Ewolucja i typologia
pojęcia terroryzm
Ewolucja i typologia
pojęcia terroryzm
Typologia pojęcia
terroryzm
• Źródłem pojęcia terroryzm jest słowo
terror
oznaczające w języku łacińskim
strach, grozę, trwogę, zastraszenie,
gwałt i ucisk.
• Pierwotnie rozumiano je jako zespół
działań bezwzględnych i okrutnych oraz
wywołaną skutkiem tego psychozę.
Typologia pojęcia
terroryzm
W kontekście działań aparatu
państwowego względem jego
obywateli terror to szczególny
typ reżimu lub instrument
działania do jakiego uciekają
się organy władzy by utrzymać
swe kierownictwo.
Typologia pojęcia
terroryzm
Za terroryzm ogólnie uważa
się stosowanie gwałtu przez
jednostki lub grupy osób w
celu wywarcia wpływu
zarówno na organy władzy i
opinie publiczną jak na grupy
osób i jednostki.
Typologia pojęcia
terroryzm
Liga Narodów:
Wszelkie działanie przestępcze
skierowane przeciwko państwom,
których celem jest wytworzenie
stanu terroru w umysłach ludzi, grup
osób lub społeczeństwa
http://www.unic.un.org.pl/terroryzm/definicje.php
Typologia pojęcia terroryzm
Encyklopedia spraw
międzynarodowych i ONZ
Stosowanie gwałtu dla osiągnięcia celów
politycznych lub ekonomicznych w
stosunkach międzynarodowych. Forma
interwencji przemocą dokonywanej przez
specjalne oddziały wojskowe lub policyjne,
albo przez organizacje terrorystyczne.
Portal terroryzm.com, http://www.terroryzm.com/article/451/Definiowanie-terroryzmu-
przyklady.html
Typologia pojęcia terroryzm
Definicja ONZ
•
Terroryzm to inspirowana przerażeniem metoda
powtarzalnego działania przemocy, stosowana przez
(częściowo lub też nie) ukryte indywidualne, zbiorowe lub
państwowe siły dla uniewrażliwienia lub celów kryminalnych
czy też politycznych, gdzie bezpośrednie cele przemocy nie
są celami głównymi. Bezpośrednie ofiary ludzkie dobierane są
z zasady przypadkowo (cele okazjonalne), selektywnie (cele
reprezentacyjne lub symboliczne) spośród celów ludzkich.
Mają służyć jako przesłanie – wiadomość. Bazowana na
groźbie i przemocy komunikacja między terrorystami
(organizacjami), (zagrożonymi) ofiarami i celami głównymi
jest używana do manipulacji celu głównego (widza/widowni),
zmieniając cele główne w cel terroru, cel żądań lub cel
„zwrócenia uwagi” w zależności o potrzeby zastraszenia,
przymusu czy propagandy.
Portal ONZ, http://www.unic.un.org.pl/terroryzm/definicje.php
Typologia pojęcia terroryzm
Działania terrorystyczne charakteryzują
się:
• gloryfikacją siły;
• okrucieństwem i brakiem skrupułów
moralnych;
• wzbudzaniem powszechnego poczucia
zagrożenia;
• uzyskaniem rozgłosu;
• politycznym szantażem.
Źródła terroryzmu
• Terroryzm nie jest zjawiskiem nowym, jego
początki sięgają roku 1090 i tajnego
stowarzyszenia assasynów.
• Assasyni byli członkami ismailickiej sekty
szyitów stworzonej przez Hasana-i Sabbaha
na północy Persji, w twierdzy Alamut. Za
pomocą mordów politycznych walczyli oni z
większością sunnicką, a także z przywódcami
krucjat. Ich ofiarą był m.in. Konrad z Monferrat
zabity a 1192 roku
.
Źródła terroryzmu
• Za działania „praterrorystyczne”
możemy uznać skrytobójcze zamachy
na Cezarów rzymskich oraz czasy
sykariuszy, opisywanych już przez
Józefa Flawiusza. Ulubioną ich sztuczką
było mieszanie się ze świętującym
tłumem i mordowanie przeciwników
ukrytymi pod szatą sztyletami.
