Zastosowanie diagnostyki enzymatycznej w wybranych jednostkach chorobowych.

Zastosowanie

diagnostyki

enzymatycznej w

wybranych jednostkach

chorobowych.

Ewelina Prokop

Ilona Pińkowska

Analityka medyczna, rok

III

1.WĄTROBA



Najważniejszymi enzymami w diagnostyce

schorzeń wątroby są:



Aminotransferaza alaninowa (AlAT)



Aminotransferaza asparaginianowa (AspAT)



Fosfataza alkaliczna (ALP)



Cholinesteraza (ChE)



Dehydrogenaza mleczanowa (LDH)



Gamma-glutamylotransferaza (GTP)



transaminazy (AspAT, AlAT), fosfataza zasadowa

czy gammaglutamylotransferaza (GGTP) razem z

określeniem stężenia bilirubiny (główny barwnik

żółci) - tzw.

próby wątrobowe

, często wykonywane

w celach diagnostycznych w praktyce szpitalnej

czy ambulatoryjnej.

Wskaźnik de ritisa



AspAT/AlAT



w osoczu ludzi zdrowych - AST/ALT 2:1



wartości podwyższone: toksyczne uszkodzenie

wątroby (alkoholowa choroba wątroby, uszkodzenia

polekowe), marskość wątroby (niezależnie od

przyczyny) lub pozawątrobowe przyczyny wzrostu

aktywności enzymów (zawał mięśnia sercowego,

uszkodzenie mięśni szkieletowych lub innych

narządów miąższowych)



wartości obniżone: poniżej 0,9 najczęściej występuje

w chorobach miąższu wątroby, jak WZW ostre i

przewlekłe, hemochromatoza, uszkodzenia polekowe

i toksyczne, autoimmunologiczne zapalenie wątroby

ALP



Cenny wykładnik obecności cholestazy

wątrobowej



W przypadku niedrożności dróg

żółciowych – wzrost 2,5x ALP i 6x

transaminaz



W przypadku zapalenia wątroby –

spadki



Enzym związany z błoną komórkową

(wzrost w komórce = wzrost we krwi)

CHE



Przyczyny zmniejszonej CHE:

- uszkodzenie lub marskość wątroby,

- ciężkie infekcje,

- przewlekłe zapalenie wątroby,



Przyczyny zwiększonej CHE:

- cukrzyca,

- choroba wieńcowa,

- nadczynność tarczycy,

- stłuszczenie wątroby,

LDH



Badanie izozymogramu LDH



w tkance wątrobowej:



LDH

– 56%



LDH

– 27% całkowitej aktywności tego

enzymu



Wzrost aktywności LDH

LDH

jest

charakterystyczny dla uszkodzenia

komórek wątrobowych

GTP



W diagnostyce zaburzeń wątrobowo-żółciowych np.

cholestazy i w nadużyciu alkoholu



Mniej specyficzna do dróg żółciowych niż ALP bo

wpływają na nią leki i alkohol



Jej oznaczanie nie może zastąpić oznaczenia ALP lub



Ocena przebiegu WZW



Jeśli wykluczy się inne zaburzenia wątroby – choroby

wątroby potwierdzone innymi testami lub zatrucie

lekami – wysoka aktywność świadczy o nadużywaniu

alkoholu



Aktywność najpóźniej wraca do normy, co można

uznać za oznakę wyleczenia



5’-nukleotydaza – wzrost w zamknięciu

przewodów żółciowych



Aminopeptydaza leucynowa – wzrost w

zaburzeniach wątroby i dróg żółciowych



Karbamylotransferaza ornitynowa(OCT)

– specyficzna dla wątroby, lecz jej

zmiany są analogiczne do zmian

aktywności aminotransferaz

2.MIĘSIEŃ SERCOWY(zawał)

Enzymy wskaźnikowe:



Kinaza kreatyninowa(CK)



Dehydrogenaza mleczanowa(LDH)



Aminotransferza

asparaginianowa(AST)

CK i CK-MB



Jej największą aktywność stwierdza

się w mięśniach szkieletowych,

mózgu i mięśniu sercowym



CK występuje w cytozolu lub jest

związana ze strukturami

miofibrylarnymi



CK jest dimerem złożonym z 2

podjednostek M i B



CK-MB jest izoenzymem wskaźnikowym

w zawale mięśnia sercowego



40%(?)tego izoenzymu występuje w

mięśniu sercowym(

23%!

