Zarys pedagogiki i

dydaktyki

Pedagogika

• pedagogika

–

• 1. nauka o wychowaniu i nauczaniu;
• 2. świadoma i celowa działalność wychowawcza.

[Słownik języka polskiego, 1989],

• Bardziej szczegółowa definicja [Okoń, 2001] brzmi

następująco:

• pedagogika

– nauka o wychowaniu, której

przedmiotem

jest

działalność

wychowawcza,

mająca na celu wyposażenie całego społeczeństwa

– a przede wszystkim młodego pokolenia – w

wiedzę,

sprawności

ogólne

i

zawodowe,

zainteresowania, system wartości, postawy i

przekonania

oraz

przysposobienie

do

oddziaływania na własny rozwój.

Andragogika

• andragogika

- dział pedagogiki

zajmujący

się

zagadnieniami

pobudzania, ukierunkowywania lub
wspomagania

procesów

wychowania,

kształcenia

i

samokształcenia ludzi dorosłych;
pedagogika dorosłych.

Pedagogika specjalna

• oligofrenopedagogika

- to nauka o wychowaniu

osób upośledzonych umysłowo,

• logopedia

– szeroka dziedzina zajmująca się m.in.

usuwaniem zaburzeń i wad wymowy, zapobieganiem
opóźnieniom w rozwoju mowy i wyrównywaniem tych
opóźnień oraz nauczaniem mowy dzieci głuchych,

• pedagogika resocjalizacyjna

- zajmująca się

osobami nieprzystosowanymi społecznie,

•

surdopedagogika

– nauka o wychowaniu i

kształceniu dzieci głuchych i niedosłyszących,

• tyflopedagogika

- zajmująca się kształceniem i

wychowaniem dzieci niewidomych i niedowidzących

Podział pedagogiki

• teoria wychowania
• dydaktyka

Teoria wychowania

• Teoria

wychowania

obejmuje

wiedzę

umożliwiającą

jak

najpełniejszą

odpowiedź

na

pytanie, co należy zrobić, aby
osiągnąć pożądany wychowawczo
cel.

Dydaktyka

• Dydaktyka

zajmuje

się

kształceniem, czyli harmonijnym
połączeniem procesów uczenia się
i

nauczania.

Dzieli

się

na

dydaktykę ogólną

i

dydaktyki

szczegółowe

(metodyki)

poszczególnych przedmiotów.

Nurty pedagogiki

1. Naturalizm pedagogiczny

, zgodnie z którym

dobre jest to, co dzieje się w trakcie naturalnego,

spontanicznego rozwoju jednostki. Wychowawca nie

powinien więc wpływać na tok tego procesu, a

jedynie ostrożnie go wspomagać.

2. Socjologizm pedagogiczny

, zgodnie z którym w

wychowaniu ważne jest oddziaływanie na jednostki i

grupy

ludzkie.

W

takim

ujęciu

zadaniem

wychowawcy

jest

przekazywanie

młodym

pokoleniom norm, wartości i wzorców zachowania.

3. Pedagogika kultury

, zgodnie z którą człowiek jest

istotą uczestniczącą w procesie przeżywania i

tworzenia wartości. W modelu tym wychowanie

polega na przygotowaniu człowieka do życia w

świecie kultury i tworzenia jej wartości.

Typy szkół

1. Szkoła

tradycyjna

,

której

zadaniem

jest

przekazanie określonej ilości wiedzy i ukształtowanie
pożądanych społecznie cnót – porządku i karności.

2. Szkoła postępowa

, której zadaniem jest przede

wszystkim nauczenie rozwiązywania problemów,
ukształtowanie umiejętności twórczego stosowania
wiedzy i przygotowanie do samokształcenia.

3. Szkoła skupiona na rozwoju psychicznym

,

której zadaniem pomaganie ludziom w poznawaniu
samych siebie, ułatwianie rozpoznawania dyspozycji
psychicznych, znajdowanie spokoju wewnętrznego
oraz uczenie porozumiewania się z innymi.

Definicje (1)

• dydaktyka

- dział pedagogiki: nauka o metodach

nauczania i uczenia się. [Słownik języka polskiego, 1989],

• metodyka

- dydaktyka szczegółowa jakiegoś przedmiotu

szkolnego, omawiająca cele i sposoby nauczania tego
przedmiotu. [Słownik języka polskiego, 1989],

• uczenie się

– proces, w którego toku na podstawie

doświadczenia, poznania i ćwiczenia powstają nowe
formy zachowania się i działania lub ulegają zmianie
formy wcześniej nabyte. [Okoń, 2001],

• uczenie się ruchów

- uwarunkowana doświadczeniem,

stosunkowo trwała zmiana kompetencji do osiągania
określonych celów w określonych sytuacjach przez
określone zachowanie ruchowe. [Hossner, Künzell, 2003]

Definicje (2)

• nauczanie

– planowa i systematyczna praca

nauczyciela z uczniami mająca na celu

wywołanie pożądanych, trwałych zmian w ich

postępowaniu, dyspozycjach i całej osobowości

pod wpływem uczenia się i opanowywania

wiedzy, przekazywania wartości i działań

praktycznych [Okoń, 2001],

• wychowanie

–

świadomie

organizowana

działalność społeczna, oparta na współdziałaniu

wychowanka i wychowawcy, której celem jest

wywołanie zamierzonych zmian w osobowości

wychowanka [Janowski, 2002, zmodyfikowane].

