Budowa geologiczna,
Budowa geologiczna,
tektonika, zjawiska
tektonika, zjawiska
wulkaniczne,
wulkaniczne,
sejsmiczne
sejsmiczne
i kataklizmy w
i kataklizmy w
Europie
Europie
Budowa geologiczna,
Budowa geologiczna,
tektonika, zjawiska
tektonika, zjawiska
wulkaniczne,
wulkaniczne,
sejsmiczne
sejsmiczne
i kataklizmy w
i kataklizmy w
Europie
Europie
Budowa geologiczna
Budowa geologiczna
Rozwój kontynentu Europy zapoczątkowało powstanie prekambryjskiej tarczy
Rozwój kontynentu Europy zapoczątkowało powstanie prekambryjskiej tarczy
fennosarmackiej, do której w ciągu dziejów geologicznych przyrastały coraz
fennosarmackiej, do której w ciągu dziejów geologicznych przyrastały coraz
młodsze części lądu. Tarcza ta rozciąga się od Skandynawii po rejon Morza
młodsze części lądu. Tarcza ta rozciąga się od Skandynawii po rejon Morza
Azowskiego, tworząc podłoże Europy Wschodniej. Już w prekambrze tarczę
Azowskiego, tworząc podłoże Europy Wschodniej. Już w prekambrze tarczę
fennosarmacką otaczał od południa wielki ocean śródziemny , na północy
fennosarmacką otaczał od południa wielki ocean śródziemny , na północy
zarysowała się geosynklina kaledońska, a na wschodzie geosynklina Uralu.
zarysowała się geosynklina kaledońska, a na wschodzie geosynklina Uralu.
W kambrze doszło do wyodrębnienia sztywnych mas oporowych i płytkich
W kambrze doszło do wyodrębnienia sztywnych mas oporowych i płytkich
zalewów morskich. W morzach osadzały się utwory terrygeniczne, przenoszone z
zalewów morskich. W morzach osadzały się utwory terrygeniczne, przenoszone z
lądu. Znaczna częśc tarczy została pokryta osadami morskimi.
lądu. Znaczna częśc tarczy została pokryta osadami morskimi.
W sylurze rozpoczęły działalność ruchy górotwórcze orogenezy kaledońskiej,
W sylurze rozpoczęły działalność ruchy górotwórcze orogenezy kaledońskiej,
wykształcając struktury fałdowe i połączając ze sobą tarczę kanadyjską w jeden
wykształcając struktury fałdowe i połączając ze sobą tarczę kanadyjską w jeden
kontynent północnoatlantycki.
kontynent północnoatlantycki.
W górnym dewonie ówczesne morze Tetydy rozszerzyło zasięg wkraczając na
W górnym dewonie ówczesne morze Tetydy rozszerzyło zasięg wkraczając na
ląd. Ponownie morza przerwała orogeneza hercyńska, a ruchy górotwórcze tej
ląd. Ponownie morza przerwała orogeneza hercyńska, a ruchy górotwórcze tej
orogenezy wystąpiły w kilku fazach w górnym i dolnym karbonie, wytwarzając
orogenezy wystąpiły w kilku fazach w górnym i dolnym karbonie, wytwarzając
szereg struktur na Półwyspie Iberyjskim, Apenińskim i Bałkańskim.
szereg struktur na Półwyspie Iberyjskim, Apenińskim i Bałkańskim.
W dolnym permie ląd znacznie się powiększył. Tworzyła się seria utworów
W dolnym permie ląd znacznie się powiększył. Tworzyła się seria utworów
detrytycznych zwane czerwonym spągowcem o jaskrawej barwie o czym
detrytycznych zwane czerwonym spągowcem o jaskrawej barwie o czym
świadczył panujący okres suchy. W permie miała miejsce również silna
świadczył panujący okres suchy. W permie miała miejsce również silna
działalność wulkaniczna.
działalność wulkaniczna.
W ciągu całego mezozoiku Europa połączona była z lądem
W ciągu całego mezozoiku Europa połączona była z lądem
północnoatlantyckim. W dolnym triasie na lądzie panowały warunki suche,
północnoatlantyckim. W dolnym triasie na lądzie panowały warunki suche,
sprzyjające osadzaniu się pstrego piaskowca, a pod koniec triasu nastapił
sprzyjające osadzaniu się pstrego piaskowca, a pod koniec triasu nastapił
krótki zalew morski.
krótki zalew morski.
