Substancje pochodzenia 

Substancje pochodzenia 

mineralnego stosowane 

mineralnego stosowane 

w preparatach kosmetycznych

w preparatach kosmetycznych

Definicja

Definicja

•

Do substancji pochodzenia mineralnego zalicza 

Do substancji pochodzenia mineralnego zalicza 

się kopaliny, które po przerobie – zmieleniu, 

się kopaliny, które po przerobie – zmieleniu, 

przemyciu, wysuszeniu, wyprażeniu – są 

przemyciu, wysuszeniu, wyprażeniu – są 

stosowane do produkcji kosmetyków.

stosowane do produkcji kosmetyków.

•

Wykazują działanie absorpcyjne, bakteriobójcze, 

Wykazują działanie absorpcyjne, bakteriobójcze, 

remineralizujące, odtruwające, zabliźniające

remineralizujące, odtruwające, zabliźniające

Talk

Talk

•

Steatyt, zielonkawy minerał

Steatyt, zielonkawy minerał

•

Krzemian magnezu 3MgO∙4SiO

Krzemian magnezu 3MgO∙4SiO

2

2

∙H

∙H

2

2

O

O

•

Zmielony i oczyszczony z termolitu (azbestu) - 

Zmielony i oczyszczony z termolitu (azbestu) - 

pozbawiony potencjalnie działania rakotwórczego

pozbawiony potencjalnie działania rakotwórczego

•

Biały, lekki, śliski proszek o perłowym połysku, jest 

Biały, lekki, śliski proszek o perłowym połysku, jest 

nierozpuszczalny w wodzie i chemicznie obojętny

nierozpuszczalny w wodzie i chemicznie obojętny

•

Po zastosowaniu daje efekt śliskiej, suchej skóry

Po zastosowaniu daje efekt śliskiej, suchej skóry

•

Wykazuje dobrą przyczepność i przyleganie do 

Wykazuje dobrą przyczepność i przyleganie do 

skóry

skóry

•

Używany do produkcji pudrów sypkich, szminek, 

Używany do produkcji pudrów sypkich, szminek, 

maseczek, proszków do masażu, zasypek, płynów 

maseczek, proszków do masażu, zasypek, płynów 

do pielęgnacji nóg, mydeł – stabilizator piany

do pielęgnacji nóg, mydeł – stabilizator piany

•

Talk jest najbardziej miękkim z minerałów – rozpoczyna skalę 

Talk jest najbardziej miękkim z minerałów – rozpoczyna skalę 

twardości Mohra

twardości Mohra

Talk

Talk

•

Przystosowaniu jako zasypki dla dzieci 

Przystosowaniu jako zasypki dla dzieci 

< 3 lat – chronić usta i nos dziecka przed

< 3 lat – chronić usta i nos dziecka przed

dostaniem się talku

dostaniem się talku

•

Nie należy stosować na rany i do rękawic 

Nie należy stosować na rany i do rękawic 

operacyjnych (

operacyjnych (





 ziarniniak tkankowy)

 ziarniniak tkankowy)

•

Syntetyczny trikrzemian magnezu – 

Syntetyczny trikrzemian magnezu – 

2MgO∙3SiO

2MgO∙3SiO

2

2

∙nH

∙nH

2

2

O:

O:

- właściwości zbliżone do talku

- właściwości zbliżone do talku

- silne właściwości chłonące

- silne właściwości chłonące

- stosowany w pudrach i w pastach do zębów 

- stosowany w pudrach i w pastach do zębów 

– 

– 

składnik czyszczący

składnik czyszczący

Glinki kosmetyczne

Glinki kosmetyczne

•

Działanie bakteriobójcze, remineralizujące, odtruwające, 

Działanie bakteriobójcze, remineralizujące, odtruwające, 

zabliźniające, absorpcyjne i stymulujące funkcje organizmu

zabliźniające, absorpcyjne i stymulujące funkcje organizmu

Rodzaje glinek

Rodzaje glinek

•

 

 

Glinki kaolinowe:

Glinki kaolinowe:

- Kaolin – glinka biała, chińska, kaolinit, bolus 

- Kaolin – glinka biała, chińska, kaolinit, bolus 

alba, 

alba, 

Terra alba

Terra alba

- Glinka czerwona – bolus rubra

- Glinka czerwona – bolus rubra

- Glinka zielona

- Glinka zielona

- Glinka żółta

- Glinka żółta

Rodzaje glinek – c.d.

Rodzaje glinek – c.d.

•

 

 

Ziemia fullerska

Ziemia fullerska

•

 

 

Glinka Attapulgite

Glinka Attapulgite

•

 

 

Bentonit

Bentonit

•

 

 

Ziemia odbarwiająca

Ziemia odbarwiająca

•

 

 

Ziemie barwiące

Ziemie barwiące

Właściwości lecznicze glinek wynikają z ich 

Właściwości lecznicze glinek wynikają z ich 

koloidalnej struktury oraz zawartości soli 

koloidalnej struktury oraz zawartości soli 

mineralnych

mineralnych

Kaolin, glinka biała

Kaolin, glinka biała

(porcelanowa, chińska, kaolinit, Terra alba)

(porcelanowa, chińska, kaolinit, Terra alba)

•

Składnik kosmetyków 

Składnik kosmetyków 

kolorowych 

kolorowych 

i maseczek kosmetycznych

i maseczek kosmetycznych

•

Główny składnik – kaolinit 

Główny składnik – kaolinit 

2Al

2Al

2

2

O

O

3

3

∙4SiO

∙4SiO

2

2

∙4H

∙4H

2

2

O

O

•

W maseczkach najczęściej 

W maseczkach najczęściej 

stosowany jest uwodniony 

stosowany jest uwodniony 

krzemian glinu

krzemian glinu

• Glinka kaolinowa: biała, 

nierozpuszczalna w wodzie, 
alkoholu i tłuszczach, tworzy 
roztwory koloidowe

Kaolin - właściwości

Kaolin - właściwości

•

Dobrze wiąże wodę – w zależności od zawartości 

Dobrze wiąże wodę – w zależności od zawartości 

wody w mieszaninie, kaolin jest plastyczny, potem 

wody w mieszaninie, kaolin jest plastyczny, potem 

mazisty, aż w końcu tworzy pienistą zawiesinę. 

mazisty, aż w końcu tworzy pienistą zawiesinę. 





 zastosowanie w wielu preparatach

 zastosowanie w wielu preparatach

•

obojętny chemicznie, chłonny, łatwo się barwi i 

obojętny chemicznie, chłonny, łatwo się barwi i 

ma dobrą przyczepność do skóry 

ma dobrą przyczepność do skóry 





 produkcja 

 produkcja 

pudrów

pudrów

•

pochłania wodę, pęcznieje i tworzy roztwory 

pochłania wodę, pęcznieje i tworzy roztwory 

koloidowe 

koloidowe 





 maseczki i pudry płynne

 maseczki i pudry płynne

•

tworzy pieniące roztwory koloidalne (jest 

tworzy pieniące roztwory koloidalne (jest 

proszkowym emulgatorem) 

proszkowym emulgatorem) 





 mydła i 

 mydła i 

beztłuszczowe zmywacze

beztłuszczowe zmywacze

Kaolin - działanie

Kaolin - działanie

•

Łatwo się barwi barwnikami mineralnymi – 

Łatwo się barwi barwnikami mineralnymi – 

stanowi bazę pudrów, szminek, cieni i pigmentów

stanowi bazę pudrów, szminek, cieni i pigmentów

•

Działa przeciwzapalnie, ściągająco, poprawia 

Działa przeciwzapalnie, ściągająco, poprawia 

krążenie – produkcja maseczek oczyszczających

krążenie – produkcja maseczek oczyszczających

•

Działa kojąco, wycisza grę naczyniową, zalecany 

Działa kojąco, wycisza grę naczyniową, zalecany 

do pielęgnacji skóry suchej i bardzo wrażliwej. 

do pielęgnacji skóry suchej i bardzo wrażliwej. 

Stosowany 

Stosowany 

w zasypkach dla niemowląt i obłożnie chorych 

w zasypkach dla niemowląt i obłożnie chorych 

oraz 

oraz 

w peelingach (w połączeniu z łupinami migdałów).

w peelingach (w połączeniu z łupinami migdałów).

Glinka

Glinka czerwona

•

Bolus rubra 

Bolus rubra 

– odmiana glinki białej, bogata w 

– odmiana glinki białej, bogata w 

tlenek żelaza

tlenek żelaza

•

Stosowana jako czerwony pigment w pudrach, 

Stosowana jako czerwony pigment w pudrach, 

szminkach, różu i barwnych kremach

szminkach, różu i barwnych kremach

•

Zawiera dużą ilość krzemu, aluminium, żelaza 

Zawiera dużą ilość krzemu, aluminium, żelaza 

oraz wapnia i manganu – maseczka dobrze 

oraz wapnia i manganu – maseczka dobrze 

działa na cerę tłustą i mieszaną, ale 

działa na cerę tłustą i mieszaną, ale 

jednocześnie wrażliwą. 

jednocześnie wrażliwą. 

Leczy i łagodzi trądzik różowaty, zapobiega 

Leczy i łagodzi trądzik różowaty, zapobiega 

pękaniu naczyń krwionośnych, łagodnie ściąga 

pękaniu naczyń krwionośnych, łagodnie ściąga 

pory 

pory 

i wygładza cerę

i wygładza cerę

Glinka

Glinka żółta

•

Posiada skład zbliżony do składu glinki 

Posiada skład zbliżony do składu glinki 

czerwonej, ale z wyjątkowo dużą ilością żelaza

czerwonej, ale z wyjątkowo dużą ilością żelaza

•

Stosowana jest w przypadku skóry tłustej 

Stosowana jest w przypadku skóry tłustej 

i ziemistej, ale równocześnie wrażliwej oraz do 

i ziemistej, ale równocześnie wrażliwej oraz do 

cery normalnej

cery normalnej

•

Łagodnie oczyszcza cerę, uzupełniając 

Łagodnie oczyszcza cerę, uzupełniając 

niedobory minerałów w strukturach skóry

niedobory minerałów w strukturach skóry

Glinka

Glinka 

zielona

zielona

•

Pochodzi ze skał krzemionkowo-aluminiowych. 

Pochodzi ze skał krzemionkowo-aluminiowych. 

Zawiera 20 różnych soli mineralnych (związki 

Zawiera 20 różnych soli mineralnych (związki 

Si, Mg, Ca, P, Na, K, Se, Mo, Zn, Co)

Si, Mg, Ca, P, Na, K, Se, Mo, Zn, Co)

•

Działa oczyszczająco, odkażająco, ściągająco 

Działa oczyszczająco, odkażająco, ściągająco 

i regenerująco, wygładza i goi skórę.

i regenerująco, wygładza i goi skórę.

•

Polecana do pielęgnacji cery tłustej, skłonnej 

Polecana do pielęgnacji cery tłustej, skłonnej 

do wyprysków, skóry trądzikowej, łojotokowej, 

do wyprysków, skóry trądzikowej, łojotokowej, 

z wypryskiem lub łuszczycą

z wypryskiem lub łuszczycą

•

Maseczki na bazie tej glinki wchłaniają 

Maseczki na bazie tej glinki wchłaniają 

zanieczyszczenia i substancje toksyczne, 

zanieczyszczenia i substancje toksyczne, 

dostarczając w zamian wielu soli mineralnych

dostarczając w zamian wielu soli mineralnych

Bentonit

Bentonit

•

Skała osadowa powstała na skutek wietrzenia 

Skała osadowa powstała na skutek wietrzenia 

popiołów wulkanicznych (kredowych 

popiołów wulkanicznych (kredowych 

i trzeciorzędowych) w środowisku podmorskim

i trzeciorzędowych) w środowisku podmorskim

•

Nazwa – od pierwszego złoża w Fort Benton

Nazwa – od pierwszego złoża w Fort Benton

(Wyoming)

(Wyoming)

klasyfikowany ze względu na występujące w przestrzeniach 

klasyfikowany ze względu na występujące w przestrzeniach 

miedzypakietowych kationy Na, Ca lub Mg

miedzypakietowych kationy Na, Ca lub Mg

•

Biały, beżowy lub żółtosiarczany (w zależności od 

Biały, beżowy lub żółtosiarczany (w zależności od 

zawartości żelaza) proszek

zawartości żelaza) proszek

•

B. chłonna glinka (Na-bentonit bardziej chłonny niż 

B. chłonna glinka (Na-bentonit bardziej chłonny niż 

pozostałe bentonity, może zaabsorbować 5 x więcej 

pozostałe bentonity, może zaabsorbować 5 x więcej 

wody niż jego masa)

wody niż jego masa)

•

Może być wiele razy uwodniony i suszony, zamrażany 

Może być wiele razy uwodniony i suszony, zamrażany 

i rozmrażany bez utraty swych pierwotnych 

i rozmrażany bez utraty swych pierwotnych 

właściwości

właściwości

Bentonit - właściwości

Bentonit - właściwości

•

Daje roztwory o dużej lepkości (tiksotropowe), 

Daje roztwory o dużej lepkości (tiksotropowe), 

charakteryzuje się obfitą pianą, służy jako 

charakteryzuje się obfitą pianą, służy jako 

emulgator proszkowy i stabilizator zawiesin

emulgator proszkowy i stabilizator zawiesin

•

W większych stężeniach żeluje, zwiększa 

W większych stężeniach żeluje, zwiększa 

kilkakrotnie swoją objętość doskonale chłonąc 

kilkakrotnie swoją objętość doskonale chłonąc 

wodę - jest bazą maseczek kosmet.

wodę - jest bazą maseczek kosmet.

•

Jest bardzo chłonny, zwłaszcza jeżeli chodzi o 

Jest bardzo chłonny, zwłaszcza jeżeli chodzi o 

jony 

jony 

i barwniki nieorganiczne

i barwniki nieorganiczne

•

W preparatach kosmetycznych w stężeniu 2-3%

W preparatach kosmetycznych w stężeniu 2-3%

•

Stabilizator zawiesin i emulsji w mydłach, 

Stabilizator zawiesin i emulsji w mydłach, 

środkach do kąpieli, okładach leczniczych

środkach do kąpieli, okładach leczniczych

•

Absorbent w pudrach, zasypkach i kremach

Absorbent w pudrach, zasypkach i kremach

•

Czynnik zagęszczający w kremach, pudrach 

Czynnik zagęszczający w kremach, pudrach 

w płynie i w maseczkach

w płynie i w maseczkach

•

Jest bazą wielu maseczek kosmetycznych 

Jest bazą wielu maseczek kosmetycznych 

(skóra pokryta warstwą żelu bentonitowego nie 

(skóra pokryta warstwą żelu bentonitowego nie 

oddycha prawidłowo, stąd przy stosowaniu tego 

oddycha prawidłowo, stąd przy stosowaniu tego 

typu maseczek nie należy przedłużać podanego 

typu maseczek nie należy przedłużać podanego 

w przepisie czasu aplikacji

w przepisie czasu aplikacji

•

Zastąpienie w bentonicie kationów sodu kationami 

Zastąpienie w bentonicie kationów sodu kationami 

organicznymi – wzrost właściwości lipofilnych

organicznymi – wzrost właściwości lipofilnych

)