Prawo Yerkesa-Dodsona

w

y

so

-k

a

S

p

ra

-

w

n

o

ś

ć

d

zi

a

-

ła

n

ia

n

is

ka

niski
wysoki

poziom pobudzenia (lub motywacji)

Uwaga

• uwaga

– skupienie świadomości,

mimowolne

lub

celowe,

na

określonym

przedmiocie,

czynności, sytuacji lub zjawisku, od
którego zależy jakość, trafność i
skuteczność postrzegania, decyzji i
działania.

Cechy uwagi – wybiórczość i

skupienie

• Jedną z najbardziej znamiennych właściwości uwagi jest

wybiórczość

, czyli umiejętność kierowania jej na dany

przedmiot, zdarzenie czy działanie. Inną ważną
właściwości jest

skupienie

uwagi, które ściśle wiąże się

z wybiórczością. Zacytujmy Z. Czajkowskiego (1996):

• Skupienie uwagi i jej wybiórczość polegają nie tylko na

wyłączeniu z pola uwagi przedmiotów i zdarzeń w danej
chwili dla nas nieistotnych, ale również na pomijaniu,
niedostrzeganiu, wyłączaniu niepotrzebnych bodźców.
Dzięki tej właściwości odzwierciedlenie przedmiotów,
działań, zdarzeń ważnych dla nas w danej działalności
staje się bardziej jasne i wyraźne.

Cechy uwagi – natężenie,

pojemność, podzielność i

przerzutność

• natężenie

, dzięki któremu obserwator postrzega

drobne szczegóły, z których część może mieć

znaczenie dla oceny sytuacji i wpływać na

podejmowane decyzje.

• pojemność uwagi

oznacza liczbę informacji,

którą obserwator może przyjąć i przetwarzać

równocześnie.

• podzielność uwagi

polega na możliwości

jednoczesnego

skupienia

jej

na

kilku

przedmiotach,

• przerzutność uwagi

– na szybkim i dokładnym

kierowaniu jej na różne przedmioty

Style uwagi

• -         

szeroka wewnętrzna

, analizująca znaczny

obszar „wnętrza” obserwatora; korzystna przy

planowaniu,

rozważaniach

o

przeszłych

wydarzeniach, formułowaniu wniosków itp.

• -         

szeroka zewnętrzna

, zwrócona ku licznym

zjawiskom poza obserwatorem, pozwalająca na

szybkie

podejmowanie

decyzji

wymagających

uwzględnienia wielu różnych czynników,

• -         

wąska zewnętrzna

, umożliwiająca na

szybką reakcję na kilka wybranych bodźców

pochodzących spoza obserwatora,

• -         

wąska

wewnętrzna

,

umożliwiająca

intensywne

skupienie

się

na

wewnętrznych

procesach obserwatora i przygotowanie decyzji i

działań wymagających krótkotrwałego wysiłku o

znacznym natężeniu.

Pamięć

• - 

krótkotrwała pamięć czuciowa

, zachowująca

informację – np. uczucie dotyku, temperatury, dźwięk,
zapach itp. – przez bardzo krótki okres, około
sekundy; następuje w niej albo usunięcie danej
informacji, albo przekazanie jej do pamięci czasu
krótkiego,

• - 

pamięć czasu krótkiego

, do której trafiają

informacje nie „odfiltrowane” przez krótkotrwałą
pamięć

czuciową;

jest

to

główny

ośrodek

przetwarzania informacji, z którego odpowiednio
utrwalone informacje zostają przekazane do pamięci
czasu długiego,

• -

pamięć czasu długiego

, w której informacja

może być przechowana przez dowolnie długi czas.

Typy pamięci

 

Przymioty

Układ pamięci

krótkotrwała

pamięć

czuciowa

pamięć czasu

krótkiego

pamięć czasu

długiego

czas
przechowywan
ia

poniżej 1 s

od 1 do 60 s

nieograniczony

typ kodowania

konkretny

nieco

abstrakcyjny

bardzo

abstrakcyjny

pojemność

nieograniczona

6-8 jednostek

informacji

nieograniczona

Schemat pamięci

zapis

czuciowy

pętle

powtórz

eniowe

krótkotrwa

ła pamięć

czuciowa

pamięć

czasu

krótkiego

pamięć

czasu

długiego

ARCHIWUM

przedmiot

wydarzenie

człowiek

bodźce

ze

środowiska

Schemat uczenia się-nauczania

Uczący się

Nauczający

Środowisk

o fizyczne

i społeczn

e

Układy sygnałów

• Pierwszy układ sygnałów

- to sygnały

przekazywane bezpośrednio do zmysłów –

wzroku, słuchu, dotyku, smaku czy węchu.

