Ideologie i doktryny 

polityczne

Co to jest ideologia?

IDEOLOGIA to najbardziej ogólny i 

usystematyzowany zbiór idei, 

wartości, poglądów na świat, 

przekonań na temat organizacji i 

funkcjonowania społeczeństwa 

właściwy jakiejś grupie, warstwie lub 

klasie społecznej.

Ideologie są łatwo przyjmowane bo 

oferują pożądany, uproszczony i 

uporządkowany obraz świata.

Co to jest doktryna?

DOKTRYNA – to konkretne 

sformułowania wyodrębnione z danej 
ideologii i zastosowane do zagadnień 
politycznych, gospodarczych, 
społecznych.

Doktryny posiadają praktyczne 

wskazania dotyczące sposobu 
realizacji idei zawartych w ideologii.

Podział doktryn politycznych

 - konserwatywne – są niechętne zmianom; 

popierają utrzymanie status quo;

 - reformistyczne – domagają się 

przeprowadzenia zmian drogą ewolucyjną;

 - rewolucyjne – chcą natychmiastowych 

zmian wprowadzanych metodą rewolucji;

 - reakcyjne – nawołują do przywrócenia 

stanu z przeszłości, który nie przystaje do 

rzeczywistości politycznej;

 - utopijne – wskazują cele nierealne, 

niemożliwe do zrealizowania;

LIBERALIZM

- Początki sięgają XVII wieku, a twórcą 

ideologii liberalnej jest John Locke;

- Dalszy rozwój w epoce oświecenie: Adam 

Smith oraz Monteskiusz;

- Rozkwit liberalizmu – XIX wiek – hasła: 

walka z absolutyzmem, oparcie rządów na 
konstytucji, rozdział Kościoła od państwa;

- Lata 70. XX wieku – rozkwit neoliberalizmu 

i powrót do liberalizmu klasycznego;

Założenia liberalizmu

- Indywidualistyczna koncepcja człowieka – 

człowiek jest wartością nadrzędną;

- Każdy człowiek jest wolny;

- Człowiek jest z natury racjonalny i zabiega 

o własny interes;

- Wizja zatomizowanego społeczeństwa – 

społeczeństwo nie jest ograniczoną 

całością, ale zbiorem jednostek;

- Państwo w roli „stróża nocnego”;

- „tak” dla gospodarki wolnorynkowej, „nie” 

dla interwencjonizmu państwowego;

Przedstawiciele liberalizmu

1. Friedrich von 

Hayek

2. Karl Popper

3. Raymond Aron

4. Milton Friedman

Liberalizm w Polsce

Liberalizm w Polsce nigdy nie cieszył 

się większą popularnością. Dopiero po 
1989 roku liberałowie polscy zdobyli 
wpływ na przemiany gospodarcze i 
polityczne kraju.

W latach 90. znaczną rolę w państwie 

odgrywały partie odwołujące się do 
liberalizmu – Kongres Liberalno – 
Demokratyczny i Unia Wolności.

Konserwatyzm

- Narodził się na przełomie XVIII i XIX wieku, 

a twórcą uznaje się Edwarda Burke’a;

- Jako pierwszy pojęcia „konserwatyzm” użył 

w 1820 roku René Chateaubriand;

- Rozwój w I poł. XIX wieku na skutek 

polemiki z liberalizmem i kapitalizmem;

- Renesans myśli konserwatywnej – w latach 

70. XX wieku w USA oraz Wielkiej Brytanii i 
Niemczech (neokonserwatyzm);

Założenia konserwatyzmu

- Pesymistyczna wizja człowieka skażonego 

złem (zła w człowieku nie można 

przezwyciężyć);

- Społeczeństwo jako ograniczona całość
- Społeczeństwo jest zorganizowane 

hierarchiczne a istnienie warstw jest sprawą 

naturalną

- Najwyższą wartością – tradycja;
- Gwarancją ładu jest istnienie silnego państwa, 

a władza w państwie powinna należeć do elit;

- Obrona wartości prywatnej;

Konserwatywni politycy

• 1. Winston 

Churchill

• Charles De Gaulle

• Margaret Thatcher

• Ronald Regan

Konserwatyzm w Polsce

- Narodził się w I poł. XIX wieku (Adam Jerzy 

Czartoryski, Aleksander Wielopolski);

- Lata 60. XIX wieku – „stańczycy” – sprzeciw 

wobec powstań, poparcie dla katolicyzmu;

