Wybrane zagadnienia prawa

DYSKRYMINACJA

Dyskryminacja (łac.

discriminatio

rozróżnianie) oznacza różnicowanie

bądź odmienne, gorsze traktowanie

dwóch osób lub sytuacji w

przypadku, kiedy nie ma

obiektywnych podstaw do ich

różnego traktowania. Ponadto

dyskryminację stanowi traktowanie w

sposób identyczny osób lub sytuacji,

które są w rzeczywistości różne

Dyskryminacja

Katalog źródeł dyskryminacji:

rasa,

kolor

skóry,

płeć,

język,

kolor

skóry,

płeć,

język,

niepełnosprawnośc, religia, poglądy

polityczne lub inne, pochodzenie

narodowe lub społeczne, sytuacja

majątkowa, urodzenie, orientacja

seksualna i in.

Dyskryminacja jako skutek strachu i

niewiedzy

Błędne koło dyskryminacji

Objęte ochroną podstawy

dyskryminacji - Kodeks

Pracy

w szczególności

płeć, wiek,

niepełnosprawność, rasa,

religia, narodowość, przekonania

polityczne, przynależność

związkowa, pochodzenie

etniczne, wyznanie, orientacja

seksualna, zatrudnienie na czas

określony lub nieokreślony albo

w pełnym lub w niepełnym

wymiarze czasu pracy .....

Ustawa antydyskryminacyjna -

zamknięty katalog cech

chronionych

Płeć

Rasa

Pochodzenie etniczne

Narodowość

Religia

Wyznanie

Światopogląd

Niepełnosprawność

Wiek

10.

Orientacja seksualna

Dyskryminacja pośrednia

…

gdy na skutek pozornie neutralnego

postanowienia, zastosowanego kryterium lub

podjętego działania

występują lub mogłyby

wystąpić

niekorzystne dysproporcje albo

szczególnie niekorzystna sytuacja

w zakresie

nawiązania

i rozwiązania stosunku pracy,

warunków zatrudnienia, awansowania oraz

dostępu do szkolenia w celu podnoszenia

kwalifikacji zawodowych wobec wszystkich

lub znacznej liczby pracowników należących

do grupy wyróżnionej ze względu na jedną

lub kilka przyczyn (…),

Molestowanie seksualne

Dyskryminowaniem ze względu na

płeć

jest także każde

niepożądane

zachowanie o charakterze seksualnym

lub

odnoszące się do płci pracownika



którego

celem lub skutkiem

jest



naruszenie godności lub



w szczególności stworzenie wobec niego

zastraszającej, wrogiej, poniżającej,

upokarzającej lub uwłaczającej atmosfery;

Prawo – wolność - obowiązek

Prawa człowieka – wynikające z konstytucji i aktów

międzynarodowych uprawnienia każdej osoby, z których może

ona swobodnie korzystać, dopóki nie narusza praw i wolności

innych osób, rodzące po stronie innych osób obowiązek

nieprzeszkadzania w tym korzystaniu, a po stronie Państwa –

obowiązek nieprzeszkadzania oraz obowiązek zapewnienia

warunków umożliwiających korzystanie z tego prawa, np. prawo

do edukacji

Wolności człowieka - wynikające z konstytucji i aktów

międzynarodowych uprawnienia każdej osoby, z których może

ona swobodnie korzystać, dopóki nie narusza praw i wolności

innych osób, rodzące po stronie Państwa i innych osób

obowiązek nieprzeszkadzania w tym korzystaniu, nierodzące po

niczyjej stronie obowiązku w pomocy w korzystaniu z tej

wolności, np. wolność wyznania

Obowiązki obywatelskie – nałożone przez konstytucję obligacje

każdego pełnoletniego obywatela spełniane wobec Państwa,

np. obowiązek płacenia podatków

Status jednostki

Zasady konstytucyjne:

Art. 30 - godność

Przyrodzona

niezbywalna

Przyrodzona

niezbywalna

godność

człowieka

stanowi

godność

człowieka

stanowi

źródło wolności i praw człowieka

obywatela.

Jest

ona

obywatela.

Jest

ona

nienaruszalna,

jej

nienaruszalna,

jej

poszanowanie i ochrona jest

obowiązkiem władz publicznych.

Status jednostki

Art. 31 - wolność

1. Wolność człowieka podlega ochronie

prawnej.