Źródła terroryzmu
• Terroryzmem była dyktatura
jakobinów we Francji podczas
Wielkiej Rewolucji Francuskiej (1792-
1794).
Źródła terroryzmu
• W drugiej połowie XIX wieku punktem
wyjścia dla działalności terrorystycznej,
głównie ataków dokonywanych przez
Narodną Wolę w Rosji, była doktryna i
ruch anarchizmu. Celami
anarchizujących terrorystów było wielu
ówczesnych reprezentantów władzy
państw, m.in. Aleksander II (1881), czy
premier Hiszpanii J. Canalejas (1912).
Źródła terroryzmu
• Lata 1883-85 to głównie okres
irlandzkiego fenianizmu.
• Końcowym akordem tej epoki działań
terrorystycznych jest dokonany w
1914 roku, przez Gawriłło Principa
zamach na Arcyksięcia Ferdynanda.
Źródła terroryzmu
• Kolejny okres to lata 1919-39 kiedy
to dominował terroryzm prawicowy
we wszelkich możliwych odmianach:
od narodowych socjalistów, przez
włoskich i niemieckich faszystów, do
macedońskich, chorwackich i
ukraińskich nacjonalistów.
Źródła terroryzmu
• Ostatni, najbardziej krwawy i aktywny
okres to lata po II wojnie światowej;
pojawia się wówczas terroryzm związany
z ruchami granic w całej Europie,
terroryzm lewacki, „terroryzm
narodowowyzwoleńczy”, fundamentalizm
islamski i inne.
• W tym okresie następuje ewolucja pojęcia
terroryzm, pojawiają się jego specyficzne
odmiany: „cyber”, „bio”, „eko”, „nukleo”.
Typy działań terrorystycznych
Terroryzm państwowy indywidualny
akty popełniane przez osoby
pozostające w służbie państwowej
i zawczasu przygotowane min. do
tego typu działalności
Terroryzm państwowy indywidualny
akty popełniane przez osoby
pozostające w służbie państwowej
i zawczasu przygotowane min. do
tego typu działalności
Typy działań
terrorystycznych
Terroryzm międzynarodowy
przemoc wobec osób chronionych przez
prawo międzynarodowe
(dyplomaci, przywódcy państw, rządów)
i miejsc podlegających takiej ochronie
(ambasady), wobec lotnictwa cywilnego,
środków komunikacji masowej
(metro, pociągi)
Terroryzm międzynarodowy
przemoc wobec osób chronionych przez
prawo międzynarodowe
(dyplomaci, przywódcy państw, rządów)
i miejsc podlegających takiej ochronie
(ambasady), wobec lotnictwa cywilnego,
środków komunikacji masowej
(metro, pociągi)
Typy działań
terrorystycznych
Terroryzm polityczny
metoda walki politycznej, strategia i
taktyka uznająca stosowanie przemocy
(np. porwania, zamachy bombowe)
jako najbardziej skuteczny sposób i
zarazem środek służący osiągnięciu
określonych celów politycznych,
kojarzonych najczęściej z dążeniem do
likwidacji istniejącego
status quo.
Terroryzm polityczny
metoda walki politycznej, strategia i
taktyka uznająca stosowanie przemocy
(np. porwania, zamachy bombowe)
jako najbardziej skuteczny sposób i
zarazem środek służący osiągnięciu
określonych celów politycznych,
kojarzonych najczęściej z dążeniem do
likwidacji istniejącego
status quo.
Jude Wanniski „Terroryzm
polityczny”
• Terroryzm polityczny jest
kryminalnym aktem politycznym,
którego sprawca nie wierzy, że
można rozwiązać problem
praworządnymi metodami.
• Terroryzm polityczny jest
kryminalnym aktem politycznym,
którego sprawca nie wierzy, że
można rozwiązać problem
praworządnymi metodami.