Okres jurajski rozpoczął się starokimeryjską fazą górotwórczą, która objęła
Okres jurajski rozpoczął się starokimeryjską fazą górotwórczą, która objęła
swym zasięgiem geosynklinę krymską i niektóre pasma i platformy
swym zasięgiem geosynklinę krymską i niektóre pasma i platformy
kontynentalne. Na dnie Tetydy rozpoczął się rozwój geosynkliny alpejskiej,
kontynentalne. Na dnie Tetydy rozpoczął się rozwój geosynkliny alpejskiej,
której pierwotne zarysy istniały już w okresie triasowym. Pod koniec jury
której pierwotne zarysy istniały już w okresie triasowym. Pod koniec jury
wystąpiła neokimeryjska faza górotwórcza .
wystąpiła neokimeryjska faza górotwórcza .
W kredzie na obszar Europy wkroczyło morze, a w geosynklinie alpejskiej
W kredzie na obszar Europy wkroczyło morze, a w geosynklinie alpejskiej
rozpoczęły się ruchy wznoszące i rozwój płaszczowin.
rozpoczęły się ruchy wznoszące i rozwój płaszczowin.
Pod koniec trzeciorzędu nastąpiło ochłodzenie klimatu, a na północy w
Pod koniec trzeciorzędu nastąpiło ochłodzenie klimatu, a na północy w
szczytowych partiach gór zaczęły tworzyć się lodowce i nastał okres
szczytowych partiach gór zaczęły tworzyć się lodowce i nastał okres
lodowcowy.
lodowcowy.
Największe rozprzestrzenianie osiągnął lądolód skandynawski. Lądolody
Największe rozprzestrzenianie osiągnął lądolód skandynawski. Lądolody
przejawiały silną działalność niszczącą i budującą. Przemieszczając się na
przejawiały silną działalność niszczącą i budującą. Przemieszczając się na
tereny swej inwazji uprzątały zwietrzelinę skalną i żłobiły podłoże, a wleczony
tereny swej inwazji uprzątały zwietrzelinę skalną i żłobiły podłoże, a wleczony
materiał osadzały w postaci moren dennych i czołowych i mniejszych form
materiał osadzały w postaci moren dennych i czołowych i mniejszych form
akumulacyjnych. Na przedpolu lodowców panował klimat peryglacjalny, który
akumulacyjnych. Na przedpolu lodowców panował klimat peryglacjalny, który
sprzyjał rozwojowi procesów mrozowych. Intensywnie rozwijały się także
sprzyjał rozwojowi procesów mrozowych. Intensywnie rozwijały się także
procesy soliflukcyjne i eoliczne. Na obszarach marginalnych od północy Francji
procesy soliflukcyjne i eoliczne. Na obszarach marginalnych od północy Francji
aż po rejon Morza Czarnego osadzały się lessy.
aż po rejon Morza Czarnego osadzały się lessy.
Po wycofaniu się lądolodu skandynawskiego przed jego czołem wytworzyło się
Po wycofaniu się lądolodu skandynawskiego przed jego czołem wytworzyło się
płytkie zastoisko, zwanym bałtyckim jeziorem lodowym. Natomiast w kilku
płytkie zastoisko, zwanym bałtyckim jeziorem lodowym. Natomiast w kilku
kolejnych fazach powstało Morze Bałtyckie.
kolejnych fazach powstało Morze Bałtyckie.
Jednostki tektoniczne
Jednostki tektoniczne
W Europie wyróżniamy następujące jednostki tektoniczne:
1.
Obszar fałdowań prekambryjskich – zajmuje wschodnią część kontynentu i jest jego najstarszą częścią.
Powstał w prekambrze i składa się z :
•
Platformy Wschodnioeuropejskiej (tarcza krystaliczna przykryta płytą osadową) - sięgającej od gór
Ural -
na wschodzie po linię dyslokacyjną przechodzącą przez Polskę – na zachodzie.
•
Tarcz krystalicznych: Fennoskandzkiej (Bałtyckiej) - na Półwyspie Skandynawskim i Tarczy Ukraińskiej.