2. Każdy

jest

obowiązany

szanować

2. Każdy

jest

obowiązany

szanować

wolności i prawa innych. Nikogo nie wolno

zmuszać do czynienia tego, czego prawo

mu nie nakazuje.

3. Ograniczenia w zakresie korzystania z

konstytucyjnych wolności i praw mogą

być ustanawiane tylko w ustawie i tylko

wtedy,

gdy

są

konieczne

wtedy,

gdy

są

konieczne

demokratycznym

państwie

dla

jego

demokratycznym

państwie

dla

jego

bezpieczeństwa

lub

porządku

bezpieczeństwa

lub

porządku

publicznego,

bądź

dla

ochrony

publicznego,

bądź

dla

ochrony

środowiska,

zdrowia

moralności

środowiska,

zdrowia

moralności

publicznej, albo wolności i praw innych

osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać

istoty wolności i praw.

Art. 33 Konstytucji RP

Kobieta i mężczyzna w Rzeczypospolitej

Polskiej mają równe prawa w życiu

rodzinnym, politycznym, społecznym

i gospodarczym.

Kobieta i mężczyzna mają w

szczególności równe prawo do

kształcenia, zatrudnienia i awansów, do

jednakowego wynagradzania za pracę

jednakowej wartości, do zabezpieczenia

społecznego oraz do zajmowania

stanowisk, pełnienia funkcji oraz

uzyskiwania godności publicznych i

odznaczeń.

Akty ONZ



Powszechna Deklaracja Praw Człowieka 1948



Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych 1966



Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych 1966



Międzynarodowa Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form

Dyskryminacji Rasowej 1966



Deklaracja Praw Osób Niepełnosprawnych 1975



Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet 1979



Konwencja w Sprawie Zakazu Stosowania Tortur oraz Innego, Okrutnego,

Nieludzkiego lub Poniżającego Traktowania albo Karania 1984



Konwencja Praw Dziecka 1989



Deklaracja w Sprawie Praw Osób Należących do Mniejszości Narodowych

lub Etnicznych, Religijnych i Językowych 1992



Deklaracja Standardowe Zasady Wyrównywania Szans Osób

Niepełnosprawnych 1993



Konwencja Praw Osób Niepełnosprawnych 2007

Akty Rady Europy



Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych

Wolności 1950



Europejska Karta Socjalna 1961



Europejska Konwencja o Zapobieganiu Torturom oraz

Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu lub Karaniu 1987



Zalecenie w sprawie spójnej polityki wobec osób z

niepełnosprawnością 1992



Konwencja o ochronie praw człowieka i godności jednostki

ludzkiej w dziedzinie zastosowania biologii i medycyny 1997



Rekomendacja w sprawie zasad dotyczących prawnej ochrony

niekompetentnych osób dorosłych 1999



Zalecenie Plan działań Rady Europy dla promocji praw i

pełnego uczestnictwo osób niepełnosprawnych w

społeczeństwie 2006

Akty Unii Europejskiej



Wspólnotowa Karta Podstawowych Praw Socjalnych Pracowników 1989



Komunikat Komisji Europejskiej w sprawie równych szans osób

niepełnosprawnych „Nowa strategia Wspólnoty Europejskiej w

odniesieniu do osób niepełnosprawnych” 1996 r.



Rezolucja Rady w sprawie równości szans osób z

niepełnosprawnościami 1996 r.



Traktat amsterdamski 1999 r., art. 13



Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej 2000 r.



Dyrektywa Rady ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego

traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy 2000 r.



Dyrektywa 2001 roku o pojazdach dla przewozu pasażerów, które

zawierają więcej niż osiem miejsc siedzących oprócz miejsca dla

kierowcy, zwana „Autobusy i autokary”



Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady 2001 r. ustanawiająca

program działań Wspólnoty wspierający współpracę między Państwami

Członkowskimi w celu zwalczania wyłączenia społecznego 2002-2006

Akty Unii Europejskiej



Decyzja Rady 2001 r. w sprawie Europejskiego Roku Osób

Niepełnosprawnych – 2003



Rezolucja Rady 2003 r. o włączaniu społecznym – przez dialog

społeczny i partnerstwo



Rezolucja Rady 2003 r. o promowaniu zatrudnienia i społecznej

integracji osób niepełnosprawnych



Komunikat Komisji Europejskiej 2003 r. Równe Szanse dla osób

z niepełnosprawnościami: Europejski Plan Działania 2004-2010



Rezolucja Parlamentu Europejskiego 2006 r. w sprawie ochrony

socjalnej i integracji społecznej



Decyzja Komisji Europejskiej 2007 r. w sprawie wsparcia dla

zakładów aktywności zawodowej

Karta Praw Podstawowych Unii

Europejskiej



Zbiór fundamentalnych praw człowieka uchwalony i podpisany w

dniu 7 grudnia 2000 r. podczas szczytu Rady Europejskiej w Nicei w

imieniu trzech organów Unii Europejskiej: Parlamentu, Rady oraz

Komisji.