Bentonit - zastosowanie

Bentonit - zastosowanie

Pumeks

Pumeks

•

Porowaty minerał poch. wulkanicznego

Porowaty minerał poch. wulkanicznego

•

Zawiera glinokrzemiany metali alkalicznych

Zawiera glinokrzemiany metali alkalicznych

•

Używany do usuwania zrogowaciałego naskórka, 

Używany do usuwania zrogowaciałego naskórka, 

zbędnego owłosienia i (rozdrobniony) do 

zbędnego owłosienia i (rozdrobniony) do 

polerowania paznokci

polerowania paznokci

•

Zastępowany syntetycznym ‘pumeksem 

Zastępowany syntetycznym ‘pumeksem 

szklanym’ (produkowany ze spienianego 

szklanym’ (produkowany ze spienianego 

poliuretanu)

poliuretanu)

lub kamieniami ściernymi wytworzonymi 

lub kamieniami ściernymi wytworzonymi 

z cementu wymieszanego z ziemią 

z cementu wymieszanego z ziemią 

okrzemkową

okrzemkową

Ziemia

Ziemia 

okrzemkowa

okrzemkowa

•

Materiał kopalny pochodzenia trzeciorzędowego 

Materiał kopalny pochodzenia trzeciorzędowego 

i dyluwialnego (oliwkowo-brunatne glony z 

i dyluwialnego (oliwkowo-brunatne glony z 

twardym pancerzykiem przesyconym krzemionką – 

twardym pancerzykiem przesyconym krzemionką – 

okrzemki

okrzemki

•

Okrzemki po śmierci opadały na dno morza – ciała ulegały rozkładowi, 

Okrzemki po śmierci opadały na dno morza – ciała ulegały rozkładowi, 

z pancerzyków tworzyły się coraz grubsze pokłady (złoża w Europie – 

z pancerzyków tworzyły się coraz grubsze pokłady (złoża w Europie – 

Hanover, Hesja, Czechy – grubość pokładów do 10 m, Ameryka Pn – 

Hanover, Hesja, Czechy – grubość pokładów do 10 m, Ameryka Pn – 

Kalifornia – nawet do 100 m grubości

Kalifornia – nawet do 100 m grubości

1 cm

1 cm

3

3

 ziemi okrzemkowej – 2,5 mld pancerzyków okrzemek

 ziemi okrzemkowej – 2,5 mld pancerzyków okrzemek

•

Zmielona i oczyszczona  za pomocą HCl i aq. daje 

Zmielona i oczyszczona  za pomocą HCl i aq. daje 

proszek o wysokiej porowatości, bardzo chłonny 

proszek o wysokiej porowatości, bardzo chłonny 

(zasypki, odbarwianie tłuszczów), polerujący 

(zasypki, odbarwianie tłuszczów), polerujący 

(preparaty do czyszczenia zębów i szlifowania 

(preparaty do czyszczenia zębów i szlifowania 

paznokci)

paznokci)

Ziemia odbarwiająca

Ziemia odbarwiająca

•

Mieszanina uwodnionych glinokrzemianów, 

Mieszanina uwodnionych glinokrzemianów, 

pochłaniająca związki wielkocząsteczkowe 

pochłaniająca związki wielkocząsteczkowe 

i substancje barwne. Służy do oczyszczania 

i substancje barwne. Służy do oczyszczania 

surowców kosmetycznych (oleje roślinne, 

surowców kosmetycznych (oleje roślinne, 

tłuszcze, woski)

tłuszcze, woski)

Ziemie barwne (glinki barwne)

Ziemie barwne (glinki barwne)

•

Pigmenty mineralne:

Pigmenty mineralne:

- ochry brązowe - glinokrzemiany z zasadowymi 

- ochry brązowe - glinokrzemiany z zasadowymi 

związkami żelaza i związkami manganu

związkami żelaza i związkami manganu

- ochry żółte- glinokrzemiany zawierające 

- ochry żółte- glinokrzemiany zawierające 

związki 

związki 

żelaza i związki manganu

żelaza i związki manganu

- umbry - zielenie ziemne

- umbry - zielenie ziemne

- siena palona - glinokrzemian zawierający 

- siena palona - glinokrzemian zawierający 

około 60% 

około 60% 

Fe

Fe

2

2

O

O

3

3

•

Stosowane w pudrach stałych, w proszku i w 

Stosowane w pudrach stałych, w proszku i w 

płynie, kremach i cieniach do powiek oraz do 

płynie, kremach i cieniach do powiek oraz do 

barwienia niektórych prep. kosmetycznych

barwienia niektórych prep. kosmetycznych

Surowce mineralne z Morza 

Surowce mineralne z Morza 

Martwego

Martwego

(Morza Życia)

(Morza Życia)

•

Czarne Błoto (Black Mud)

Czarne Błoto (Black Mud)

 

 





 naturalne połączenie kaolinu, bentonitu, Mg, 

 naturalne połączenie kaolinu, bentonitu, Mg, 

K, Ca, 

K, Ca, 

bromków, skalenia, kwarcu, Cu i Zn

bromków, skalenia, kwarcu, Cu i Zn

 

 





 bardzo silny środek odkażający, ściągający, 

 bardzo silny środek odkażający, ściągający, 

wysuszający, antyseptyczny, przeciwzapalny 

wysuszający, antyseptyczny, przeciwzapalny 

i przywracający równowagę mineralną

i przywracający równowagę mineralną

 

 





 okłady z błota podwyższają temp. skóry i 

 okłady z błota podwyższają temp. skóry i 

pobór 

pobór 

tlenu oraz pobudzają krążenie krwi 

tlenu oraz pobudzają krążenie krwi 

(lepsza 

(lepsza 

przemiana materii, zmniejszenie 

przemiana materii, zmniejszenie 

podrażnienia 

podrażnienia 

skóry, spowolnienie procesów 

skóry, spowolnienie procesów 

starzenia, 

starzenia, 

ujędrnienie skóry, cofnięcie zmian 

ujędrnienie skóry, cofnięcie zmian 

cellulitowych)

cellulitowych)

Surowce mineralne z Morza 

Surowce mineralne z Morza 

Martwego

Martwego

(Morza Życia)

(Morza Życia)

•

Czarne Błoto (Black Mud)

Czarne Błoto (Black Mud)

 

 





 czarne błoto dobrze przenika do porów 

 czarne błoto dobrze przenika do porów 

skóry 

skóry 

(mała wielkość ziarna, wysoka 

(mała wielkość ziarna, wysoka 

własna 

własna 

chłonność), oczyszcza je z 

chłonność), oczyszcza je z 

resztek brudu oraz 

resztek brudu oraz 

łoju i zwęża. Stosowane 

łoju i zwęża. Stosowane 

w przypadku silnego 

w przypadku silnego 

łojotoku, silnych zmian 

łojotoku, silnych zmian 

zapalnych na skórze, 

zapalnych na skórze, 

trądzika różowatego i 

trądzika różowatego i 

pospolitego

pospolitego

 

 





 adsorbuje nadmiar tłuszczu i usuwa 

 adsorbuje nadmiar tłuszczu i usuwa 

obumarłe 

obumarłe 

komórki z powierzchni skóry

komórki z powierzchni skóry

 

 





 zwiększa przepuszczalność skóry - 

 zwiększa przepuszczalność skóry - 

zapewnia 

zapewnia 

dobre przenikanie minerałów

dobre przenikanie minerałów

Surowce mineralne z Morza 

Surowce mineralne z Morza 

Martwego

Martwego

(Morza Życia)

(Morza Życia)

•

Czarne Błoto (Black Mud)

Czarne Błoto (Black Mud)

 

 





 minerały zawarte w błocie pozwalają 

 minerały zawarte w błocie pozwalają 

zachować 

zachować 

względnie naturalną 

względnie naturalną 

wilgotność górnych warstw 

wilgotność górnych warstw 

skóry

skóry

 

 





 okłady z błota na włosy wzmacniają je, 

 okłady z błota na włosy wzmacniają je, 

usuwają 

usuwają 

nadmiar tłuszczu i normują pracę 

nadmiar tłuszczu i normują pracę 

gruczołów 

gruczołów 

łojowych

łojowych

 

 





 firmy wykorzystują czarne błoto do 

 firmy wykorzystują czarne błoto do 

produkcji 

produkcji 

oczyszczających maseczek, 

oczyszczających maseczek, 

peelingów, kremów 

peelingów, kremów 

nawilżających i 

nawilżających i 

pielęgnacyjnych, mleczek, 

pielęgnacyjnych, mleczek, 

toników, lotionów, 

toników, lotionów, 

szamponów

szamponów

Surowce mineralne z Morza 

Surowce mineralne z Morza 

Martwego

Martwego

(Morza Życia)

(Morza Życia)

• Stężone sole mineralne z wody 

morskiej
  używane do gorących kąpieli, łagodzących stany 

zapalne skóry

  sól z M. Martwego ma unikalny skład (położenie 

topograficzne): 50x więcej Br, 15x więcej Mg niż 

z Atlantyku, zawiera 7x więcej soli niż przeciętna 
woda morska (~3,5% w oceanach)
okłady z błota i kąpiele w tej soli leczą łuszczycę 

  minerały zawarte w solach obniżają ilość bakterii 

chorobotwórczych na powierzchni skóry, 

regenerują 

ją, uśmierzają swędzenie

Surowce mineralne z Morza 

Surowce mineralne z Morza 

Martwego

Martwego

(Morza Życia)

(Morza Życia)

• Po zastosowaniu kuracji solami morskimi: 

  skóra staje się lepiej nawilżona, gładsza, 

bardziej  jędrna, lepiej ukrwiona

  oczyszczają się pory skóry, regenerują 

i aktywizują komórki skóry, odprężają się 

mięśnie 

  poprawia się koloryt skóry, staje się ona 

odprężona, odświeżona i zrelaksowana

Wyciągi torfowe

Wyciągi torfowe

•

Borowiny: 

Borowiny: 

 

 





 zawiera zmineralizowane w niepełnym stopniu 

 zawiera zmineralizowane w niepełnym stopniu 

substancje organiczne (pochodne cukrów, 

substancje organiczne (pochodne cukrów, 

aminokwasów, kwasów uronowych oraz sole 

aminokwasów, kwasów uronowych oraz sole 

mineralne - Fe, S, P, J), związki podobne do 

mineralne - Fe, S, P, J), związki podobne do 

estrogenów

estrogenów

 

 





 działają stymulująco na procesy odnowy 

 działają stymulująco na procesy odnowy 

tkankowej, regenerują, wygładzają 

tkankowej, regenerują, wygładzają 

i uelastyczniają naskórek 

i uelastyczniają naskórek 

 

 





 sole borowinowe działają kojąco, uspokajająco, 

 sole borowinowe działają kojąco, uspokajająco, 

odprężająco i antyseptycznie

odprężająco i antyseptycznie

(okłady borowinowe – papka o temp. 35-45

(okłady borowinowe – papka o temp. 35-45

°

°

C i kąpiele – bardzo 

C i kąpiele – bardzo 

silny bodziec dla organizmu 

silny bodziec dla organizmu 





 niektóre osoby mogą nawet 

 niektóre osoby mogą nawet 

(wg Jurkowskiej) zasłabnąć podczas zabiegu)

(wg Jurkowskiej) zasłabnąć podczas zabiegu)

 

Inne substancje

Inne substancje

•

Mystic Alpa: 

Mystic Alpa: 

 

 





 maseczka kosmetyczna zawierająca 100% pyłu 

 maseczka kosmetyczna zawierająca 100% pyłu 

wulkanicznego wyrzucanego w postaci błota 

wulkanicznego wyrzucanego w postaci błota 

przez 

przez 

niewielkie wulkany w okolicach miasta 

niewielkie wulkany w okolicach miasta 

Cartageny 

Cartageny 

Karaiby), tam gdzie zaczynają się 

Karaiby), tam gdzie zaczynają się 

Andy

Andy

 

 





 w tym letnim błocie (zawierającym składniki 

 w tym letnim błocie (zawierającym składniki 

mineralne o niespotykanych nigdzie 

mineralne o niespotykanych nigdzie 

proporcjach) – kąpią się mieszkańcy i turyści 

proporcjach) – kąpią się mieszkańcy i turyści 

 

 





 

 

Działanie maseczki z błota:

Działanie maseczki z błota:

silnie oczyszczające; ściągające pory; poprawiające 

silnie oczyszczające; ściągające pory; poprawiające 

napięcie skóry i wygładzające; usuwające zrogowaciałe 

napięcie skóry i wygładzające; usuwające zrogowaciałe 

komórki z powierzchniowej warstwy naskórka (peeling), 

komórki z powierzchniowej warstwy naskórka (peeling), 

wyrównujące koloryt skóry; eliminujące toksyny 

wyrównujące koloryt skóry; eliminujące toksyny 

zalegające w skórze; neutralizujące wolne rodniki na 

zalegające w skórze; neutralizujące wolne rodniki na 

powierzchni naskórka

powierzchni naskórka

Inne substancje

Inne substancje

•

Mika: 

Mika: 





 grupa minerałów zwanych łyszczykami 

 grupa minerałów zwanych łyszczykami 

zawierających krzemionkę występującą 

zawierających krzemionkę występującą 

w postaci przeźroczystych płatków o perłowym 

w postaci przeźroczystych płatków o perłowym 

połysku

połysku





 

 

najważniejsze:

najważniejsze:

muskowit KAl

muskowit KAl

2

2

(AlSi

(AlSi

3

3

O

O

10

10

)(OH)

)(OH)

2

2

 – mika jasna

 – mika jasna

biotyt - K(Mg, Fe)

biotyt - K(Mg, Fe)

3

3

(AlSi

(AlSi

3

3

O

O

10

10

)(OH, F)

)(OH, F)

2

2

 – 

 – 

nieprzeźroczysta mika czarna

nieprzeźroczysta mika czarna





 

 

używana do nadania połysku kosmetykom 

używana do nadania połysku kosmetykom 

kolorowym oraz w połączeniu z TiO

kolorowym oraz w połączeniu z TiO

2

2

 do 

 do 

produkcji pigmentu perłowego – stosowany 

produkcji pigmentu perłowego – stosowany 

w szminkach, kredkach i cieniach do oczu

w szminkach, kredkach i cieniach do oczu

Inne substancje

Inne substancje

•

Ziemia fulerska (ziemia bieląca, glinka 

Ziemia fulerska (ziemia bieląca, glinka 

fulerska, ziemia Fullera)

fulerska, ziemia Fullera)





 skała osadowa składająca się z 

 skała osadowa składająca się z 

glinokrzemianów 

glinokrzemianów 

oraz tlenków magnezu, 

oraz tlenków magnezu, 

wapnia i żelaza

wapnia i żelaza





 

 

substancja o tłustym wyglądzie, barwy 

substancja o tłustym wyglądzie, barwy 

żółtej, ma 

żółtej, ma 

dobre własności chłonne

dobre własności chłonne





 

 

używana jak substancja odbarwiająca 

używana jak substancja odbarwiająca 

i czyszcząca

i czyszcząca

Inne substancje

Inne substancje

•

Mumio: 

Mumio: 





 substancja o konsystencji wosku, 

 substancja o konsystencji wosku, 

zawierająca 

zawierająca 

około 87 pierwiastków

około 87 pierwiastków





 

 

zawarte mikro- i makroelementy - działanie 

zawarte mikro- i makroelementy - działanie 

regenerujące na tkanki, biostymulacyjne 

regenerujące na tkanki, biostymulacyjne 

i regulujące na procesy przemiany materii

i regulujące na procesy przemiany materii





 

 

stosowana w formie balsamu w przypadku 

stosowana w formie balsamu w przypadku 

ran, 

ran, 

oparzeń i odmrożeń

oparzeń i odmrożeń

Związki organiczne: 

Związki organiczne: 

węglowodory, alkohole, 

węglowodory, alkohole, 

aldehydy

aldehydy

 

 

Związki organiczne

Związki organiczne

•

dawne pojęcie - jako syntetyzowane przy udziale 

dawne pojęcie - jako syntetyzowane przy udziale 

żywego organizmu (siła życiowa - 

żywego organizmu (siła życiowa - 

vis vitalis

vis vitalis

); chemia 

); chemia 

organiczna - dział dotyczący ww. związków

organiczna - dział dotyczący ww. związków

•

Friedrich Wöhler - 1828 - przemiana cyjanianu 

Friedrich Wöhler - 1828 - przemiana cyjanianu 

amonu 

amonu 

w mocznik

w mocznik

NH

NH

4

4

NCO 

NCO 

temp

temp

 (NH

 (NH

2

2

)

)

2

2

CO

CO

•

1889 Schurlenmer – chemia organiczna jest chemią 

1889 Schurlenmer – chemia organiczna jest chemią 

węglowodorów i ich pochodnych

węglowodorów i ich pochodnych

•

współcześnie: ch.o. - chemia związków węgla 

współcześnie: ch.o. - chemia związków węgla 

z wyjątkiem tlenków węgla, kwasów: węglowego 

z wyjątkiem tlenków węgla, kwasów: węglowego 

H

H

2

2

CO

CO

3

3

, 

, 

cyjanowego HCNO, cyjanowodorowego HCN i 

cyjanowego HCNO, cyjanowodorowego HCN i 

ich soli

ich soli

Związki organiczne

Związki organiczne

•

przyczyna ogromnej różnorodności - szczególna 

przyczyna ogromnej różnorodności - szczególna 

zdolność atomów węgla do tworzenia między sobą 

zdolność atomów węgla do tworzenia między sobą 

trwałych wiązań kowalencyjnych

trwałych wiązań kowalencyjnych

•

obecne znanych jest ponad 20 mln zw. org. - 

obecne znanych jest ponad 20 mln zw. org. - 

wyizolowanych z organizmów żywych lub 

wyizolowanych z organizmów żywych lub 

zsyntetyzowanych (corocznie - nawet kilkaset 

zsyntetyzowanych (corocznie - nawet kilkaset 

tysięcy nowych

tysięcy nowych

)

