Koncepcje społeczne (rozwoju i

Koncepcje społeczne (rozwoju i

zmiany) od Platona do współczesności

zmiany) od Platona do współczesności

1. Wybrane koncepcje społeczeństwa (państwa) w
starożytności.
2. Sakralizacja życia społecznego w średniowieczu.
3. Nowożytne koncepcje rozwoju społecznego.
4. Współczesne wizje społeczeństwa.

WYBRANE KONCEPCJE SPOŁECZEŃSTWA (PAŃSTWA) W

STAROŻYTNOŚCI

Platon i jego założenia – Państwo (polis) i człowiek (obywatel)

1.Człowiek jest z natury zły i niesprawiedliwy, więc potrzebne są prawa, by

mógł żyć w społeczeństwie. Jednym z nich jest sprawiedliwość, która jest

pośrodku tego, co najlepsze i najgorsze.

2.Wizja statyczna polis. Państwo jest statyczne, zależy od elit (z góry
określonych) i ma określoną liczebność (ok. 5040 osób). Interes ogółu
(dobro wspólne) jest ważniejsze od interesu jednostkowego
(partykularnego).
3.Struktura społeczna: (1) filozofowie (pierwiastek złota), (2) strażnicy
(srebro), (3) rzemieślnicy i rolnicy (brąz i żelazo). Elity kształtuje się
poprzez odpowiednią socjalizację i edukację. Mają gardzić przyjemnościami,
nic nie mieć, by mądrze rządzić. Są utrzymywane przez lud. Małżeństwa są
zawierane podczas świąt, a ilość stosunków jest regulowana. Matki są
oddzielane od dzieci, które są wychowywane dla państwa. Ruchliwość
społeczna jest tylko międzypokoleniowa. Państwo takie ma powstać poprzez
odpowiednią socjalizację obywateli.
4.Organiczność - państwo jest jak ciało. Ludzie w nim mają określone
funkcje: rządzący, poddani, rzemieślnicy, strażnicy, żywiciele itd. Nadmierne
nierówności społeczne i zróżnicowanie majątkowe oraz indywidualizacja
stanowi zagrożenie dla trwałości polis.

5. Element destrukcji – własność i rodzina rządzących, realizacja

dobra partykularnego. Nadmierne nierówności społeczne i
zróżnicowanie majątkowe oraz indywidualizacja (skupianie się
na sferze prywatnej) stanowi zagrożenie dla trwałości polis.

6. Harmonia społeczna - zapewnia podział i specjalizacja pracy,

wzajemna wymiana usług, uniformizacja w zakresie wychowania,
zachowania i myślenia (komunizm platoński) oraz kontrola
(presja opinii publicznej) nad wieloma sferami życia jednostek
stanowi gwarant stabilności i rozwoju polis. Całość i harmonia
rozwoju polis miała być zapewniona dzięki elitarnym rządom
filozofów (mędrców) - realizacja arystokratycznej wizji
zhierarchizowanej i uporządkowanej społeczności. Czynnikiem,
który dodatkowo wzmacniał rozwój polis był determinizm
geograficzny (korzystne położenie geograficzne).

Arystoteles – Polityka

1.Natura człowieka jest zła, ale stworzona do życia w społeczeństwie.
„Człowiek jest z natury stworzony do życia w państwie. Naturalną jego cechą
jest zdolność odróżnienia dobra i zła, sprawiedliwości i niesprawiedliwości.
Państwo jest porządkiem polegającym na ustaleniu tego co jest,
sprawiedliwe”.
2.Wizja dynamiczna, gdyż nie tworzy się uniwersalnego, jednego modelu
państwa, a stara się dostosować prawa w zależności od rodzaju
społeczeństwa i dlatego wyróżnia się następujące struktury
3.Struktury naturalne: (1)-monarchia (jednowładztwo); (2)-arystokracja
(władza niewielu) (3)-politea (rządy obywateli) mają one na celu dobro
ogólne w przeciwieństwie do ustrojów (struktur) zwyrodniałych, gdzie liczy
się dobro rządzących: (1)-tyrania; (2)-oligarchia; (3)-demokracja.

Państwo to odpowiedni zbiór obywateli, wspólnota szczęśliwego życia

wiążąca się zależnościami małżeńskimi i handlowymi. Obywatel to ktoś, kto
miał ojca i matkę, którzy byli obywatelami polis. Rodziny (domostwa - grec.

oikos

oikos) tworzyły gminę, która zaspokajała różne potrzeby jednostek i polis
(życie wolne od trosk i niedostatków). Oazą spokoju i umiaru społecznego był
stan średni.
4.Zróżnicowanie społeczne wiąże się z istnieniem różnych cnót posiadanych
przez ludzi. Cnoty ogólne, które powinien posiadać każdy obywatel to
zdolność słuchania i rządzenia. Rządzący ponadto powinni mięć roztropność,
a podwładni słuszne mniemanie. Pan i sługa mają wspólny interes.

