Socjologia stosunków międzynarodowych

1. Pojęcie socjologii stosunków międzynarodowych

Socjologia stosunków międzynarodowych analizuje zjawiska

związane z istnieniem i funkcjonowaniem państwa, jego instytucji i
segmentów, organizacji międzynarodowych, znaczących jednostek i
grup społecznych odpowiedzialnych za kształtowanie polityki
zagranicznej zwłaszcza w sytuacji konfliktu, dominacji militarnej,
ekonomicznej czy finansowej nad uczestnikami sieci tych relacji.

Bada mechanizmy ich tworzenia, funkcjonowania, opisu i

wyjaśniania reguł tworzenia modeli stosunków pluralistycznych
bądź monistycznych opartych na dominacji i podporządkowaniu.

Przedmiotem analizy są zarówno aktywne podmioty relacji

międzynarodowych jak i ich wytwory. W ujęciu przedmiotowym
ważne stają się doktryny prawne i polityczne, struktury polityczne,
organizacje międzynarodowe, traktaty, porozumienia
międzyrządowe, wzory stosunków dyplomatycznych.

Zob. T. Paleczny, Socjologia stosunków międzynarodowych, Kraków 2001

Ujęcia badawcze problematyki socjologii stosunków

międzynarodowych

Podmiotowe

Podmiotowe - w tym ujęciu wyodrębnia się składniki i elementy relacji

międzynarodowych, biorące aktywny udział w kształtowaniu stosunków z innymi
podmiotami  (m.in..  państwa  i  organizacje  międzynarodowe    o  charakterze
międzyrządowym (państwowym), aktywnych uczestników „międzynarodowej gry
politycznej”  tj.  pojedynczy  ludzie  (niekoniecznie  głowy  państw),  małe  grupy
społeczne  (np.  lokalne  skupiska  etniczne,  rasowe  czy  subkulturowe),  narody  i
inne  zbiorowości  narodowe  (np.  mniejszości  narodowe),    grupy  wyznaniowe  i
tworzone przez nie instytucje kościelne, cywilizacje i ich agendy.
2.

Problemowe

Problemowe - najważniejszym przedmiotem analizy staje się w tych ujęciach

rola konfliktu, dominacji militarnej, ekonomicznej czy finansowej nad
uczestnikami sieci stosunków.
3.

Strukturalne -

Strukturalne - zajmuje się

odkrywaniem mechanizmów tworzenia i

funkcjonowania modeli stosunków pluralistycznych bądź opartych na dominacji i
podporządkowaniu.
4.

Przedmiotowe

Przedmiotowe - przedmiotem analizy staje się wtedy zarówno typ

stosunków,  powstałych  w  ich  wyniku  pojawienia  się  struktur,  procesów  jak  i
interakcji.  Przedmiotem  analizy  nie  stają  się    wtedy  aktywne  podmioty    relacji
międzynarodowych,  lecz raczej ich wytwory (np.. doktryny prawne i polityczne,
struktury  polityczne,  organizacje  międzynarodowe,  traktaty,  porozumienia
międzyrządowe, wzory stosunków dyplomatycznych)

Podejścia badawcze w socjologii stosunków

międzynarodowych

W socjologii stosunków międzynarodowych spotykane są różne podejścia oraz

perspektywy teoretyczne. Do najważniejszych zaliczyć należy podejścia:

(1) kulturowo-antropologiczne, (2) państwowo-polityczne, (3) strukturalno-funkcjonalne

(4) systemowe.

W podejściu kulturowym najważniejszą kategorią analityczną i podmiotem

stosunków międzynarodowych staje się sam naród oraz grupy zaliczane do porządku
kulturowo-etnicznego, takie jak zbiorowości plemienne, grupy etniczne, mniejszości
narodowe.

Ujęcia polityczne czynią z państwa i jego instytucji podstawową i najważniejszą

sferę kształtowania się stosunków międzynarodowych. Narody i inne zbiorowości
reprezentowane są przez państwa, wyposażone w pokojowe i militarne środki osiągania
celów i realizacji interesów grup i kategorii wchodzących w ich skład.