)

Zasady budowy cząsteczek 

Zasady budowy cząsteczek 

organicznych

organicznych

•

każdy  związek chemiczny charakteryzuje się 

każdy  związek chemiczny charakteryzuje się 

właściwą sobie budową określoną przez rodzaj, liczbę 

właściwą sobie budową określoną przez rodzaj, liczbę 

i sposób powiązania atomów

i sposób powiązania atomów

•

atomy węgla w zw. org. są czterowartościowe

atomy węgla w zw. org. są czterowartościowe

•

łączące się ze sobą atomy węgla mogą tworzyć 

łączące się ze sobą atomy węgla mogą tworzyć 

łańcuchy o dowolnej długości, rozgałęzione lub nie, 

łańcuchy o dowolnej długości, rozgałęzione lub nie, 

pierścienie o dowolnej wielkości oraz dowolne 

pierścienie o dowolnej wielkości oraz dowolne 

kombinacje pierścieni i łańcuchów

kombinacje pierścieni i łańcuchów

•

wiązania pojedyncze (nasycone), podwójne lub 

wiązania pojedyncze (nasycone), podwójne lub 

potrójne (nienasycone)

potrójne (nienasycone)

•

elektrony nie uczestniczące w wiązaniach z atomami 

elektrony nie uczestniczące w wiązaniach z atomami 

węgla mogą łączyć się z atomami innych 

węgla mogą łączyć się z atomami innych 

pierwiastków

pierwiastków

•

Należy pamiętać, że węgiel 

Należy pamiętać, że węgiel 

w związkach organicznych jest zawsze 

w związkach organicznych jest zawsze 

czterowartościowy, czyli w wzorze 

czterowartościowy, czyli w wzorze 

strukturalnym od atomu węgla rozchodzą się 4 

strukturalnym od atomu węgla rozchodzą się 4 

kreski (wiązania):

kreski (wiązania):

•

Katenacja – zdolność atomów jednego 

Katenacja – zdolność atomów jednego 

pierwiastka do łączenia się między sobą i 

pierwiastka do łączenia się między sobą i 

tworzenia długich łańcuchów

tworzenia długich łańcuchów

Proces ten dotyczy głównie węgla, w mniejszym stopniu siarki 

Proces ten dotyczy głównie węgla, w mniejszym stopniu siarki 

czy krzemu 

czy krzemu 

C

C

C

C

C

C

•

Wzór sumaryczny 

Wzór sumaryczny 

– charakterystyka jakościowa 

– charakterystyka jakościowa 

i ilościowa związku – podaje liczbę i rodzaj 

i ilościowa związku – podaje liczbę i rodzaj 

atomów poszczególnych pierwiastków, np. C

atomów poszczególnych pierwiastków, np. C

3

3

H

H

8

8

 

 

- …

- …

•

Wzór strukturalny uproszczony

Wzór strukturalny uproszczony

 – uwzględnia 

 – uwzględnia 

grupy atomów połączone wiązaniami CH

grupy atomów połączone wiązaniami CH

3

3

-CH

-CH

2

2

-

-

CH

CH

3

3

•

Wzór strukturalny 

Wzór strukturalny 

– podaje sposoby 

– podaje sposoby 

wiązania atomów w cząsteczce i wskazuje 

wiązania atomów w cząsteczce i wskazuje 

na różnice między związkami o takim 

na różnice między związkami o takim 

samym wzorze sumarycznym

samym wzorze sumarycznym

•

Wzór przestrzenny 

Wzór przestrzenny 

– odzwierciedla strukturę 

– odzwierciedla strukturę 

przestrzenną (trójwymiarową) układu atomów i 

przestrzenną (trójwymiarową) układu atomów i 

grup atomów

grup atomów

Pisownia wzorów związków organicznych

Pisownia wzorów związków organicznych

H

H

H

H

H

H

H

H

C

C

C

•

Wzór przestrzenny uproszczony 

Wzór przestrzenny uproszczony 

– łańcuchy 

– łańcuchy 

węglowe w węglowodorach przedstawiane w 

węglowe w węglowodorach przedstawiane w 

postaci linii zygzakowatych uwzględniających 

postaci linii zygzakowatych uwzględniających 

kąty pomiędzy wiązaniami C-C bez 

kąty pomiędzy wiązaniami C-C bez 

uwzględnienia atomów szkieletu (węgla i 

uwzględnienia atomów szkieletu (węgla i 

wodoru)

wodoru)

                                             

                                             

Wzór uproszczony H

Wzór uproszczony H

2

2

C=(CH)

C=(CH)

2

2

=CH

=CH

2

2

 

 

 

 

Pisownia wzorów związków organicznych

Pisownia wzorów związków organicznych

H

3

C

CH

3

=

butan

H

2

C

CH

2

=

buta-1,3-dien

•

Każdy atom węgla może utworzyć cztery wiązania atomowe, 

Każdy atom węgla może utworzyć cztery wiązania atomowe, 

ponieważ jego elektrony mogą mieć udział w czterech wspólnych 

ponieważ jego elektrony mogą mieć udział w czterech wspólnych 

parach elektronowych, np. w cząsteczce metanu wszystkie cztery 

parach elektronowych, np. w cząsteczce metanu wszystkie cztery 

wiązania węgla z wodorem są równoważne

wiązania węgla z wodorem są równoważne

•

Atom węgla ma konfigurację 1s

Atom węgla ma konfigurację 1s

2

2

 2s

 2s

2

2

2p

2p

2

2

; aby C mógł uczestniczyć w 

; aby C mógł uczestniczyć w 

tworzeniu 4 wspólnych par elektronowych – musi mieć do dyspozycji 

tworzeniu 4 wspólnych par elektronowych – musi mieć do dyspozycji 

cztery pojedynczo obsadzone orbitale atomowe 

cztery pojedynczo obsadzone orbitale atomowe 





 przejście z 2s

 przejście z 2s

2

2

 2p

 2p

2

2

 

 

na 2s

na 2s

1

1

 2p

 2p

3

3

- stan wzbudzony o nieco wyższej energii 

- stan wzbudzony o nieco wyższej energii 





 wymieszanie 4 orbitali 

 wymieszanie 4 orbitali 

atomu węgla i powstają 4 równoważne orbitale innego rodzaju – 

atomu węgla i powstają 4 równoważne orbitale innego rodzaju – 

nazywane (odpowiednio do ich pochodzenia od s i p) 

nazywane (odpowiednio do ich pochodzenia od s i p) 

zhybrydyzowanymi orbitalami sp

zhybrydyzowanymi orbitalami sp

3

3

•

Ponieważ są to orbitale o jednakowej energii – zgodnie z regułą 

Ponieważ są to orbitale o jednakowej energii – zgodnie z regułą 

Hunda zostaną zapełnione w połowie elektronami – czyli mamy 4 

Hunda zostaną zapełnione w połowie elektronami – czyli mamy 4 

niesparowane elektrony w atomie 

niesparowane elektrony w atomie 





 możliwość utworzenia czterech 

 możliwość utworzenia czterech 

wiązań

wiązań

 

 

Związki węgla

Związki węgla

•

Orbitale zhybrydyzowane sp

Orbitale zhybrydyzowane sp

3

3

- 4 orbitale sp

- 4 orbitale sp

3

3

 skierowane ku narożom czworościanu 

 skierowane ku narożom czworościanu 

foremnego – atom węgla przyjmuje strukturę tetraedryczną 

foremnego – atom węgla przyjmuje strukturę tetraedryczną 

między dwoma atomami węgla o hybrydyzacji sp

między dwoma atomami węgla o hybrydyzacji sp

3

3

 lub pomiędzy atomem węgla (sp

 lub pomiędzy atomem węgla (sp

3

3

) 

) 

i atomem wodoru – mogą się tworzyć silne wiązania 

i atomem wodoru – mogą się tworzyć silne wiązania 





•

Orbitale zhybrydyzowane sp

Orbitale zhybrydyzowane sp

2

2

- z jednego orbitalu s i dwóch orbitali p; jeden z orbitali p 

- z jednego orbitalu s i dwóch orbitali p; jeden z orbitali p 

atomu 

atomu 

węgla pozostaje niezhybrydyzowany

węgla pozostaje niezhybrydyzowany

- trzy orbitale sp

- trzy orbitale sp

2

2

 leżą w płaszczyźnie jadra atomu i 

 leżą w płaszczyźnie jadra atomu i 

skierowane 

skierowane 

są ku narożom trójkąta równobocznego - 

są ku narożom trójkąta równobocznego - 

atom węgla 

atom węgla 

przyjmuje strukturę trygonalną

przyjmuje strukturę trygonalną

każdy atom węgla o hybrydyzacji sp2 tworzy 3 wiązania 

każdy atom węgla o hybrydyzacji sp2 tworzy 3 wiązania 





 wykorzystując 3 

 wykorzystując 3 

hybrydy sp

hybrydy sp

2

2

. Między niezhybrydyzowanym orbitalem 2p i orbitalem 2p 

. Między niezhybrydyzowanym orbitalem 2p i orbitalem 2p 

sąsiedniego atomu dochodzi do bocznego nakładania się, w wyniku czego 

sąsiedniego atomu dochodzi do bocznego nakładania się, w wyniku czego 

powstaje wiązanie 

powstaje wiązanie 





 - słabsze niż wiązanie 

 - słabsze niż wiązanie 





, ale na tyle mocne, aby 

, ale na tyle mocne, aby 

zapobiec rotacji wokół podwójnego wiązania C=C

zapobiec rotacji wokół podwójnego wiązania C=C

 

 

Związki węgla

Związki węgla

•

Orbitale zhybrydyzowane sp

Orbitale zhybrydyzowane sp

2

2

- pierścienie aromatyczne: składają się z 6 atomów węgla o 

- pierścienie aromatyczne: składają się z 6 atomów węgla o 

hybrydyzacji sp

hybrydyzacji sp

2

2

: 

: 

każdy tworzy 3 wiązania 

każdy tworzy 3 wiązania 





 

 





 powstaje płaski pierścień; 

 powstaje płaski pierścień; 

pozostałe orbitale 2p każdego z atomów 

pozostałe orbitale 2p każdego z atomów 





 do płaszczyzny pierścienia – nakładanie 

 do płaszczyzny pierścienia – nakładanie 

się z analogicznymi orbitalami sąsiednich atomów 

się z analogicznymi orbitalami sąsiednich atomów 





 powstaje orbital molekularny w 

 powstaje orbital molekularny w 

obrębie całego pierścienia – 6 elektronów biorących udział

obrębie całego pierścienia – 6 elektronów biorących udział

 w wiązaniach 

 w wiązaniach 





  - 

  - 

delokalizacja w obrębie pierścienia 

delokalizacja w obrębie pierścienia 





 zwiększona stabilizacja takiej struktury

 zwiększona stabilizacja takiej struktury

- delokalizacja możliwa także w układach skoniugowanych 

- delokalizacja możliwa także w układach skoniugowanych 

(sprzężonych) – naprzemienne występowanie – i =

(sprzężonych) – naprzemienne występowanie – i =

•

Orbitale zhybrydyzowane sp

Orbitale zhybrydyzowane sp

- powstają z jednego orbitalu s i jednego orbitalu p, 2 orbitale p 

- powstają z jednego orbitalu s i jednego orbitalu p, 2 orbitale p 

pozostają niezhybrydyzowane

pozostają niezhybrydyzowane

- 2 orbitale sp leżą naprzeciwko siebie wzdłuż osi przechodzącej 

- 2 orbitale sp leżą naprzeciwko siebie wzdłuż osi przechodzącej 

przez jądro atomowe – atom C przyjmuje strukturę liniową

przez jądro atomowe – atom C przyjmuje strukturę liniową

w alkinach każdy atom węgla o hybrydyzacji sp może utworzyć 2 wiązania

w alkinach każdy atom węgla o hybrydyzacji sp może utworzyć 2 wiązania

 

 





, 

, 

natomiast 2 niezhybrydyzowane orbitale p 2 sąsiednich atomów węgla – 2 wiązania 

natomiast 2 niezhybrydyzowane orbitale p 2 sąsiednich atomów węgla – 2 wiązania 





 - boczne nakładanie orbitali p

 - boczne nakładanie orbitali p

 

 

Związki węgla

Związki węgla

ZWIĄZKI ORGANICZNE

ŁAŃCUCHOWE

(alifatyczne lub acykliczne)

PIERŚCIENIOWE

  (cykliczne)

KARBOCYKLICZNE

HETEROCYKLICZNE

NIEAROMATYCZNE

AROMATYCZNE

NIEAROMATYCZNE

AROMATYCZNE

ZWIĄZKI ORGANICZNE

ŁAŃCUCHOWE

(alifatyczne lub acykliczne)

PIERŚCIENIOWE

  (cykliczne)

KARBOCYKLICZNE

HETEROCYKLICZNE

NIEAROMATYCZNE

AROMATYCZNE

NIEAROMATYCZNE

AROMATYCZNE

Schemat podziału związków 

Schemat podziału związków 

organicznych

organicznych

Izomeria

Izomeria

•

cząsteczki posiadające ten sam wzór 

cząsteczki posiadające ten sam wzór 

sumaryczny wykazują zróżnicowaną budowę 

sumaryczny wykazują zróżnicowaną budowę 

cząsteczki lub różny sposób rozłożenia atomów 

cząsteczki lub różny sposób rozłożenia atomów 

w przestrzeni 

w przestrzeni 

•

właściwości fizyczne oraz chemiczne izomerów 

właściwości fizyczne oraz chemiczne izomerów 

są odmienne

są odmienne

Przegląd rodzajów izomerii

Przegląd rodzajów izomerii

Izomeria

Izomeria

Izomeria strukturalna

Izomeria strukturalna

Stereoizomeria

Stereoizomeria

geometryczna

geometryczna

 

 

(cis/trans)

(cis/trans)

optyczna

optyczna

szkieletowa

szkieletowa

funkcyjna

funkcyjna

położeniowa

położeniowa

Izomeria strukturalna

Izomeria strukturalna

Izomeria szkieletowa 

Izomeria szkieletowa 

(łańcuchowa)

(łańcuchowa)

C

C

C

C

C

C

C

C

C

C

Struktura normalna 

Struktura normalna 

(proste,

(proste,

nierozgałęzione łańcuchy

nierozgałęzione łańcuchy

węglowe

węglowe

C

C

C

C

C

C

C

C

C

C

Struktura izo

Struktura izo

(łańcuchy węglowe

(łańcuchy węglowe

rozgałęzione)

rozgałęzione)

Izomeria strukturalna

Izomeria strukturalna

Izomeria położeniowa

Izomeria położeniowa

1-chloropropan t.w. 

1-chloropropan t.w. 

46,6°C

46,6°C

2-chloropropan t.w. 35,7°C

2-chloropropan t.w. 35,7°C

Identyczny wzór sumaryczny zróżnicowane położenie

Identyczny wzór sumaryczny zróżnicowane położenie

podstawników

podstawników

C

Cl

C

C

H

H

H

H

H

H

H

C

Cl

C

C

H

H

H

H

H

H

H

C

Cl

C

C

H

H

H

H

H

H

H

C

Cl

C

C

H

H

H

H

H

H

H

Izomeria strukturalna

Izomeria strukturalna

Izomeria funkcyjna

Izomeria funkcyjna

Keton etylowo-metylowy 

Keton etylowo-metylowy 

(butan-2-on) 

(butan-2-on) 

gr. funkcyjna

gr. funkcyjna

but-1-en-3-ol

but-1-en-3-ol

C

C

C

C

O

H

H

H

H

H

H

H

H

C

C

C

C

O

H

H

H

H

H

H

H

H

Identyczny wzór sumaryczny zróżnicowane grupy funkcyjne

Identyczny wzór sumaryczny zróżnicowane grupy funkcyjne

C

C

C

C

O

H

H

H

H

H

H

H

Stereoizomeria

Stereoizomeria

Izomeria geometryczna

Izomeria geometryczna

trans-1,2-dichloroeten

trans-1,2-dichloroeten

t.w. = 47,5°C

t.w. = 47,5°C

cis-1,2-dichloroeten

cis-1,2-dichloroeten

t.w. = 60,3°C

t.w. = 60,3°C

Występuje w związkach zawierających wiązanie podwójne

Występuje w związkach zawierających wiązanie podwójne

C

C

H

H

Cl

Cl

C

C

H

H

Cl

Cl

C

C

H

H

Cl

Cl

C

C

H

H

Cl

Cl

Stereoizomeria

Stereoizomeria

Izomeria optyczna

Izomeria optyczna

Występuje w związkach zawierających asymetryczny 

Występuje w związkach zawierających asymetryczny 

atom węgla połączony z 4 różnymi podstawnikami.

atom węgla połączony z 4 różnymi podstawnikami.