Pierwsza grupa to wielcy właściciele narzędzi i środków

produkcji, Druga grupa to drobni właściciele ( wolni obywatele i
metojkowie), Trzecia grupa to niewolnicy.
6. Idea polis - celem obywateli polis jest dążenie do

eudajmonii

eudajmonii

(szczęścia), które można osiągnąć dzięki

autarkii

autarkii

(samowystarczalności). Rozumna i etyczna realizacja tych dwóch
elementów czyni życie człowieka wolnym od wszelkich niedostatków.

Realizacja tych idei wiązało się z przestrzeganiem w życiu

codziennym zasady: „zdrowe ciało, zdrowa dusza i natura skłonna do
kształcenia”, a jej spełnianie polegało na znalezieniu złotego środka -
umiaru. Umiar (rozumne wcielanie tej zasady) pozwalał na
osiągniecie stanu stanu zgodnego współżycia ludzi (bycie dzielnym
człowiekiem - obywatelem polis, który w życiu codziennym kierował
się umiarem).

Rozwój społeczny zmierza do stworzenia polis jako wspólnoty

doskonałej, a człowiek jako „zoon politikon” (zwierzę polityczne)
nie może żyć poza państwem.

Sakralizacja życia społecznego w

Sakralizacja życia społecznego w

średniowieczu

średniowieczu

1. Wizje organizacji życia społecznego wczesnego chrześcijaństwa -

egalitaryzm i radykalizm społeczny (krytyka nierówności społecznych i
majątkowych), bierny opór wobec brutalności państwa rzymskiego.
Propozycja budowy porządku społecznego opartego na miłości bliźniego
(relacje społeczne zbudowane na braterstwie), przebaczeniu i rygorystycznej
(ascetycznej) moralności pierwszych chrześcijan oraz akceptacji
dotychczasowych nierówności (jego zmiany poprzez presję moralną,
odpowiednią socjalizację). Twórcami byli Klemens Aleksandryjski i Orygenes,
których krytykował za nadmierny liberalizm i odchodzenie od prawd wiary
Tertulian.

2. Koncepcja Augustyna Aureliusza wiązała się z wyróżnieniem wartości

doczesnych i nadprzyrodzonych, które są podstawą życia w państwie. Odium
grzechu pierworodnego spowodowało, że ludzie się nawzajem uciskają i
walczą. Ludzie w nim żyjący żyją w grzechu a ich twór (tj. państwo) jest
biczem bożym ich smagającym, aby stali się oni cnotliwi i ograniczali swoją
złość. Grzech jest brakiem dobra, a najwyższym dobrem jest Bóg. Ludzie
powinni się w życiu kierować miłością, którą uzupełniają inne cnoty jak:
roztropność, męstwo, sprawiedliwość i wstrzemięźliwość. Najważniejsza jest
miłość do Boga (żyje wtedy w państwie Bożym), zaś jej przeciwieństwo -
nienawiść powoduje, że żyje wtedy w ograniczonym państwie ziemskim.
Zmagania tych dwóch dualnych porządków (boskiego - zapewniającego
zbawienie, i ziemskiego grożącego zatraceniem) stanowią dzieje świata.

3. Koncepcja Tomasza z Akwinu - porządek ziemski jest

przedłużeniem niebiańskiego (boskiego), stąd wprowadził reguły
porządkujące życie społeczne: (1) prawo boskie (objawione), (2)
prawa natury i (3) prawo ludzkie (pozytywne tj. niesprzeczne z
prawami je poprzedzającymi.

Struktura społeczna powinna być oparta na osobach, które

wyróżniają się wiedzą, wiarą i poczuciem sprawiedliwości. Jego
strukturę i porządek najpełniej odzwierciedla triada: (1) tych, co
się modlą, (2) tych, co wojują i (3) tych, co pracują. Celem
człowieka jest harmonijne i zgodne życie w społeczeństwie oraz
dążenie do osiąganie celu ostatecznego - zbliżenia z Bogiem.

Realizacja tych idei może dokonać się w uniwersalistycznej i

chrześcijańskiej Europie.

Cechy średniowiecznych koncepcji sakralizacji życia

społecznego:

Nowożytne koncepcje rozwoju

Nowożytne koncepcje rozwoju

społecznego

społecznego

1. Desakralizacja porządku społecznego w okresie renesansu - odejście od

monizmu na rzecz pluralizmu poglądów, przesunięcie punktu zainteresowania
z rozważań i uzasadnień teologicznych na rzecz człowieka i życia doczesnego.