- Okres PRL – u nie sprzyjał rozwojowi myśli 

konserwatywnej;

- Okres po 1989 r. – do ideologii 

konserwatywnej odwoływało się kilka partii 

politycznych – Unia Polityki Realnej, Partia 

Konserwatywna, ale nie odnosiły one 

większych sukcesów;

Nauka społeczna Kościoła

- Nawiązuje do nauk moralnych i religijnych 

aspektów życia społeczeństwa; a jako doktryna 

rozwinęła się w XIX wieku;

- Przełomowe znaczenie miała wydana przez 

Leona XIII encyklika „Rerum Novarum”  

krytykująca zarówno system liberalny jak i 

socjalistyczny;

- Istotne znaczenie miał Sobór Watykański II 

(1962-65) – zaakceptował demokrację, odrzucił 

dyktaturę, głosił konieczność walki z 

ubóstwem, nietolerancją oraz ochronę praw 

człowieka;

Założenia NSK

- Człowiek jako istota wyjątkowa ze względu na swą 

istotę duchową;

- Podkreślenie godności osoby ludzkiej;
- Zasada dobra wspólnego i solidaryzmu 

społecznego;

- Opowiadanie się za zmianami ewolucyjnymi, nie 

rewolucyjnymi;

- Państwo powinno ingerować gdy jednostka nie 

radzi sobie z jakimś zadaniem;

- Poparcie dla gospodarki rynkowej oraz 

podkreślenie rangi pracy i do godnego jej 

opłacania;

Papieże – twórcy NSK

• Leon XIII

• Jan XXIII

• Paweł VI

• Jan Paweł II

SOCJALDEMOKRACJA

- Wywodzi się od ruchu robotniczego 

powstałego pod koniec XIX wieku;

- Po I wojnie światowej nastąpił rozłam 

w ruchu robotniczym: obóz 
rewolucyjny (komunistyczny) i 
reformistyczny (socjaldemokratyczny);

- Celem socjaldemokracji była walka o 

budowę „państwa dobrobytu”;

Założenia socjaldemokracji

- Pozytywna wizja człowieka- pozbawionego 

wad, dysponującego wielkim potencjałem;

- Człowiek jest istotą społeczną, realizuje się w 

pełni tylko jako element społeczeństwa;

- Społeczeństwo oparte na wartościach takich 

jak: sprawiedliwość społeczna, równość 
społeczna, równość wobec prawa;

- Państwo powinno mieć charakter „opiekuńczy”;
- Dopuszcza „ingerencję państwa w 

gospodarkę”

Politycy 

socjaldemokratyczni

1. Willy Brandt

2. Olaf Palme

3. François Mitterand

4. Tony Blair

Socjaldemokracja w Polsce

- Polska myśl socjaldemokratyczna rozwinęła się w 

końcu XIX wieku;

- 1892 r. – powstała Polska Partia Socjalistyczna 

(PPS), która w 20-leciu międzywojennym stała się 

jedną z najważniejszych partii II RP;

- Ważniejszymi działaczami byli: w okresie 

międzywojennym: Ignacy Daszyński i Mieczysław 

Niedziałkowski, natomiast w latach 80. XX wiek, w 

okresie odrodzenia myśli socjaldemokratycznej – 

Ryszard Bugaj i Jan Józef Lipski;

- Od 1989 na scenie politycznej Polski duże 

znaczenie odgrywają partie socjaldemokratyczne- 

SLD i Socjaldemokracja RP.

FASZYZM

-narodziny faszyzmu związane są z głębokim 

kryzysem politycznym, gospodarczym, 

kulturalnym i moralnym w Europie po I wojnie 

światowej;

-faszyzm ma swoje korzenie we Włoszech, a za 

twórcę uważa się Benito Mussoliniego;

- Założenia faszyzmu włoskiego rozwinął Adolf 

Hitler

- Po II wojnie światowej faszyzm jako ideologia 

skompromitowana został odrzucony;

- Do tradycji faszystowskiej odwołują się niektóre 

ruchy neonazistowskie;

Założenia faszyzmu

- Człowiek z natury jest zły; pesymistyczna wizja 

człowieka;

- Naród jest najwyższą wartością i tylko dobro narodu 

się liczy;

- Konieczność stworzenia „nowego człowieka” , który 

odrzuci dotychczasowe wartości mieszczańskie i 

zastąpi je heroizmem, odwagą, poświęceniem;