Miała stać się wiążąca jako część Konstytucji dla Europy z 2004 r.



Powtórnie, z pewnymi poprawkami, podpisana przez

przewodniczących tych organów podczas szczytu w Lizbonie w dniu

12 grudnia 2007 r.



Moc wiążąca dokumentu została mu nadana przez Traktat lizboński

podpisany 13 grudnia 2007 roku.



Karta zaczęła obowiązywać jako prawo pierwotne 1 grudnia 2009 r.



Zastrzeżenie wobec UK i Polski oraz Czech – protokół 9:



Karta nie rozszerza zdolności ETS ani żadnego sądu lub

trybunału obu państw do uznania, że przepisy ustawowe,

wykonawcze i administracyjne są niezgodne z podstawowymi

prawami, wolnościami i zasadami, które są w niej

stwierdzone



W zakresie praw socjalnych Karta nie tworzy praw, które

mogą być dochodzone na drodze sądowej Polski, UK i Czech

Karta Praw Podstawowych Unii

Europejskiej



Godność człowieka

(art. 1-5):

ochrona

godności

ludzkiej; prawo do

życia

(w tym zakaz

orzekania i wykonywania kary śmierci); prawo do

integralności

cielesnej

(w tym zakaz praktyk eugenicznych, zakaz czerpania

zysków z ciała ludzkiego jako takiego i jego części,

zakaz

klonowania

w celach reprodukcyjnych);

zakaz tortur

poniżającego traktowania lub karania;

zakaz niewolnictwa

pracy przymusowej.



Wolność

(art. 6-19):

prawo do

wolności i bezpieczeństwa

osobistego; prawo do

poszanowania

prywatności i życia rodzinnego

; ochrona danych

osobowych; prawo do zawarcia

małżeństwa i założenia rodziny

;

wolność

myśli, sumienia i religii

; wolność przepływu informacji i

wyrażania opinii; wolność

zgromadzania się i stowarzyszania

się

; wolność

sztuki i badań naukowych

; prawo do

edukacji

;

wolność

wyboru zawodu i prawo do zatrudniania się w każdym

państwie UE

; wolność prowadzenia działalności gospodarczej;

prawo

własności

(w tym własności intelektualnej); prawo do

azylu; ochrona na wypadek wydalenia i ekstradycji.

Karta Praw Podstawowych Unii

Europejskiej



Równość

(art. 20-26):

równość wobec prawa

;

zakaz wszelkiej dyskryminacji

; poszanowanie

różnorodności kulturowej, religijnej i językowej;

równość płci,

ale przy

dopuszczeniu "specyficznych korzyści dla płci niedostatecznie

reprezentowanych"; prawa

dziecka

; prawa

osób starszych

;

integracja osób

niepełnosprawnych



Solidarność

(art. 27-38):

prawo pracowników do informacji i konsultacji; prawo do układów zbiorowych i

wspólnych działań;

prawo do pomocy społecznej i mieszkaniowej

; prawo do

ochrony przed nieuzasadnionym zwolnieniem; prawo do dobrych warunków

pracy;

zakaz pracy dzieci

i ochrona pracującej młodzieży;

zakaz zwolnień z

powodu macierzyństwa

, prawo do zasiłku macierzyńskiego i opiekuńczego;

prawo do pomocy socjalnej; prawo dostępu do służby zdrowia; ochrona

środowiska; ochrona konsumenta.



Prawa obywatelskie

(art. 39-46):

prawo do głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu

Europejskiego; prawo do głosowania i kandydowania w wyborach

samorządowych; prawo do dobrej administracji; prawo dostępu do

dokumentów unijnych; prawo składania skarg do Rzecznika Praw

Obywatelskich; prawo składania petycji do Parlamentu; prawo

przemieszczania się i osiedlania; prawo do ochrony dyplomatycznej i

konsularnej.