Cząsteczki takie występują w formach enancjomerycznych

Cząsteczki takie występują w formach enancjomerycznych

wykazujących aktywność optyczną (skręcanie płaszczyzny

wykazujących aktywność optyczną (skręcanie płaszczyzny

światła spolaryzowanego)

światła spolaryzowanego)

Węglowodory

Węglowodory

•

najprostsze związki organiczne 

najprostsze związki organiczne 

•

składają się jedynie z atomów C i H

składają się jedynie z atomów C i H

•

podział:

podział:

- węglowodory nasycone

- węglowodory nasycone

- węglowodory nienasycone

- węglowodory nienasycone

- węglowodory aromatyczne

- węglowodory aromatyczne

Węglowodory nasycone

Węglowodory nasycone

•

alkany (parafiny) 

alkany (parafiny) 

•

wzór ogólny: C

wzór ogólny: C

n

n

H

H

2n+2

2n+2

 (pomiędzy atomami 

 (pomiędzy atomami 

węgla występuje wiązanie pojedyncze)

węgla występuje wiązanie pojedyncze)

•

nazwy węglowodorów wywodzą się od 

nazwy węglowodorów wywodzą się od 

nazw greckich

nazw greckich

Zarówno węglowodory jak i ich pochodne 

Zarówno węglowodory jak i ich pochodne 

tworzą 

tworzą 

szeregi homologiczne

szeregi homologiczne

: 

: 

nieskończony szereg związków 

nieskończony szereg związków 

chemicznych, różniących się między sobą 

chemicznych, różniących się między sobą 

dowolną liczbą grup CH

dowolną liczbą grup CH

2

2

 , przy czym 

 , przy czym 

związki te mają podobną budowę i na 

związki te mają podobną budowę i na 

skutek tego podobne właściwości 

skutek tego podobne właściwości 

chemiczne. 

chemiczne. 

Istnienie szeregów homologicznych związane 

Istnienie szeregów homologicznych związane 

jest ze zdolnością atomów węgla do łączenia się 

jest ze zdolnością atomów węgla do łączenia się 

ze sobą 

ze sobą 

w długie łańcuchy

w długie łańcuchy

Węglowodory nasycone

Węglowodory nasycone

metan CH

4

CH

4

etan

C

2

H

6

CH

3

-CH

3

propan C

3

H

8

CH

3

-CH

2

-CH

3

butan C

4

H

10

CH

3

-CH

2

-CH

2

-CH

3

pentan C

5

H

12

CH

3

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

3

heksan C

6

H

14

CH

3

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

3

heptan C

7

H

16

CH

3

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

3

oktan C

8

H

18

CH

3

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

3

nonan C

9

H

20

CH

3

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

3

dekan C

10

H

22

CH

3

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

3

undekan

C

11

H

24

CH

3

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

3

dodekan

C

12

H

26

CH

3

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-

CH

3

metan CH

4

CH

4

etan

C

2

H

6

CH

3

-CH

3

propan C

3

H

8

CH

3

-CH

2

-CH

3

butan C

4

H

10

CH

3

-CH

2

-CH

2

-CH

3

pentan C

5

H

12

CH

3

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

3

heksan C

6

H

14

CH

3

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

3

heptan C

7

H

16

CH

3

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

3

oktan C

8

H

18

CH

3

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

3

nonan C

9

H

20

CH

3

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

3

dekan C

10

H

22

CH

3

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

3

undekan

C

11

H

24

CH

3

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

3

dodekan

C

12

H

26

CH

3

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-CH

2

-

CH

3

o b o w iąz u je z asad a 
H ü c k la, tz n ,z w iąz k i te 
m u sz ą p o siad ać (4 n +2 )π
elek tro n ó w  

g d z ie: n – ilo ść  
sk o n d en so w an y c h  p ierśc ien i

1 . jed n o p ierśc ien io w e 
n p . b en z en
2 . w ielo p ierśc ien io w e:
a) d w a p ierśc ien ie 
sk o n den so w an e, n p . 
n aftalen

b ) trz y  p ierśc ien ie 

sk o n den so w an e, n p .
fen an tren , an tracen

1 . c y k lo alk an y
n p . c y k lo p ro p an ,
c y k lo h ek san
2 . terp en y  (iz o p ren o id y ) –
ic h  c z ąstec z k i w y w o d z ą się
z  2 - 8  jed n o stek  
iz o p ren o w y c h  

C H

2

=C – C H =C H

2

C H

3

n p . lim o n en
(o lejek c y try n o w y )

3 . stero id y  – z aw ierające 
p o d staw o w y  u k ład  
stery d o w y -
c y k lo p en tan o p erh y d ro fen a n
- tren o w y :
n p . c h o lestero l:        

x - asy m etry c z n e ato m y  
w ęg la

n asy c o n e (alk an y , p arafi n y )

C

n

H

2n +2

ato m y  w ęg la są w  stan ie 
h y b ry d y z ac ji sp

3

,

p o m ięd z y  ato m am i w ęgla tw o rz y  
się się p o jed y n c z e w iąz an ie: C - C

* n ien asy c o n e 

a) z  jed n y m  p o d w ó jn y m  
w iąz an iem  (alk en y , o lefi n y )

C

n

H

2n

p o siad ają d w a ato m y  w ęg la 
w  stan ie h y b ry d y z ac ji sp

2

, 

p o m ięd z y  ty m i  d w o m a ato m am i
w ęg la tw o rz y  się p o d w ó jn e 
w iąz an ie: C =C
b ) z  jed n y m  p o tró jn y m  w iąz an iem  
(alk in y )
C

n

H

2n -2

p o siad ają d w a ato m y  w ęg la 

w  stan ie h y b ry d y z ac ji sp , 
p o m ięd z y  ty m i d w o m a ato m am i 
w ęg la tw o rz y  się jed n o  w iąz an ie 
p o tró jn e: C ? C
c ) z  d w o m a p o d w ó jn y m i 
w iąz an iam i (alk ad ien y ) 
C

n

H

2n -

p o siad ają c z tery  ato m y  w ęg la w  

stan ie h y b ry d y z ac ji sp

2

: C =C – C =C

lu b  jed en  ato m  w ęg la w  stan ie  

h y b ry d y z ac ji sp i d w a ato m y  w ęgla 
sp

2

: C =C =C  

d ) z  w ięk sz ą ilo śc ią w ielo k ro tn y c h  
w iąz ań  (alk atrien y , alk atriy n y , 
alk atetraen y itd ..)

A ro m aty c z n e

N iearo m aty c z n e

P IE R Ś C IE N IO W E  (c y k lic z n e)

Ł A Ń C U C H O W E  (alifaty c z n e)

o b o w iąz u je z asad a 
H ü c k la, tz n ,z w iąz k i te 
m u sz ą p o siad ać (4 n +2 )π
elek tro n ó w  

g d z ie: n – ilo ść  
sk o n d en so w an y c h  p ierśc ien i

1 . jed n o p ierśc ien io w e 
n p . b en z en
2 . w ielo p ierśc ien io w e:
a) d w a p ierśc ien ie 
sk o n den so w an e, n p . 
n aftalen

b ) trz y  p ierśc ien ie 

sk o n den so w an e, n p .
fen an tren , an tracen

1 . c y k lo alk an y
n p . c y k lo p ro p an ,
c y k lo h ek san
2 . terp en y  (iz o p ren o id y ) –
ic h  c z ąstec z k i w y w o d z ą się
z  2 - 8  jed n o stek  
iz o p ren o w y c h  

C H

2

=C – C H =C H

2

C H

3

n p . lim o n en
(o lejek c y try n o w y )

3 . stero id y  – z aw ierające 
p o d staw o w y  u k ład  
stery d o w y -
c y k lo p en tan o p erh y d ro fen a n
- tren o w y :
n p . c h o lestero l:        

x - asy m etry c z n e ato m y  
w ęg la

n asy c o n e (alk an y , p arafi n y )

C

n

H

2n +2

ato m y  w ęg la są w  stan ie 
h y b ry d y z ac ji sp

3

,

p o m ięd z y  ato m am i w ęgla tw o rz y  
się się p o jed y n c z e w iąz an ie: C - C

* n ien asy c o n e 

a) z  jed n y m  p o d w ó jn y m  
w iąz an iem  (alk en y , o lefi n y )

C

n

H

2n

p o siad ają d w a ato m y  w ęg la 
w  stan ie h y b ry d y z ac ji sp

2

, 

p o m ięd z y  ty m i  d w o m a ato m am i
w ęg la tw o rz y  się p o d w ó jn e 
w iąz an ie: C =C
b ) z  jed n y m  p o tró jn y m  w iąz an iem  
(alk in y )
C

n

H

2n -2

p o siad ają d w a ato m y  w ęg la 

w  stan ie h y b ry d y z ac ji sp , 
p o m ięd z y  ty m i d w o m a ato m am i 
w ęg la tw o rz y  się jed n o  w iąz an ie 
p o tró jn e: C ? C
c ) z  d w o m a p o d w ó jn y m i 
w iąz an iam i (alk ad ien y ) 
C

n

H

2n -

p o siad ają c z tery  ato m y  w ęg la w  

stan ie h y b ry d y z ac ji sp

2

: C =C – C =C

lu b  jed en  ato m  w ęg la w  stan ie  

h y b ry d y z ac ji sp i d w a ato m y  w ęgla 
sp

2

: C =C =C  

d ) z  w ięk sz ą ilo śc ią w ielo k ro tn y c h  
w iąz ań  (alk atrien y , alk atriy n y , 
alk atetraen y itd ..)

A ro m aty c z n e

N iearo m aty c z n e

P IE R Ś C IE N IO W E  (c y k lic z n e)

Ł A Ń C U C H O W E  (alifaty c z n e)

O H

Nazewnictwo systematyczne 

Nazewnictwo systematyczne 

węglowodorów

węglowodorów

1.

Podstawą nazwy jest najdłuższy ciągły łańcuch 

Podstawą nazwy jest najdłuższy ciągły łańcuch 

zawierający największą ilość:

zawierający największą ilość:

a)

a)

grup funkcyjnych,

grup funkcyjnych,

b)

b)

wielokrotnych wiązań, 

wielokrotnych wiązań, 

c)

c)

podstawników

podstawników

 

 

2.

2.

Numerację atomów węgla w łańcuchu podstawowym 

Numerację atomów węgla w łańcuchu podstawowym 

przeprowadza się w tym kierunku, aby suma 

przeprowadza się w tym kierunku, aby suma 

numerów (lokantów) atomów węgla przy których 

numerów (lokantów) atomów węgla przy których 

znajdują się:

znajdują się:

a)

a)

grupy funkcyjne, 

grupy funkcyjne, 

b)

b)

wielokrotne wiązania, 

wielokrotne wiązania, 

    

    

c)

c)

podstawniki

podstawniki

była jak najmniejsza. 

była jak najmniejsza. 

Nazewnictwo systematyczne 

Nazewnictwo systematyczne 

węglowodorów

węglowodorów

Jeżeli suma numerów atomów węgla jest taka sama, 

Jeżeli suma numerów atomów węgla jest taka sama, 

to numerację przeprowadza się w tym kierunku, 

to numerację przeprowadza się w tym kierunku, 

aby numer atomu węgla przy którym jest pierwszy 

aby numer atomu węgla przy którym jest pierwszy 

podstawnik był jak najmniejszy. 

podstawnik był jak najmniejszy. 

3. Nazwy podstawników połączonych z atomami 

3. Nazwy podstawników połączonych z atomami 

węgla łańcucha głównego tworzy się od nazwy 

węgla łańcucha głównego tworzy się od nazwy 

alkanu zamieniając końcówkę 

alkanu zamieniając końcówkę 

–an

–an

 na 

 na 

–yl

–yl

:

:

alkan C

alkan C

n

n

H

H

2n+2

2n+2

alkil C

alkil C

n

n

H

H

2n+1

2n+1

metan CH

metan CH

4

4

metyl CH

metyl CH

3

3

etan C

etan C

2

2

H

H

6

6

etyl

etyl

 C

 C

2

2

H

H

5

5

propan

propan

 C

 C

3

3

H

H

8

8

propyl

propyl

 C

 C

3

3

H

H

7

7

Nazewnictwo systematyczne 

Nazewnictwo systematyczne 

węglowodorów

węglowodorów

4.

 

Grupy alkilowe (podstawniki) związane 

Grupy alkilowe (podstawniki) związane 

z najdłuższym łańcuchem węglowym należy 

z najdłuższym łańcuchem węglowym należy 

wymienić alfabetycznie i umieścić je jako 

wymienić alfabetycznie i umieścić je jako 

przedrostki wraz z ich liczbą przed ustalonym 

przedrostki wraz z ich liczbą przed ustalonym 

uprzednio rdzeniem nazwy, przy czym przed 

uprzednio rdzeniem nazwy, przy czym przed 

nazwą każdego z podstawników alkilowych 

nazwą każdego z podstawników alkilowych 

podać numer atomu najdłuższego łańcucha, 

podać numer atomu najdłuższego łańcucha, 

z którym związana jest dany podstawnik. Numer 

z którym związana jest dany podstawnik. Numer 

atomu węgla łańcucha głównego przy którym 

atomu węgla łańcucha głównego przy którym 

jest podstawnik oddzielić należy kreską od 

jest podstawnik oddzielić należy kreską od 

nazwy podstawnika

nazwy podstawnika

Nazewnictwo systematyczne 

Nazewnictwo systematyczne 

węglowodorów

węglowodorów

5. W przypadku bardziej złożonych grup alkilowych 

trzeba numerować atomy węgla łańcucha bocznego 
oznaczając pierwszy atom węgla, od łańcucha 
głównego, jako 1. Nazwę łańcucha bocznego wraz 
z numeracją i nazwą podstawników trzeba podać 
w nawiasie. Numer atomu węgla łańcucha głównego 
przy którym jest bardziej złożona grupa alkilowa 
należy umieścić przed nawiasem oddzielając go od 
nawiasu kreską.

6. Jeżeli związek zawiera grupy funkcyjne lub wielokrotne 

wiązania, to przed przedrostkiem oznaczającym tę 
grupę lub wielokrotne wiązania trzeba podać numer 
atomu węgla łańcucha głównego.

Nazewnictwo systematyczne 

Nazewnictwo systematyczne 

węglowodorów

węglowodorów

CH3

CH2

CH

CH3

C

CH2

CH2 CH2

CH2

CH3

CH3

CH3

CH3

CH2

CH

CH3

C

CH2

CH2 CH2

CH2

CH3

CH3

CH3

Nazewnictwo systematyczne 

Nazewnictwo systematyczne 

węglowodorów

węglowodorów

Nazewnictwo systematyczne 

Nazewnictwo systematyczne 

węglowodorów

węglowodorów

.

.

CH3

CH2

CH

CH3

C

CH2

CH2 CH2

CH2

CH3

CH3

CH3

Nazewnictwo systematyczne 

Nazewnictwo systematyczne 

węglowodorów

węglowodorów

Nazewnictwo systematyczne 

Nazewnictwo systematyczne 

węglowodorów

węglowodorów

.

.

CH3

CH2

CH

CH3

C

CH2

CH2 CH2

CH2

CH3

CH3

CH3

CH3

CH2

CH

CH3

C

CH2

CH2 CH2

CH2

CH3

CH3

CH3

...oktan

...oktan

Nazewnictwo systematyczne 

Nazewnictwo systematyczne 

węglowodorów

węglowodorów

Nazewnictwo systematyczne 

Nazewnictwo systematyczne 

węglowodorów

węglowodorów

.

.

