Metodologia nauk
społecznych
Metodologia nauk
społecznych
POZYTYWIZM W
SOCJOLOGII C.D.
Główni przedstawiciele myślenia
pozytywistycznego
August COMTE
Herbert SPENCER
Emile DURKHEIM
John Stuart MILL
Lambert QUETELET
J.S. MILL (1806-1873)
Najwybitniejszy przedstawiciel pozytywizmu
w Anglii. Zwolennik liberalizmu, logik,
ekonomista z wykształcenia. Naukę społeczną,
którą się zajmował nazywał różnie: „ekonomią
społeczną”, „etologią polityczną”,
„socjologią”,, polityką”.
Jego najsłynniejsze dzieło - System logiki
dedukcyjnej i indukcyjnej - tu 6 tom
poświecony problematyce wykorzystania
metod wypróbowanych w przyrodoznawstwie
dla potrzeb nauk społecznych.
J.S. MILL (1806-1873)
Jako ekonomista starał się odnajdywać motywy,
jakimi kierują się ludzie w swym działaniu (w
zakresie działań o charakterze ekonomicznym -
kupowanie, sprzedawanie, koszty-zyski. To było
najbardziej przewidywalne).
Millowska metodologia nauki o społeczeństwie
zasłynęła z następujących kwestii:
- wykorzystania w socjologii tzw. kanonów
indukcji. Zadaniem socjologii było wykrywanie
„praw ekonomicznych”;
J.S. MILL (1806-1873)
Bardzo ważnym wkładem Milla do socjologicznej
metodologii było objaśnienie charakteru owych
praw, które nauki społeczne są w stanie
odkrywać, w szczególności zaś stwierdzenie, że
są to prawa STATYSTYCZNE. Prawa te nie
umożliwiają wprawdzie przewidywania zachowań
konkretnych jednostek w konkretnych
okolicznościach, ale ujawniają tendencje
występujące w skali masowej. Jak podkreślał
bowiem Mill, nauka społeczna zajmuje się głównie
działaniami nie z osobna wziętych jednostek, lecz
mas.
LAMBERT QUETELET
(1796-1874)
Belgijski matematyk i statystyk. W badaniach
społecznych stosował metody statystyczne i
wyniki rachunku prawdopodobieństwa.
Prawidłowości w życiu społecznym odkryte przez
statystykę uważał za nieodmienne prawa
przyrody. Naukę, którą uprawiał nazwał „fizyką
społeczną”;
Quetelet był uczonym akademickim (w
odróżnieniu od Comte’a i Milla).
Posługując się metodą statystyczną interesowały
go wyłącznie dane zgeneralizowane, nie zaś
jakieś indywidualne własności poszczególnych
jednostek. Dlatego też stworzył kategorię
„człowieka przeciętnego” (l’homme moyen).
HERBERT SPENCER (1820-
1903)
Anglosaski przedstawiciel ewolucjonizmu w
socjologii. Z filozoficznego punktu widzenia
ewolucjoniści byli pozytywistami (stąd ten
Spencer) - bo wyznawali naturalizm,
empiryzm, organicyzm. Traktowali oni ludzki
świat jako część przyrody.
Najważniejszym założeniem ewolucjonizmu
jest przekonanie, że wszystkie społeczeństwa
podlegają tym samym prawom ewolucji i
rozwijają się w tym samym kierunku, choć
tempo tego rozwoju nie jest równomierne
HERBERT SPENCER (1820-
1903)
Naczelną metodą badawczą
zaproponowaną przez ewolucjonistów
była „metoda porównawcza”. Polegała
na tym, że obserwacja pewnych zjawisk
współczesnych pozwala formułować
wnioski odnośnie zjawisk, które zaszły w
innym miejscu dawno temu (w ten sposób
można było wnioskować coś o
społeczeństwach pierwotnych, bo
podlegały tym samym prawom, co
społeczeństwa współczesne).