Swój bojownik i obcy
terrorysta
• W okresie administracji J. Cartera
otoczenie prezydenta stworzyło
interesujące pojęcie terrorysty:
terrorystą jest ktoś finansowany przez
„nich”, podczas gdy bojownicy o wolność
finansowani są przez nas [Stany
Zjednoczone]. Jeśli więc my jesteśmy lepsi
od nich, nasi terroryści nie mogą być
uważani za kryminalistów, bez względu
jak bezprawne są ich działania i ilu
niewinnych ludzi ginie.
• W okresie administracji J. Cartera
otoczenie prezydenta stworzyło
interesujące pojęcie terrorysty:
terrorystą jest ktoś finansowany przez
„nich”, podczas gdy bojownicy o wolność
finansowani są przez nas [Stany
Zjednoczone]. Jeśli więc my jesteśmy lepsi
od nich, nasi terroryści nie mogą być
uważani za kryminalistów, bez względu
jak bezprawne są ich działania i ilu
niewinnych ludzi ginie.
Przyczyny terroru
politycznego
• Główną przyczyną terroru
politycznego jest załamanie się
komunikacji między sprawującymi
władzę a tymi, którzy szukają
sprawiedliwości lub przynajmniej
chcą zostać wysłuchani w swoich
żalach.
Typy działań
terrorystycznych
Terroryzm psychopatologiczny
akty powszechnie przyjęte za
terrorystyczne (o podobnych skutkach
bezpośrednich) nie mające na celu
wpłynięcia na instytucje państwowe i
społeczne wszelkiego szczebla,
spowodowane schorzeniami psychicznymi
(ewentualnie psychopatologiczną
strukturą osobowości) ich sprawców.
Terroryzm psychopatologiczny
akty powszechnie przyjęte za
terrorystyczne (o podobnych skutkach
bezpośrednich) nie mające na celu
wpłynięcia na instytucje państwowe i
społeczne wszelkiego szczebla,
spowodowane schorzeniami psychicznymi
(ewentualnie psychopatologiczną
strukturą osobowości) ich sprawców.
Typy działań
terrorystycznych
Bioterroryzm
akt mający na celu szerzenie
indywidualnej, grupowej lub masowej
zagłady dokonywany za pomocą
szeroko rozumianej broni biologicznej
Bioterroryzm
akt mający na celu szerzenie
indywidualnej, grupowej lub masowej
zagłady dokonywany za pomocą
szeroko rozumianej broni biologicznej
Typy działań
terrorystycznych
Terroryzm elektroniczny (cyberterroryzm)
atak zakładający kradzież, zniszczenie lub
uzyskanie dostępu i wykorzystanie danych
elektronicznych przechowywanych i
strzeżonych przez światowe (prywatne i
instytucjonalne) systemy informatyczne w celu
wywołania szeregu skutków (od chaosu
informacyjnego do tych przypisanych
tradycyjnym aktom terrorystycznym)
dokonywany przy pomocy Internetu lub
lokalnych sieci komputerowych
Terroryzm elektroniczny (cyberterroryzm)
atak zakładający kradzież, zniszczenie lub
uzyskanie dostępu i wykorzystanie danych
elektronicznych przechowywanych i
strzeżonych przez światowe (prywatne i
instytucjonalne) systemy informatyczne w celu
wywołania szeregu skutków (od chaosu
informacyjnego do tych przypisanych
tradycyjnym aktom terrorystycznym)
dokonywany przy pomocy Internetu lub
lokalnych sieci komputerowych
Typologia terroryzmu
Albert Pawłowski podaje cztery
podstawowe kryteria dające możliwość
rozróżniania typów zjawiska:
Pawłowski A., Typologia terroryzmu politycznego [w:] J.Muszyński [red.], Terroryzm Polityczny, PWN
Warszawa 1981
Albert Pawłowski podaje cztery
podstawowe kryteria dające możliwość
rozróżniania typów zjawiska:
Pawłowski A., Typologia terroryzmu politycznego [w:] J.Muszyński [red.], Terroryzm Polityczny, PWN
Warszawa 1981
Typologia terroryzmu
Sfery życia społecznego zagrożone
terroryzmem
• indywidualna: celem ataków jest konkretna
jednostka lub wyodrębniona, ścisła i na ogół
nieliczna grupa jednostek (przykładem takiego
typu może być cała seria zamachów na Cara
Aleksandra II)
• ekonomiczna: ataki kierowane są przeciw ludziom
lub budynkom kojarzonym z klasą posiadającą
środki produkcji (właścicielom, zarządcom)
Sfery życia społecznego zagrożone
terroryzmem
• indywidualna: celem ataków jest konkretna
jednostka lub wyodrębniona, ścisła i na ogół
nieliczna grupa jednostek (przykładem takiego
typu może być cała seria zamachów na Cara
Aleksandra II)
• ekonomiczna: ataki kierowane są przeciw ludziom
lub budynkom kojarzonym z klasą posiadającą
środki produkcji (właścicielom, zarządcom)
Typologia terroryzmu
Taktyka działania sprawców:
• represywna: mająca na celu utrzymanie jedności
społecznej wewnątrz walczących stron konfliktu,
aktywizację poparcia dla przyjętej linii polityki,
konsolidację wokół reżimu, słowem utrzymanie
społeczeństwa w ryzach.