CH3

CH2

CH

CH3

C

CH2

CH2 CH2

CH2

CH3

CH3

CH3

CH3

CH2

CH

CH3

C

CH2

CH2 CH2

CH2

CH3

CH3

CH3

5-etylo-

5-etylo-

3,5-

3,5-

dimetylo

dimetylo

oktan

oktan

Węglowodory nasycone

Węglowodory nasycone

Węglowodory nasycone

Węglowodory nasycone

» Związki o bardzo małej reaktywności, odporne na 

działanie kwasów i zasad

» jako związki niepolarne rozpuszczają się między 

sobą oraz w hydrofobowych tłuszczach, olejach i 
woskach

» nierozpuszczalne w wodzie; dzięki emulgatorom 

(np. cholesterol, mydła) tworzą emulsje

» do 4. - gazy, 5-15. - ciecze od 16 - ciała stałe
» palne - najłatwiej zapalić gazy, następnie ciecze, 

najtrudniej ciała stale (w świecach parafinowych 
knot - wysoka temp., odparowanie i dobre spalanie 
w powietrzu)

» Związki o bardzo małej reaktywności, odporne na 

działanie kwasów i zasad

» jako związki niepolarne rozpuszczają się między 

sobą oraz w hydrofobowych tłuszczach, olejach i 
woskach

» nierozpuszczalne w wodzie; dzięki emulgatorom 

(np. cholesterol, mydła) tworzą emulsje

» do 4. - gazy, 5-15. - ciecze od 16 - ciała stałe
» palne - najłatwiej zapalić gazy, następnie ciecze, 

najtrudniej ciała stale (w świecach parafinowych 
knot - wysoka temp., odparowanie i dobre spalanie 
w powietrzu)

Węglowodory nasycone

Węglowodory nasycone

Węglowodory nasycone

Węglowodory nasycone

• Ze wzrostem liczby atomów węgla w 

szeregu homologicznym rośnie 
temperatura topnienia, temperatura 
wrzenia, gęstość. Ogólnie, węglowodory o 
łańcuchach rozgałęzionych mają niższe 
temperatury wrzenia niż ich izomery o 
łańcuchach prostych. 

• Mieszanina alkanów w stanie stałym to 

parafina.

• Ze wzrostem liczby atomów węgla w 

szeregu homologicznym rośnie 
temperatura topnienia, temperatura 
wrzenia, gęstość. Ogólnie, węglowodory o 
łańcuchach rozgałęzionych mają niższe 
temperatury wrzenia niż ich izomery o 
łańcuchach prostych. 

• Mieszanina alkanów w stanie stałym to 

parafina.

Destylacja frakcyjna ropy 

naftowej

Destylacja frakcyjna ropy 

naftowej

Temperatura [

o

C]           Frakcja

• 60 -120

Benzyna

• do 250                        Nafta
• 250-350                      Oleje: lekki, 

       

 napędowy, opałowy

• 350-450                      Smary 
• powyżej 450               Mazut
• pozostałość stała       Asfalt

Temperatura [

o

C]           Frakcja

• 60 -120

Benzyna

• do 250                        Nafta
• 250-350                      Oleje: lekki, 

       

 napędowy, opałowy

• 350-450                      Smary 
• powyżej 450               Mazut
• pozostałość stała       Asfalt

  

Frakcje ropy naftowej

w zależności od liczby atomów węgla (wg 

Molskiego)

 

  

Frakcje ropy naftowej

w zależności od liczby atomów węgla (wg 

Molskiego)

 

Liczba at. 

C

Frakcja

Stan skupienia

C

1-4

Gazowa

gazowy

C

5-12

Benzyna

ciekły

C

10-16

Nafta

ciekły

C

15-22

Oleje paliwowe

ciekły

C

19-35

Oleje smarowe

ciekły

C

34-90

Woski parafinowe, 

asfalt

stały

 Alkany ulegają reakcjom:

Substytucji czyli podstawiania – atom 

wodoru podstawiany jest innym atomem 

lub grupą atomów np. chlorowanie:
Cl

2

    +    CH

4

 

CH

3

Cl    +    HCl

    chlor     metan        chlorometan  

chlorowodór

Spalania:  całkowitego do CO

2

, 

     

półspalania do CO,              

 

     

niecałkowitego do C.

 

Alkany ulegają reakcjom:

Substytucji

 czyli podstawiania – atom 

wodoru podstawiany jest innym atomem 

lub grupą atomów np. chlorowanie:
Cl

2

    +    CH

4

 

CH

3

Cl    +    HCl

    chlor     metan        chlorometan  

chlorowodór

Spalania

:  całkowitego do CO

2

, 

     

półspalania do CO,              

 

     

niecałkowitego do C.

Węglowodory nienasycone

Węglowodory nienasycone

Węglowodory nienasycone

Węglowodory nienasycone

» Jedno wiązanie podwójne - alkeny (olefiny), 

Nazewnictwo: końcówkę -an alkanów zamienia się 
na 
-en przedtem podając numer atomu węgla 
łańcucha głównego przy którym jest podwójne 
wiązanie:  
CH

3

-CH

2

-CH=CH

2

    but-1-en

» wzór ogólny - C

n

H

2n

» jedno wiązanie potrójne - alkiny, np. etyn 

(acetylen) C

2

H

2

, wzór ogólny C

n

H

2n-2

» dwa wiązania podwójne - alkadieny, np. butadien

H

2

C=CH-CH=CH

2

, 2-metylobutadien - izopren

» Jedno wiązanie podwójne - alkeny (olefiny),

 

Nazewnictwo: 

końcówkę -

an

 alkanów zamienia się 

na 
-

en

 przedtem podając numer atomu węgla 

łańcucha głównego przy którym jest podwójne 
wiązanie:  
CH

3

-CH

2

-CH=CH

2

    but-1-en

» wzór ogólny - C

n

H

2n

» jedno wiązanie potrójne - alkiny, np. et

yn

 

(acetylen) C

2

H

2

, wzór ogólny C

n

H

2n-2

» dwa wiązania podwójne - alkadieny, np. butadien

H

2

C=CH-CH=CH

2

, 2-metylobutadien - izopren

Alkeny ulegają:
- reakcjom przyłączania - addycji:
• wodoru: powstają alkany
CH

2

=CH

2

  +  H

2

          CH

3

–CH

3

• fluorowca: powstaje difluorowcopochodna 

węglowodorów

R–CH

2

=CH

2

 +  Br

2

        R–CHBr–CH

2

Br

                   

• fluorowcowodoru: powstaje 

fluorowcopochodna węglowodorów

R–CH=CH

2

 +   HJ        R–CHJ–CH

3

• wody: powstaje alkohol
CH

2

=CH

2

 + H

2

O        CH

3

–CH

2

–OH

   eten

  etanol (alkohol etylowy)

     

       

                        

Alkeny ulegają:
- reakcjom przyłączania - addycji:

• wodoru

: powstają alkany

CH

2

=CH

2

  +  H

2

          CH

3

–CH

3

• fluorowca

: powstaje difluorowcopochodna 

węglowodorów

R–CH

2

=CH

2

 +  Br

2

        R–CHBr–CH

2

Br

                   

• fluorowcowodoru

: powstaje 

fluorowcopochodna węglowodorów

R–CH=CH

2

 +   HJ        R–CHJ–CH

3

• wody

: powstaje alkohol

CH

2

=CH

2

 + H

2

O        CH

3

–CH

2

–OH

   eten

  etanol (alkohol etylowy)

     

       

                        

Reakcja przyłączania fluorowcowodoru i wody 

zachodzi zgodnie z regułą Markownikowa:

w reakcji przyłączania wodór przyłącza się do 

atomu węgla bogatszego w atomy wodoru

Alkeny ulegają także reakcji polimeryzacji 

oraz reakcjom spalania:

• polimeryzacja
nCH

2

=CH

2

            (CH

2

-CH

2

)

n

     

n - stopień 

polimeryzacji

       eten               polieten
• całkowite spalanie 
CH

2

=CH

2

  +   3O

2

         2CO

2

  +  2H

2

O

Reakcja przyłączania fluorowcowodoru i wody 

zachodzi zgodnie z regułą Markownikowa:

w reakcji przyłączania wodór przyłącza się do 

atomu węgla bogatszego w atomy wodoru

Alkeny ulegają także reakcji polimeryzacji 

oraz reakcjom spalania:

• polimeryzacja
nCH

2

=CH

2

            (CH

2

-CH

2

)

n

     

n - stopień 

polimeryzacji

       eten               polieten
• całkowite spalanie 
CH

2

=CH

2

  +   3O

2

         2CO

2

  +  2H

2

O

• ALKINY o ogólnym wzorze C

n

H

2n-2

 

     pomiędzy atomami węgla tworzy się potrójne 

wiązanie: C ≡ C.

Nazewnictwo: końcówkę -an alkanów zamienia 

się na 

-yn, przedtem podając numer atomu węgla 

łańcucha głównego przy którym jest potrójne 

wiązanie:  CH

3

-CH

2

-C   CH    but-1-yn

Jeden z ważniejszych alkinów: etyn (acetylen) 

otrzymuje się z wapienia poprzez węglik 

wapnia (karbid):

  CaC

2

 + 2H

2

O        HC   CH + Ca(OH)

2

 

a

 także poprzez pirolizę metanu:

      2CH

4

       HC    CH +  3H

2

 Alkiny mają nieco wyższe temperatury wrzenia 

niż alkany i alkeny 

• ALKINY

 o ogólnym wzorze C

n

H

2n-2

 

     pomiędzy atomami węgla tworzy się potrójne 

wiązanie: C ≡ C.

Nazewnictwo: końcówkę -

an

 alkanów zamienia 

się na 

-

yn

, przedtem podając numer atomu węgla 

łańcucha głównego przy którym jest potrójne 

wiązanie:  CH

3

-CH

2

-C   CH    but-1-yn

Jeden z ważniejszych alkinów: etyn (acetylen) 

otrzymuje się z wapienia poprzez węglik 

wapnia (karbid):

  CaC

2

 + 2H

2

O        HC   CH + Ca(OH)

2

 

a

 także poprzez pirolizę metanu:

      2CH

4

       HC    CH +  3H

2

 Alkiny mają nieco wyższe temperatury wrzenia 

niż alkany i alkeny

 

Alkiny podobnie jak alkeny, ulegają reakcjom 
przyłączania, czyli addycji – z tym, że reakcja ta 
przebiega w dwóch etapach np. przyłączanie 
wodoru:

R–C  CH + H

2

      R–CH=CH

2

 + H

2

      R–CH-

CH

3

   alkin

alken                                   alkan

Alkiny podobnie jak alkeny, ulegają reakcjom 
przyłączania, czyli addycji – z tym, że reakcja ta 
przebiega w dwóch etapach np. przyłączanie 
wodoru:

R–C  CH + H

2

      R–CH=CH

2

 + H

2

      R–CH-

CH

3

   alkin

alken                                   alkan

 Alkiny, podobnie jak alkeny, ulegają 

polimeryzacji, np. w wyniku trimeryzacji 

etynu otrzymuje się benzen:

               3CH    CH       C

6

H

6

a także spalaniu:

 2CH   CH +  5O

2

       2CO

2

  +  H

2

O

 

Alkiny, podobnie jak alkeny, ulegają 

polimeryzacji, np. w wyniku trimeryzacji 

etynu otrzymuje się benzen:

               3CH    CH       C

6

H

6

a także spalaniu:

 2CH   CH +  5O

2

       2CO

2

  +  H

2

O

Węglowodory nienasycone

Węglowodory nienasycone

Węglowodory nienasycone

Węglowodory nienasycone

» polimeryzacja etenu (odp. warunki p, t) - 

polieten (polietylen)

» polimeryzacja chloroetenu (chlorku 

winylu) - polichlorek winylu (PCW)

» izopren - metylobutadien - monomer dla 

terpenów - polimerów izoprenowych

 

» polimeryzacja etenu (odp. warunki p, t) - 

polieten (polietylen)

» polimeryzacja chloroetenu (chlorku 

winylu) - polichlorek winylu (PCW)

» izopren - metylobutadien - monomer dla 

terpenów - polimerów izoprenowych

 

Węglowodory

Węglowodory

Węglowodory

Węglowodory

» Łańcuchowe lub cykliczne, z jednym lub 

kilkoma wiązaniami podwójnymi:
- szeroko rozpowszechnione w przyrodzie
- nadają charakterystyczny zapach olejkom 
eterycznym i żywicom
- występują w tłuszczach zwierzęcych (np. 
tran)

» w kosmetologii - bardzo ważny alken - 

skwalen - przeciwbakteryjny i grzybobójczy 
składnik płaszcza lipidowego skóry

» Łańcuchowe lub cykliczne, z jednym lub 

kilkoma wiązaniami podwójnymi:
- szeroko rozpowszechnione w przyrodzie
- nadają charakterystyczny zapach olejkom 
eterycznym i żywicom
- występują w tłuszczach zwierzęcych (np. 
tran)

» w kosmetologii - bardzo ważny alken - 

skwalen - przeciwbakteryjny i grzybobójczy 
składnik płaszcza lipidowego skóry

CYKLOALKANY o ogólnym wzorze 

C

n

H

2n

 są to związki w których 

łańcuch węglowodorowy 
zamknął się 
w pierścień.

CYKLOALKANY

 o ogólnym wzorze 

C

n

H

2n

 są to związki w których 

łańcuch węglowodorowy 
zamknął się 
w pierścień.

• Najprostszy cykloalkan - 

cyklopropan: C

3

H

6

, z uwagi na jego

małą toksyczność stosowany jako

anestetyk w chirurgii. 

• najbardziej trwały z tych związków - 

cykloheksan: C

6

H

12

 używany jako 

rozpuszczalnik apolarny.

• Najprostszy cykloalkan - 

cyklopropan: C

3

H

6

, z uwagi na jego

małą toksyczność stosowany jako

anestetyk w chirurgii. 

• najbardziej trwały z tych związków - 

cykloheksan: C

6

H

12

 używany jako 

rozpuszczalnik apolarny.

• Właściwości chemiczne: 

cykloalkany są związkami 
biernymi: nie odbarwiają wody 
bromowej, KMnO

4aq

, nie ulegają 

reakcji nitrowania. 

• Właściwości chemiczne: 

cykloalkany są związkami 
biernymi: nie odbarwiają wody 
bromowej, KMnO

4aq

, nie ulegają 

reakcji nitrowania

. 

Węglowodory aromatyczne

Węglowodory aromatyczne

Węglowodory aromatyczne

Węglowodory aromatyczne

» Aromatyczność - powiązanie 6 C w pierścień 

wiązaniem zdelokalizowanym - 6 e tworzy jakby 
jedno wiązanie łączące wszystkie atomy 
pierścienia

» benzen
» homologi benzenu: toluen, ksylen

» Aromatyczność - powiązanie 6 C w pierścień 

wiązaniem zdelokalizowanym - 6 e tworzy jakby 
jedno wiązanie łączące wszystkie atomy 
pierścienia

» benzen
» homologi benzenu: toluen, ksylen

CH3

CH3

CH3

CH3

CH3

CH3

CH3

CH3

CH3

CH3

CH3

CH3

CH3

CH3

Węglowodory aromatyczne

Węglowodory aromatyczne

Węglowodory aromatyczne

Węglowodory aromatyczne

Benzen ulega reakcjom podstawienia:
• nitrowania przy pomocy mieszaniny nitrującej 

(stężony kwas azotowy(V) i stężony kwas 

siarkowy(VI)) – produktem jest nitrobenzen C

6

H

5

NO

2

 

żółta, toksyczna ciecz o zapachu migdałów,

• fluorowcowaniu – otrzymuje się np. chlorobenzen 

C

6

H

5

Cl,

• wprowadzenie do pierścienia benzenowego 

różnych grup alkilowych (–R) i acylowych (–COR) - 

reakcja Friedela-Craftsa 

• sulfonowanie – dymiący kwas siarkowy w 

temperaturze pokojowej powoduje wprowadzenie 

do pierścienia kwasowej grupy sulfonowej – 

produktem jest kwas benzenosulfonowy C

6

H

5

SO

2

OH

Benzen ulega reakcjom podstawienia:

• nitrowania

 przy pomocy mieszaniny nitrującej 

(stężony kwas azotowy(V) i stężony kwas 

siarkowy(VI)) – produktem jest nitrobenzen C

6

H

5

NO

2

 

żółta, toksyczna ciecz o zapachu migdałów,

• fluorowcowaniu

 – otrzymuje się np. chlorobenzen 

C

6

H

5

Cl,

• wprowadzenie do pierścienia benzenowego 

różnych grup alkilowych (–R) i acylowych (–COR) - 

reakcja Friedela-Craftsa 

• sulfonowanie

 – dymiący kwas siarkowy w 

temperaturze pokojowej powoduje wprowadzenie 

do pierścienia kwasowej grupy sulfonowej – 

produktem jest kwas benzenosulfonowy C

6

H

5

SO

2

OH

• Utleniając toluen otrzymujemy kwas 

aromatyczny - kwas benzenowy: C

6

H

5

COOH

.

WĘGLOWODORY WIELOPIERŚCIENIOWE:
• naftalen C

10

H

8

 – biała substancja o 

specyficznym zapachu (dwa skondensowane, 
o wspólnych atomach węgla, pierścienie 
aromatyczne),

• antracen C

14

H

10

 - trzy skondensowane 

pierścienie aromatyczne

• Utleniając toluen otrzymujemy kwas 

aromatyczny - kwas benzenowy: C

6

H

5

COOH

.