)



jednak nie jest to forma

charakterystyczna tylko dla serca



Aktywność całkowita CK w surowicy

wykazuje fizjologiczne zmienności

zależne np. od płci, rasy ludzkiej oraz

pory roku



Normy:

- Mężczyźni: 55-370 U/I

- Kobiety: 40-285 U/l

Wzrost aktywności CK



Fizjologicznie:

- w okresie noworodkowym

- chłopcy w okresie dojrzewania

- kobiety po menopauzie

- po wysiłku fizycznym



Umiarkowany wzrost:

- uszkodzenia mięsni

- operacje

- injekcje domięśniowe

- hipotyroidyzm

- alkoholizm

- konwulsje

- nowotwory



Znaczny wzrost:

zawał mięśnia sercowego

- zapalenie mięśnia sercowego

- wstrząs

- niewydolność krążenia

- dystrofie mięśniowe



W zawale serca wykonuje się 2 typy

oznaczeń: CK-MB aktywność oraz CK-

MB masa



W zawale serca stosunek CK-MB do

CK całkowitego wynosi ok. 30%



Aktywność CK-MB zaczyna szybko

rosnąc od

4 -8 h

od wystąpienia bólu

zawałowego (CK 6-8 h)



Maksimum aktywności osiąga w

12-

24 h

(CK 18-30 h)



Podwyższona aktywność może

utrzymywać się przez ok.

3 dni

(CK 3-5

dni)



Czułość diagnostyczna jest bliska 100%



Specyficzność diagnostyczna 100%



Obecnie jest to jeden z lepszych

testów enzymatycznych do

potwierdzenia lub wykluczenia

ostrego zawału serca

LDH



Aktywność LDH wykazują wszystkie

komórki ciała ludzkiego



Znajduje się w cytozolu



Dla serca charakterystyczne są

izoenzymy: LD1 i LD2



Materiał do badań to surowica lub

heparynowane osocze



Nie należy stosować innych

antykoagulantów



Nie wolno stosować surowicy z

hemolizą, ponieważ erytrocyty

zawierają 300 razy większą aktywność

LDH



Wartości referencyjne zależą od

kierunku mierzonej reakcji i warunków.

Wzrost aktywności LDH



Fizjologicznie: noworodki



Artefakty: hemoliza



Umiarkowany wzrost:

- WZW

- nowotwory złośliwe

- choroby mięsni szkieletowych

- zator płucny

- mononukleoza zakaźna

- hipotyroidyzm



Znaczny wzrost:

zawal mięśnia sercowego

- niewydolność krążenia ze

wstrząsem i hipoksją

- zawal nerki



LDH w zawale serca zaczyna rosnąc w

18-

24 h

od wystąpienia zawału



Maksymalna aktywność:

48-72 h



Podwyższona aktywność LDH utrzymuje

się przez

7-12 dni

, równolegle do

całkowitej aktywności LDH rośnie

aktywność LD1(swoistość i wydłużony czas

obecności w osoczu)



Czułość diagnostyczna 90%



Specyficzność diagnostyczna 90-99%

ALT i

AST



Normalnie są obecne w osoczu, płynie

mózgowo-rdzeniowym i ślinie, a nie są

obecne w moczu.



Przy ich oznaczaniu należy unikać hemolizy,

ponieważ aktywności tych wskaźników w

erytrocytach są wyższe niż w surowicy.



Wartości referencyjne mogą się różnić.



Wzrost aktywności AspAT w zawale serca

jest znacznie większy niż AlAT



W zawale mięśnia sercowego

aktywność AspAT w surowicy zaczyna

rosnąc w

8-12 h



Szczyt aktywności osiąga w 24-36 h



Powraca do wartości normalnych po

4-6 dniach



Fizjologicznie:

- u noworodków



Nieznaczny wzrost:

- hemoliza w wyniku błędu

przedlabolatoryjnego

- marskość wątroby

- zapalenie trzustki

- nowotwory

- niedoczynność tarczycy



Wzrost 5-10 krotny:

- zawał mięśnia sercowego

- zabiegi chirurgiczne

- choroby mięsni szkieletowych

- cholestaza

- przewlekle zapalenie wątroby



Znaczny wzrost:

- ostre wirusowe zapalenie wątroby

- zmiażdżenia

- hipoksemia tkankowa

Inne:

•

Fosforylaza glikogenu GPBB



GPBB jest sercowo-mózgową izoformą

foforylazy glikogenu



Enzym ten jest wykrywamy już

w pierwszej

godzinie

po wystąpieniu bólu zawałowego



Szczyt osiąga po 6 h

•

GGTP (gamma-glutamylotranspeptydaza)



Aktywność GGTP zaczyna wzrastać

ok. 6

dnia

od wystąpienia bólu zawałowego



Swoje maksimum osiąga ok. 25 dnia po

zawale



Aktywność enzymu wraca do normy po mniej

więcej 40 dniach.

3.NOWOTWORY



Zmiany w zakresie aktywności

enzymatycznej osocza nie są

swoiste dla nowotworów, gdyż

mogą być spotykane także w

chorobach o innej etiologii



Tylko niektóre z enzymów

spełniają kryteria stawiane

markerom nowotworowym.



Aktywność enzymów u chorych na nowotwory

złośliwe zależy od:



nasilenia procesów wytwarzania i uwalniania

enzymu do krążenia z tkanki nowotworowej



obecności ognisk martwiczych i zapalnych



zmian profilu i poziomu aktywatorów i inhibitorów



wpływu nowotworu na organizm gospodarza



uszkodzenia czynności narządów miąższowych

Fosfataza kwaśna

Występuje w postaci 5 izoenzymów.

jeden z markerów procesów destrukcji

kości pierwotne nowotwory kości,

przerzuty do kośćca nowotworów o innej

lokalizacji narządowej, w których proces

ma charakter osteolityczny (rak piersi,

jelita grubego)

Oznaczanie aktywności ACP sterczowej

jest zalecane w celu monitorowania

leczenia chorych z rakiem stercza

naciekającym tkanki około gruczołowe.