Perspektywa strukturalno-funkcjonalna kładzie główny nacisk nie na analizę

zagadnień  takich  jak  konflikt,  dominacja,  podporządkowanie,  panowanie,  władza,
przymus,  współpraca,  lecz  na  zjawiska  wiążące  się  z  funkcjonowaniem  złożonego,
wielowymiarowego  układu  powiązań,  tworzących  względnie  homeostatyczną  strukturę
zależności pomiędzy uczestnikami relacji międzynarodowych.

Ostatnie podejście, systemowe, jest rozwinięciem perspektywy strukturalno-

funkcjonalnej. Stosunki międzynarodowe stanowią system wzajemnie powiązanych
elementów i strukturalnych zależności między nimi. Szczególną odmianą ujęć

systemowych są podejścia interakcjonistyczne albo oparte na teorii gier.

Geneza socjologii stosunków

międzynarodowych

* tradycja antyczna (grecka - filozofia społeczna polis, rzymska - prawo)
* tradycja chrześcijańska (sakralizacja epoki średniowiecza, religia jako
uniwersum społeczne)
* tradycja oświeceniowa (liberalna) - prawa ekonomiczne (rynkowe),
prawa i wolności człowieka, sekularyzacja życia i stosunków politycznych

Socjologia stosunków międzynarodowych jako dyscyplina

szczegółowa, wyodrębniona została z socjologii ogólnej a następnie

socjologii stosunków politycznych i socjologii kultury.

Stosunki międzynarodowe znajdują się w centrum zainteresowań nie tylko

szczegółowo określonej subdyscypliny socjologicznej, ale także socjologii państwa
i stosunków politycznych jak i samej politologii, ekonomii (zwłaszcza
makroekonomii), filozofii, etnologii, religioznawstwa, kulturoznawstwa, nie licząc
takich dyscyplin przedmiotowych jak amerykanistyka, afrykanistyka,
europeistyka czy rosjoznawstwo.

Zagadnieniami relacji

międzynarodowych zajmują się także nauki takie jak medycyna (epidemiologia),
kryminologia i prawo (nie tylko międzynarodowe), psychologia, pedagogika, w

zasadzie każda dyscyplina nauk humanistycznych.

Schemat nr 1. Socjologiczne kategorie analizy stosunków

międzynarodowych

ujęcia podmiotowe

ujęcia przedmiotowe

jednostki

małe grupy MIKRO

narody

------------------------------------------------------------

państwa

związki państw MAKRO

religie i Kościoły

organizacje międzynarodowe

cywilizacje

postawy

wzory interakcji

---------------------------------

procesy

megatrendy

struktury

Schemat nr 2. Socjologiczne kategorie analizy stosunków międzynarodowych. Ujęcie podmiotowe.

jednostki

(cechy demograficzne, społeczne, kulturowe)

małe grupy

(rodziny, subkultury, sekty, grupy towarzyskie, lokalne)

narody

MIKRO

plemiona, kasty, klany, grupy etniczne na poziomie lokalnym)

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

(mniejszości narodowe, grupy etniczne

państwa

MAKRO

(jednonarodowe, federacyjne)

związki państw

(unie, porozumienia)

religie i Kościoły

(religie uniwersalistyczne, małe wyznania i Kościoły)

organizacje międzynarodowe

(ONZ, NAFTA, MERCOSUR, CEFTA)

cywilizacje

(zachodnia, islamska, prawosławna, chińska,

hinduistyczna, prawosławna, buddyjska,

latynoamerykańska, japońska

)

3. Rodzaje kontaktu kulturowego w stosunkach

międzynarodowych

Do głównych, najważniejszych w kształtowaniu relacji między zbiorowościami

narodowymi (w tym państwami, systemami organizacji politycznej, narodami, grupami
etnicznymi i mniejszościami narodowymi) mechanizmami są :

Podboje

Podboje - pierwsza faza kontaktów kulturowych zdominowana została przez procesy

opierające  się  na  konkurencji,  rywalizacji,  tendencji  do  dominacji,  podboju.
(Gumplowicz  1887).  Stosowanie  siły  militarnej  i  przemocy  w  stosunkach
międzynarodowych  ogranicza  się  do  coraz  bardziej  peryferyjnych  obszarów  świata,
aczkolwiek  rywalizacja  o  terytoria,  rynki  ekonomiczne  czy  przewagę  militarną  w
regionie  wciąż  jest  jednym  ze  sposobów  kształtujących  relacje  międzynarodowe.
Przykładami wpływu mechanizmów podboju są tzw. „wędrówki ludów”, prowadzące do
upadku Cesarstwa Rzymskiego oraz powstania nowego ładu polityczno-terytorialnego w
Europie.