WĘGLOWODORY WIELOPIERŚCIENIOWE:

• naftalen C

10

H

8

 – biała substancja o 

specyficznym zapachu (dwa skondensowane, 
o wspólnych atomach węgla, pierścienie 
aromatyczne),

• antracen C

14

H

10

 - trzy skondensowane 

pierścienie aromatyczne

WĘGLOWODORY WIELOPIERŚCIENIOWE:

Azulen – w syntezie chamazulenu i gwajazulenu
Chamazulen – w olejkach roślinnych kwiatów rumianku, krwawnika i 

piołunu

- właściwości p-zapalne, p-alergiczne i regenerujące

- w kosmetyce – w preparatach do pielęgnacji jamy ustnej (pasty do 

zębów, płukanki)

Gwajazulen – (niskotopliwa substancja stała) w olejku gwajakolowym, 

eukaliptusowym i gardenii

- w temp. 30°C – przechodzi w niebieski olejek nierozpuszczalny 

w wodzie, rozpuszczalny w EtOH, tłuszczach, węglowodorach, 

olejach; właściwości jak chamazulen

- w preparatach do pielęgnacji jamy ustnej, kremach ochronnych 
i przeciw oparzeniom słonecznym

 

WĘGLOWODORY WIELOPIERŚCIENIOWE:

Azulen 

– w

 

syntezie chamazulenu i gwajazulenu

Chamazulen – w olejkach roślinnych kwiatów rumianku, krwawnika i 

piołunu

- właściwości p-zapalne, p-alergiczne i regenerujące

- w kosmetyce – w preparatach do pielęgnacji jamy ustnej (pasty do 

zębów, płukanki)

Gwajazulen – (niskotopliwa substancja stała) w olejku gwajakolowym, 

eukaliptusowym i gardenii

- w temp. 30°C – przechodzi w niebieski olejek nierozpuszczalny 

w wodzie, rozpuszczalny w EtOH, tłuszczach, węglowodorach, 

olejach; właściwości jak chamazulen

- w preparatach do pielęgnacji jamy ustnej, kremach ochronnych 
i przeciw oparzeniom słonecznym

 

C

H

3

C

2

H

5

CH

3

C

H

3

CH(CH

3

)

2

CH

3

azulen

   chamazulen

    gwajazulen

C

H

3

C

2

H

5

CH

3

C

H

3

CH(CH

3

)

2

CH

3

azulen

   chamazulen

    gwajazulen

Zastosowanie węglowodorów w 

Zastosowanie węglowodorów w 

kosmetyce

kosmetyce

Zastosowanie węglowodorów w 

Zastosowanie węglowodorów w 

kosmetyce

kosmetyce

propan-butan - mieszanina gazowych alkanów - spraye
benzyna apteczna (mieszanina węglowodorów parafinowych 

i naftenowych (cykloalkany)) - używana jako zmywacz

benzyna rozpuszczalnikowa - rozpuszczalnik i zmywacz
eter naftowy - t.wrz. 40-70°C, składa się głownie z izomerów 

pentanu i heksanu; stosowana jako rozpuszczalnik oraz do 

ekstrakcji olejków eterycznych 

nafta - mieszanina węglowodorów naftenowych 

i parafinowych, pochodnych n-heptanu (są one nośnikami 

substancji aktywnych - ułatwiają przejście przez bariery 

naskórka)

Formy kosmetyczne zawierają rozpuszczony w nafcie: olej 

rycynowy, mikroelementy, lecytynę sojową, ekstrakty z 

rumianku, nagietka lub drożdży, azuleny oraz witaminy A i 

E.

Nafta - używana także w płynach na porost włosów

propan-butan

 - mieszanina gazowych alkanów - spraye

benzyna apteczna

 (mieszanina węglowodorów parafinowych 

i naftenowych (cykloalkany)) - używana jako zmywacz

benzyna rozpuszczalnikowa

 - rozpuszczalnik i zmywacz

eter naftowy 

- t.wrz. 40-70°C, składa się głownie z izomerów 

pentanu i heksanu; stosowana jako rozpuszczalnik oraz do 

ekstrakcji olejków eterycznych 

nafta 

- mieszanina węglowodorów naftenowych 

i parafinowych, pochodnych n-heptanu (są one nośnikami 

substancji aktywnych - ułatwiają przejście przez bariery 

naskórka)

Formy kosmetyczne zawierają rozpuszczony w nafcie: olej 

rycynowy, mikroelementy, lecytynę sojową, ekstrakty z 

rumianku, nagietka lub drożdży, azuleny oraz witaminy A i 

E.

Nafta - używana także w płynach na porost włosów

Zastosowanie węglowodorów w 

Zastosowanie węglowodorów w 

kosmetyce

kosmetyce

Zastosowanie węglowodorów w 

Zastosowanie węglowodorów w 

kosmetyce

kosmetyce

Olej wazelinowy - mieszanina węglowodorów naftenowych, 

bezbarwna oleista ciecz, nie zmydla się, nie reaguje 

z kwasami i zasadami, po zastosowaniu odpowiednich 

emulgatorów tworzy z wodą emulsję.

Zastosowanie: kremy, olejki do opalania, oleiste 

brylantyny, do zmywania i odtłuszczania skóry oraz do 

innych zabiegów kosmetycznych

olej parafinowy - zawiera głównie węglowodory nasycone, 

nie zmydla się, nie reaguje z kwasami i zasadami, po 

zastosowaniu odpowiednich emulgatorów tworzy z wodą 

emulsję

Zastosowanie: kremy, mleczka, olejki do opalania, płyny 

do włosów, brylantyny, do zabiegów kosmetycznych: 

odtłuszczanie skóry, okłady, maseczki, masaż

Oleje wazelinowy i parafinowy - często nazywane olejami mineralnymi

Olej wazelinowy

 - mieszanina węglowodorów naftenowych, 

bezbarwna oleista ciecz, nie zmydla się, nie reaguje 

z kwasami i zasadami, po zastosowaniu odpowiednich 

emulgatorów tworzy z wodą emulsję.

Zastosowanie: kremy, olejki do opalania, oleiste 

brylantyny, do zmywania i odtłuszczania skóry oraz do 

innych zabiegów kosmetycznych

olej parafinowy

 - zawiera głównie węglowodory nasycone, 

nie zmydla się, nie reaguje z kwasami i zasadami, po 

zastosowaniu odpowiednich emulgatorów tworzy z wodą 

emulsję

Zastosowanie: kremy, mleczka, olejki do opalania, płyny 

do włosów, brylantyny, do zabiegów kosmetycznych: 

odtłuszczanie skóry, okłady, maseczki, masaż

Oleje wazelinowy i parafinowy - często nazywane olejami mineralnymi

Zastosowanie węglowodorów w 

Zastosowanie węglowodorów w 

kosmetyce

kosmetyce

Zastosowanie węglowodorów w 

Zastosowanie węglowodorów w 

kosmetyce

kosmetyce

Wazelina - mazista, bezwonna, półprzejrzysta biało-żółta 

substancja, zawiera głównie alkany C

12

-C

20

, nie 

rozpuszcza się w wodzie, nie reaguje z kwasami 

i zasadami, nie zmydla się, tworzy emulsje typu w/o 

i o/w.

Zastosowanie: kremy, emulsje, szminki, kredki do warg, 

maści, brylantyny, pomady do włosów, pudry (zapewnia 

im przyleganie), do natłuszczania i masażu skóry

W mieszaninie z tłuszczem - działanie zmiękczające na 

skórę

Wazelina kosmetyczna (uwodniona) - mieszanina 25-50% 

wazeliny i wody, konserwowana H

3

BO

3

, perfumowana 

olejem zapachowym, bez właściwości pielęgnacyjnych - 

nie przepuszcza wody. Stosowana w kremach 

ochronnych i kremach dla dzieci

Wazelina

 - mazista, bezwonna, półprzejrzysta biało-żółta 

substancja, zawiera głównie alkany C

12

-C

20

, nie 

rozpuszcza się w wodzie, nie reaguje z kwasami 

i zasadami, nie zmydla się, tworzy emulsje typu w/o 

i o/w.

Zastosowanie: kremy, emulsje, szminki, kredki do warg, 

maści, brylantyny, pomady do włosów, pudry (zapewnia 

im przyleganie), do natłuszczania i masażu skóry

W mieszaninie z tłuszczem - działanie zmiękczające na 

skórę

Wazelina kosmetyczna (uwodniona)

 - mieszanina 25-50% 

wazeliny i wody, konserwowana H

3

BO

3

, perfumowana 

olejem zapachowym, bez właściwości pielęgnacyjnych - 

nie przepuszcza wody. Stosowana w kremach 

ochronnych i kremach dla dzieci

Zastosowanie węglowodorów w 

Zastosowanie węglowodorów w 

kosmetyce

kosmetyce

Zastosowanie węglowodorów w 

Zastosowanie węglowodorów w 

kosmetyce

kosmetyce

Parafina - substancja stała, drobnokrystaliczna, tłusta 

w dotyku, z wysokowrzących frakcji ropy naftowej 

(C>17), nie reaguje z kwasami i zasadami, nie zmydla 

się, w obecności emulgatorów tworzy emulsje. Po 

stopieniu miesza się z tłuszczami, olejami, woskami, 

produktami naftowymi (benzyna, nafta etc.)

Zastosowanie: w kredkach do warg, szminkach, 

kremach, emulsjach, okładach, maskach 

parafinowych

Cerezyna – biała, bezwonna masa o konsystencji 

wosku ziemnego (ozokeryt – mieszanina stałych 

węglowodorów pochodzenia podobnego do ropy 

naftowej), miesza się z tłuszczem, olejami, woskami, 

benzyną, z uwagi na wysoką temp. topn. – składnik 

szminek, kredek do warg, kremów stosowanych 

w okresie letnim – odpornych na podwyższoną temp.

Parafina

 - substancja stała, drobnokrystaliczna, tłusta 

w dotyku, z wysokowrzących frakcji ropy naftowej 

(C>17), nie reaguje z kwasami i zasadami, nie zmydla 

się, w obecności emulgatorów tworzy emulsje. Po 

stopieniu miesza się z tłuszczami, olejami, woskami, 

produktami naftowymi (benzyna, nafta etc.)

Zastosowanie: w kredkach do warg, szminkach, 

kremach, emulsjach, okładach, maskach 

parafinowych

Cerezyna

 – biała, bezwonna masa o konsystencji 

wosku ziemnego (ozokeryt – mieszanina stałych 

węglowodorów pochodzenia podobnego do ropy 

naftowej), miesza się z tłuszczem, olejami, woskami, 

benzyną, z uwagi na wysoką temp. topn. – składnik 

szminek, kredek do warg, kremów stosowanych 

w okresie letnim – odpornych na podwyższoną temp.

Zastosowanie węglowodorów w 

Zastosowanie węglowodorów w 

kosmetyce

kosmetyce

Zastosowanie węglowodorów w 

Zastosowanie węglowodorów w 

kosmetyce

kosmetyce

Szczególna klasa węglowodorów o znaczeniu 

kosmetycznym – terpeny (izoprenoidy) – wzór 

(C

5

H

8

)

n

Nazwa – od terpentyny (mieszanina terpenów, głownie 

węglowodorów) otrzymywanej z żywicy sosnowej

Zbudowane z wielu cząsteczek izoprenu,

może tworzyć struktury łańcuchowe

i cykliczne

Podział (w zależności od liczby jednostek izoprenoidalnych 

(n)

- monoterpeny (n=2)

- seskwiterpeny (n=3)

- diterpeny (n=4)

- triterpeny (n=6)

- tetraterpeny (n=8)

- politerpeny (n>8)

Szczególna klasa węglowodorów o znaczeniu 

kosmetycznym – terpeny (izoprenoidy) – 

wzór 

(C

5

H

8

)

n

Nazwa – od terpentyny (mieszanina terpenów, głownie 

węglowodorów) otrzymywanej z żywicy sosnowej

Zbudowane z wielu cząsteczek izoprenu,

może tworzyć struktury łańcuchowe

i cykliczne

Podział (w zależności od liczby jednostek izoprenoidalnych 

(n)

- monoterpeny (n=2)

- seskwiterpeny (n=3)

- diterpeny (n=4)

- triterpeny (n=6)

- tetraterpeny (n=8)

- politerpeny (n>8)

C

H

2

CH

2

CH

3

izopren

C

H

2

CH

2

CH

3

izopren

Zastosowanie węglowodorów w 

Zastosowanie węglowodorów w 

kosmetyce

kosmetyce

Zastosowanie węglowodorów w 

Zastosowanie węglowodorów w 

kosmetyce

kosmetyce

terpeny (izoprenoidy) – wzór (C

5

H

8

)

n

Monoterpeny:

• ß-mircen – liście laurowe,
 

wosk owoców wawrzynu
olejek wawrzynu

ocymen – w olejku bazylii 

Monoterpeny cykliczne

• -terpinen – cytryna

• sylwestren – nadaje specyficzny

aromat terpentynie

terpeny (izoprenoidy) – 

wzór (C

5

H

8

)

n

Monoterpeny:

• ß-mircen – liście laurowe,
 

wosk owoców wawrzynu
olejek wawrzynu

ocymen – w olejku bazylii 

Monoterpeny cykliczne

• -terpinen – cytryna

• sylwestren – nadaje specyficzny

aromat terpentynie

C

H

2

CH

2

CH

3

izopren

C

H

2

CH

2

CH

3

izopren

CH

2

CH

2

C

H

3

CH

3

ß-mircen

CH

2

CH

2

C

H

3

CH

3

ß-mircen

CH

2

CH

3

C

H

3

CH

3

ocymen

CH

2

CH

3

C

H

3

CH

3

ocymen

CH

3

C

H

3

CH

3

 terpinen

CH

3

C

H

3

CH

3

 terpinen

CH

3

C

H

3

CH

2

sylwestren

CH

3

C

H

3

CH

2

sylwestren

Zastosowanie węglowodorów w 

Zastosowanie węglowodorów w 

kosmetyce

kosmetyce

Zastosowanie węglowodorów w 

Zastosowanie węglowodorów w 

kosmetyce

kosmetyce

terpeny (izoprenoidy) – wzór (C

5

H

8

)

n

Seskwiterpeny:

• -farnezen – olejek

cytronelowy

• zyngiberen – aromatyczne

frakcje imbiru

• ß-kariofilen – olejek

goździkowy

Diterpeny

• cembren – olejek 

eteryczny sosny

Triterpen

• skwalen – składnik nieulegającej hydrolizie

frakcji tranu

terpeny (izoprenoidy) – 

wzór (C

5

H

8

)

n

Seskwiterpeny:

• -farnezen – olejek

cytronelowy

• zyngiberen – aromatyczne

frakcje imbiru

• ß-kariofilen – olejek

goździkowy

Diterpeny

• cembren – olejek 

eteryczny sosny

Triterpen

• skwalen – składnik nieulegającej hydrolizie

frakcji tranu

C

H

2

CH

2

CH

3

izopren

C

H

2

CH

2

CH

3

izopren

CH

3

CH

3

CH

2

C

H

3

CH

3

-farnezen

CH

3

CH

3

CH

2

C

H

3

CH

3

-farnezen

CH

3

CH

3

C

H

3

CH

3

zyngiberen

CH

3

CH

3

C

H

3

CH

3

zyngiberen

CH

3

CH

2

C

H

3

C

H

3

ß-kariofilen

CH

3

CH

2

C

H

3

C

H

3

ß-kariofilen

C

H

3

C

H

3

CH

3

CH

3

CH

3

cembren

C

H

3

C

H

3

CH

3

CH

3

CH

3

cembren

C

H

3

CH

3

CH

3

CH

3

CH

3

CH

3

CH

3

CH

3

skwalen

Zastosowanie węglowodorów w 

Zastosowanie węglowodorów w 

kosmetyce

kosmetyce

Zastosowanie węglowodorów w 

Zastosowanie węglowodorów w 

kosmetyce

kosmetyce

terpeny (izoprenoidy) – wzór (C

5

H

8

)

n

Tetraterpen:

• ß-karoten

pomarańczowy 

barwnik marchwi

Inne przykłady:

• mentan – węglowodór macierzysty

terpenów monocyklicznych; 

w przyrodzie nie występuje, jego 

pochodne, np. mentol (alkohol)

w składzie wielu olejków eterycznych

• limonen – pochodna mentanu – zapach

pomarańczy; w olejku pomarańczowym (do 

90%), 

kminkowym (do 40%) i sosnowym 

terpeny (izoprenoidy) – 

wzór (C

5

H

8

)

n

Tetraterpen:

• ß-karoten

pomarańczowy 

barwnik marchwi

Inne przykłady:

• mentan – węglowodór macierzysty

terpenów monocyklicznych; 

w przyrodzie nie występuje, jego 

pochodne, np. mentol (alkohol)

w składzie wielu olejków eterycznych

• limonen – pochodna mentanu – zapach

pomarańczy; w olejku pomarańczowym (do 

90%), 

kminkowym (do 40%) i sosnowym 

C

H

2

CH

2

CH

3

izopren

C

H

2

CH

2

CH

3

izopren

CH

3

CH

3

C

H

3

CH

3

CH

3

CH

3

CH

3

C

H

3

CH

3

CH

3

ß-karoten

CH

3

CH

3

C

H

3

CH

3

CH

3

CH

3

CH

3

C

H

3

CH

3

CH

3

ß-karoten

CH

3

C

H

3

CH

3

mentan

CH

3

C

H

3

CH

3

mentan

CH

3

C

H

3

CH

2

limonen

CH

3

C

H

3

CH

2

limonen

ALKOHOLE

• pochodne węglowodorów, w których jeden lub więcej 

atomów wodoru zastąpiono grupą wodorotlenową, 
hydroksylową –OH.