2. Wizje świeckiej teorii państwa N. Machiavellego - idealnym ustrojem jest

republika, która stać powinna na straży porządku społecznego opartego na
dobrobycie i poczuciu godności obywateli. Jest to możliwe do osiągnięcia w
państwie silnym i rozumnie kierowanym. Można to zrealizować poprzez
ekspansję, to co jest dobre i korzystne dla państwa jest sprawiedliwe. Te cele
są najważniejsze i usprawiedliwiają wszelkie, nawet nikczemne działania.

3. Utopijna koncepcja idealnego państwa T. Morusa oparta na egalitaryzmie i

niezależności państwa od Kościoła, zniesieniu własności prywatnej, oraz
zapewnieniu każdej jednostce możliwości i czasu do rozwoju intelektualnego,
moralnego i ludycznego (zabawy). Egalitaryzm dotyczył spraw związanych z
obowiązkiem pracy i nauki oraz przeszkolenia wojskowego.
Państwo miało być gwarantem porządku społecznego i przeciwnikiem
wszelkich wojen agresywnych oraz zwolennikiem idei pluralistycznych wobec
spraw religii.

4. Koncepcje prawne organizacji społeczeństwa Jana Althusa i Hugo Grotiusa -

władza i jej autorytet pochodzą od ludu, a jej nadrzędnym celem jest dobro
ogółu. Podstawą organizacji życia społecznego jest umowa między suwerenem
a ludem, którą można unieważnić w sytuacji, kiedy jedna ze stron ją łamie.

Umowa społeczna warunkuje pozytywne prawa państwowe (zakłada

wzajemne zobowiązania władzy wobec obywateli i obywateli
wobec władzy).

5. Koncepcje oświeceniowe K. Monteskiusza - umowa społeczna

regulująca wzajemne relacje między państwem, prawami i
wolnościami jednostki. Pojawia się PiWO (prawa i wolności
obywatelskie) jako wyraz liberalnego i indywidualistycznego
porządku społecznego. Tworzone prawo (normy życia
społecznego) powinny uwzględniać czynniki determinizmu
geograficznego, rodzaj ustroju i psychikę narodu, nawyki i
tradycję, wierzenia religijne, warunki materialne życia. Wolność
obywateli określała zasada by „

móc czynić to, czego się chcieć

móc czynić to, czego się chcieć

powinno

powinno”.

Współczesne wizje społeczeństwa

Współczesne wizje społeczeństwa

Społeczeństwa tradycyjne - agrarne (oparte na rolnictwie) i industrialne

(przemysłowe), podstawą bogactwa jest produkcja rolna lub przemysłowa
(głównie przemysłu ciężkiego), wyraźne oddziaływanie metropolii
(centrum) na peryferia. Typy społeczeństw tradycyjnych:

* wschodni - przeważające potrzeby miały charakter społeczny, styl i

standard życia zależy nie od produkcji lub konsumpcji, ale od
przynależności społecznej do określonego segmentu (określa prestiż
społeczny), w przypadku buddyzmu nadwyżki zużywa się w formach
rytualnych;

* zachodni - potrzeby mają gospodarczy (rynkowy) charakter, działalność

rynkowa człowieka jest nastawiona na osiąganie nadwyżek i rozszerzenie
oferty produkcyjnej, produkcji dóbr opartej na pracy uprzedmiotowonej
(maszyny i technologie) oraz naturalnych źródłach energii, powstanie
wielomilionowych aglomeracji, przejście demograficzne - urbanizacja
miast i zmniejszanie ludności wiejskiej, duża mobilność społeczna,
standaryzacja kulturowa, uniformizacja zachowań, procesy modernizacji
społecznej (wg Smelsera): technologiczna - przejście od technik prostych
do opartych na IT i wiedzy naukowej; w rolnictwie - od gospodarki
naturalnej do masowej produkcji rolnej; w przemyśle - zastąpienie pracy
ludzkiej maszynami sterowanym IT, w układach ekologicznych - migracja
wewnętrzna ze wsi do miasta.

Przemiany strukturalne: dyferencjacja społeczna (atomizacja)

i indywidualizacja, funkcje oświatowe od rodziny przejmuje szkoła,
produkcja rodzinna jest zastępowana przez wielkoprzemysłową,
wymiana o charakterze nieekonomicznym jest zastępowana przez
rynkową, prestiż zależy nie od pozycji przypisanej a od osiąganej,
zwiększa się obszar integracji (zależności) społecznej a jednocześnie
występują zaburzenia społeczne - niszczone są tradycyjne sposoby
działania, wzory i normy społeczne, zwiększają się obszary anomii (w
ujęciu R. Mertona).