• defensywna: mająca na celu utrzymanie porządku w
ramach istniejącego, obowiązującego stanu rzeczy.
• ofensywna: radykalnie pro reformatorska lub pro
rewolucyjna; forma walki z reżimem czy systemem
społecznym
(wg brytyjskiego politologa Roberta Moss’a)
Taktyka działania sprawców:
• represywna: mająca na celu utrzymanie jedności
społecznej wewnątrz walczących stron konfliktu,
aktywizację poparcia dla przyjętej linii polityki,
konsolidację wokół reżimu, słowem utrzymanie
społeczeństwa w ryzach.
• defensywna: mająca na celu utrzymanie porządku w
ramach istniejącego, obowiązującego stanu rzeczy.
• ofensywna: radykalnie pro reformatorska lub pro
rewolucyjna; forma walki z reżimem czy systemem
społecznym
(wg brytyjskiego politologa Roberta Moss’a)
Typologia terroryzmu
Cele zasięgu działań
terrorystycznych
• Sprawczy bezpośredni – zamachowcy stawiają sobie za cel nie
tylko obalenie status quo; sami chcą być beneficjantami zmian.
Celem jest przewrót społeczny połączony z przemianą elit. W myśl
założeń programowych, to właśnie wywrotowcy maja przejąć
władzę i kontrolę nad systemem państwowym i społecznym.
• Sprawczy pośredni – zmiana wytyczonego kierunku polityki (jak
wyżej) ale bez ambicji przejęcia odpowiedzialności i kierownictwa w
państwie.
• Propaganda przez czyn – działania „nie zmierzające do
wymuszenia rozwiązań już pożądanych. Terroryzm tej odmiany nie
dążąc wprost do obalenia reżimu ani do pozytywnej zmiany kursu w
polityce jednego, lub więcej podmiotów prawa międzynarodowego,
chce być detonatorem rewolucji.”
(A.Pawłowski, Typologia terroryzmu politycznego …)
Cele zasięgu działań
terrorystycznych
• Sprawczy bezpośredni – zamachowcy stawiają sobie za cel nie
tylko obalenie status quo; sami chcą być beneficjantami zmian.
Celem jest przewrót społeczny połączony z przemianą elit. W myśl
założeń programowych, to właśnie wywrotowcy maja przejąć
władzę i kontrolę nad systemem państwowym i społecznym.
• Sprawczy pośredni – zmiana wytyczonego kierunku polityki (jak
wyżej) ale bez ambicji przejęcia odpowiedzialności i kierownictwa w
państwie.
• Propaganda przez czyn – działania „nie zmierzające do
wymuszenia rozwiązań już pożądanych. Terroryzm tej odmiany nie
dążąc wprost do obalenia reżimu ani do pozytywnej zmiany kursu w
polityce jednego, lub więcej podmiotów prawa międzynarodowego,
chce być detonatorem rewolucji.”
