Wprowadzenie do socjologii

Człowiek – istota

społeczna

 rodząc

się

jesteśmy

organizmami

biologicznymi,

jednocześnie

potencjalnymi istotami społecznymi;

 przez relatywnie długi okres (jako dzieci)

jesteśmy całkowicie bezradni i zależni od

innych

(zaspakajanie

podstawowych

potrzeb);

 istnieją przypadki dzieci wychowywanych

przez zwierzęta (które zachowywały się jak

one),

jak

również

przypadki

dzieci

wychowywanych w izolacji, które nie

nauczyły się mówić, stać, chodzić, były

apatyczne, obojętne;

Człowiek – istota

społeczna

 dojrzały człowiek jest rezultatem procesu

socjalizacji

nieprzerwanego

procesu

społecznej interakcji, który pozwala mu

rozwinąć osobowość i wiele umiejętności

niezbędnych do efektywnego funkcjonowania w

społeczeństwie; w procesie tym człowiek

postrzegany

jako

organizm

biologiczny

stopniowo przeistacza się „istotę społeczną”;

 dzieci

wychowujące

się

warunkach

niesprzyjających

prawidłowej

socjalizacji

wykazują społeczne i emocjonalne braki i

opóźnienia w porównaniu z rówieśnikami

wychowywanymi

sprzyjających

warunkach

(prawidłowo funkcjonująca rodzina).

Dwa stanowiska określające

czynniki determinujące

ludzkie zachowania

(„natura” vs

„wychowanie”)

 determinizm biologiczny, prymat „natury” nad

„wychowaniem”

(dziedziczenie

biologicznych,

genetycznie zaprogramowanych wzorów działań) –

podejście głoszone przez instynktywistów;

 determinizm społeczny, prymat „wychowania”

nad

„naturą”

(nasze

zachowanie

jest

determinowane wyłącznie przez świat społeczny i

wychowanie, a dziedzictwo biologiczne nie jest

istotne).

Obecne stanowisko (wynikające z pogłębienia

wiedzy dotyczącej funkcjonowania człowieka w

każdej sferze) - zarówno dziedziczenie jak i

wychowanie mają wpływ na funkcjonowanie

jednostki.

Osobowość społeczna

 względnie

trwała

struktura

psychiczna

człowieka, zbiór unikalnych i stosunkowo trwałych
cech  indywidualnych  jednostki,  ukształtowana
pod  wpływem  czynników  biologicznych  i
społecznych,  wpływająca  na  jej  zachowanie  i
działanie nadając mu kierunek i organizację;

 to

zinternalizowana

kultura,

dynamiczna

organizacja

idei,

postaw,

nawyków

nadbudowanych nad naturą biologiczną (Jan
Szczepański);

 rezultat przystosowania jednostki do innych

członków społeczeństwa, instytucji społecznych
oraz systemów normatywnych.

Czynniki kształtujące

osobowość społeczną

Na podłożu cech psychofizycznych

człowieka

procesie

socjalizacji

kształtuje

się

jego

osobowość

społeczeństwo

przekazuje

jednostce

określoną

wiedzę

umiejętności

umożliwiające

efektywne

społeczne

funkcjonowanie. Cztery elementy mają w

tym procesie szczególne znaczenie:

a) potrzeby

b) wartości
c) postawy
d) normy

ad. a) Potrzeby

Potrzeba

–

poczucie

braku

czegoś

wytwarzające się w organizmie człowieka,

odczuwane przez jednostkę jako brak

„czegoś” koniecznego lub przynajmniej

pożądanego,

mającego

dla

jednostki

znaczenie i wartość; poczucie to utrudnia

jej normalne funkcjonowanie i motywuje

ją do działania w celu przywrócenia

równowagi czyli zaspokojenia potrzeby.

Najprostszy podział potrzeb:
             -         biologiczne;
             -         psychologiczne;
             -         społeczne.

Siedem podstawowych grup

potrzeb motywujących

ludzkie działanie wg A. H.

Maslowa

Wg Maslowa zaspokojenie potrzeb niższego rzędu

(fizjologicznych, bezpieczeństwa) uaktywnia i

wzmacnia potrzeby wyższego rzędu; pozycja

społeczna oraz kontekst społeczno-polityczno-

kulturowy decydują o stopniu i formie

zaspokojenia potrzeb przez jednostkę.

