1

GERONTOLOGIA

PROCESY STARZENIA SIĘ

mgr Elżbieta Grygorowicz

2

Starość ?

 „ ... w żadnym okresie życia różnice pomiędzy

dwiema osobami w tym samym wieku,

nie są tak znaczne jak w starości „

W. Pędich

 „ ... nie istnieje jednolity typ człowieka

starego, długie życie różnicuje ludzi bardziej

niż krótkie, a proces starzenia u każdego

przebiega inaczej „

M. Susłowska

3

KAŻDA POPULACJA LUDZI STARYCH

JEST NIEJEDNORODNA

 Indywidualne różnice dotyczą:



Wieku; rozrzut w niektórych pracach sięga 35 lat



Stanu zdrowia; brak kryteriów zdrowia w starości



Rozpoznania poszczególnych chorób w starości;

polipatologia, brak metod diagnostycznych

pozwalających zweryfikować domniemanie,

spełniających kryteria dostępności,

powtarzalności, nieinwazyjności, a zwłaszcza

czułości i selektywności, różny przebieg chorób,

powikłania i skutki polipragmazji



Warunków życia; wyniki badań prowadzonych

w szpitalach lub zakładach pomocy

społecznej są nieporównywalne z

danymi uzyskiwanymi od osób mieszkających

samodzielnie

4

Przewidywane dalsze trwanie życia w

latach 1955 – 1995 w Polsce

ROK

NOWORODKI

OSOBY 60 -

LETNIE

ż

m

ż

m

1955

67,8

61,8

18,5

15,4

1995

76,4

67,6

20,5

15,5

5

TEORIE STARZENIA

SIĘ:

TEORIE STOCHASTYCZNE

zakładają, że zjawiska starzenia
się zachodzą przypadkowo i
narastają z
czasem

TEORIE NIESTOCHASTYCZNE

zakładają, że procesy starzenia
są pierwotnie zdeterminowane

6

TEORIE

STOCHASTYCZNE

1.

Teoria katastrofy błędów

2.

Teoria wiązań krzyżowych

3.

Teoria zużycia

4.

Teoria wolnych rodników

TEORIE

NIESTOCHASTYCZNE

1.

Teorie zegara biologicznego

2.

Teorie genetyczne

7

STARZENIE

 ZWYCZAJNE –

PRZECIĘTNE

 dotyczy zmian

wynikających
z połączonych
następstw procesu
starzenia, niekorzystnych
warunków
środowiskowych i stylu
życia

 POMYŚLNE – CZYSTE

 obejmuje zmiany

wynikające wyłącznie
z procesu
starzenia, nie
powikłane warunkami
środowiskowymi,
stylem życia lub
chorobami

8

PIELĘGNOWANIE W GERONTOLOGII



Wydłużenie życia ludzkiego, jakie nastąpiło w wyniku postępu

cywilizacyjnego spowodowało zwiększenie liczby osób w

podeszłym wieku.



Dla każdego człowieka to okres nagromadzenia się wielu

niekorzystnych zmian wynikających z procesu starzenia i

przebytych chorób.



Postępującemu upośledzeniu ulegają wszystkie funkcje

życiowe.



Przebieg chorób w wieku podeszłym jest bardzo zróżnicowany

i zwykle ciężki; towarzyszą mu często objawy chorobowe

typowe dla wieku podeszłego, takie jak: nietrzymanie moczu i

stolca, zaburzenia równowagi i poruszania się, upośledzenie

wzroku, słuchu i pamięci.



Opieka pielęgnacyjna staje się więc jednym z najważniejszych

działań medycznych.



Świadczenie osobom w podeszłym wieku usług pielęgnacyjno –

medycznych na bardzo wysokim poziomie jest nie tylko

nakazem wynikającym z postępu nauk medycznych i rozwoju

cywilizacyjnego, ale również obowiązkiem humanitarnym i

moralnym.

9

1. ZMIANY SOMATYCZNE

ZWIĄZANE Z PROCESEM

STARZENIA – ODRĘBNOŚCI

FIZJOLOGICZNE

 Starzenie się jest procesem fizjologicznym,

w przebiegu którego dochodzi
do określonych zmian anatomicznych i
funkcjonalnych.

