Postępowanie pielęgniarskie 

Postępowanie pielęgniarskie 

w najczęściej występujących 

w najczęściej występujących 

schorzeniach wieku starszego

schorzeniach wieku starszego

Do nieurazowych schorzeń narządu 

Do nieurazowych schorzeń narządu 

ruchu zaliczamy:

ruchu zaliczamy:

1.

reumatoidalne zapalenie stawów

2.

zesztywniające zapalenie stawów 
kręgosłupa

RZS – 

to schorzenie prowadzące do dużego 

stopnia inwalidztwa. Etiologia nie jest jasna, być 

może wirusowa, z wytworzeniem reakcji 

immunologicznej. Raz rozpoczęty proces nie 

wygasa, powoli postępuje. Zmiany stawowe 

doprowadzają do destrukcji stawów i pozostawiają 

stałe zniekształcenia oraz ograniczenia 

ruchomości. Choroba dotyczy przede wszystkim 

kobiet ( chorują 6 krotnie częściej niż mężczyźni ).

ZZSK – proces chorobowy o nieznanej etiologii toczy 

się w drogach stawowych międzykręgowych, w 

więzadłach międzykręgowych i w stawach 

krzyżowo – biodrowych.Choroba dotyczy mężczyzn 

w młodym i średnim wieku. Choroba rozpoczyna 

się powoli i stale postępuje. Objawy – bóle krzyża, 

odcinka lędźwiowego kręgosłupa, ograniczenie 

ruchomości do całkowitego zesztywnienia stawów.

Do najczęstszych problemów 

Do najczęstszych problemów 

pielęgnacyjnych pacjentów 

pielęgnacyjnych pacjentów 

zaliczamy

zaliczamy

:

:



bóle stawowe



obrzęki stawowe



ograniczenie ruchomości w stawach – 
niemożność wykonywania podstawowych 
czynności



problemy psychiczne wynikające z 
postępującego przebiegu choroby

Z uwagi na powyższe problemy, 

Z uwagi na powyższe problemy, 

oprócz typowych działań 

oprócz typowych działań 

pielęgnacyjno – opiekuńczych do 

pielęgnacyjno – opiekuńczych do 

zadań pielęgniarki należy:

zadań pielęgniarki należy:



edukacja chorego dotycząca prawidłowego stylu 

życia



edukacja rodziny chorego



prawidłowe ułożenie chorego



stosowanie odpowiednich działań rehabilitacyjnych 

dla poszczególnych okresów schorzeń



zapobieganie powikłaniom w narządzie ruchu



stosowanie działań pozafarmakologicznych 

likwidujących ból



dopilnowanie i stosowanie odpowiedniej diety



stosowanie wsparcia psychicznego dla rodziny 

pacjenta

Prawidłowy tryb życia

Prawidłowy tryb życia



pacjent nie może być w bezruchu, musi 
stosować ćwiczenia



używać sprzętu zmechanizowanego



oszczędzać chore stawy



rozkładać siłę na wszystkie mięśnie



oszczędzać kręgosłup



używać odpowiednich sprzętów codziennego 
użytku – łyżki, widelce



przybory w łazience i toalecie



balkonik do nauki chodzenia



lekkie, ciepłe obuwie, lub obuwie ortopedyczne

Prawidłowe ułożenie chorego 

Prawidłowe ułożenie chorego 

leżącego

leżącego



zastosowanie zasad prawidłowego ułożenia ( głowa 

podparta, ramiona symetrycznie ułożone, krzywizna 

lędźwiowa wypełniona, kolana ugięte, stopy podparte )