Wymiar sprawiedliwości

(art. 47-50):

prawo do

rzetelnego procesu

sądowego;

domniemanie niewinności

prawo do

obrony

; zasada

legalizmu

i proporcjonalności w procesie karnym;

ne bis in

idem

(nikt nie może być ścigany lub skazywany z powodu faktów, co do

których został już uniewinniony lub skazany).

Prawa i wolności człowieka w Konstytucji

Źródłem praw i wolności człowieka jest przyrodzona, niezbywalna i

nienaruszalna

godność

człowieka. Obowiązkiem władz publicznych

jest poszanowanie i ochrona godności człowieka.

Wolność człowieka podlega ochronie prawnej. Każdy jest obowiązany

szanować wolności i prawa innych

. Nikogo nie wolno zmuszać do

czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje.

Wszyscy są

równi wobec prawa

i mają prawo do równego traktowania

przez władze publiczne. Kobieta i mężczyzna mają równe prawa w

życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym, a w

szczególności do kształcenia, zatrudnienia i awansów, jednakowego

wynagrodzenia za pracę jednakowej wartości, do zabezpieczenia

społecznego oraz zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz

uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń.

Nikt nie może być

dyskryminowany

w życiu politycznym, społecznym

lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Z praw i wolności na

terytorium RP korzystają wszyscy niezależnie od obywatelstwa.

Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i

praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są

konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa

lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i

moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób.

Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.

Prawa osobiste



RP zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę

życia



Nikt nie może być poddany eksperymentom naukowym, w tym

medycznym, bez dobrowolnie wyrażonej zgody.



Nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu

lub poniżającemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje się stosowania kar

cielesnych.



Każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą.



Pozbawianie i ograniczenie wolności może nastąpić tylko na zasadach

określonych w ustawie. Każdy pozbawiony wolności nie na podstawie

wyroku sądowego ma prawo odwołania się do sądu. Każdy

zatrzymany powinien być niezwłocznie i w sposób zrozumiały dla

niego poinformowany o przyczynach zatrzymania. Powinien on być w

ciągu 48 godz. przekazany do dyspozycji sądu, który ma 24 godz. na

wydanie postanowienia o tymczasowym aresztowaniu. Każdy

bezprawnie pozbawiony wolności ma prawo do odszkodowania.



Każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany w sposób

humanitarny.

Prawa związane z wymiarem

sprawiedliwości



Odpowiedzialności karnej podlega tylko ten, kto dopuścił się czynu

zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego

popełnienia, chyba że jest to czyn prawa międzynarodowego.



Zbrodnie wojenne i przeciwko ludzkości nie podlegają przedawnieniu.

Bieg przedawnienia w stosunku do przestępstw popełnionych przez

funkcjonariuszy publicznych lub na ich zlecenie, nie ściganych z

przyczyn politycznych, ulega zawieszeni do czasu ustania tych przyczyn.



Każdy przeciwko komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo

do obrony.



Każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie

stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu.



Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozstrzygnięcia sprawy

bez nieuzasadnionej zwłoki przez niezależny, bezstronny i niezawisły

sąd. Wyłączenie jawności może nastąpić ze względu na moralność,

bezpieczeństwo państwa, porządek publiczny oraz ze względu na

ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny. Wyrok

jest ogłaszany publicznie.



Przepadek rzeczy może nastąpić tylko w wypadkach określonych w

ustawie na mocy orzeczenia sądu.



Mniejszości narodowe i etniczne będące obywatelami polskimi mają

zapewnioną wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania

obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury, tworzenia własnych

instytucji edukacyjnych, kulturalnych i instytucji służących ochronie

tożsamości religijnej.

Prawa do życia prywatnego



Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego,

czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym.



Rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi

przekonaniami. Ograniczenie lub pozbawienie praw rodzicielskich

może nastąpić tylko w wypadkach określonych w ustawie i na

podstawie orzeczenia sądu.



Wychowanie powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a

także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania.



Zapewnia się wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się.

Ograniczenie może nastąpić tylko w wypadkach określonych w

ustawie.



Zapewnia się nienaruszalność mieszkania. Przeszukanie może

nastąpić jedynie w wypadkach i w sposób określony w ustawie.