2. Obszar fałdowań paleozoicznych – część Europy, która powstała w erze paleozoicznej podczas
orogenezy
kaledońskiej i orogenezy hercyńskiej. Zaliczamy do niej następujące jednostki :
•
Kaledonidy: Góry Skandynawskie,, Góry Grampian, Góry Pennińskie oraz góry północnej Irlandii
•
Hercynidy - czyli góry i zapadliska śródgórskie. Zaliczamy do nich : góry Ural, Góry Świętokrzyskie, Masyw
Czeski z Sudetami, Masyw Centralny, Masyw Iberyjski, Basen Polski i Basen
Północnoniemiecki,
,
3. Obszar fałdowań kenozoicznych -czyli góry i zapadliska śródgórskie, które powstały w czasie orogenezy
alpejskiej. Zajmują one całą południową część kontynentu. Zaliczamy do nich:
•
Alpidy : Pireneje, Alpy, Apeniny, Góry Dynarskie, Karpaty
•
Zapadliska : zapadlisko rzeki Ebro, Zapadlisko rzeki Pad, Zapadlisko Podkarpackie, rów tektoniczny
Renu, rów tektoniczny Rodan
Zjawiska wulkaniczne
Zjawiska wulkaniczne
W minionych epokach geologicznych na terenie
kontynentu zachodziły dość intensywne procesy wulkaniczne. Ich
pozostałościami są stożki wygasłych wulkanów. W czasach
historycznych zjawiska wulkaniczne występują tylko na
niewielkich obszarach Europy, przy czym oprócz Wezuwiusza
wszystkie takie obiekty znajdują się na otaczających Europę
wyspach, najczęściej oddalonych od głównej części kontynentu.
Największym skupiskiem wulkanów jest Islandia. Na niej i
otaczających wysepkach znajduje się około 20-35 czynnych
wulkanów, często tworzących systemy. Zaliczamy do nich m.in
Askja, Hekla, Katla. Wulkany w większej liczbie występują także
na południu Europy – we Włoszech, zarówno w kontynentalnej
części tego kraju (Wezuwiusz), jak i na należących do tego
państwa wyspach – Sycylii (Etna), i na Wyspach Liparyjskich,
gdzie do niedawna aktywnych było kilka tego typu obiektów
(m.in. Vulcano) .
Obecnie (od początku XX wieku) czynny jest jedynie
Stromboli (co nie przesądza, iż pozostałe wulkany definitywnie
wygasły). W czasach historycznych czynny był także wulkan
zlokalizowany na południowo-wschodnim skrawku Europy – na
wyspie Thera (Santorin).
Ważniejsze wulkany
Ważniejsze wulkany
Nazwa
Położenie
Wysokość
w m
n.p.m.
Rok
ostatnie
go
wybuchu
Etna
Sycylia(Włochy)
3 323
1993
Askja
Islandia
1 570
1961
Hekla
Islandia
1 491
1991
Wezuwiusz
Włochy
1 277
1944
Stromboli
Wyspy
Liparyjskie(Włochy)
926
1992
Santorin(Thira)
Morze Egejskie
556
1956
Vulcano
Wyspy Liparyjskie
195
1980
Etna- Sycylia
Etna- Sycylia
Askja -
Askja -
Islandia
Islandia
Hekla – Islandia Wezuwiusz -
Włochy
Stromboli – Wyspy Liparyjskie (Włochy)
Stromboli – Wyspy Liparyjskie (Włochy)
Zjawiska sejsmiczne
Zjawiska sejsmiczne
Polegają na drganiu skorupy ziemskiej spowodowanym rozchodzeniem się fal
sprężystych, zwanych falami sejsmicznymi. Trzęsienia Ziemi wywołane są
ruchami mas skalnych w głębi skorupy ziemskiej lub w płaszczu Ziemi. W
wyniku tych ruchów powstają w skałach naprężenia, których nagłe
rozładowanie wywołuje falę.
RODZAJE TRZĘSIEŃ ZIEMI
:
-tektoniczne -powstają na styku płyt litosfery w górnej części
płaszcza
Ziemi
-wulkaniczne -związane są z gwałtownym przedzieraniem się gęstej
magmy przez skorupę ziemską
-zapadliskowe -powstają na skutek obrywania się dużych mas
skalnych, zawalenia się stropu jaskini lub dużego wyrobiska.
OBASZARY SEJSMICZNE W EUROPIE
• Pas równoleżnikowy :
Alpy, Karpaty, Kaukaz, Himalaje, Wielkie
Antyle.
Są to też obszary związane z aktywnością
wulkaniczną jak : wulkan Etna
na Sycylii, Wezuwiusz nad Zatoką Neapolitańską, Stromboli na Morzu
Tyrreńskim (dokładnie Wyspy Liparyjskie), a także wulkany na Islandii:
Hekla, Katla.
