1

ZMIANY

WSTECZNE

Zakład Patomorfologii

Ogólnej

Dr n.med.Marek Baltaziak

2



DEFINICJA: Są to :

a) zmiany morfologiczne prawidłowo

rozwiniętych komórek,tkanek lub
narządów inne niż zapalenie czy
nowotwór zakłócające ich czynność
( zanik, martwica, zwyrodnienie)

b) zmiany, które odzwierciedlają

nieosiągnięcie prawidłowej budowy
narządu ( wady rozwojowe) albo
prawidłowego składu
enzymatycznego.

3

I. ZANIK ( ATROPHIA)
Oznacza zmniejszenie objętości

komórki, tkanki, narządu czy całego
ciała.

A) fizjologiczny- związany z wiekiem

i dotyczy w zasadzie całego ciała

-(involutio)-inwolucja grasicy w

wieku młodzieńczym

-zanik jajników,macicy czy gruczołów

piersiowych w okresie menopauzy

4



B) patologiczny- występuje w wyniku
nie- wystarczającego odżywiania lub
stymulacji nerwowej

np. zanik mięśni po uszkodzeniu

rdzenia kręgowego,

niedożywione nerki w miażdżycy są

małe



komórki ulegające zanikowi są
mniejsze nastawione bardziej na
katabolizm niż anabolizm.



zanik nie musi wiązać się ze
zmniejszaniem wymiarów narządu

5

np.
-kość w osteoporozie -widzimy w

niej mniejszą ilość beleczek, gdyż
część uległa zanikowi lecz
wymiary kości pozostaly te same,

-płuca w rozedmie są nawet

większe niż pierwotnie nie
zmienione chorobowo (zanik
włókienek sprężystych zrębu płuc)

6



Rodzaje zaników:

A. Zanik z braku czynności

( atrophia e inactivitate)

- kończyna unieruchomiona przez

długo okres czasu w gipsie.

- zanik wyrostków zębodołowych

szczęki przy braku zębów

B. Zanik z ucisku (atrophia e

compressione )

- odcisk po pierścionku czy

obrączce na palcu

7

C. Zanik z niedożywienia (a. e

inanitione)

-zanik tkanki tłuszczowej, mięśni i

redukcja tkanki kostnej

D. Zanik z odnerwienia (a.

neurotrophica)

- poliomyelitis obumierają komórki

ruchowe rdzenia kręgowego co daje
niedowład mięśni i zanik mięśni.

8

E. Zanik hormonalny ( a.hormonalis)
- obniżony poziom estrogenów w meno-

pauzie powoduje zanik endometrium,
nabłonka pochwy czy sutka

F. Zanik starczy (a. senilis) cały

organizm starszej osoby ulega
pewnemu zanikowi.

G. Zanik z nadczynności (a.ex

hyperactivita-te)

wyczerpanie się komórek po okresie

ich wzmożonej aktywności

9

- cukrzyca II typ wyczerpanie się

komórek beta wysp trzustkowych

- powstanie wola koloidowego

tarczycy po nadmiernym
pobudzeniu przez TSH

10

II. MARTWICA ( NECROSIS)
-śmierć tkanki, narządu lub ich

fragmentów w żywym ustroju

Rodzaje:
A.Martwica rozpływna

(n.collicuativa)

- w tkance martwej muszą być własne

enzymy lityczne uczynnione miejscowo
i rozpuszczające komórki (autoliza) lub
pochodzące z granulocytów obojętno-
chłonnych (heteroliza)

11

Np.- w mózgu w niedokrwieniu (zawał)
- w wątrobie w zap.wirusowym
Szczególne postacie martwicy rozpływnej

1.Zgorzel wilgotna (Gangrena humida)
-jest najgroźniejszą postacią martwicy,

dochodzi do zakażenia bakteriami
beztlenowymi i dalej do wstrząsu i śmierci.