Nikt nie może być zobowiązany do ujawniania informacji o innej

osobie inaczej niż na podstawie ustawy. Władze publiczne nie mogą

gromadzić informacji o obywatelach innych niż niezbędne w

demokratycznym państwie prawa. Każdy ma prawo wglądu do

dokumentów urzędowych i zbiorów danych jego dotyczących oraz

żądania sprostowania lub usunięcia informacji nieprawdziwych.



Każdy ma prawo do uzyskania informacji o działalności organów

władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne, wstępu na

posiedzenia organów kolegialnych z możliwością rejestracji obrazu i

dźwięku, wglądu w dokumenty. Ograniczenie tego prawa może

wynikać jedynie ze względu na określone w ustawach ochronę

wolności i praw innych osób, ochronę porządku publicznego,

bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego Państwa.

Prawo do poruszania się



Każdemu zapewnia się wolność poruszania się po terytorium RP

oraz prawo wyboru miejsca zamieszkania i pobytu. Każdy może

swobodnie opuścić RP. Obywatela polskiego nie można wydalić z

kraju ani zakazać mu powrotu do kraju.



Obywatela polskiego nie można ekstradować, chyba że taka

możliwość wynika z ratyfikowanej umowy międzynarodowej:



o ile czyn został popełniony poza RP



jest w Polsce karalny w czasie popełnienia i w czasie składania

wniosku



chyba że chodzi o zbrodnię ludobójstwa, przeciwko ludzkości,

wojenną lub agresji.

Ekstradycja może nastąpić do innego kraju lub przed

międzynarodowy trybunał karny.



Ekstradycja jest zakazana, jeśli dotyczy osoby podejrzanej o

popełnienie bez użycia przemocy przestępstwa z przyczyn

politycznych lub jej dokonanie będzie naruszać prawa i wolności

człowieka. O dopuszczalności ekstradycji orzeka sąd.



Cudzoziemcy mogą w Polsce uzyskać azyl, a nawet status

uchodźcy.

Wolności osobiste



Każdemu zapewnia się wolność religii i sumienia, co obejmuje wolność

wyznawania religii według własnego wyboru, uprawianie kultu,

nauczanie, posiadanie świątyń.



Nikt nie może być zmuszany do uczestnictwa lub nieuczestniczenia w

praktykach religijnych.



Religia kościoła lub związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji

prawnej może być przedmiotem nauczania w szkole, przy czym nie może

być naruszona wolność sumienia i religii innych osób.



Rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania

religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami.



Nikt nie może być zobowiązany przez władze państwowe do ujawnienia

swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania.



Wolność uzewnętrzniania religii może być ograniczona jedynie w drodze

ustawy, gdy jest to konieczne dla ochrony bezpieczeństwa Państwa,

porządku publicznego, zdrowia, moralności lub wolności i praw innych

osób.



Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz

pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. cenzura prewencyjna

środków społecznego przekazu oraz koncesjonowanie prasy są zakazane.

Ustawa może wprowadzić koncesje na prowadzenie stacji radiowej lub

telewizyjnej.

Wolności publiczne



Zapewnia się wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i

uczestniczenia w nich. Ograniczenia może wprowadzać ustawa.



Każdemu zapewnia się wolność zrzeszania się, w tym w związkach

zawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych rolników,

organizacjach pracodawców. Zakazane są zrzeszenia, których cel lub

działalność są sprzeczne z konstytucją lub ustawą, o czym orzeka sąd.

Zakres wolności zrzeszania się w związkach zawodowych pracowników

lub pracodawców może podlegać tylko takim ograniczeniom

ustawowym, jakie dopuszcza prawo międzynarodowe.



Związki zawodowe mają prawo do strajku i innych form protestu w

granicach określonych w ustawie. Ze względu na dobro publiczne

można zakazać strajku lub ograniczyć prawo jego prowadzenia w

odniesieniu do określonych kategorii pracowników lub dziedzin.



Obywatele polscy korzystający z pełni praw publicznych mają prawo

dostępu do służby cywilnej na jednakowych zasadach.



Obywatel polski ma prawo wyboru organów publicznych i udziału w

referendum, jeśli najpóźniej w dniu wyborów skończy 18 lat. Prawo to

nie przysługuje osobom, które orzeczeniem sądu są

ubezwłasnowolnione lub pozbawione praw publicznych lub wyborczych.



