Datowanie
Datowanie
względne w
względne w
archeologii
archeologii
Metody
Metody
Datowanie
Datowanie
względne w
względne w
archeologii
archeologii
Metody
Metody
Wstęp
Wstęp
Chronologia
Chronologia
– nauka o ustaleniu i mierzeniu czasu. Bada
– nauka o ustaleniu i mierzeniu czasu. Bada
kolejność występowania po sobie zdarzeń i zjawisk w
kolejność występowania po sobie zdarzeń i zjawisk w
przeszłości.
przeszłości.
Periodyzacja
Periodyzacja
– polega na wydzieleniu okresów i epok,
– polega na wydzieleniu okresów i epok,
które charakteryzują się pewnymi wspólnymi cechami.
które charakteryzują się pewnymi wspólnymi cechami.
Datowanie
Datowanie
względne (relatywne)
względne (relatywne)
– określa starszeństwo
– określa starszeństwo
danego obiektu, artefaktu czy warstwy. Ustala się, czy dany
danego obiektu, artefaktu czy warstwy. Ustala się, czy dany
zabytek jest starszy (lub młodszy) od innego.
zabytek jest starszy (lub młodszy) od innego.
Ważne pojęcia
Ważne pojęcia
Terminus post quem –
Terminus post quem –
na podstawie datującego
na podstawie datującego
znaleziska (np. moneta, inskrypcja) można uznać,
znaleziska (np. moneta, inskrypcja) można uznać,
że obiekt lub warstwa z nim związana jest mu
że obiekt lub warstwa z nim związana jest mu
współczesna lub późniejsza.
współczesna lub późniejsza.
Terminus ante quem –
Terminus ante quem –
sytuacja, gdy obiekt lub
sytuacja, gdy obiekt lub
warstwa jest ograniczona z góry lub przecięta
warstwa jest ograniczona z góry lub przecięta
przez
późniejsze,
datowane
warstwy
czy
przez
późniejsze,
datowane
warstwy
czy
konstrukcje.
konstrukcje.
Metoda stratygraficzna
Metoda stratygraficzna
1.
1.
Następstwo warstw powinno tworzyć sekwencję chronologiczną od
Następstwo warstw powinno tworzyć sekwencję chronologiczną od
warstw najwcześniejszych (na spodzie) do najpóźniejszych (na górze).
warstw najwcześniejszych (na spodzie) do najpóźniejszych (na górze).
2.
2.
Ustalenie, czy nie nastąpiły zaburzenia pierwotnego układu warstw w
Ustalenie, czy nie nastąpiły zaburzenia pierwotnego układu warstw w
wyniku przyczyn naturalnych (np. trzęsienie ziemi, procesy erozyjne) lub
wyniku przyczyn naturalnych (np. trzęsienie ziemi, procesy erozyjne) lub
działalnością człowieka (np. kopanie jam śmietniskowych przez
działalnością człowieka (np. kopanie jam śmietniskowych przez
późniejszych użytkowników we wcześniejszych warstwach danego
późniejszych użytkowników we wcześniejszych warstwach danego
stanowiska).
stanowiska).
3.
3.
Po ustaleniu przebiegu warstwy i stwierdzeniu braku zaburzeń, można
Po ustaleniu przebiegu warstwy i stwierdzeniu braku zaburzeń, można
przypuszczać, że depozyt zawiera zabytki występujące we wspólnym
przypuszczać, że depozyt zawiera zabytki występujące we wspólnym
kontekście i powiązane ze sobą. Żaden nie jest młodszy od momentu
kontekście i powiązane ze sobą. Żaden nie jest młodszy od momentu
utworzenia się warstwy.
utworzenia się warstwy.
4.
4.
Jeśli ustali się wiek bezwzględny jednego ze znajdujących się w warstwie
Jeśli ustali się wiek bezwzględny jednego ze znajdujących się w warstwie
elementów, to uzyskujemy wiek całej warstwy. Seria dat bezwzględnych
elementów, to uzyskujemy wiek całej warstwy. Seria dat bezwzględnych
dla różnych warstw = ustalenie sekwencji chronologicznej całego
dla różnych warstw = ustalenie sekwencji chronologicznej całego
stanowiska.
stanowiska.