 Stopniowo wraz z zaawansowaniem

procesów starości następuje zmniejszenie:



Przemiany materii o około 40-50 %



Objętości wyrzutowej serca o około 20 %



Pojemności życiowej płuc o ponad 40 %



Filtracji nerek o około 50 %



Przewodzenia impulsów nerwowych

10

WYGLĄD

 typowe jest pochylenie do przodu

oraz skurczenie całej sylwetki

 postawa sprawia wrażenie

zwiotczałej, chód staje się niepewny

 włosy siwieją i/lub wypadają
 skóra traci elastyczność i jest

wysuszona

 twarz jest pomarszczona, często

pokryta brunatnymi plamami

11

NARZĄDY ZMYSŁÓW

1. WZROK



charakterystyczna jest dalekowzroczność,

spowodowana utratą elastyczności soczewki

(zmniejszona zdolność oka do akomodacji -

ostrości widzenia)



zmniejszona jest zdolność dostosowywania się

narządu do jasności , głównie w wyniku

zmętnień pojawiających się w rogówce

i soczewce

2. SŁUCH



Osłabienie słuchu wynikające z pogorszenia funkcji

nerwu słuchowego lub ze zmniejszenia elastyczności

błony bębenkowej



Osłabienie słuchu jest czynnikiem ograniczającym

orientację przestrzenną oraz utrudniającym

komunikację z otoczeniem i uczestnictwo w życiu

towarzyskim

3.

DOTYK, SMAK I POWONIENIE

– stopniowo tracą

zdolność rozdzielczą

12

CZYNNOŚĆ

NARZĄDÓW

1. Zwężenie naczyń krwionośnych spowodowane

jest odkładaniem złogów, a skutkuje

zaburzeniami układu krążenia.



upośledzone ukrwienie tkanek i komórek

zmniejsza wydolność objętych procesem

chorobowym tkanek i narządów,

prowadząc do martwicy niedokrwiennej

2. Podwyższone ciśnienie tętnicze krwi

spowodowane jest zwężeniem naczyń

krwionośnych, sprzyja rozwojowi miażdżycy,

która może doprowadzić do

uszkodzenia mięśnia sercowego

3. Osłabienie czynności płuc spowodowane

zmniejszeniem elastyczności przepony, płytkim

oddechem i wadliwą postawą ciała



zadyszka w warunkach większego wysiłku



Głos staje się łamliwy, nie udaje się utrzymać

13

 4. Zmniejszenie wydolności nerek i pęcherza

moczowego- może prowadzić do zwiększenia
podatności na choroby narządów wydalniczych

 5. Upośledzenie wytwarzania soków

trawiennych, może prowadzić do zmniejszenia
łaknienia



Zależne od sposobu odżywiania i trybu życia

 6. Zmniejszona aktywność wydzielnicza

przysadki mózgowej i innych gruczołów
wydzielania wewnętrznego (np. kory
nadnerczy)

14

WYBRANE PROBLEMY SOMATYCZNE

 Niestabilność postawy i ograniczenie ruchów
 Zaburzenia snu
 Zaburzenia mowy, wzroku, słuchu
 Cukrzyca w podeszłym wieku
 Objawy chorobowe ze strony:



ukł. oddechowego (zapalenie płuc, rozedma płuc)



ukł. krążenia (nadciśnienie tętnicze, niewydolność
krążenia, niewydolność naczyń wieńcowych, zaburzenia
rytmu serca i przewodnictwa)



ukł. pokarmowego (nieżyty żołądka i jelit, kamica dróg
żółciowych, przepukliny, uchyłkowatość jelita grubego)



ukł. moczowo-płciowego (przerost gruczołu krokowego,
nietrzymanie moczu, zakażenia dróg moczowych)



narządu ruchu (artroza, osteoporoza, chor. Bechterowa)



ukł. nerwowego (chor. Parkinsona, niewyd. naczyniowa
mózgu)

15

2. ZMIANY PSYCHICZNE ZWIĄZANE

Z PROCESEM

STARZENIA

 W okresie starości następują zmiany w stanie psychicznym,

które dotyczą procesów emocjonalno-motywacyjnych oraz
orientacyjno-poznawczych

 2.1. OSŁABIENIE PAMIĘCI



Osłabienie zdolności przyswajania i magazynowania informacji



Zdolność przekształcania i transformowania nowych informacji
zmniejsza się wraz z wiekiem



Starzejący się człowiek rekompensuje to mechanicznym
zapamiętywaniem nowych treści

 2.2. RETROSPEKTYWNA POSTAWA I ZMIANA ZAKRESU

ZAINTERESOWAŃ



W pamięci lepiej zachowały się wcześniejsze przeżycia



U człowieka pozytywnie nastawionego do życia motywacja sterująca
wyborem utrwalonych treści prowadzi do rejestracji przeżyć
radosnych w pamięci długotrwałej (osiągnięcia, czyny bohaterskie)



U pesymisty rejestrują się i utrwalają przede wszystkim przeżycia
negatywne



Biologiczne i społeczne uwarunkowania sprawiają, że wraz z
zaawansowaniem wieku maleje u większości ludzi zakres
zainteresowań, ograniczając się do wąskiego kręgu.