HERBERT SPENCER (1820-
1903)
Najważniejsze dzieła Spencera:
„System filozofii syntetycznej”
„Zasady socjologii”
HERBERT SPENCER (1820-
1903)
Trzy podstawowe założenia filozoficzne
Spencera:
1) NATURALIZM – cała rzeczywistość
społeczna i przyrodnicza jest jednością
NATURALIZM ONTOLOGICZNY - społeczeństwo
ludzkie stanowi tę samą sferę zjawisk co
środowisko naturalne. Prawa rządzące
obydwiema sferami mają charakter uniwersalny
HERBERT SPENCER (1820-
1903)
2) DYNAMICZNY CHARAKTER
RZECZYWISTOŚCI – zarówno przyroda
jak i rzeczywistość społeczna podlegają
nieustannej zmianie
Rzeczywistość społeczna jest procesem
HERBERT SPENCER (1820-
1903)
3) SPOŁECZEŃSTWO PODOBNE JEST
DO ORGANIZMU
Społeczeństwo jest zbiorem elementów
zintegrowanych, zebranych w system.
Każdy element pełni określoną funkcję i
jest powiązany z pozostałymi
elementami.
EMILE DURKHEIM (1858-
1917)
Profesor socjologii w Bordeaux, gdzie w 1896 roku objął
pierwszą na świecie katedrę socjologii.
Jego znaczące dzieło „Zasady metody socjologicznej” 1895
Zasłynął z metodologicznego postulatu, by badać fakty
społeczne jak rzeczy, o których nie wiemy nic pewnego.
Jak mówił:
„Trzeba, aby socjolog, wchodząc w świat społeczny, miał
świadomość tego, że wkracza w świat nieznany. Trzeba, by
czuł, że znajduje się w obliczu faktów, których prawa są
tak samo nieodgadnione jak prawa życia w czasach, gdy
nie istniała jeszcze biologia. Trzeba, aby był przygotowany
na dokonanie odkryć, które zaskoczą go i zakłopoczą”.
EMILE DURKHEIM (1858-
1917)
Cechy faktów społecznych:
Są zewnętrzne wobec jednostki, są czymś
zastanym
Są podzielane w ramach danej zbiorowości
Mają charakter przymuszający (nacisk na
jednostki: socjalizacja, kontrola społeczna)
EMILE DURKHEIM (1858-
1917)
Cechy nauk wg Durkheima:
Naturalizm
Fenomenalizm
Indukcjonizm
Kognitywizm
EMILE DURKHEIM (1858-
1917)
Zasługą Durkheima dla socjologii jako
nauki było podkreślenie znaczenia
metody socjologicznej. Dowodząc
ważności socjologii, Durkheim nie tyle
zabiegał o wyodrębnienie właściwego jej i
tylko jej pola badań, ile o to, by inne
nauki dostrzegły odkrywczość punktu
widzenia socjologii. Relacje z innymi
naukami miały dla Durkheima charakter
wzajemności, nie zaś podległości (tak jak
to rozumiał Comte).
POZYTYWIZM W POLSCE
Ludwik Gumplowicz (1838-1909)
Polski uczony, wykładał prawo w
Niemczech, większość swych prac
napisał po niemiecku.
Gumplowicz szukał w socjologii formuły
stosowalnej do wszelkich faktów
historycznych i zgodnej z normami
naukowymi ustanowionymi przez
przyrodoznawstwo.
POZYTYWIZM W POLSCE
Swoje stanowisko Gumplowicz nazwał monistycznym
(co odpowiada terminowi naturalizm) i twierdził, że
zadaniem socjologii jest wykrywanie przyrodniczych
praw życia społecznego.
Tak więc był on wierny pozytywistycznej tradycji, ale
podkreślał on zdecydowanie odmienność zjawisk
społecznych od innych zjawisk przyrody.
Stąd też pod tym względem krytykował on swoich
wielkich poprzedników (Comte’a, Spencera, Queteleta) i
innych, zarzucając im skłonność do dedukowania praw
społecznych z praw wziętych z innych dyscyplin
naukowych. Pałał niechęcią szczególnie do statystyków.
PODSUMOWANIE
Cechy pozytywizmu
Naturalizm
Scjentyzm
Empiryzm
Indukcjonizm
Antypsychologizm
Organicyzm
Najważniejsze założenia
Krytyka założeń pozytywistycznych