• Nazewnictwo: do nazwy węglowodoru dodaje się 

końcówkę – ol, przedtem podając numer atomu węgla 
łańcucha głównego przy którym jest grupa 
hydroksylowa

          CH

3

-CH

2

-CHOH-CH

3

 butan-2-ol

ALKOHOLE

• pochodne węglowodorów, w których jeden lub więcej 

atomów wodoru zastąpiono grupą wodorotlenową, 
hydroksylową –OH.

• Nazewnictwo: do nazwy węglowodoru dodaje się 

końcówkę 

– ol

, przedtem podając numer atomu węgla 

łańcucha głównego przy którym jest grupa 
hydroksylowa

          CH

3

-CH

2

-CHOH-CH

3

 butan-2-ol

• Podział alkoholi:
1. jednowodorotlenowe – ole
a. I rzędowe: grupa OH połączona jest z I, II-

rzędowym atomem węgla lub rodnikiem 

metylowym:     R–CH

2

–OH, CH

3

OH

b. II rzędowe: grupa OH połączona jest z III-

rzędowym atomem węgla –   R- CH–OH

                     R

c. III rzędowe: grupa OH połączona jest z IV-

rzędowym atomem węgla   R–CR–OH

         R

2. wielowodorotlenowe
a. diwodorotlenowe   – diole
b. triwodorotlenowe  – triole

• Podział alkoholi:

1. jednowodorotlenowe – ole
a. I rzędowe: grupa OH połączona jest z I, II-

rzędowym atomem węgla lub rodnikiem 

metylowym:     R–CH

2

–OH, CH

3

OH

b. II rzędowe: grupa OH połączona jest z III-

rzędowym atomem węgla –   R- CH–OH

                     R

c. III rzędowe: grupa OH połączona jest z IV-

rzędowym atomem węgla   R–CR–OH

         R

2. wielowodorotlenowe
a. diwodorotlenowe   – diole
b. triwodorotlenowe  – triole

Właściwości fizyczne:
 

• Alkohole jednowodorotlenowe, zawierające do 10 

atomów węgla są cieczami o charakterystycznym 
zapachu. Cztery pierwsze rozpuszczają się w wodzie, w 
każdym stosunku (wiązanie wodorowe). Alkohole 
wyższe są substancjami stałymi, bezwodnymi. 
Temperatury wrzenia i topnienia alkoholi są wyższe niż 
węglowodorów i chlorowcopochodnych, ale niższe niż 
kwasów karboksylowych. Temperatury wrzenia
i topnienia alkoholi są także wyższe niż odpowiednich 
aldehydów.

Właściwości fizyczne:

 

• Alkohole jednowodorotlenowe, zawierające do 10 

atomów węgla są cieczami o charakterystycznym 
zapachu. Cztery pierwsze rozpuszczają się w wodzie, w 
każdym stosunku (wiązanie wodorowe). Alkohole 
wyższe są substancjami stałymi, bezwodnymi. 
Temperatury wrzenia i topnienia alkoholi są wyższe niż 
węglowodorów i chlorowcopochodnych, ale niższe niż 
kwasów karboksylowych. Temperatury wrzenia
i topnienia alkoholi są także wyższe niż odpowiednich 
aldehydów.

Ważniejsze sposoby otrzymywania alkoholi:
1. hydroliza (lepiej zasadowa) halogenków alkilowych
      CH

3

–J + K–OH       CH

3

– OH + KJ

2. hydratacja alkenów – przyłączanie do olein wody
     CH

2

=CH

2

 +  H–OH        CH

3

CH

2

OH

3. fermentacja alkoholowa monosacharydów
     C

6

H

12

O

6

       2CO

2

 + 2CH

3

CH

2

OH

4. otrzymywanie gliceryny w czasie produkcji mydła 

w wyniku hydrolizy zasadowej tłuszczów

   tłuszcz  +  ług sodowy         mydło + gliceryna

Ważniejsze sposoby otrzymywania alkoholi:

1. hydroliza (lepiej zasadowa) halogenków alkilowych
      CH

3

–J + K–OH       CH

3

– OH + KJ

2. hydratacja alkenów – przyłączanie do olein wody
     CH

2

=CH

2

 +  H–OH        CH

3

CH

2

OH

3. fermentacja alkoholowa monosacharydów
     C

6

H

12

O

6

       2CO

2

 + 2CH

3

CH

2

OH

4. otrzymywanie gliceryny w czasie produkcji mydła 

w wyniku hydrolizy zasadowej tłuszczów

   tłuszcz  +  ług sodowy         mydło + gliceryna

Właściwości chemiczne:
• reakcje na odmienność atomu wodoru grupy 

hydroksylowej

• reakcje z aktywnymi metalami 
CH

3

–CH

2

–OH + Na       CH

3

–CH

2

–O–Na + 

1/2

 H

2

• reakcja estryfikacji – powstawanie estru

     

R-COOH  +  HO-R’       R-COO-R  +  H

2

O

• reakcje z fluorowcowodorami: 
   R–OH + HCl       R–Cl + H

2

O

• odwadnianie alkoholi przy pomocy Al

2

O

3 

lub 

H

2

SO

4

   CH

3

–CH

2

OH       CH

2

=CH

2

  +  H

2

O

Właściwości chemiczne:
• reakcje na odmienność atomu wodoru grupy 

hydroksylowej

• reakcje z aktywnymi metalami 
CH

3

–CH

2

–OH + Na       CH

3

–CH

2

–O–Na + 

1/2

 H

2

• reakcja estryfikacji – powstawanie estru

     

R-COOH  +  HO-R’       R-COO-R  +  H

2

O

• reakcje z fluorowcowodorami: 
   R–OH + HCl       R–Cl + H

2

O

• odwadnianie alkoholi przy pomocy Al

2

O

3 

lub 

H

2

SO

4

   CH

3

–CH

2

OH       CH

2

=CH

2

  +  H

2

O

• Właściwości chemiczne (cd.):
4. Utlenianie alkoholi, czyli odwodornianie alkoholi 

gorącym tlenkiem miedzi CuO: 

a. utlenianie alkoholi I-rzędowych – powstaje aldehyd 
    R–CH

2

–OH + CuO        R–CHO + H

2

O + Cu

b. utlenianie alkoholi II-rzędowych – powstaje keton 
   R–CHOH–R’ + CuO       R–CO–R’ + H

2

O

c. utlenianie alkoholi III-rzędowych, w tych 

warunkach w jakich zachodzi utlenianie alkoholi I i 
II-rzędowych nie zachodzi. 
Bardziej drastyczne warunki utleniania powodują 
rozerwanie wiązań między atomami węgla alkoholi 
III-rzędowych i powstaje kwas karboksylowy 
o mniejszej liczbie atomów węgla oraz CO

2

 i H

2

O .

• Właściwości chemiczne (cd.):

4. Utlenianie alkoholi, czyli odwodornianie alkoholi 

gorącym tlenkiem miedzi CuO: 

a. utlenianie alkoholi I-rzędowych – powstaje aldehyd 
    R–CH

2

–OH + CuO        R–CHO + H

2

O + Cu

b. utlenianie alkoholi II-rzędowych – powstaje keton 
   R–CHOH–R’ + CuO       R–CO–R’ + H

2

O

c. utlenianie alkoholi III-rzędowych, w tych 

warunkach w jakich zachodzi utlenianie alkoholi I i 
II-rzędowych nie zachodzi. 
Bardziej drastyczne warunki utleniania powodują 
rozerwanie wiązań między atomami węgla alkoholi 
III-rzędowych i powstaje kwas karboksylowy 
o mniejszej liczbie atomów węgla oraz CO

2

 i H

2

O

 .

•

Ważniejsze alkohole:

1. metanol – alkohol metylowy – T

wrz

=65°C; środek przeciw 

zamrażaniu, rozpuszczalnik, bardzo toksyczny (ślepota)

2. etanol – alkohol etylowy – T

wrz

=78,1°C, z tym, że wrze 

tzw. mieszanina azeotropowa, tzn. skład pary i cieczy 

jest taki sam: 95,6% etanolu i 4,4% wody; alkohol 

bezwodny otrzymuje się poprzez:

   a. dodanie odwadniającego CaO, P

2

O

5

   b. mieszaninę azeotropową etanolu z wodą destylującą 

się 

z benzenem

3. glikol etylenowy – etan-1,2-diol – środek przeciw 

zamrażaniu, T

wrz.

= –169°C

4. gliceryna – propan-1,2,3-triol – T

wrz.

 = 290°C – 

bezbarwna, lepka ciecz, miesza się w każdym stosunku 

z wodą, lecz nie rozpuszcza się w rozpuszczalnikach 

organicznych, ma słodki smak i nie jest toksyczna. 

Używana jest w przemyśle spożywczym (cukier, lody, 

ciasta), tytoniowym (zatrzymywanie wilgoci), do 

wyrobu farb, lakierów i klejów, w kosmetyce. 

•

Ważniejsze alkohole:

1. 

metanol

 – alkohol metylowy – T

wrz

=65°C; środek przeciw 

zamrażaniu, rozpuszczalnik, bardzo toksyczny (ślepota)

2. 

etanol

 – alkohol etylowy – T

wrz

=78,1°C, z tym, że wrze 

tzw. mieszanina azeotropowa, tzn. skład pary i cieczy 

jest taki sam: 95,6% etanolu i 4,4% wody; alkohol 

bezwodny otrzymuje się poprzez:

   a. dodanie odwadniającego CaO, P

2

O

5

   b. mieszaninę azeotropową etanolu z wodą destylującą 

się 

z benzenem

3. 

glikol etylenowy

 – etan-1,2-diol – środek przeciw 

zamrażaniu, T

wrz.

= –169°C

4. 

gliceryna

 – propan-1,2,3-triol – T

wrz.

 = 290°C – 

bezbarwna, lepka ciecz, miesza się w każdym stosunku 

z wodą, lecz nie rozpuszcza się w rozpuszczalnikach 

organicznych, ma słodki smak i nie jest toksyczna. 

Używana jest w przemyśle spożywczym (cukier, lody, 

ciasta), tytoniowym (zatrzymywanie wilgoci), do 

wyrobu farb, lakierów i klejów, w kosmetyce.

 

Zastosowanie w kosmetyce
Etanol:

95% - zmniejsza napięcie powierzchniowe, 
rozpuszczalnik acetonu, octanu etylu, estrów, żywic, 
balsamów, barwników, olejków zapachowych, substancji 
biologicznie aktywnych - na jego bazie powstają wyciągi 
ziołowe i nalewki

Roztwory 4, 6, 10 i 25% - podstawa toników alkoholowych; 

40-60% - w wodach po goleniu, 60% - w lotionach; 68% 
wnika w głąb komórek bakteryjnych i niszczy je, ściąga 
i odtłuszcza skórę gdy jest od razu usuwany, gdy nie 
(np. swobodnie paruje) - może jej nie odtłuścić
93% - niszczy tylko powierzchniową warstwę komórek 
bakteryjnych, nie wnika głębiej - nie nadaje się do 
dezynfekcji; dodatkowo złuszcza naskórek i wysusza 
skórę (pochłania wodę)

Zastosowanie w kosmetyce

Etanol:

95% - zmniejsza napięcie powierzchniowe, 
rozpuszczalnik acetonu, octanu etylu, estrów, żywic, 
balsamów, barwników, olejków zapachowych, substancji 
biologicznie aktywnych - na jego bazie powstają wyciągi 
ziołowe i nalewki

Roztwory 4, 6, 10 i 25% - podstawa toników alkoholowych; 

40-60% - w wodach po goleniu, 60% - w lotionach; 68% 
wnika w głąb komórek bakteryjnych i niszczy je, ściąga 
i odtłuszcza skórę gdy jest od razu usuwany, gdy nie 
(np. swobodnie paruje) - może jej nie odtłuścić
93% - niszczy tylko powierzchniową warstwę komórek 
bakteryjnych, nie wnika głębiej - nie nadaje się do 
dezynfekcji; dodatkowo złuszcza naskórek i wysusza 
skórę (pochłania wodę)

Zastosowanie w kosmetyce
Etanol:

często zastępowany (cena!) alkoholem izopropylowym

Izopropanol

- miesza się z wodą w każdym stosunku, nie reaguje 
z zasadami i rozc. kwasami, nie utlenia się przy 
dostępie  powietrza
- rozpuszczalnik olejków eterycznych, substancji 
zapachowych naturalnych i sztucznych, żywic 
i stabilizatorów zapachu
- w preparatach do włosów i w płynach po goleniu

n-heksanol

- w jabłkach, poziomkach, geranium, fiołku, lawendzie,
- zapach tłuszczowo-owocowy

- zastosowanie w niektórych kompozycjach 

zapachowych

Zastosowanie w kosmetyce

Etanol:

często zastępowany (cena!) alkoholem izopropylowym

Izopropanol

- miesza się z wodą w każdym stosunku, nie reaguje 
z zasadami i rozc. kwasami, nie utlenia się przy 
dostępie  powietrza
- rozpuszczalnik olejków eterycznych, substancji 
zapachowych naturalnych i sztucznych, żywic 
i stabilizatorów zapachu
- w preparatach do włosów i w płynach po goleniu

n-heksanol

- w jabłkach, poziomkach, geranium, fiołku, lawendzie,
- zapach tłuszczowo-owocowy

- zastosowanie w niektórych kompozycjach 

zapachowych

Zastosowanie w kosmetyce

oktan-2-ol

- świeży cytrusowy zapach z nutą róży herbacianej

- zastosowanie - w wielu kompozycjach zapachowych

n-nonanol

- substancja o zapachu róży

- stosowany indywidualnie oraz w formie estrów jak 

składnik syntetycznych olejków cytrusowych, perfum 

o zapachu różanym, wód kolońskich i mydeł

2-cykloheksylocykloheksanol

- jako repelent (substancja odstraszająca

owady oraz maskująca i neutralizująca 

zapach potu i krwi – działają wabiąco

na owady)

Zastosowanie w kosmetyce

oktan-2-ol

- świeży cytrusowy zapach z nutą róży herbacianej

- zastosowanie - w wielu kompozycjach zapachowych

n-nonanol

- substancja o zapachu róży

- stosowany indywidualnie oraz w formie estrów jak 

składnik syntetycznych olejków cytrusowych, perfum 

o zapachu różanym, wód kolońskich i mydeł

2-cykloheksylocykloheksanol

- jako repelent (substancja odstraszająca

owady oraz maskująca i neutralizująca 

zapach potu i krwi – działają wabiąco

na owady)

OH

OH

Alkohole tłuszczowe (najczęściej stosowane 

w kosmetyce)

otrzymywane przez redukcję wodorem kwasów 
tłuszczowych lub ich estrów
kwas laurynowy - alkohol laurylowy (C

12

)

kwas mirystynowy - alkohol mirystylowy (C

14

)

kwas palmitynowy - alkohol cetylowy (C

16

)

kwas stearynowy - alkohol stearylowy (C

18

)

Działanie:

zmiękczają naskórek, przyspieszają wchłanianie innych 
składników, zapewniają przyleganie w pudrach

Alkohole tłuszczowe (najczęściej stosowane 

w kosmetyce)

otrzymywane przez redukcję wodorem kwasów 
tłuszczowych lub ich estrów
kwas laurynowy - alkohol laurylowy (C

12

)

kwas mirystynowy - alkohol mirystylowy (C

14

)

kwas palmitynowy - alkohol cetylowy (C

16

)

kwas stearynowy - alkohol stearylowy (C

18

)

Działanie:

zmiękczają naskórek, przyspieszają wchłanianie innych 
składników, zapewniają przyleganie w pudrach

Alkohol laurylowy

dodawany do kremów, nie ulega jełczeniu, odporny 
na UV, nadaje twardą konsystencję tłuszczom, łatwo 
przenika przez naskórek, jego pochodne - związki 
powierzchniowo czynne 

Alkohol mirystylowy

dodawany do kremów, nie ulega jełczeniu, odporny 
na UV, utwardzacz, świetnie przenika przez naskórek

Alkohol laurylowy

dodawany do kremów, nie ulega jełczeniu, odporny 
na UV, nadaje twardą konsystencję tłuszczom, łatwo 
przenika przez naskórek, jego pochodne - związki 
powierzchniowo czynne 

Alkohol mirystylowy

dodawany do kremów, nie ulega jełczeniu, odporny 
na UV, utwardzacz, świetnie przenika przez naskórek

Alkohol cetylowy
- 

otrzymywany przez redukcję kwasu palmitynowego 

lub zmydlanie olbrotu

- z ciepłą wodą tworzy trwałe emulsje w/o dla parafiny, 

oleju parafinowego, wazeliny etc.