5.
5.
Określa się czas działalności ludzkiej związanej z danymi warstwami.
Określa się czas działalności ludzkiej związanej z danymi warstwami.
6.
6.
Problem znalezisk zwartych – zakładając wzajemne powiązanie
Problem znalezisk zwartych – zakładając wzajemne powiązanie
artefaktów, można za pomocą przedmiotów o znanym datowaniu ustalić
artefaktów, można za pomocą przedmiotów o znanym datowaniu ustalić
wiek innych nieznanych zabytków w zespole, ale mogą się w nim
wiek innych nieznanych zabytków w zespole, ale mogą się w nim
znajdować zabytki starsze i młodsze.
znajdować zabytki starsze i młodsze.
7.
7.
„
„
Stratygrafia pozioma” – przecinanie się na tym samym poziomie
Stratygrafia pozioma” – przecinanie się na tym samym poziomie
zagłębionych w pierwotną powierzchnię gruntu obiektów (jam, dołów
zagłębionych w pierwotną powierzchnię gruntu obiektów (jam, dołów
posłupowych), nie ma zalegających nad sobą warstw kulturowych, które
posłupowych), nie ma zalegających nad sobą warstw kulturowych, które
mogły zostać zniszczone przez erozję.
mogły zostać zniszczone przez erozję.
Metoda stratygraficzna
Metoda stratygraficzna
Metoda typologiczna
Metoda typologiczna
1.
1.
Ewolucja zabytków przebiegała od form prostszych do
Ewolucja zabytków przebiegała od form prostszych do
coraz bardziej złożonych i doskonalszych. Na tej
coraz bardziej złożonych i doskonalszych. Na tej
podstawie tworzono typologiczne ciągi rozwojowe, które
podstawie tworzono typologiczne ciągi rozwojowe, które
uwzględniały następstwo czasowe artefaktów.
uwzględniały następstwo czasowe artefaktów.
2.
2.
Dwa założenia związane z tworzeniem typologii:
Dwa założenia związane z tworzeniem typologii:
artefakty z tego samego obszaru, charakteryzujące
artefakty z tego samego obszaru, charakteryzujące
się tymi samymi cechami (kształt, sposób wykonania,
się tymi samymi cechami (kształt, sposób wykonania,
dekoracja) są sobie współczesne i mogą być
dekoracja) są sobie współczesne i mogą być
zgrupowane razem;
zgrupowane razem;
zmiany „stylu” wykonania następują powoli i
zmiany „stylu” wykonania następują powoli i
stopniowo. Prowadzi to do powstania form coraz
stopniowo. Prowadzi to do powstania form coraz
doskonalszych.
doskonalszych.
3. Dzięki niej wydziela się typy, podtypy, odmiany. Chodzi
3. Dzięki niej wydziela się typy, podtypy, odmiany. Chodzi
o zmienność artefaktów w czasie.
o zmienność artefaktów w czasie.
Metoda typologiczna
Metoda typologiczna
Metoda porównawcza
Metoda porównawcza
1.
1.
Poszukuje się dobrze datowane analogie
Poszukuje się dobrze datowane analogie
(przedmioty pokrewne lub identyczne
(przedmioty pokrewne lub identyczne
pod względem kształtu, formy dekoracji
pod względem kształtu, formy dekoracji
czy sposobu wykonania) do zabytku,
czy sposobu wykonania) do zabytku,
którego wiek chcemy ustalić.
którego wiek chcemy ustalić.
2.
2.
Duże znaczenie ma analiza dzieł sztuki
Duże znaczenie ma analiza dzieł sztuki
(reliefów, rzeźb, malowideł). Kryteria
(reliefów, rzeźb, malowideł). Kryteria
datujące to np. układ szat czy sposób
datujące to np. układ szat czy sposób
przedstawiania fryzury.
przedstawiania fryzury.
Seriacje
Seriacje
1.
1.
Używa się jej do datowania zespołów zabytków.
Używa się jej do datowania zespołów zabytków.
2.
2.
