Społeczeństwo i gospodarka w Polsce dzielnicowej

Gospodarka

Okres rozbicia dzielnicowego w Polsce to

czas szybkiego rozwoju gospodarczego.

Rozpowszechniły się

wielkie własności

ziemskie

oraz

immunitety

, czyli przywileje.

Wzrastała powierzchnia upraw oraz

produkcja rolna. Siła robocza jednak była

wciąż stosunkowo za mała, dlatego

właściciele ziemscy, duchowni i książęta

popierali osadników z obcych krajów.

Osadnictwo

Do Polski zaczęli przybywać osadnicy

zwłaszcza z Niemiec i Flandrii.

Przybysze przynosili ze sobą wzorce

prawne wypracowane w ich krajach,

dlatego też prawo to najczęściej

zwano

prawem niemieckim

, a

migracje i osadnictwo przybyszów –

kolonizacją na prawie niemieckim.

Lokacja na prawie

niemieckim

To założenie nowej osady miejskiej lub wiejskiej

połączone z nadaniem prawa niemieckiego, ale

również przeniesienie na prawo niemieckie osady lub

miast już istniejących.

Osadnicy przybywali do Polski większą grupą by założyć

osadę. Na ich czele stał organizator przedsięwzięcia –

zasadźca

. Pan włości- książę lun rycerz, zawierał

umowę z zasadźcą i wystawiał przybyszom tzw.

przywilej lokacyjny

. Wyrażał w nim zgodę na

utworzenie i zorganizowanie osady na prawie

niemieckim. Umowa określała rozmiar danin oraz

długość okresu

wolnizny

, czyli okresu wolnego od

spłacania danin.

Lokacja na prawie

niemieckim

Kiedy lokowano wieś czynsze i daniny były

uzależnione od rozmiaru gospodarstwa

chłopskiego. Najczęściej były to niewielkie nadziały

ziemskie, wielkości

1 łana

, czyli ok. 17 -24 ha.

Zasadźca jako przywódca otrzymywał kilka łanów

oraz przywilej zbudowania karczmy lub młyna. Z

chwilą pełnego zorganizowania wsi stawał się

sołtysem.

Funkcja ta była dziedziczna.

Na czele wioski stał zatem sołtys, który

przewodniczył

ławie wiejskiej

, czyli lokalnemu

sądowi.

Wsie na prawie niemieckim

Cały koszt budowania nowej wsi, osady

ponosili przybysze. Było to niesłychanie

korzystne ponieważ „przynosili” ze sobą

nowe doświadczenia, nowe odmiany

siewne, zwierzęta hodowlane, narzędzia i

systemy uprawy. Dzięki nim na ziemiach

polskich upowszechniła się trójpolówka.

Wzrost produkcji rolnej na wsi sprzyjał

rozwojowi i powstawaniu nowych miast.

Lokacja miast

Pierwsze lokacje miast na prawie

niemieckim pojawiły się w Polsce na

początku XIII wieku na Śląsku. Jedną z

najstarszych takich lokacji jest Środa

Śląska. Nazwa lokacji mówi nam, że był

to ośrodek wczesnomiejski z

odbywającym się w nim środowym

targiem. Było to zatem miasto już

istniejące, przeniesione na praw

niemieckie.

Lokacja miast

W przypadku, gdy lokowano nowe miasto lub

wieś mówimy wtedy o tzw.

lokacji na

surowym korzeniu

. Środę Śląską najpierw

lokowano na prawie flamandzkim, ale

szybko zmieniono je na prawie

zaczerpniętym z Magdeburga. Stąd prawo to

zwane jest

prawem magdeburskim

lub

średzkim.

Poza Magdeburgiem wzorem

lokacji, zwłaszcza na Pomorzu, była Lubeka.

Lokacja miasta na prawie niemieckim była

oparta o podobne zasady jak przy lokowaniu

wsi. Zawierano umowę z właścicielem

ziemi, a zasadźca stawał się dziedzicznym

wójtem

. Istniała też

ława sądowa

, która z

czasem została przekształcona w

radę

miejską

, która wyłaniała

burmistrza

W końcu XIII wieku w Polsce istniało ok. 160

ośrodków miejskich, spośród których

największymi były Wrocław i Kraków.

Typowe układy przestrzenne

osad średniowiecznych

Okolnica, placówka –

budynki

rozmieszczone są

wokół centralnie

umieszczonego

placu

Konsekwencje lokacji miast

Przestrzenne uformowanie miast lokacyjnych – regularna

zabudowa z prostokątnym lub prostokątnym centrum –

rynkiem.

Rozwój budownictwa warownego – wokół miast budowano

warowne wały obronne.

Miasta stały się odbiorcami produkcji osad wiejskich.

Upodobnienie zabudowy ziem polskich do krajów

zachodnich.

Rozwój rynku lokalnego, upowszechnienie pieniądza i stałej

wymiany między miastem a wsią.

Zmiany w obrazie etnicznym ziem polskich – większości

stanowiła ludność polska, ale rosła tez liczba ludności

niemieckiej i żydowskiej.

Sytuacja Kościoła

W okresie rozbicia dzielnicowego wzrosła

rola Kościoła, a wiara chrześcijańska

została powszechnie zaakceptowana.

Ożywieniu uległo życie zakonne. Jeszcze

w XI wieku na ziemiach piastowskich

pojawiły klasztory

benedyktynów -

Tyńcu, Mogilnie, Czerwieńsku itd…

Benedyktyni

- Zajmowali się

przepisywaniem

ksiąg i

dokumentów, stąd

stanowili wsparcie

dla polskich

biskupów i

duchownych;

Cystersi

W XII wieku na ziemie

Piastów przybyli

cystersi. Przywiązywali

oni nieco mniej uwagi do

rozwoju intelektualnego

skupiając się bardziej na

ascezie i pracy na roli.