Potrzeby fizjologiczne,

Bezpieczeństwa,

Miłości i przynależności,

Akceptacji i samoakceptacji,

Samorealizacji,

Wiedzy i rozumienia (poznania świata i

zrozumienia mechanizmów jego funkcjonowania),

Estetyczne (dążenie do piękna).

ad. b) Wartości

 idee, zjawiska, przedmioty materialne i

niematerialne, stany rzeczy, osoby, grupy,

które

są

przez

jednostkę,

grupę,

zbiorowość

dodatnio

lub

ujemnie

oceniane, aprobowane lub odrzucane;

 wskazują do czego ludzie powinni dążyć;
 mówią one jakie cele są godne, słuszne,

właściwe;

 przyswajane w procesie socjalizacji;
 mimo podobieństw, ludzi różni waga jaką

przypisują poszczególnym wartościom.

ad. c) Postawy

Postawa - ogół względnie trwałych

dyspozycji jednostki wobec pewnego

przedmiotu:

 do

oceniania

tego

przedmiotu

emocjonalnego

nań

reagowania

(komponent afektywny) oraz ewentualnie,

 względnie trwałych przekonań o naturze i

właściwościach

tego

przedmiotu

(komponent kognitywny),

 i względnie trwałych dyspozycji do

zachowań się wobec tego przedmiotu

(komponent behawioralny).

Elementy

charakterystyki

postawy

treść przedmiotowa (zawsze dotyczy

„kogoś” lub „czegoś”);

zakres (liczba przedmiotów, których

dotycz)

kierunek

(określenie

nastawienia:

pozytywne – negatywne; czy może być

neutralna?);

siła

(zaangażowanie

„ładunku”

emocjonalnego);

złożoność (określenie, które komponenty

wchodzą w skład konkretnej postawy).

Stereotyp

postawa, zazwyczaj powszechna

wśród członków danej grupy

społecznej, oparta na

schematycznym i uproszczonym

postrzeganiu rzeczywistości,

zabarwionym wartościująco, często

bazującym na uprzedzeniach i

niepełnej wiedzy;

ludzie postrzegają rzeczywistość

społeczną poprzez pryzmat

stereotypów jakie posiadają.

Co cechuje postawy

stereotypowe?

bezkrytycyzm – przyjmowanie

czegoś bez potwierdzenia,

nadmierne uogólnienia,
nadmierne uproszczenia,
silne

zabarwienie

emocjonalne,

odporność na zmiany.

ad. d) Normy społeczne

 zasady, reguły występujące w ramach określonej grupy

lub zbiorowości, określające jakie zachowania są w danej

sytuacji społecznie akceptowane lub nieakceptowane;

 kluczowe znaczenie ma kwestia aprobowania norm przez

większość członków danej grupy lub zbiorowości;

 regulują zachowania ludzi poprzez wyznaczenie

środków służących realizacji określonego celu;

 ich przestrzeganie jest sankcjonowane przez system

kontroli społecznej o charakterze formalnym i

nieformalnym;

 nabierają szczególnego znaczenia wówczas, gdy zostają

przez jednostkę „zinternalizowane” - przekształcone w

„wewnętrzny nakaz”;

 mogą mieć charakter formalny i nieformalny, prawny,

moralny, religijny, obyczajowy, zwyczajowy.

Struktura osobowości

społecznej

 Elementy biogenne, czyli przekazywane

dziedzicznie

wyposażenie

biologiczne

jednostki

(własności

anatomiczne,

właściwości fizjologiczne);

 Elementy psychogenne, czyli wyposażenie

psychiczne

jednostki

(inteligencja,

temperament,

charakter,

pamięć,

wyobraźnia);

 Elementy socjogenne:
           -          wzór osobowy,
           -          role społeczne,
           -          jaźń subiektywna,
           -          jaźń odzwierciedlona.

Wzór osobowy

 postulowany zespół cech społecznych

(wartości, postawy), oparty na „ideale”

człowieka,

odnoszący

się

konkretnej jednostki albo grupy ludzi

(na przykład klasy społecznej, grupy

zawodowej);

 każda jednostka konstruuje własny

indywidualny wzór osobowy stanowiący

dla niej punkt odniesienia;

 niektóre cechy osobowościowe mają

piorytetowe znaczenie dla większości

członków danej zbiorowości społecznej.