Dwa rodzaje:
Dwa rodzaje:
seriacja
seriacja
kontekstowa
kontekstowa
–
–
rządzi nią czas
rządzi nią czas
trwania różnych stylów (przykład: badania
trwania różnych stylów (przykład: badania
Petriego w Diaspolis Parva w Górnym Egipcie)
Petriego w Diaspolis Parva w Górnym Egipcie)
seriacja częstotliwości –
seriacja częstotliwości –
style ceramiczne
style ceramiczne
stają się stopniowo coraz bardziej popularne,
stają się stopniowo coraz bardziej popularne,
osiągają szczyt popularności, a w końcu
osiągają szczyt popularności, a w końcu
zanikają. W danym okresie styl popularny na
zanikają. W danym okresie styl popularny na
jednym stanowisku powinien być popularny też
jednym stanowisku powinien być popularny też
na innym.
na innym.
3. Sama seriacja nie mówi nam o tym, co stanowi
3. Sama seriacja nie mówi nam o tym, co stanowi
początek, a co koniec danej sekwencji.
początek, a co koniec danej sekwencji.
Seriacja kontekstowa
Seriacja kontekstowa
Seriacja częstotliwości
Seriacja częstotliwości
Metoda numizmatyczna,
Metoda numizmatyczna,
importy, paleografia
importy, paleografia
1.
1.
Uzyskujemy terminus post quem dla warstwy, z
Uzyskujemy terminus post quem dla warstwy, z
której pochodzą dane zabytki. Nie może być ona
której pochodzą dane zabytki. Nie może być ona
wcześniejsza niż np. data emisji monety czy
wcześniejsza niż np. data emisji monety czy
panowanie władcy wymienionego w inskrypcji.
panowanie władcy wymienionego w inskrypcji.
2.
2.
Możliwość dłuższego okresu funkcjonowania
Możliwość dłuższego okresu funkcjonowania
zabytku, zanim dostał się do konkretnej
zabytku, zanim dostał się do konkretnej
warstwy.
warstwy.
3.
3.
Przekazy pisane – paleografia, która zajmuje się
Przekazy pisane – paleografia, która zajmuje się
m.in. rozwojem cech graficznych pisma, jego
m.in. rozwojem cech graficznych pisma, jego
typów i odmian. Bada się wygląd pisma (krój,
typów i odmian. Bada się wygląd pisma (krój,
kształt liter).
kształt liter).
Metoda lingwistyczna
Metoda lingwistyczna
Glottochronologia
Glottochronologia
– ile czasu liczonego w
– ile czasu liczonego w
latach upłynęło od rozdzielenia się
latach upłynęło od rozdzielenia się
języków.
języków.
Morris Swadesh
Morris Swadesh
– dwa spokrewnione języki
– dwa spokrewnione języki
zachowują 86% wspólnego początkowego
zachowują 86% wspólnego początkowego
słownictwa
po
okresie
rozdzielenia
słownictwa
po
okresie
rozdzielenia
wynoszącym do ok. 1000 lat.
wynoszącym do ok. 1000 lat.
Wiek kości
Wiek kości
1.
1.
Datowanie chemiczne oparte na analizie
Datowanie chemiczne oparte na analizie
zawartości azotu, fluoru i uranu.
zawartości azotu, fluoru i uranu.
2.
2.
Redukcja białka kostnego – najlepszy wskaźnik
Redukcja białka kostnego – najlepszy wskaźnik
jego
ilości
to
zawartość
azotu
(we
jego
ilości
to
zawartość
azotu
(we
współczesnych kościach wynosi ok. 4%).
współczesnych kościach wynosi ok. 4%).
3.
3.
Zawartość fluoru i uranu rośnie i da się ją
Zawartość fluoru i uranu rośnie i da się ją
zmierzyć laboratoryjnie.
zmierzyć laboratoryjnie.
4.
4.
Stosuje się je dla kości, które znajdują się w
Stosuje się je dla kości, które znajdują się w
podobnych warunkach i poddane są tym samym
podobnych warunkach i poddane są tym samym
czynnikom
klimatycznym.
Nie
można
czynnikom
klimatycznym.
Nie
można
porównywać próbek z różnych stanowisk.
porównywać próbek z różnych stanowisk.
Paleobotanika i
Paleobotanika i
paleozoologia
paleozoologia
1.
1.
Możliwe odtworzenie dawnej fauny i flory, pośrednio też klimatu.
