Tytuł slajdu

System aksjo-normatywny

• Określenie stosowane przez Floriana Znanieckiego
• Głównym przedmiotem regulacji społecznej są działania (w

odróżnieniu od tego „co się myśli”, regulowanego przez
świadomość społeczną)

• Takie reguły, których przedmiotem są sposoby czy metody

działania, środki stosowane dla osiągnięcia celu, nazywamy
normami kulturowymi. Mówią one co ludzie powinni robić.

• Reguły, których przedmiotem są cele działania to wartości

kulturowe (majątek, prestiż, sprawność fizyczna). Wartości
wskazują do czego ludzie powinni dążyć, a normy – jak powinni
do tego dążyć.

• Inne podejście: wartości to reguły nadrzędne, fundamentalne,

dotyczące spraw o najwyższym znaczeniu, z których wynikają
normy regulujące sprawy bardziej przyziemne

Edward C. Banfield, (1916-1999)

• Amerykański politolog
• Najsłynniejsza książka:

„The Moral Basis of a
Backward Society”
(1958)

• Związany przez

większość życia z
Uniwersytetem Harvarda

• Doradca prezydentów

USA: Richarda Nixona,
Geralnda Forda i
Ronalda Reagana

The Moral Basis of a Backward Society

• Opis życia społecznego w miejscowości na południu Włoch,

Montegrano (nazwa fikcyjna)

• Brak organizacji, stowarzyszeń, klubów
• Wspólne problemy (szkoła, szpital) nie są rozwiązywane wspólnie,

skoordynowane

• Osoby zamożne nie chcą się zajmować polityką ani angażować w

sprawy społeczne

• Wiele decyzji dotyczących Montegrano podejmowanych jest w

Rzymie, z opóźnieniem lub nieadekwatnych do potrzeb
mieszkańców

• Księża zaangażowani w politykę
• Antyklerykalizm wśród mieszkańców
• Partie polityczne nie realizują postulatów wyborców z Montegrano

Amoralny familizm

• Silna lojalność rodzinna obraca się przeciwko

szerszej społeczności

• Nieufność, brak norm dotyczących kooperacji,

dobro wspólne nie jest uznawane za wartość

• Inne prace poświęcone fenomenowi włoskiego

społeczeństwa:

- Diego Gambetta, „Mafia sycylijska”
- Robert Putnam, „Demokracja w działaniu”
- Roberto Saviano, „Gomorra”

Siła regulacji

• Normy i wartości mogą mieć różny ładunek powinności

tzn. co do niektórych z nich oczekiwania społeczne
podporządkowania się są silniejsze (nakazy – „musisz”;
zakazy – „nie wolno” niż przy innych: przyzwolenia –
„wolno [palić]”, preferencje – „dobrze by było, gdyby”)

• Inna jest reakcja społeczna (sankcje) na naruszenie lub

nie przestrzeganie zakazów, nakazów, przyzwoleń lub
preferencji. Nagrody. Kary.

• Działanie dozwolone przez reguły jednego rodzaju np.

prawne, nie musi spotykać się z przyzwoleniem ze
strony innych reguł moralnych czy obyczajowych (np.
rozwód).

Procedury, instytucje i role

• Wiązki norm i wartości (np. leczenie się i zdrowie;

praca i zarabianie pieniędzy), regulujące typowe
sposoby osiągania danych celów to procedury.

• Zbiór reguł związany z określonym kontekstem

społecznym, realizujący podobne, istotne społecznie
funkcje, to instytucja np. instytucja rodziny – zbiór
norm i wartości regulujący tę domenę życia (w
postaci nakazów, zakazów, przyzwoleń i preferencji) a
nie grupa osób

• Rola społeczna (w sensie normatywnym) określa jak

powinna się zachowywać osoba mająca określoną
pozycję społeczną

Przykład zmiany roli kobiety i mężczyzny w pewnym

eksperymencie społecznym

• Reporter ''Dużego Formatu'' Witold Szabłowski

razem z żoną Izą Meyzą i dwuletnią córką
Marianną na pół roku przenieśli się do PRL-u.

• Konsekwencje dla pełnionych przez nich ról
• Źródło: http://dziendobry.tvn.pl/video/przez-6-

miesiecy-zyli-jak-w-prl-u,1,newest,35835.html

Specyfika roli społecznej

Metafora roli społecznej – przykład: obrona pracy

magisterskiej

rola istnieje zanim zagra ją konkretny aktor

rola jest dla aktora faktem zewnętrznym tzn. napisał ją
dla niego ktoś inny

rola wyznacza szczegółowy sposób postępowania

roli trzeba się nauczyć zanim się ją zagra

jedni grają rolę lepiej, inni gorzej

role różnych aktorów muszą być skoordynowane

w ciągu kariery aktor gra różne role

Zwyczaj, moralność i prawo

• Zwyczaje to bardzo bogata kategoria reguł

towarzyszących nam w życiu codziennym. Określają jak
się ubieramy, jak witamy, jak się bawimy. Istotną funkcją
zwyczaju jest uproszczenie nam życia, nadanie mu
pewnego automatyzmu, zwolnienie z konieczności
rozważania wszelkich możliwych opcji zachowania się

• Zwyczaje są – na poziomie społecznym - odpowiednikiem

indywidualnego nawyku

• Bezrefleksyjny automatyzm zwyczajów powoduje, że

najmniej ze wszystkich reguł, jesteśmy świadomi ich
istnienia. Etnocentryzm.