Wykorzystują go nie tylko ludzie, lecz również

zwierzęta.

• Drugi układ sygnałów

– to słowa, w postaci

mówionej lub pisanej, będące umownymi

odpowiednikami przedmiotów, zdarzeń, uczuć

czy pojęć abstrakcyjnych. Wykorzystanie tego

drugiego układu sygnałów tworzy podstawę

uogólnionego

i

pośredniego

poznawania

rzeczywistości, czyli myślenia

Ogniwa procesu nauczania

• Ogniwa procesu nauczania

:

1. Tworzenie ładu zewnętrznego i wewnętrznego,

czyli stworzenie uczącemu się warunków
sprzyjających uczeniu się.

2. Zapoznawanie z faktami.
3. Kształtowanie pojęć – uogólnianie nowego

materiału.

4. Wiązanie teorii z praktyką.
5. Kształtowanie umiejętności i nawyków.
6. Utrwalanie wiadomości i umiejętności.
7. Kontrola i ocena wyników nauczania.

Definicje 3

• nawyk czuciowo-ruchowy

– zharmonizowany

ciąg

ruchów

będący

skutkiem

nabytych

umiejętności, celowy, pozwalający osiągnąć cel z

optymalną sprawnością, odporny na zaburzenia i

giętki, wykorzystujący głównie sterowanie w

trybie

otwartej

pętli

(często

w

stanie

nieświadomości wtórnej) [Czajkowski, 1994].

• umiejętność

– możliwość doprowadzenia do

osiągnięcia wyniku końcowego z największą

pewnością, najmniejszym wydatkiem energii lub

w jak najkrótszym czasie.

• umiejętność ruchowa

– umiejętność, w której

podstawą sukcesu końcowego jest składnik

ruchowy. [Schmidt, 1991]

Zasady nauczania (1)

1.Systematyczności,
2.Wiązania teorii z praktyką,
3.Poglądowości,
4.Świadomości i aktywności uczniów

w nauczaniu,

5.Stopniowania trudności,
6.Trwałości wyników nauczania.

Zasady nauczania (2)

1. Upodobnienia procesu uczenia się-nauczania

do badania naukowego.

2. Samodzielności w myśleniu i działaniu.
3. Współdziałania z innymi.
4. Indywidualizacji.
5. Powiązania przedmiotów teoretycznych z

aktualną praktyką.

6. Przenoszenia (transferu) wiedzy, nawyków i

umiejętności

.

Zasady nauczania 3

1.

Nauczający kieruje lekcją i odpowiada za nią; sprawuje on

funkcję kierowniczą w stosunku do uczącego się.

2.

Najskuteczniejszy jest taki styl nauczania, który uruchamia

proces uczenia się przewidzianych wiadomości czy umiejętności.

3.

Nauczanie wymaga dyscypliny.

4.

Nauczający powinien wykorzystywać inteligencję uczącego się.

5.

Nauczanie polega na stawianiu przez nauczającego kolejnych

zadań; czynności wykonywane przez uczącego się zależą od

rodzaju tych zadań.

6.

Każde zachowanie nauczającego wywołuje skutki wychowawcze,

nawet niezamierzone.

7.

Błędy popełniane w trakcie uczenia się powinny być prostowane,

a ich przyczyny usuwane.

8.

Osobowość każdego nauczającego jest niepowtarzalnym

połączeniem różnych cech; nie należy więc jedynie naśladować

dobrych pedagogów, lecz dążyć do ukształtowania swojej

własnej osobowości, wykorzystującej zalety i tłumiącej wady.

Metody nauczania 1

1. Metody oglądowe

(tablice, filmy, modele,

plansze, mapy, wykresy), wykorzystujące

głównie pierwszy układ sygnałów.

2. Metody słowne

(wykład, opis, pogadanka,

dyskusja,

wykorzystanie

książki),

wykorzystujące głównie drugi układ sygnałów.

3. Metody

praktyczne

(laboratoryjno-

ćwiczeniowe,

zajęcia

praktyczne),

wykorzystujące w równym stopniu oba układy

sygnałów oraz wiedzę i umiejętności uprzednio

opanowane przez uczącego się.

Metody nauczania 2

1. Metody podające

(uczenie się przez

przyswajanie).

2. Metody problemowe

(uczenie się przez

odkrywanie).

3. Metody waloryzujące

(uczenie się

przez przeżywanie).

4. Metody praktyczne

(uczenie się przez

działanie).

Konspekt

1.

Opracowanie ogólnego planu zajęć.

2.

Wyróżnienie głównych punktów.

3.

Odłożenie na pewien czas w celu

zdobycia „dystansu” czasowego, co
ułatwia wykrycie niespójności i
niedociągnięć i usunięcie ich.

4.

Przestudiowanie

i

poprawienie

konspektu.

Rafy

1.Wyczerpie temat szybciej niż

przewidywał.

2.Nie zdąży wyczerpać tematu w

przewidzianym czasie.

3.Uczący

się

zadają

pytania

związane tematycznie z zajęciami,
lecz wykraczające poza ich zakres.