(A.Pawłowski, Typologia terroryzmu politycznego …)
Typologia terroryzmu
Orientacje organizacji terrorystycznych
• Ultra lewicowy (Narodnaja Wola, Wielki Proletariat czy
Crvena Prawda - zbrojny odłam Komunistycznej Partii
Jugosławii).
• Lewicowy (Frakcja Czerwonej Armii, Czerwone Brygady,
Świetlisty Szlak)
• Milenarystyczny (od łac. mille: tysiąc) nawiązuje do
mistyczno-religijnej wiary w zapowiedziany przez Apokalipsę
powrót Chrystusa na ziemię i jego tysiącletnie panowanie,
pełne ludzkiego szczęścia i sprawiedliwości społecznej (Aum
Shinrikyo, Szczep Dawidowy).
• Separatystyczny (Kraj Basków - ETA, Algier, Cypr, Irlandia
Północna – IRA, Tamilskie Tygrysy, Tupac Amaru, Al Fatah)
• Ultra prawicowy (faszystowski i neofaszystowski)
• Fundamentalistyczny (Hamas, Hezbolah, Al-Kaida)
Orientacje organizacji terrorystycznych
• Ultra lewicowy (Narodnaja Wola, Wielki Proletariat czy
Crvena Prawda - zbrojny odłam Komunistycznej Partii
Jugosławii).
• Lewicowy (Frakcja Czerwonej Armii, Czerwone Brygady,
Świetlisty Szlak)
• Milenarystyczny (od łac. mille: tysiąc) nawiązuje do
mistyczno-religijnej wiary w zapowiedziany przez Apokalipsę
powrót Chrystusa na ziemię i jego tysiącletnie panowanie,
pełne ludzkiego szczęścia i sprawiedliwości społecznej (Aum
Shinrikyo, Szczep Dawidowy).
• Separatystyczny (Kraj Basków - ETA, Algier, Cypr, Irlandia
Północna – IRA, Tamilskie Tygrysy, Tupac Amaru, Al Fatah)
• Ultra prawicowy (faszystowski i neofaszystowski)
• Fundamentalistyczny (Hamas, Hezbolah, Al-Kaida)
Milenaryści
U podstaw terroryzmu milenarystycznego
leży wiara że świat współczesny jest
krańcowo zdegenerowany, czemu winne są
klasy posiadające oraz państwo rozumiane
jako strażnik interesów tychże klas
„Człowiek współczesny” jest gotów stworzyć
nowy typ społeczeństwa powszechnej
równości, sprawiedliwości i szczęścia.
Państwo można i należy niszczyć
prowokując bunt mas zgodnie założeniami
propagandy przez czyn.
Typologia terroryzmu
Wg Jerzego Muszyńskiego mamy dwa
zasadnicze typy terroryzmu:
• Legalny: stosowany przez totalitarne reżimy państwowe w
celu utrzymania władzy, zdławienia antyreżimowych sił oporu i
zmuszenia społeczeństwa do bezwzględnego posłuszeństwa
władzy oraz w celu podporządkowania ludności terenów
okupowanych i anektowanych,
• Nielegalny: stosowany przez wszelkiego rodzaju organizacje,
ugrupowania, grupy zmierzające do zdobycia władzy lub
wywierania wpływu na sprawy państwa i społeczeństwa. W tej
grupie mamy terroryzm skrajnie prawicowy, skrajnie lewicowy,
narodowowyzwoleńczy, oraz inne ruchy oparte o motywacje
ideologiczno-polityczne (głównie fundamentalistyczne).
J.Muszyński, Istota terroryzmu politycznego, [w:] J.Muszyński [red.], Terroryzm Polityczny, Warszawa 1981.
Wg Jerzego Muszyńskiego mamy dwa
zasadnicze typy terroryzmu:
• Legalny: stosowany przez totalitarne reżimy państwowe w
celu utrzymania władzy, zdławienia antyreżimowych sił oporu i
zmuszenia społeczeństwa do bezwzględnego posłuszeństwa
władzy oraz w celu podporządkowania ludności terenów
okupowanych i anektowanych,
• Nielegalny: stosowany przez wszelkiego rodzaju organizacje,
ugrupowania, grupy zmierzające do zdobycia władzy lub
wywierania wpływu na sprawy państwa i społeczeństwa. W tej
grupie mamy terroryzm skrajnie prawicowy, skrajnie lewicowy,
narodowowyzwoleńczy, oraz inne ruchy oparte o motywacje
ideologiczno-polityczne (głównie fundamentalistyczne).