Fosfataza zasadowa

Łożyskowa ALP- obecna w osoczu od 12 tygodnia

ciąży, ektopowa produkcja tego izoenzymu może

następować w nowotworach płuc, jajnika, macicy,

jąder, układu żołądkowo- jelitowego

Izoenzym komórek zarodkowych normalnie

nieobecny w osoczu osób zdrowych, wystepuje u

pacjentów z nowotworami zarodkowymi oraz

nowotworami przysadki i grasicy

- aktywności izoenzymu kostnego – pierwotne

nowotwory kości, przerzuty do kośćca o

charakterze osteoblastycznym

- 5'-nukleotydaza



u chorych na nowotwory z przerzutami do wątroby ↑

aktywności wyprzedza zmiany aktywności fosfatazy

zasadowej

- β

-glukuronidaza



wzrost aktywności - rak trzustki, jelita grubego, przerzuty

do wątroby



wzrost aktywności w moczu u chorych na raka pęcherza

- γ-glutamylotransferaza



wzrost aktywności – wczesne stadia pierwotne i przerzuty

nowotworów wątroby



Wzrost aktywności ~ do objętości tkanki zmienionej

przerzutowo

- Arylosulfataza



↑

aktywności w osoczu i moczu – rak pęcherza moczowego

i jelita grubego



istnieje zależność pomiędzy aktywnością enzymu a

częstością występowania przerzutów

- Aminopeptydaza leucynowa



↑

aktywności – chorzy z przerzutami do wątroby,

niezależnie od umiejscowienia zmiany pierwotnej,

zwłaszcza przy zablokowaniu dróg żółciowych

- Aminotransferaza asparaginowa i alaninowa



↑

aktywności – chorzy z pierwotnymi i przerzutowymi

nowotworami wątroby

- Dehydrogenaza mleczanowa



↑

aktywności – nowotwory złośliwe o różnej lokalizacji

narządowej – limfatyczne, białaczki, przerzuty do wątroby



wysoka aktywność LDH w momencie rozpoznania choroby

nie jest korzystnym wskaźnikiem rokowniczym

- Swoista enolaza neuronowa



nowotwory układu nerwowego (neuroblastoma), glejaki,

glejaki siatkówki, drobnokomórkowy rak płuc, grasicy

- Kinaza kreatynowa



↑

aktywności – rozległe uszkodzenia mózgu, rak stercza,

niektóre gruczolakoraki, anaplastyczny drobnokomórkowy

rak płuc

4.MIĘŚNIE SZKIELETOWE

Najczęściej obserwuje się podwyższoną

aktywność

kinazy kreatynowej, AST,

dehydrogenazy mleczanowej i ALT.

↑

aktywności kinazy kreatynowej:



Dystrofia mięśniowa Duchenne

znaczny ↑ u chłopców po urodzeniu, w miarę

rozwoju choroby – stopniowe obniżanie; u

kobiet przenoszących gen – nieznaczne

podwyższenie



Inne formy dystrofii mięśniowych

↑

wyraźnie mniejszy niż w chorobie Duchenne

↑

aktywności kinazy kreatynowej:



Złośliwa hiperpyreksja

nieznaczne podwyższenie także u osób

spokrewnionych z chorym



Różne miopatie

np. u alkoholików, w polomiositis o różnej

etiologii



Neurogenne choroby mięśni

polio, zapalenia nerwów obwodowych itp.

5.UKŁAD KRWIOTWÓRCZY

Diagnostyka zaburzeń immunocytów:

Badania enzymów zawartych w cytozolu

komórek są cennym narzędziem w

diagnostyce i różnicowaniu

białaczek

Terminalna transferaza

deoksynukleotydowa (TdT)

Polimeraza DNA, która może kopiować DNA

bez matrycy, występuje tylko w grasicy, jest

swoista dla młodych limfocytów T, nie

występuje w limfocytach dojrzałych krwi

obwodowej- marker ostrej białaczki

limfatycznej wywodzący się z komórek linii T.

Enzymy metabolizmu kwasów

nukleinowych:

ADA

- deaminaza adenozyny- występuje

we wszystkich tkankach, jej aktywność jest

ok. 10x większa w limfocytach B niż T-

badania jako test różnicujący procesy

rozrostowe tych dwóch linii komórkowych,

różnicowanie ostrej białaczki limfatycznej i

szpikowej (b. mała)

PNP

- fosorylaza nukleozydów purynowych,

wyst głównie w limf T, wykorzystywana w

różnicowaniu procesach

immunoproliferacyjnych linii T i B.

Inne:

-Hydrolazy lizosomalne- AP(fosfataza

kwaśna)

-L-gamma –glutamylotranspeptydaza.

Document Outline