Inne zakony

W XIII wieku w Polsce pojawiły się także

zakony franciszkańskie, dominikańskie,

augustiańskie czy w XIV wieku karmelickie.

Podstawą ich utrzymania była jałmużna,

czyli datki. Ich głównym zadaniem było

tłumaczenie zasad religii chrześcijańskiej

używając do tego prostego, zrozumiałego

języka.

Klasztory

W monarchii Piastów, w końcu XIII wieku

znajdowało się ok. 80 klasztorów. Zajmowały

się one przede wszystkim spisywaniem i

przechowywaniem dokumentów,

prowadzeniem szkół i bibliotek.

Mnisi zajmowali się również uprawą roli, co

owocowało nowymi odmianami roślin i zbóż

uprawnych. Zakonnicy byli też ogrodnikami,

zielarzami, medykami i rzemieślnikami.

Przywileje

Duchowieństwo, w miarę rozwoju instytucji

kościelnych i zakonnych, otrzymywało od książąt

wiele przywilejów, które w dużym stopniu

uniezależniały Kościół od państwa.

Duchowni zyskali prawo wyboru biskupów -

kapituły

katedralne,

zdobyli własne sądownictwo, a liczne

immunitety zwalniały posiadłości kościelne z

większości świadczeń na rzecz księcia.

Dużą rolę w procesie oderwania Kościoła od

państwa odegrał arcybiskup gnieźnieński

Henryk

Kietlicz

, który rozpoczął

reformę gregoriańską

Kształtowanie się stanów

społecznych

Koniec wieku XII to przede wszystkim okres

kształtowania się

stanów

- grup

społecznych o własnej, odrębnej

organizacji i funkcjach. Powstawały one

dzięki nadaniom różnych praw

poszczególnym grupom przez książęta.

Do najważniejszych stanów zaliczamy:

duchowieństwo, rycerzy, mieszczan i

chłopów.

Duchowieństwo

Ukształtowało się najwcześniej

Pierwszym przywilejem dla

Kościoła był wydany w

1180 r.

przywilej łęczycki

nadany przez

Kazimierza Sprawiedliwego.

Książęta zrezygnowali z prawa do

ruchomego majątku po zmarłych

biskupach i ograniczyli obciążenia

poddanych z dóbr kościelnych

obarczonych daninami.

- W XIII wieku arcybiskup Kietlicz

rozpoczął reformy gregoriańskie a

kapituły katedralne same mogły

wybierać biskupów – pierwszym

wybranym polskim biskupem był

Wincenty Kadłubek

– autor

Kroniki

Polskiej

W XIII wieku wprowadzono

obowiązkowy celibat;

Rycerstwo

- Stan ten kształtował się na

zasadzie nadań ziemi i

indywidualnych przywilejów

Książę nadawał ziemię na tzw.

prawie rycerskim

;

Rycerze otrzymywali także

immunitety sądowe

skarbowe

a prawa te i przynależność do

stanu były dziedziczne;

Sprawy sądowe i sprawy

organizacyjne rozstrzygane były

na zjazdach rycerstwa

poszczególnych ziem – tzw.

wiecach

Obowiązkiem stanu rycerskiego

było uczestnictwo w wyprawach

zbrojnych i walka w obronie

kraju.

Mieszczanie i chłopi

Te dwa stany wykształciły

się w trakcie lokacji na

prawie niemieckim

Zasady ich organizacji,

ich prawa i obowiązki,

system sądowy były

określone w

dokumentach

lokacyjnych

W praktyce granice

między mieszczaństwem

a chłopami były bardzo

płynne

Kultura Polski dzielnicowej

-wiek XII był w Polsce okresem dominacji

stylu romańskiego

–

powstały wtedy najpiękniejsze przykłady sztuki romańskiej –

kolegiaty w Łęczycy, Opatowie, Kruszwicy, w Strzelnie.

Wiek XII to okres wielu

fundacji

możnowładztwa na rzecz

Kościoła – fundacje śląskiego możnowładcy

Pawła Włostowica

organizator i dobroczyńca opactwa św. Wincentego i kościoła

NMP we Wrocławiu,

Początek budownictwa w

stylu gotyckim

Z przełomu XII i XIII stulecia pochodzi

Kronika Polska

Wincentego Kadłubka

- to on chciał uświetnić dzieje polskie i

napisał je od starożytności zamieszczając wiele legend i podań,

m.in. O Kraku, Lestku, Wandzie.

Dzieło Kadłubka przyczyniło się do kanonizacji św. Stanisława w

1257 roku

Na dworze Bolesława Krzywoustego tworzył również wybitny

dziejopis pochodzenia francuskiego –

Gall Anonim,

autor

Kroniki

Zagrożenia zewnętrzne

Rozbita na dzielnice monarchia, nie mogła skutecznie

obronić się przed zewnętrznymi atakami:

1241

roku po podboju Rusi, na ziemie polskie

najechali

Mongołowie

zw.

Tatarami

Na zachodzie margrabiowie brandenburscy próbowali

rozszerzyć swe władztwo kosztem ziem piastowskich.

Ok. 1250 zdobyli oni ziemię lubuską, a później słabo

zaludnioną Wielkopolskę i cześć Pomorza;

1226

r. na ziemi chełmińskiej Konrad ks.

Mazowiecki osiedlił

zakon krzyżacki,

którego celem

miała być chrystianizacja Prusów; na zdobytych

ziemiach zakon założył własne, niezależne państwo;

Document Outline