16

 2.3. SPRAWNOŚĆ INTELEKTUALNA



Jakość sprawności intelektualnej nie musi maleć wraz z wiekiem,
pod warunkiem, że funkcje intelektualne są nadal
wykorzystywane i poddawane treningowi



Wymagania zawodowe jakim musi sprostać starzejący się
człowiek, pozytywnie oddziałują na sprawność intelektualną

 2.4. ELASTYCZNOŚĆ I UPÓR



W „trzecim wieku” charakterystyczna jest mniejsza zdolność
przystosowywania się i znaczne spowolnienie szybkości adaptacji



Wynikiem tego jest reakcja obronna w postaci tendencji do
uporu, tj. skłonności do nieustępliwego
trzymania się przyzwyczajeń

 2.5. ZMIANY CHARAKTEROLOGICZNE w okresie

starzenia uwydatniają się określone cechy charakteru,
co związane jest z:



Cechami osobowymi, które już poprzednio się utrwaliły



Motywami, skłonnościami i celami które działały stymulująco
lub hamująco na utrwalenie się pewnych cech



Z korelacją zachowań wynikającą z e współżycia z innymi ludźmi
lub też jej brakiem u osób żyjących samotnie

17

WYBRANE PROBLEMY

PSYCHICZNE

 Osłabienie pamięci i koncentracji
 Minimalizacja bądź utrata

zainteresowań

 Ograniczenie sprawności intelektualnej
 Tendencje do nieustępliwości (uporu)
 Zachowania agresywne
 Lęk przed śmiercią
 Hipochondria
 Zaburzenia orientacji
 Zaburzenia emocjonalne
 Zaburzenia lękowe
 Zaburzenia charakterologiczne

18

CHARAKTERYSTYCZNE ZMIANY

OSOBOWOŚCI U OSÓB W PODESZŁYM

WIEKU

 Obniżona zdolność do sterowania uczuciami
 Reakcje nieadekwatne do wielkości bodźca,

(np. nagłe wybuchy płaczu lub złości,
które znikają tak szybko jak się pojawiły)

 Osłabienie zainteresowań i kontaktów

międzyludzkich

 Obniżenie intensywności przeżyć

objawiające się stępieniem,
zobojętnieniem bądź zdystansowaniem
emocjonalnym

19

HOLISTYCZNE PODEJŚCIE DO

PROBLEMÓW CZŁOWIEKA STAREGO

STWARZA MOŻLIWOŚCI KOMPENSACJI

STRAT PONIESIONYCH W SFERZE

BIOLOGICZNEJ

Ryc.1.

A

B

C

A- czynniki
biologiczne(wiek, choroby,
nierozważna
farmakoterapia

B – Czynniki psychiczne
(osobowość, funkcje
poznawcze))

C – czynniki społeczne i
warunki życia

Linie przerywane –
ograniczona sprawność
lub wydolność

Strzałki - kompensacja

20

ZASADY POSTĘPOWANIA

:

 Unikać nagłych i zbyt wielu jednoczesnych zmian,

czegokolwiek by one nie dotyczyły: miejsca pobytu,
warunków życia, otoczenia i opiekunów, aktywności,
sposobu odżywiania i leczenia, pozycji ciała

 Pamiętać o możliwości istnienia utajonych zaburzeń

i chorób oraz geriatrycznych zespołów polekowych

 Unikać nieuzasadnionego, a zwłaszcza

nierozważnego stosowania leków.

 Ingerować w miarę możliwości w warunki

społeczno-bytowe, nie lekceważyć znaczenia
czynników psychicznych, należy uspokajać, łagodzić
napięcia, wyjaśniać.

 Unikać jednoznacznego rokowania w interesie

osoby chorej, jej opiekunów i własnym.

21

LITERATURA PRZEDMIOTU

 1. Abrams W. B., Beers M. H., Berkow R.: MSD.

Podręcznik geriatrii. Urban & Partner, Wrocław 1999

 2. Brown T., Scott All., Pullen I.: Stany nagłe w

psychiatrii. PZWL, Warszawa 1994

 3. Garret G.: Potrzeby zdrowotne ludzi starszych.

PZWL, Warszawa 1990

 4. Rutkiewicz J.: Geriatria. PZWL, Warszawa 1979
 5. SchiefeleJ., Staudt I., Dach M. M.: Pielęgniarstwo

geriatryczne. Urban & Partner, Wrocław 1998

 6. Zych A., Bartel R.: Sytuacja życiowa ludzi w

podeszłym wieku. WSP, Kielce 1990

 Żakowska-Wachelko B., Pędich W.: Pacjenci w

starszym wieku. PZWL, Warszawa 1995

22

PYTANIA SPRAWDZAJĄCE

 1. Jakie zmiany somatyczne związane

są z procesem starzenia się ?

 2. Jakie zmiany psychiczne zachodzą

w okresie starzenia się ?

 3. Wymień cele i zadania

pielęgniarstwa gerontologicznego w
aspekcie oczekiwań starzejącego się
społeczeństwa.