poduszka jedna, płaska – zapobiega zniekształceniom



nie siedzenie zbyt długo w jednej pozycji



nie stosowanie wałków pod kolana – powodują 

przykurcze



układanie chorego na brzuchu – zapobiega to 

przykurczom bioder



palce ręki muszą być lekko zgięte, kciuk ułożony w 

tzw. opozycji



częsta zmiana pozycji w łokciach

Chory leżący 2 x dziennie 

Chory leżący 2 x dziennie 

powinien ćwiczyć mięśnie i 

powinien ćwiczyć mięśnie i 

stawy

stawy



prostować i zaciskać palce rąk



dotykać kciukiem każdego palca



zginać i prostować łokcie



unosić i opuszczać ramię



zaciskać i prostować palce stóp



zginać i prostować stopę



wykonywać krążenia stopy



napinać rzepkę



przywodzić i odwodzić nogę



leżąc na brzuchu unosić na przemian jedną i 

drugą nogę

Stosowanie odpowiednich 

Stosowanie odpowiednich 

działań rehabilitacyjnych dla 

działań rehabilitacyjnych dla 

poszczególnych okresów 

poszczególnych okresów 

schorzeń

schorzeń

    Istotą zmian w RZS jest przekrwienie i obrzęk 

błony maziowej a w jamie stawu gromadzenie 
się wysięku zapalnego, w wyniku czego 
dochodzi do powstania młodej zapalnej tkanki 
ziarninującej, która niszczy chrząstkę 
stawową , która zbiegiem czasu tworzy zbitą 
tkankę łączną, co prowadzi do zesztywnienia 
stawu

Wg. Steinbrockera RZS 

Wg. Steinbrockera RZS 

przechodzi przez następujące 

przechodzi przez następujące 

okresy:

okresy:

I wczesny – obrzęk stawu nieznaczny lub 

wyraźny ( bez zniekształceń )

II zmian umiarkowanych – ograniczenie 

zakresu ruchu w stawach bez zniekształceń 
stawów

III zmian zaawansowanych – postępujące 

zniekształcenie stawów

IV schyłkowy – wytwarzają się zrosty włókniste 

lub kostne w stawach.

Rehabilitacja

Rehabilitacja

Specyfika rehabilitacji chorych wynika z :



postępującego procesu



lokalizacji zmian w wielu odcinkach narządu 
ruchu



bólu



trudności w akceptacji własnego kalectwa



trudności w integracji socjalnej

     Istotą działań rehabilitacyjnych jest ustalenie 

perspektywicznego programu zmierzającego 
do przywrócenia równowagi miedzy zaistniałą 
sprawnością a potrzebami. Program należy 
zmieniać po każdym rzucie choroby

Działania rehabilitacyjne

Działania rehabilitacyjne



W okresach remisji – stosujemy jak najwięcej 

ruchu i ćwiczenia lecznicze, ograniczamy do 

minimum leżenie w łóżku



W okresach zaostrzeń – pozycja w łóżku – 

płasko i twardo – mała poduszka pod kark, wałki 

na zewnątrz zapobiegające rotacji. W ciągu doby 

kilkakrotna zmiana pozycji.



W domu – stosowanie sprzętu umożliwiającego 

utrzymanie prawidłowej pozycji ciała. Stosowanie 

ćwiczeń biernych ( w odciążeniu ), gimnastyka 

oddechowa.Usuwanie zniekształceń poprzez 

zastosowanie ćwiczeń leczniczych w odciążeniu. 

Nauczenie chorego świadomego zmniejszania 

napięcia mięśniowego.



Rozsądne współzawodnictwo w zajęciach 

zespołowych  gimnastyka, terapia zajęciowa ).

Zapobieganie powikłaniom w 

Zapobieganie powikłaniom w 

narządzie ruchu

narządzie ruchu



zachowanie ruchomości stawów – utrzymanie 
chorego jak najdłużej w stanie pełnej 
sprawności.



w ostrym stanie – chory powinien leżeć w 
łóżku. Zapewniamy choremu bierną zmianę 
pozycji, ćwiczenia bierne. Dążymy do jak 
najszybszego rozpoczęcia ćwiczeń czynnych, 
mających na celu wzmocnienie mięśni i 
zapobieganie przykurczom. Pionizujemy 
chorego ( kilka razy dziennie ). Wyjaśniamy 
choremu celowość wykonywania ruchów i 
znaczenie profilaktyczne ćwiczeń ruchowych.