Role społeczne

o roli społecznej mówi się zarówno

odniesieniu

tego,

jednostka wypełnia, jak i do tego,
czego się od niej oczekuje;

wypełnianie przez jednostkę ról

społecznych (dobrowolnie lub pod
przymusem),

podstawowe

znaczenie dla niej samej, jak i dla
grupy (grup) społecznej, w ramach
której funkcjonuje;

Role społeczne

Rola społeczna (D.J. Levinson; J. Szmatka) to

struktura wielopoziomowa złożona ze zjawisk

różnego typu:

I. strukturalnie narzucone nakazy roli (pochodzące z

„zewnątrz”

normy,

oczekiwania,

reguły,

wzorce

zachowania), obejmujące dwa subpoziomy:

  a)    ułatwienia roli (wskazówki wypełniania roli),
  b)    dylematy roli (problematyczne kwestie roli),
II.       osobowościowa  definicja  roli  (zinternalizowane

przez jednostkę strukturalne nakazy roli) obejmująca dwa

subpoziomy:

a) koncepcja roli (subiektywny aspekt normatywny

roli),

b) odegranie roli (zachowanie jednostki wynikające z
pełnienia roli).

Jaźń subiektywna i

odzwierciedlona

Jaźń subiektywna - zespół wyobrażeń o sobie, subiektywne

wyobrażenie o naszej wewnętrznej istocie.

 jaźń pierwiastkowa (osobisty, wewnętrzny pogląd

na
siebie samego);

 jaźń fasadowa (prezentacja naszej osoby innym).

Jaźń odzwierciedlona - zespół wyobrażeń o sobie jaki

każdy z nas wytwarza na podstawie ocen i opinii

otoczenia społecznego.

Jaźń zobiektywizowana - suma wiedzy, mądrości i

doświadczenia, które dana jednostka zdobyła w procesie

socjalizacji i dalszego rozwoju osobniczego. Globalna

ocena nas samych, zobiektywizowane spojrzenie na siebie

samego.

Typologie osobowości

(przykładowe)

Hipokratesa,

względu

temperament:

Sangwinik - żywe i zmienne

usposobienie;

Melancholik – łagodny i bierny,
Choleryk

–

pobudliwy

niewytrwały w działaniu,

Flegmatyk – mało pobudliwy, lecz

wytrwały i konsekwentny.

Typologie osobowości

(przykładowe)

Carla Gustava Junga, ze względu na

kierunek

zakres

aktywności

społecznej człowieka:

introwertyk

ukierunkowuje

działanie na siebie, oszczędny w

uzewnętrznieniu swoich przeżyć,

„zamknięty w sobie”;

ekstrawertyk

ukierunkowuje

działanie

zewnątrz,

uzewnętrznienia swoje przeżycia,

„otwarty”.

Typologie osobowości

(przykładowe)

Floriana Znanieckiego, ze względu

na typ środowiska wychowawczego
(krąg wychowawczy):

ludzie pracy;
ludzie dobrze wychowani;
ludzie zabawy;
zboczeńcy społeczni (dewianci,

margines

społeczny,

nonkonformiści).

Typologie osobowości

(przykładowe)

Davida Riesmana, ze względu na postrzeganie

mechanizmów kierujących jednostkowym losem:

 ludzie

wewnątrzsterowni

(charakter

wewnątrzsterowny) – charakteryzują się wczesnym

nabyciem uwewnętrznionego zespołu celów, które

chcą

osiągnąć

długotrwałym

wysiłkiem,

indywidualistyczni,

uparci,

mają

poczucie

panowania nad własną drogą życiową oraz wiarę w

osiągnięcie celu;

 ludzie

zewnątrzsterowni

(charakter

zewnątrzsterowny)

–

charakteryzują

się

wrażliwością na oczekiwania i preferencje innych,

konformistyczni, ulegli w postępowaniu, realizują

nie tyle wytyczone sobie cele, co reagują na

sygnały otoczenia społecznego.

Osobowość autorytarna

(T.W. Adorno, E. Frenkel-Brunswik, E.J.

Levinson, R. Stanford, E. Fromm)

to osobowość obdarzona silnymi

predyspozycjami do akceptowania i

podzielania antydemokratycznych

przekonań (bezwarunkowe

podporządkowywanie się silnej władzy),

uwidoczniających się w

konserwatywnych poglądach i

postawach, a także w postrzeganiu świata

przez pryzmat stereotypów i

schematycznego myślenia; pragnieniem

nie jest wolność lecz podporządkowanie

się władzy czy autorytetowi (zwolnienie się

z odpowiedzialności).

Document Outline