- stabilizator emulsji o/w
- zatrzymuje do 80% wody
- ułatwia wprowadzanie do kremów środków 

wybielających, barwnych, odżywczych, substancji 
biologicznie czynnych, konserwujących

- doskonale się wchłania, zmiękcza naskórek
- wykorzystywany jako dodatek do kremów (typu w/o)

Alkohol cetylowy

- 

otrzymywany przez redukcję kwasu palmitynowego 

lub zmydlanie olbrotu

- z ciepłą wodą tworzy trwałe emulsje w/o dla parafiny, 

oleju parafinowego, wazeliny etc.

- stabilizator emulsji o/w
- zatrzymuje do 80% wody
- ułatwia wprowadzanie do kremów środków 

wybielających, barwnych, odżywczych, substancji 
biologicznie czynnych, konserwujących

- doskonale się wchłania, zmiękcza naskórek
- wykorzystywany jako dodatek do kremów (typu w/o)

Glikol etylenowy

- 

bezwonna oleista ciecz, miesza się z wodą 

w każdym stosunku

- higroskopijny, nie dopuszcza do wysuszania wody
- słodki smak, trujący
- odpowiada za rozprowadzanie preparatu 

kosmetycznego cienką warstwą

- jego monoestry kwasów tłuszczowych - dobre 

emulgatory

- stosowany do produkcji kremów
- bardzo wysokie stężenie glikolu - zmiana struktury 

cementu międzykomórkowego - zwiększenie TEWL

Glikol etylenowy

- 

bezwonna oleista ciecz, miesza się z wodą 

w każdym stosunku

- higroskopijny, nie dopuszcza do wysuszania wody
- słodki smak, trujący
- odpowiada za rozprowadzanie preparatu 

kosmetycznego cienką warstwą

- jego monoestry kwasów tłuszczowych - dobre 

emulgatory

- stosowany do produkcji kremów
- bardzo wysokie stężenie glikolu - zmiana struktury 

cementu międzykomórkowego - zwiększenie TEWL

Glikol propylenowy

- 

bezwonna oleista ciecz, miesza się z wodą 

w każdym stosunku, silnie higroskopijny

- rozpuszczalny w wodzie, alkoholu, chloroformie, oleju 

parafinowym

- 2-6% - tworzy na skórze wilgotny, niewysychający film - 

zapobiega TEWL

- w kremach i śmietankach jako środek nawilżający, 

zapobiegający wysychaniu, stabilizator

- w dużych stężeniach uwrażliwia skórę
- zastosowany w dużych stężeniach - po przeniknięciu 

przez naskórek może gromadzić się w wątrobie lub 

uszkodzić nerki

- drażniące działanie glikoli może być zniesione przez 

zastosowanie wyciągu z owsa

Glikol propylenowy

- 

bezwonna oleista ciecz, miesza się z wodą 

w każdym stosunku, silnie higroskopijny

- rozpuszczalny w wodzie, alkoholu, chloroformie, oleju 

parafinowym

- 2-6% - tworzy na skórze wilgotny, niewysychający film - 

zapobiega TEWL

- w kremach i śmietankach jako środek nawilżający, 

zapobiegający wysychaniu, stabilizator

- w dużych stężeniach uwrażliwia skórę
- zastosowany w dużych stężeniach - po przeniknięciu 

przez naskórek może gromadzić się w wątrobie lub 

uszkodzić nerki

- drażniące działanie glikoli może być zniesione przez 

zastosowanie wyciągu z owsa

Gliceryna

- bezbarwna oleista ciecz, miesza się z wodą w każdym 

stosunku, higroskopijna, nietoksyczna

- utrudnia parowanie wody (o około 50%), obniża 

temperaturę jej zamarzania

- może być rozpuszczalnikiem, emolientem, 

stabilizatorem, łagodzi działanie EtOH

- w odpowiednim stężeniu (3-25%), przy odpowiedniej 

wilgotności powietrza - nawilża naskórek - chłonie 

wodę 

i wiąże ją w warstwie rogowej przez 24 h

- stosowanie wyższych stężeń (30-40%) - niewskazane - 

odwadnia skórę - chłonie wodę z głębszych warstw

- nie stosować w zimie

Gliceryna

- bezbarwna oleista ciecz, miesza się z wodą w każdym 

stosunku, higroskopijna, nietoksyczna

- utrudnia parowanie wody (o około 50%), obniża 

temperaturę jej zamarzania

- może być rozpuszczalnikiem, emolientem, 

stabilizatorem, łagodzi działanie EtOH

- w odpowiednim stężeniu (3-25%), przy odpowiedniej 

wilgotności powietrza - nawilża naskórek - chłonie 

wodę 

i wiąże ją w warstwie rogowej przez 24 h

- stosowanie wyższych stężeń (30-40%) - niewskazane - 

odwadnia skórę - chłonie wodę z głębszych warstw

- nie stosować w zimie

Gliceryna

- 

może uczulać

- używana w tonikach, żelach, mleczkach, kremach, 

wodach toaletowych, mydłach glicerynowych

- gliceryna kosmetyczna (zagęszczona) - roztwór 

gliceryny w wodzie z dodatkiem środków 
zapachowych i konserwujących (kwas salicylowy lub 
borny). Konsystencja dzięki agarowi, pektynom lub 
żelatynie

Gliceryna

- 

może uczulać

- używana w tonikach, żelach, mleczkach, kremach, 

wodach toaletowych, mydłach glicerynowych

- gliceryna kosmetyczna (zagęszczona) - roztwór 

gliceryny w wodzie z dodatkiem środków 
zapachowych i konserwujących (kwas salicylowy lub 
borny). Konsystencja dzięki agarowi, pektynom lub 
żelatynie

Erytrytol

- słodki smak; higroskopijny
- w plechach porostów, wodorostach i drożdżach
- nawilżacz, antyseptyk, korektor smakowy 

w pastach do zębów (nie powoduje próchnicy)

- składnik kremów do skóry suchej i szorstkiej

Ksylitol

- 

higroskopijny, o słodkim smaku

- jako korektor smaku (słodzik)
- w pastach do zębów sprzyja remineralizacji szkliwa, 

zapobiega próchnicy i chorobom przyzębia

- nawilża i regeneruje skórę

Erytrytol

- słodki smak; higroskopijny
- w plechach porostów, wodorostach i drożdżach
- nawilżacz, antyseptyk, korektor smakowy 

w pastach do zębów (nie powoduje próchnicy)

- składnik kremów do skóry suchej i szorstkiej

Ksylitol

- 

higroskopijny, o słodkim smaku

- jako korektor smaku (słodzik)
- w pastach do zębów sprzyja remineralizacji szkliwa, 

zapobiega próchnicy i chorobom przyzębia

- nawilża i regeneruje skórę

O

H

O

H

OH

OH

erytrytol

O

H

O

H

OH

OH

erytrytol

OH

OH

OH

OH

OH

ksylitol

OH

OH

OH

OH

OH

ksylitol

Sorbitol

alkohol heksawodorotlenowy 

występujący w jarzębinie 

(przemysłowo otrzymywany przez 

redukcję glukozy)

- 83% roztwór wodny – jako czynnik utrzymujący 

wilgoć (mniej higroskopijny i w mniejszym stopniu 

wnikający w naskórek niż gliceryna)

- Działa przeciwbakteryjnie, nawilżająco, reguluje 

czynności gruczołów łojowych, obniża TEWL

- Zastosowanie: w szamponach, odżywkach, kremach, 

balsamach, tonikach, płynach po goleniu (stężenie 3-

10%)

- Podobnie działa alkohol mannitol

Sorbitol

alkohol heksawodorotlenowy 

występujący w jarzębinie 

(przemysłowo otrzymywany przez 

redukcję glukozy)

- 83% roztwór wodny – jako czynnik utrzymujący 

wilgoć (mniej higroskopijny i w mniejszym stopniu 

wnikający w naskórek niż gliceryna)

- Działa przeciwbakteryjnie, nawilżająco, reguluje 

czynności gruczołów łojowych, obniża TEWL

- Zastosowanie: w szamponach, odżywkach, kremach, 

balsamach, tonikach, płynach po goleniu (stężenie 3-

10%)

- Podobnie działa alkohol mannitol

OH

OH

OH

OH

OH

OH

sorbitol

OH

OH

OH

OH

OH

OH

sorbitol

O

H

OH

OH

OH

OH

OH

mannitol

O

H

OH

OH

OH

OH

OH

mannitol

- Estry tłuszczowe sorbitanu – spany
- Oksyetylenowane monoestry sorbitanu – tweeny

oba zaliczane do emulgatorów niejonowych

- Mieszaniny estrów sorbitolu i gliceryny – również 

służą do emulgowania preparatów kosmetycznych 
(np. kremów)

- Estry tłuszczowe sorbitanu – spany
- Oksyetylenowane monoestry sorbitanu – tweeny

oba zaliczane do emulgatorów niejonowych

- Mieszaniny estrów sorbitolu i gliceryny – również 

służą do emulgowania preparatów kosmetycznych 
(np. kremów)

Alkohole aromatyczne

- Grupa OH przyłączona do łańcucha bocznego, jeśli 

przyłączona bezpośrednio do atomu węgla 

pierścienia aromatycznego – fenole

- Alkohol benzylowy – C

6

H

5

CH

2

OH

- otrzymywany z toluenu, łatwo utlenia

się do aldehydu benzoesowego 

o zapachu migdałów

- Używany w kompozycjach kwasowych (jaśmin, bez, 

hiacynt) i jako rozpuszczalnik do produkcji perfum

- Jego estry – stosowane jako substancje zapachowe 

i stabilizatory

Alkohole aromatyczne

- Grupa OH przyłączona do łańcucha bocznego, jeśli 

przyłączona bezpośrednio do atomu węgla 

pierścienia aromatycznego – fenole

- Alkohol benzylowy – C

6

H

5

CH

2

OH

- otrzymywany z toluenu, łatwo utlenia

się do aldehydu benzoesowego 

o zapachu migdałów

- Używany w kompozycjach kwasowych (jaśmin, bez, 

hiacynt) i jako rozpuszczalnik do produkcji perfum

- Jego estry – stosowane jako substancje zapachowe 

i stabilizatory

CH2OH

CH2OH

Alkohole aromatyczne

- Alkohol anyżowy

- zapach kwiatowy
- w kompozycjach zapachowych

Alkohole aromatyczne

- Alkohol anyżowy

- zapach kwiatowy
- w kompozycjach zapachowych

CH3

O

CH2OH

CH3

O

CH2OH

Fenole

- Grupa OH (jedna lub kilka) przyłączona bezpośrednio 

do atomu węgla pierścienia aromatycznego – fenole

- w przeciwieństwie do alkoholi - wykazują wyraźnie 

zaznaczone cechy kwasowe (reakcja 

z wodorotlenkami metali alkalicznych - fenolany - 

rozpuszczalne w wodzie

- kwasowość słaba - fenole można wyprzeć nawet przy 

użyciu CO

2

Fenole

- Grupa OH (jedna lub kilka) przyłączona bezpośrednio 

do atomu węgla pierścienia aromatycznego – fenole

- w przeciwieństwie do alkoholi - wykazują wyraźnie 

zaznaczone cechy kwasowe (reakcja 

z wodorotlenkami metali alkalicznych - fenolany - 

rozpuszczalne w wodzie

- kwasowość słaba - fenole można wyprzeć nawet przy 

użyciu CO

2

Fenol 

- substancja stała, krystaliczna, o charakterystycznym 

zapachu

- słabo rozpuszczalny w chłodnej wodzie
- dobrze rozpuszczalny (w każdym 

stosunku) w wodzie o temp. >65°C

- słaby kwas
- kwaśne roztwory niszczą naskórek, powodują 

oparzenia, są silną trucizną

- surowiec do produkcji o-krezolu, kwasu salicylowego, 

tworzyw sztucznych, farmaceutyków, barwników 

itp.

Fenol 

- substancja stała, krystaliczna, o charakterystycznym 

zapachu

- słabo rozpuszczalny w chłodnej wodzie
- dobrze rozpuszczalny (w każdym 

stosunku) w wodzie o temp. >65°C

- słaby kwas
- kwaśne roztwory niszczą naskórek, powodują 

oparzenia, są silną trucizną

- surowiec do produkcji o-krezolu, kwasu salicylowego, 

tworzyw sztucznych, farmaceutyków, barwników 

itp.

OH

OH

Krezole

- trzy izomeryczne metylofenole - zmieszane dają ciecz 

o charakterystycznej woni - krezol

- podobne do fenoli (pod wieloma względami)
- prawie nierozpuszczalne w wodzie, dobrze 

w roztworze mydła i NaOH - służą do dezynfekcji 

Krezole

- trzy izomeryczne metylofenole - zmieszane dają ciecz 

o charakterystycznej woni - krezol

- podobne do fenoli (pod wieloma względami)
- prawie nierozpuszczalne w wodzie, dobrze 

w roztworze mydła i NaOH - służą do dezynfekcji 

CH3

CH3

OH

CH3

OH

OH

CH3

CH3

OH

CH3

OH

OH

Krezole

- 

50% roztwór krezolu w mydle potasowym – lizol

- 3-10% - do dezynfekcji przedmiotów

stosowane do syntezy:
- o-krezol - kumaryny (zapach świeżego siana) 
- m-krezol - ambry piżmowej
- p-krezol - eteru metylenowego (zapach narcyzów)

Krezole

- 

50% roztwór krezolu w mydle potasowym – lizol

- 3-10% - do dezynfekcji przedmiotów

stosowane do syntezy:
- o-krezol - kumaryny (zapach świeżego siana) 
- m-krezol - ambry piżmowej
- p-krezol - eteru metylenowego (zapach narcyzów)

CH3

CH3

OH

CH3

OH

OH

CH3

CH3

OH

CH3

OH

OH

Tymol

- subst. stała, krystaliczna (charakterystyczna woń 

tymolu,  podobna do mięty)

- główny składnik aktywny olejku tymianku pospolitego
-  prawie nierozp. w wodzie, lepiej w alkoholu
-  dezynfekuje, nie jest trujący
- do produkcji płynów do płukania jamy ustnej, 

past do zębów

- do wytwarzania kompozycji o zapachu lawendowym

Tymol

- subst. stała, krystaliczna (charakterystyczna woń 

tymolu,  podobna do mięty)

- główny składnik aktywny olejku tymianku pospolitego
-  prawie nierozp. w wodzie, lepiej w alkoholu
-  dezynfekuje, nie jest trujący
- do produkcji płynów do płukania jamy ustnej, 

past do zębów

- do wytwarzania kompozycji o zapachu lawendowym

CH3

CH3

CH3

CH

OH

CH3

CH3

CH3

CH

OH

ß-naftol

- 

subst. stała, krystaliczna

- prawie nierozp. w wodzie, łatwo w alkoholu
- roztwory - działanie dezynfekujące i bakteriobójcze
- zastosowanie: w maściach i płynach do leczenia 

dermatoz, 

w płynach do włosów

2% roztwór - środek keratoplastyczny w kremach 

wybielających i przeciwtrądzikowych

ß-naftol

- 

subst. stała, krystaliczna

- prawie nierozp. w wodzie, łatwo w alkoholu
- roztwory - działanie dezynfekujące i bakteriobójcze
- zastosowanie: w maściach i płynach do leczenia 

dermatoz, 

w płynach do włosów

2% roztwór - środek keratoplastyczny w kremach 

wybielających i przeciwtrądzikowych

OH

OH