Sposoby niefarmakologicznego 

Sposoby niefarmakologicznego 

zwalczania bólu

zwalczania bólu

1. Podwyższenie progu bólowego i wytrzymałości na ból 

poprzez:



zapewnienie komfortu psychicznego ( niwelowanie 
niepokoju, lęku, zapewnienie spokoju, ciszy lub 
możliwości ruchu i działania w zależności od stanu i 
możliwości pacjenta )



interesujące wypełnienie czasu wolnego w celu 
odwrócenia uwagi chorego od występujących 
objawów



zmniejszenie napięcia fizycznego i działania bodźców 
zewnętrznych wzmagających dolegliwości bólowe



zapewnienie wygody, warunków do odpoczynku. 
odpowiedniej ilości snu, temperatury ciała, otoczenia 

      ( wygodne ułożenie, stosowanie udogodnień )

2.

Zmniejszenie i niwelowanie możliwości działania 
dodatkowych bodźców bólowych poprzez 
sprawne, szybkie, delikatne wykonywanie 
zabiegów pielęgnacyjnych.

3.

Stosowanie zabiegów pielęgnacyjnych 
zmniejszających działanie bodźców bólowych , 
zmiana pozycji 

         ( podniesienie, obrócenie ), masaże.

4.

Stosowanie leków i zabiegów przeciwbólowych 
zgodnie z zaleceniem lekarza ( ocena 
skuteczności stosowanych leków )

5.

Zmniejszenie bólu poprzez:



stosowanie metod fizykalnych ( ciepła, 
ultradźwięków )



stosowanie metod służących odprężeniu, 
łagodzeniu napięć np. ciepłe kąpiele, zmiana 
bielizny osobistej, pościelowej



łagodzenie objawów, lęku, strachu ( uważne 
słuchanie skarg, odczuć, zwierzeń, obaw 
pacjenta, spokojne wyjaśnienie choremu 
mechanizmów powstawania bólu, celowości 
stosowania zabiegów i leków )

Dieta

Dieta

1.

Dieta bogatobiałkowa, z dużą zawartością żelaza.

2.

W przypadku uszkodzenia śluzówki żołądka – 
ochrona – siemię lniane,odpoczynek, sen.

3.

Normalizacja wagi ciała.

4.

W przypadku zniekształceń stawów żuchwowych 

        ( co utrudnia szerokie otwieranie ust, 

gryzienie ), pokarmy należy rozdrabniać, 
podawać w małych kawałkach, papkowate lub 
płynne. 

5.

Dbamy oto, aby chory spożywał posiłki 
samodzielnie.

6.

Odżywianie powinno być pełnowartościowe 
zawierać witaminy.

Profilaktyka przykurczów polega 

Profilaktyka przykurczów polega 

na:

na:



codziennym ćwiczeniu ruchów we wszystkich 
stawach



ustawieniu pionowym chorego



właściwym ułożeniu chorego 



w sytuacji powstania przykurczów np.. W stawach 
kolanowych raz na dobę stawy obciążamy 
woreczkami z piaskiem o ciężarze pozwalającym na 
utrzymanie wyprostnej pozycji kończyn dolnych. 
Przykurcze w innych stawach mogą wymagać 
wyciągów ortopedycznych.



zachęcamy chorego do wykonywania ruchów mimo 
bólu



zachęcamy chorego do samodzielnego wykonywania 
czynności higienicznych

Wsparcie psychiczne chorego 

Wsparcie psychiczne chorego 

obejmuje:

obejmuje:



pomoc w rozwiązywaniu trudnych 
sytuacji życiowych



kształtowanie właściwej postawy wobec 
choroby



przestawienie zainteresowań w miarę 
potrzeby

Wsparcie psychiczne rodziny chorego 

Wsparcie psychiczne rodziny chorego 

obejmuje:

obejmuje:



kształtowanie pozytywnych postaw rodzin wobec 

chorego



pouczamy rodzinę, iż kontakty z chorym powinny 

być wykorzystywane do kształtowania 

pozytywnego stosunku do życia



rodzinna nie może wyręczać chorego we 

wszystkich czynnościach



pielęgniarka przygotowuje rodzinę do opieki nad 

chorym w domu



podtrzymuje wiarę w konieczność leczenia, 

pielęgnowania rehabilitacji



udziela wsparcia w sytuacji, gdy przez długi czas 

nie ma efektów leczenia i poprawy



uczy rodzinę sposobów zapobiegania powikłaniom