- Naród dzieli się na ekipę rządzącą i rządzonych;

- Kult państwa, kult wodza;

- Państwo ma charakter totalitarny

- Naczelną rolę w państwie odgrywa masowa partia 

faszystowska;

- Silny interwencjonizm państwa w gospodarkę;

Twórcy ideologii 

faszystowskiej

Benito Mussolini

Adolf Hitler

Alfred Rosenberg

Oswald Mosley

KOMUNIZM

- Twórcami są dwaj filozofowie – Karol Marks i Fryderyk 
Engels, którzy w 1848 r. opublikowali „Manifest 
komunistyczny” zawierający podstawy nowej ideologii;
-Poglądy zmodyfikował Włodzimierz Iljicz Ulianow -  
Lenin wprowadzając założenie totalitarnej dyktatury 
partii komunistycznej (marksizm-leninizm);
-Marksizm –leninizm oficjalnie zaczął funkcjonować w 
1917 po wygranej rewolucji przez bolszewików; w 
wyniku ich działań powstało pierwsze państwo 
komunistyczne – Rosja Radziecka (ZSRR);
-Po II wojnie światowej komunizm przyjęły inne państwa 
–np. Chiny, Kuba itd.
-Po upadku ZSRR upadła ideologia komunistyczna ( lata 
80. i 90. XX wieku), niemniej niektóre państwa nadal 
odwołują się do wybranych założeń komunistycznych

Założenia komunizmu

wizja człowieka – człowiek jest częścią natury, a od pozostałych istot 
różni się posiadaniem świadomości; człowiek jest istotą społeczna a 
społeczeństwo go kształtuje; to co kształtuje człowieka najbardziej 
jest praca;
wizja społeczeństwa – społeczeństwo składa się z 2 przeciwstawnych 
klas, które wzajemnie się zwalczają; społeczeństwo powinno być 
bezklasowe  a powstać musi w  wyniku rewolucji; najważniejsza 
zasada – równość wszystkich ludzi;
Wizja państwa – państwo narzędziem ucisku klas pracujących; ustrój 
powinien opierać się na zasadzie dyktatury proletariatu;
Wizja gospodarki – likwidacja własności prywatnej i wprowadzenie 
własności kolektywnej; państwo powinno  kontrolować gospodarkę 
(gospodarka centralnie sterowana);

Nurty komunizmu

Stalinizm – możliwość budowy komunizmu w jednym 
kraju, zaostrzenie walki klas, co usprawiedliwia 
wprowadzanie czystek i terroru;
Maoizm- brak akcentacji roli partii komunistycznej; 
rewolucję powinni rozpocząć chłopi;
Trockizm – sprzeciwiał się stalinizmowi, rządom jednej 
partii; rewolucja powinna mieć skalę światową;
Eurokomunizm – nowoczesna forma komunizmu 
powstała w latach 70. XX wieku, odrzuca tezy 
marksizmu-leninizmy, dopuszcza demokrację; 
zbliżony ideologicznie do socjalemokracji;

Komunizm w Polsce

- Międzynarodowa Socjalno-Rewolucyjna Partia 

Proletariat zał. Przez Ludwika Waryńskiego (1882)

- Przedwojenny SDKPiL
- Po I wojnie światowej SDKPiL połączył się z PPS w 

wyniku czego powstała KPP – Komunistyczna 
Partia Polski ( zlikwidowana przez Stalina w 1937 
r.)

- 1948 PPS połączył się z PPR  w wyniku czego 

powstała PZPR – Polska Zjednoczona Partia 
Robotnicza, która sprawowała władzę do 1989r.

Ideolodzy komunizmu

AGRARYZM

-

narodził się w Niemczech w II poł. XIX wieku;

-główny teoretyk – Gustaw Ruhland;
-Oficjalna doktryna partii chłopskich
-główne założenie- najwyższą wartością jest 
ziemia, a rozwój gospodarki powinien opierać się 
na rolnictwie;
-Agraryzm odrzuca kapitalizm i socjalizm
-Państwo jako dobro wspólne; podkreśla 
patriotyzm i szacunek do demokracji
-kult ziemi i szacunek do przyrody – prekursorzy 
ekologizmu
-W Polsce agraryzm był domena partii ludowych 
(np. PSL) – głównym polskim ideologiem był 
Stanisław Miłkowski