J.Muszyński, Istota terroryzmu politycznego, [w:] J.Muszyński [red.], Terroryzm Polityczny, Warszawa 1981.
Typologia terroryzmu
Wg R. Borkowskiego kryteriami charakteryzującymi ruchy
terrorystyczne są:
• podmiot (czyli kto jest terrorystą): wyróżnić tu należy terroryzm agenturalny,
gdzie terroryści są sponsorowani i sterowani przez obce państwa, terroryzm
ideowy-terroryści popełniają zbrodnie w imię idei jakie wyznają oraz terroryzm
kryminalny, głównie działania gangsterów i mafii.
• cel: zamachy mające spowodować jak największe zniszczenia - terroryzm
ekonomiczny; przemoc wymierzona w konkretną osobę - terroryzm indywidualny;
zamachy mające pociągnąć za sobą jak najwięcej ofiar - terroryzm masowy
• taktyka walki: terroryzm represywny, polegający na wprowadzaniu przemocy
przez reżim polityczny w celu zastraszenia narodu, terroryzm defensywny,
podczas walki z najeźdźcą i terroryzm ofensywny, którego celem jest dokonanie
zmian politycznych poprzez polityczny szantaż.
• strategia polityczna: terroryzm sprawczy bezpośredni - dążenie do obalenia
istniejącego porządku i zastąpienie go nowym, reprezentowanym przez
terrorystów, terroryzm sprawczy pośredni - usiłowanie obalenia rządu, lecz bez
chęci przejęcia przez odpowiedzialności za nowy rząd.
• założenia ideologiczne: nie można prowadzić badań nad terroryzmem, ani
skutecznie z nim walczyć nie uznając roli, jaką odgrywa motywacja sprawców
aktów przemocy. Nie jest ona czymś odrębnym od zjawiska terroryzmu, stanowi
najważniejszą jego część, jego fundament
.
Borkowski, Terroryzm, Warszawa 2006.
Wg R. Borkowskiego kryteriami charakteryzującymi ruchy
terrorystyczne są:
• podmiot (czyli kto jest terrorystą): wyróżnić tu należy terroryzm agenturalny,
gdzie terroryści są sponsorowani i sterowani przez obce państwa, terroryzm
ideowy-terroryści popełniają zbrodnie w imię idei jakie wyznają oraz terroryzm
kryminalny, głównie działania gangsterów i mafii.
• cel: zamachy mające spowodować jak największe zniszczenia - terroryzm
ekonomiczny; przemoc wymierzona w konkretną osobę - terroryzm indywidualny;
zamachy mające pociągnąć za sobą jak najwięcej ofiar - terroryzm masowy
• taktyka walki: terroryzm represywny, polegający na wprowadzaniu przemocy
przez reżim polityczny w celu zastraszenia narodu, terroryzm defensywny,
podczas walki z najeźdźcą i terroryzm ofensywny, którego celem jest dokonanie
zmian politycznych poprzez polityczny szantaż.
• strategia polityczna: terroryzm sprawczy bezpośredni - dążenie do obalenia
istniejącego porządku i zastąpienie go nowym, reprezentowanym przez
terrorystów, terroryzm sprawczy pośredni - usiłowanie obalenia rządu, lecz bez
chęci przejęcia przez odpowiedzialności za nowy rząd.
• założenia ideologiczne: nie można prowadzić badań nad terroryzmem, ani
skutecznie z nim walczyć nie uznając roli, jaką odgrywa motywacja sprawców
aktów przemocy. Nie jest ona czymś odrębnym od zjawiska terroryzmu, stanowi
najważniejszą jego część, jego fundament
.
Borkowski, Terroryzm, Warszawa 2006.