Każdy ma prawo składać petycje, wnioski, skargi w interesie

publicznym, własnym lub za zgodą innej osoby – w interesie tej osoby.



Władze publiczne chronią konsumentów, użytkowników i najemców

przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i

bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi.

Zakres ochrony określa ustawa.

Prawa ekonomiczne



Każdy ma prawo do własności i innych praw majątkowych oraz prawo

dziedziczenia. Prawa te podlegają równej dla wszystkich ochronie

prawnej. Własność może być ograniczona jedynie w drodze ustawy w

zakresie, w jakim nie narusza istoty prawa własności.



Każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz

wyboru miejsca pracy. Obowiązek pracy może być nałożony tylko przez

ustawę. Stałe zatrudnianie dzieci poniżej 16 roku życia jest zakazane.

Minimalną wysokość wynagrodzenia określa ustawa.



Władze publiczne prowadzą politykę zmierzającą do pełnego,

produktywnego zatrudnienia poprzez realizowanie programów

zwalczania bezrobocia, w tym organizowanie i wspieranie poradnictwa

i szkolenia zawodowego oraz robót publicznych i prac interwencyjnych.



Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.



Pracownik ma prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy i

corocznych płatnych urlopów. Maksymalne normy czasu pracy określa

ustawa.



Obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie

niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po

osiągnięciu wieku emerytalnego. Obywatel pozostający bez pracy nie z

własnej woli i nie mający innych środków utrzymania ma prawo do

zabezpieczenia społecznego. Zakres i formy określa ustawa.



Władze publiczne prowadzą politykę sprzyjającą zaspokojeniu potrzeb

mieszkaniowych obywateli, w szczególności przeciwdziałają

bezdomności, wspierają rozwój budownictwa socjalnego oraz popierają

działania obywateli zmierzające do uzyskania własnego mieszkania.

Ochronę lokatorów określa ustawa.

Prawa socjalne



Każdy ma prawo do ochrony zdrowia. Obywatelom, niezależnie od ich

sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do

świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych,

zakres i warunki udzielania świadczeń określa ustawa.



Szczególna opieka zdrowotna ma być zapewniona dzieciom, kobietom w

ciąży, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku.



Osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają zgodnie z

ustawą pomocy w zabezpieczeniu egzystencji, przysposobieniu do

pracy oraz komunikacji społecznej.



Władze publiczne są obowiązane do zwalczania chorób epidemicznych o

zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska.



Władze publiczne popierają rozwój kultury fizycznej, zwłaszcza wśród

dzieci i młodzieży.



Państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzględnia dobro

rodziny. Rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i

społecznej, zwłaszcza wielodzietne i niepełne, mają prawo do

szczególnej pomocy ze strony władz publicznych. Matka przed i po

urodzeniu dziecka ma prawo do szczególnej pomocy określonej w

ustawie.



RP zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy może żądać od władz

publicznych ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem,

wyzyskiem i demoralizacją. Dziecko pozbawione opieki ma prawo do

opieki i pomocy władz publicznych. Organy i osoby odpowiedzialne za

dziecko są obowiązane do wysłuchania i w miarę możliwości

uwzględniania zdania dziecka.

Prawa związane z nauką



Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa.

Sposób określenia obowiązku szkolnego określa ustawa.



Nauka w szkołach publicznych jest bezpłatna. Ustawa może dopuścić

odpłatność niektórych usług edukacyjnych przez publiczne szkoły

wyższe za odpłatnością.



Rodzice mają prawo wyboru dla swoich dzieci szkół innych niż

publiczne. Obywatele i instytucje mają prawo zakładania szkół,

warunki i formy nadzoru określa ustawa.



Władze publiczne zapewniają obywatelom powszechny i równy

dostęp do wykształcenia. Wspierają systemy indywidualnej pomocy

finansowej i organizacyjnej dla uczniów i studentów, warunki pomocy

określa ustawa.



Zapewnia się autonomię szkół wyższych na warunkach określonych w

ustawie.



Każdemu zapewnia się wolność twórczości artystycznej, badań

naukowych oraz ogłaszania ich wyników, wolność nauczania oraz

korzystania z dóbr kultury.



Władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo

ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom. Ochrona

środowiska jest obowiązkiem władz publicznych. Każdy ma prawo do

informacji o stanie i ochronie środowiska. Władze wspierają działania

obywateli na rzecz ochrony i poprawy środowiska.

Document Outline