ANARCHIZM

- Powstał w XIX wieku; jako pierwszy tego pojęcia użył Pierre-Joseph 

Proudhon;

- Rozkwit przypadł na przełom XIX i XX wieku;
- Najwyższą wartością jest wolność, więc trzeba odrzucić to co ją ogranicza 

, m.in. autorytety;

- Największym zagrożeniem jest państwo, dlatego jego struktury powinny 

zostać zlikwidowane; w jego miejsce powinny powstać dobrowolne 
stowarzyszenia i wspólnoty;

- Typy anarchizmu:
a) Syndykalistyczny – świat powstały w oparciu o dobrowolne 

stowarzyszenia

b) Indywidualistyczny – pozbawienie jakichkolwiek form przymusu – nawet 

rodziny;

c) Komunistyczny – łączył idee anarchizmu z komunizmem;
W Polsce anarchizm nigdy nie cieszył się popularnością; na przełomie XIX i 

XX w. anarchizm głosił Edward Abramowski;

EKOLOGIZM

- Narodziny ekologizmu wyznacza się na lata 70. XX 

wieku; powstała w oparciu o wyniki badań nad 
stanem środowiska naturalnego;

- Naczelne pojęcie – przyroda, ma ona najwyższą 

wartość i dlatego powinna zostać pod ochroną;

- Odrzucenie antropocentryzmu- człowiek jako istota 

agresywna, niszcząca naturalne środowisko – 
ekolodzy propagują typ człowieka spokojnego, 
wrażliwego, szanującego przyrodę;

- Idea zrównoważonego rozwoju – łączenie 

zaspokajania potrzeb człowieka z ochroną 
środowiska naturalnego ( np. odnawialne źródła 
energii);

- przedstawiciele ekologizmu: Murray Bookchine, 

Andre Gorz, Ivan Illich.

NACJONALIZM

- Narodził się w XIX wieku
- Twórcami byli nacjonalistyczni działacze różnych państw (m.in. 

G. Mazzini, T. Masaryk, R. Dmowski);

- Najwyższą wartością jest naród, a dobrem nadrzędnym jest 

dobro narodu;

- Idea solidaryzmu społecznego jako podstawa życia 

społecznego;

- Silne państwo, którego celem jest ochrona interesów narodu;
 W Polsce nacjonalizm miał bardzo wielu zwolenników, zwłaszcza 

po 1918 r, kiedy Polacy odzyskali swoje państwo. Czołowym 
nacjonalistą polskim był lider ENDECJI – Roman Dmowski; 
stworzył on podwaliny nacjonalizmu obronnego (w odróżnieniu 
od nacjonalizmu niemieckiego jako agresywnej formy);

W okresie międzywojennym nacjonalistyczne podejście miały 

takie partie jak Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne, 
Stronnictwo Narodowe i Obóz Wielkiej Polski;

PACYFIZM

• Narodził się w pocz. XIX wieku
• Pacyfizm potępia wszystkie wojny 

bez względu na ich przyczynę i 
charakter

• Wartością nadrzędna jest pokój
• Zagrożeniem są wszelkie postawy 

agresywne, a zmiany społeczne 
powinny zachodzić w sposób 
pokojowy

• Główny ideolog – Mahatma 

Gandhi

FEMINIZM

• Powstał w latach 60. XX wieku i nawiązywał do 

ruchów emancypacyjnych z przełomu XIX i XX 
wieku;

• Początkowo obraca się wokół problemu braku 

praw politycznych dla kobiet

• Feminizm postuluje likwidacje struktur 

patriarchalnych społeczeństw; 

• Zakłada walkę z wszelkimi formami dyskryminacji 

kobiet (religijna, zwyczajowa, polityczną itd.)

• Idea równości kobiet;

POPULIZM

- Narodził się w 1 poł. XIX wieku, a 

szczytowy okres nastąpił w latach 30. XX 
wieku w Ameryce Płd.

- Głowna cecha – idealizacja ludu
- Celem działalności politycznej powinno 

być dobro ludu;

- Populizm odnosi się wrogo do wszelkich 

elit i budowania hierarchii społecznej;

- Na czele stoli przywódca który doskonale 

rozumie lud,  zna jego oczekiwania i 
potrafi je zrealizować;

- Przykłady: Juan Peron – Argentyna, ruch 

„Solidarność” w Polsce;