów w organizacji (przedsiębiorstwie),

prowadzące do istotnej poprawy sprawności jej funkcjonowania i

wielkości osiąganych wyników.
Fundamentalne przemyślenie oznacza poszukiwanie odpowiedzi na

pytania:



dlaczego prowadzimy taką działalność,



dlaczego w taki sposób,



co należy zmienić w sposób zasadniczy, aby sprostać wyzwaniom

współczesności.

Reengineering sprzyja projakościowemu, proekologicznemu i

prospołecznemu ukierunkowaniu działalności organizacji



Radykalne przeprojektowanie to oderwanie się od przeszłości,

ukształtowanie nowej organizacji, zastosowanie całkowicie nowych

procesów systemu organizacji i zarządzania.

Metody badań



Benchmarking, to porównanie z najlepszymi, dorównywanie im,

uczenie się od najlepszych. Jest to punkt odniesienia pozwalający

zorientować się, jak dany problem jest rozwiązywany przez

innych. Przedmiotem porównań mogą być całe jednostki

organizacyjne, ich struktury, procesy, miejsca pracy, produkty i

komponenty. Benchmarking jest procesem innowacyjnym, a nie

poszukiwaniem idealnego rozwiązania.



Outsourcing, jest to przedsięwzięcie polegające na wydzieleniu

ze struktury organizacyjnej jednostki określonych elementów lub

funkcji i przekazanie ich innym podmiotom lub usamodzielnienie.
Podmiotem outsourcingu są przeważnie funkcje pomocnicze

takie, jak gospodarka transportowa lub ochrona środowiska w

systemie „końca rury”.

Metody badań



Myślenie sieciowe, jest metodą zarządzania opartą na teorii systemów i
cybernetyce. Jest postrzegana jako swego rodzaju analiza systemowa. Badane
są relacje odnoszące się do danego problemu zarządczego w układzie
wewnętrznym – między poszczególnymi elementami całości oraz między tymi
elementami i/lub całością a otoczeniem.



Myślenie sieciowe umożliwia:



spojrzenie na problem z różnych punktów widzenia;



uzyskanie odpowiedniej definicji problemu;



zbadanie struktury i funkcjonowania całości i elementów;



ujęcie i zbadanie, za pomocą sieci, wzajemnych oddziaływań poszczególnych
elementów, ich sterowalności, zmienności, powiązania z całością;



interpretację i opracowanie modeli doskonalenia za pomocą techniki scenariuszowej,
wdrożenia nowych reguł sterowania procesem zmian, uczenia się i rozwoju.



Metoda myślenia sieciowego wymaga przemyślenia i starannej analizy sieci
wzajemnych oddziaływań danego problemu w określonym czasie. Umożliwia
ona przede wszystkim poznanie pułapek linearnego myślenia przyczynowo-
skutkowego

Ekonomiczna i wytwórcza siła
nowoczesnych organizacji



tkwi bardziej w ich zdolnościach intelektualnych i usługowych

niż w majątku produkcyjnym, takim jak ziemia, budowle, maszyny i

urządzenia.



Obserwowaną tendencją zmian jest rosnąca wartość koncepcji,

pomysłów i obrazów, natomiast relatywnie maleje wartość rzeczy.



Bogactwo zawiera się coraz bardziej w wyobraźni i kreatywności

człowieka.



Wzrasta znaczenie sieci, co w dłuższej perspektywie będzie

prowadziło do zmniejszania roli tradycyjnych rynków.



Transakcję kupna sprzedaży systematycznie zastępuje dostęp do

sieci. Wymiana dóbr ustępuje miejsca relacjom na krótkotrwałym

dostępie do informacji (Rifkin 2003).

Okres zarządzania sieciowego

cechuje:



wiedza jako podstawa funkcjonowania jednostek;



sieć jako podstawa organizacji;



odmaterializowanie i uwirtualnienie firm;



przewodzenie jako wiodąca funkcja zarządzania;



procesy jako przedmiot szczegółowego

zainteresowania kierownictwa

Dorobek teorii i praktyki



Dorobek zarządzania wywarł wpływ na rozwój systemu

zarządzania, użytkowania, ochrony i kształtowania środowiska

przyrodniczego.



Coraz to nowsze koncepcje, metody i techniki zarządzania

zapewne spowodują dalszą zmianę sposobu postrzegania

środowiska w procesach gospodarczych i społecznych a w

konsekwencji zmienią sposób zarządzania procesami jego

gospodarowania.



Podstawą koncepcji zarządzania środowiskiem, przedstawionej

w wykładzie, jest teoria systemów.



Document Outline