Kolonizacja -

dochodziło do niej w wyniku najazdu jednej grupy rasowej, etnicznej

czy religijnej na terytorium zajęte przez inne zbiorowości kulturowe, zorganizowane we
własne struktury administracyjne i systemy polityczne. Z zasady kontakt kolonizacyjny
opierał się na dominacji grup wyżej rozwiniętych politycznie, kulturowo,
technologicznie i militarnie, narzucającym ludom zamieszkującym skolonizowane
terytoria wzory organizacji grupowej.

Aneksja -

polega na przyłączeniu części lub całego terytorium należącego do

konkretnej    grupy  rasowej,  etnicznej  lub  językowo-wyznaniowej  do    obszaru
państwowego należącego do innej zbiorowości narodowej. Aneksja bywa konsekwencją
wojen,  podbojów,  opiera  się  na  bezprawnym  z  punktu  widzenia  prawa
międzynarodowego  akcie  zawłaszczenia  ziem  należących  do  innych  grup  kulturowych
lub  zbiorowości    państwowo-obywatelskich,  albo  dobrowolnie  podpisanych  i
przestrzeganych traktatów pokojowych.

Emigracja

Emigracja jest

główną formą kontaktu kulturowego, stając się we

współczesnym świecie - w tym w Europie -  podstawowym i
dominującym sposobem powstawania  społeczeństw pluralistycznych
oraz  tworzenia się kontekstów wielokulturowych. Przemieszczenie
przestrzenne jednostek lub grup z jednego obszaru terytorialnego na
drugie,  stanowi w istocie rzeczy złożony zespół  zjawisk.

4. Teoretyczne podstawy socjologii stosunków

międzynarodowych

* Tradycja socjologiczna XIX i XX wieku (interakcjonizm i formalizm

stosunków międzynarodowych w ujęciu Georga Simmla; system
dynamiki relacji międzynarodowych w koncepcji Maxa Webera;
ewolucjonizm i  perspektywa „walki ras” Ludwika Gumplowicza;
teoria  stosunków demokratycznych i „dominacji elit” Karla
Mannheima; ujęcie kulturowe Floriana Znanieckiego, „szoku
przyszłości” i rozwoju  struktur pluralistycznych Alvina Tofflera;
teoria stosunków międzygrupowych Stanisława Ossowskiego; rola
narodów i nacjonalizmów w relacjach międzynarodowych w ujęciu
Ernsta Gellnera; koncepcja „zderzenia cywilizacji” Samuela
Huntingtona.

Koncepcje integracyjne (funkcjonalne) i koercyjne (konfliktowe)

Charakterystyka dwu modeli (integracyjnego i koercyjnego)

stosunków międzynarodowych

Model konfliktowy

Model integracyjny

założenia: stała i nieprzezwyciężona

założenia: zasada równowagi

obiektywna sprzeczność, relacje

i porozumienia, orientacja na

oparte na przymusie, antagonistyczny

współpracę,

funkcjonalność

charakter relacji międzynarodowych

elementów, gradacyjny

nierównowaga, egoizm

charakter struktury społecznej,

jednostek i grup zdolność do altruizmu oraz
kompromisu

typy relacji: nierównowaga,

typy relacji: równowaga,

asymetria położenia, nierówność,

symetria położenia, równość,

dyskryminacja, podległość,

brak uprzedzeń,

dominacja

współrzędność

stosunki: konkurencyjność,

stosunki: współpraca,

wrogość, walka, przemoc, amalgamacja, akomodacja,
izolacja, separacja, eksterminacja asymilacja, umowa

struktura : dychotomiczna,

struktura: gradacyjna,

antagonistyczna, spolaryzowana,

wielopoziomowa, warstwowa

dwubiegunowa, klasowa, rasowa

niekonfliktowa, funkcjonalna

Document Outline