Główną przyczyną aktywności wulkanicznej w Włoszech są dwie płyty
tektoniczne: afrykańska i eurazjatycka, które nacierają na siebie
powodując aktywność wulkaniczną.
Ta sama przyczyna występuje na Islandii, gdzie zderzają się ze sobą:
płyta północnoamerykańska i eurazjatycka.
Katastrofalne trzęsienia ziemi
Katastrofalne trzęsienia ziemi
• Najtragiczniejsze trzęsienie w Europie miało miejsce 28 XII
1908 r. w okolicach Mesyny we Włoszech. Śmierć poniosło ok.
100 tys. ludzi.
• Niewiele mniej ofiar śmiertelnych (ok. 70 tys.) spowodowało
trzęsienie ziemi, które zniszczyło Lizbonę w 1755 r. Trzęsienie
to nastąpiło 1 listopada, w dzień Wszystkich Świętych.
Zniszczeniu uległo ok. 20 tys. domów
Kataklizmy
Kataklizmy
W Europie najbardziej zagrożone są kraje w zachodniej, południowej i
w środkowej części kontynentu
• Na 12. pozycji ogólnoświatowej listy znalazły się Włochy, gdzie średnia liczba zgonów
to ponad 2 tysiące, czyli prawie 4 osoby na 100 tysięcy mieszkańców.
• Drugim europejskim krajem jest Hiszpania, która znalazła się na 16. miejscu. Średnia
liczba zgonów to prawie 1,5 tysiąca, a więc 4 osoby na 100 tysięcy mieszkańców.
• Trzecim krajem jest Portugalia, gdzie średnia śmiertelność na przestrzeni ostatnich lat
to 1,5 osoby na 100 tysięcy mieszkańców, a więc 146 osób.
W krajach europejskich najbardziej ekstremalnym zjawiskiem ostatnich 20 lat była fala
rekordowych upałów, która pojawiła się latem 2003 roku pochłaniając kilkadziesiąt
tysięcy ofiar.
W rankingu znaleźliśmy także Polskę, która spośród 176 pozycji znalazła się na 68.
miejscu. Na przestrzeni 20 lat średnia liczba zgonów wyniosła 26, czyli zaledwie 0,07
osoby na 100 tysięcy mieszkańców. Pod względem liczby zgonów znaleźliśmy się
dopiero na 108. miejscu listy, a pod względem strat materialnych na 23. miejscu.
W Europie do najbardziej bezpiecznych pod względem pogody krajów należą :
Finlandia, Szwecja, Norwegia, Dania i Estonia.
Powodzie
•
Nazywana niekiedy Wielką powodzią tysiąclecia nawiedziła tereny Europy Środkowo-Wschodniej w sierpniu
2002. Straty jakie spowodowały ulewne desze w kilkunastu krajach sięgają miliardów euro. Największe
zniszczenia miały miejsce na terenach: Austrii, Czech, Niemiec, Słowacji, Polski(2002 i 2010r), Węgier, Rumunii i
Chorwacji
•
Powódź dotknęła takżę Anglie i Walie. Dotkniętych powodzią zostało ponad milion osób, zalało tysiące domów.
Upały
•
Ofiarą upałów padły Węgry. Z powodu upałów zmarło ok. 500 osób. Od 15 do 22 lipca średnia temperatura w
większej części kraju przekraczała 30 st. C.
•
Upały spowodowały klęskę żywiołową także na Bałkanach.
•
W Serbii odnotowano temperatury rekordowe w wysokości 44 st. C. Na południu kraju stanęły w płomieniach lasy.
•
Fala upałów w Rumunii pochłonęła blisko 20 ofiar śmiertelnych
•
Wysoka temperatura spowodowała także pożary lasów w Grecji . Co najmniej dwie osoby zginęły w czasie
pożarów. W południowo-wschodniej Grecji spaliło się kilkadziesiąt domów.
•
Pożary zaatakowały też Włochy. W turystycznym regionie Apulii z powodu pożarów zginęły cztery osoby , kilkaset
zostało rannych.
•
Rozległy pożar terenu
•
Obfite opady śniegu oraz lawiny śnieżne
•
Ekstremalny mróz
•
Osuwiska ziemi
•
Katastrofy kosmiczne (upadek meteorytu)