• Na ogół zwyczaje nie są kodyfikowane. Wyjątek:

podręczniki dobrego wychowania (savoir-vivre’u)

Reguły moralne

• Dotyczą takich sfer życia, w których działanie jednego

człowieka nie jest obojętne dla dobra, szczęścia,
zdrowia, powodzenia innych ludzi

• Odnoszą się do spraw szczególnie istotnych
• Często są kodyfikowane w zwerbalizowanych i

sformalizowanych systemach etycznych

• Niekiedy mają wyraźnych autorów, realnych lub

mitycznych np. imperatyw kategoryczny Kanta

(„Postępuj zawsze według takiej maksymy, abyś mógł zarazem
chcieć, by stała się ona podstawą powszechnego prawodawstwa”)

• Naruszenie zakazów i nakazów spotyka się ze znacznie

silniejszą reakcją społeczną niż naruszenie zwyczajów

Prawo

• Nie wytwarza się spontanicznie, ale jest celowo

stanowione przez państwo (np. deregulacja
zawodów, finansowanie Kościoła)

• Jest artykułowane w formie pisemnej, publikowane

i systematyzowane w kodeksach lub zbiorach
przepisów

• Sądy, prokuratura, policja etc. są powołane do

pilnowania przestrzegania prawa

• Sankcje za złamanie przepisów wymierzane są w

imieniu państwa

Prawo – moralność - zwyczaj

• W różnych krajach zakres

sfer życia regulowanych
zwyczajem, moralnością
lub prawem jest inny.

• Przykład: historia 18-

letniej Afganki Bibi Aishy,
której obcięto nos i uszy
za to, że uciekła od
męża.

• Zdjęcie wykonała Jodi

Bieber z RPA dla
magazynu ''Time''

Anomia

• System normatywny zamienia się w chaos
• Wartości i normy stają się nieostre, niejednoznaczne
• Ludzie tracą poczucie, co jest dobre, a co złe, do

czego należy dążyć, a czego należy unikać

• Anomia w węższym sensie: rozbieżność między

wartościami a normami, które mają praktyczne
szanse realizacji. Prowadzi do realizowania
społeczne akceptowanych celów nieuznawanymi
społecznie sposobami (np. działaniami
przestępczymi)

Dysonans kulturowy

• Dualizm starej i nowej

kultury

• Wynik nagłej,

głębokiej i radykalnej
zmiany kulturowej

• Przykład: przełom

1989 roku w Polsce:

Kultura

realnego

socjalizmu

Kultura

demokratyczna

i rynkowa

kolektywizm

indywidualizm

egalitaryzm

merytokracja

przeciętność

sukces

pewność i

bezpieczeństwo

ryzyko

los

sprawstwo

pasywna

prywatność

uczestnictwo

publiczne

zanurzenie w

przeszłość

orientacja ku

przyszłości

Zinstytucjonalizowane omijanie reguł jako przykład

morfogenezy normatywnej

•

Autorami zmiany normy są ludzie, którzy wytwarzają
zmianę w swoich codziennych zachowaniach

•

Zaczyna się od incydentów omijania norm przez osoby,
które uznają je za zbyt dla nich wymagające mimo, że
ogólnie prawomocne. Odbywa się w sferze prywatnej.
Przykład: opłaty z abonament radiowo-telewizyjny w
sklepach, u fryzjera etc.

•

Gdy omijanie norm staje się powszechniejsze, ludzie
stają się świadomi tego faktu

•

Przekonanie, że „wszyscy tak robią”

•

Rzadko kara się za nieprzestrzeganie normy

•

Wprowadzenie nowych norm

Nowe ojcostwo (Szlendak, 2010)

• Bianchi, 2000:
• Amerykańscy ojcowie

w 1965 i 1998

1)opieka nad dzieckiem

jako główna czynność

2)opieka nad dzieckiem

jako główna lub
poboczna czynność

3) czas spędzony z

dzieckiem

Filtrowanie zmiany

• Bianchi, 2000:
• Amerykańskie matki w

1965 i 1998

1)opieka nad dzieckiem

jako główna czynność

2)opieka nad dzieckiem

jako główna lub
poboczna czynność

3) czas spędzony z

dzieckiem

Innowacje normatywne jako przykład morfogenezy

normatywnej

• Osoby poddają w wątpliwość słuszność samych norm
• Bunt jest widziany przez innych
• Dyfuzja innowacji przebiega według następujących

etapów:

1)Inicjacja zmiany (może pozostać wyłącznie w sferze

prywatnej np. rękopisy w szufladzie)

2)Filtrowanie zmiany (np. matki przyglądają się z

niepokojem przemianom roli ojca)

3)Dyfuzja zmiany
4)Instytucjonalizacja zmiany (np. wprowadzenie

dłuższych urlopów ojcowskich)

Document Outline