Możliwe odtworzenie dawnej fauny i flory, pośrednio też klimatu.
2.
2.
Badania paleobotaniczne:
Badania paleobotaniczne:
analizy pyłkowe (palinologia) – ziarna pyłków i zarodników;
analizy pyłkowe (palinologia) – ziarna pyłków i zarodników;
analizy makrocząstków – nasion, owoców, liści, itp.
analizy makrocząstków – nasion, owoców, liści, itp.
3.
3.
Pyłki charakteryzują duże obszary, a makrocząstki dają informacje
Pyłki charakteryzują duże obszary, a makrocząstki dają informacje
o miejscowej roślinności.
o miejscowej roślinności.
4.
4.
Metoda palinologiczna – opracowana w 1916r. przez L. von Posta.
Metoda palinologiczna – opracowana w 1916r. przez L. von Posta.
Po raz pierwszy zastosowana do badania torfowisk południowej
Po raz pierwszy zastosowana do badania torfowisk południowej
Szwecji.
Szwecji.
5.
5.
Na podstawie mikroskopowych badań próbek wykonuje się
Na podstawie mikroskopowych badań próbek wykonuje się
różnego rodzaju diagramy, które służą do określania szaty
różnego rodzaju diagramy, które służą do określania szaty
roślinnej i jej zmian.
roślinnej i jej zmian.
6.
6.
Rekonstrukcja klimatu – makrocząstki roślin niższych, np.
Rekonstrukcja klimatu – makrocząstki roślin niższych, np.
grzybów, glonów, okrzemek.
grzybów, glonów, okrzemek.
7.
7.
Próbki przechowywać w czystości, w szczelnie zamkniętych
Próbki przechowywać w czystości, w szczelnie zamkniętych
pojemnikach, w suchym i chłodnym miejscu.
pojemnikach, w suchym i chłodnym miejscu.
8.
8.
Analiza na podstawie szczątków zwierzęcych – ich adaptacja do
Analiza na podstawie szczątków zwierzęcych – ich adaptacja do
środowiska (przystosowanie, migracje, wymieranie).
środowiska (przystosowanie, migracje, wymieranie).
Pyłki
Pyłki
drzew
drzew
Skorupki okrzemek
Skorupki okrzemek
Metoda oznaczania
Metoda oznaczania
stosunku izotopów tlenu
stosunku izotopów tlenu
16
16
O i
O i
18
18
O
O
Wykorzystuje się zmienność tych pierwiastków, które
Wykorzystuje się zmienność tych pierwiastków, które
występują w osadach głębokomorskich i jeziornych,
występują w osadach głębokomorskich i jeziornych,
naciekach jaskiniowych i odwiertach lodowcowych. Powód
naciekach jaskiniowych i odwiertach lodowcowych. Powód
tej zmienności to tzw. frakcjonowanie izotopowe. Polega ono
tej zmienności to tzw. frakcjonowanie izotopowe. Polega ono
na tym, że lżejsze, zawierające 16O cząsteczki wody parują
na tym, że lżejsze, zawierające 16O cząsteczki wody parują
łatwiej. Następuje więc wzbogacenie pary wodnej w
łatwiej. Następuje więc wzbogacenie pary wodnej w
atmosferze o izotop 16O, a co za tym idzie względny
atmosferze o izotop 16O, a co za tym idzie względny
wzrost zawartości 18O w wodzie. Zgromadzona para wodna
wzrost zawartości 18O w wodzie. Zgromadzona para wodna
przenoszona jest przez wiatr na duże odległości i gromadzi
przenoszona jest przez wiatr na duże odległości i gromadzi
się w postaci opadów w rejonach polarnych.
się w postaci opadów w rejonach polarnych.
Bibliografia
Bibliografia
Ławecka D., Wstęp do archeologii, Wydawnictwo naukowe
Ławecka D., Wstęp do archeologii, Wydawnictwo naukowe
PWN, W-wa – Kraków 2003
PWN, W-wa – Kraków 2003
Bahn P., Renfrew C., Archeologia: Teorie, Metody, Praktyka,
Bahn P., Renfrew C., Archeologia: Teorie, Metody, Praktyka,
Prószyński i S-ka, W-wa 2002
Prószyński i S-ka, W-wa 2002