- bakterie dostają się do tkanki z gleby, kalu

czy z zakażonej odzieży,

12

Do powstania zgorzeli niezbędne są:
-znaczna wilgotność tkanek
-wysoka temperatura tkanek
Cechy z.wilgotnej:
-zatarta budowa tkanek,brunatna lub

czarna masa a następnie powstaje
płyn zielonkawy zwany posoką (ichor)

-odrażający mdły zapach gnilnych

gazów

-treszczenie tkanek przy ucisku

(crepitatio)

13

2. Zgorzel gazowa (G.

emphysematosa)

-cuchnący gaz i trzeszczenie tkanek
-spowodowana mieszanym zakażeniem

bakterii Clostridium i ropotwórczych

-wysoka śmiertelność do 20%

Podstawowym i najważniejszym

sposobem leczenia zgorzeli jest
właściwe postępowanie chirurgiczne
połączone z właściwą
antybiotykoterapią.

14

B.Martwica skrzepowa

(n.coagulativa)

dochodzi do denaturacji białek w

obrzmiałej komórce, w której mamy
stopniowy rozpad jądra i organelli
komórkowych.

-martwa tkanka jest żółtawa i szaro-

żółtawa, homogenna, matowa

-jest najczęściej spowodowana

niedokrwie-niem tkanek np. zawał (
z wyjątkiem mózgu)

15

C. Martwica serowata

(caseificatio)

to charakterystyczny typ martwicy

skrzepowej w gruźlicy,w kile,ziarnicy
złośliwej czy nowotworach.

-są to białe kruche masy podobne do

sera

III. APOPTOZA-to naturalna śmierć

komórek w ustroju żywym, która
warunkuje ich stałą wymianę.

16

Czynnikami wywołującymi apoptozę

są:

-zmiany stężenia hormonów

sterydowych

- zmiany stężenia wapnia
-wolne rodniki
występuje m.in. w nowotworach,w

HIV-apoptoza limfocytów,
zakażeniu Candida apoptoza
neutrofili.

17



ZWYRODNIENIA (DEGENERATIO)-

Jest to nadmierne gromadzenie się w

ustroju lub poza nim substancji, które
w warunkach prawidłowych bywają
tam w niewielkiej ilości lub nie
występują wcale.

-jest to proces na ogół powolny i

prowadzi na ogół do nieodwracalnych
zmian w komór-kach.
Innym rodzajem zmian związanych z
gromadzeniem w ustroju substancji jest
adaptacja (adaptatio)

18

-są przeważnie szybkie i mogą być

odwracal-ne

-w niekorzystnych warunkach mogą

przejść w zmiany nieodwracalne.



A) Zmiany adaptacyjne:

a) przyćmienie miąższowe

(offuscatio parenchymatosa)
występuje w nerkach, wątrobie,
mięśniu sercowym.

-mikroskopowo obserwujemy

obrzmienie komórek miąższu

19

Przyczyny: -wysoka temperatura ciała,

-zakażenia

-trucizny (czterochlorek

węgla)

b) zmiany wodniczkowe (degeneratio

vacuolaris) polegają na pojawieniu się
w komórkach wodniczek

-dotyczą najczęściej komórek

nabłonkowych narządów miąższowych

-przyczyny j.w.
-najczęściej są odwracalne

20



B) Zmiany białkowe

Na poziomie komórki: np
* zmiany kropelkowo-szkliste

dochodzi gdy do komórki wnika obce
białko lub gdy w komórce gromadzi
się nadmiar białka rodzimego

-dotyczy najczęściej nabłonka cewek

krętych I rzędu nerek

* z. szkliste cytoplazmy hepatocytów

-ciałka szkliste Mallory`ego w
wątrobie alkoholików

21

-w plazmocytach nie wydzielone

immuno-globuliny tworzą tzw. komórki
Russela

*z. rogowe (d. keratinosa) dotyczy

nabłonka wielowarstwowego płaskiego
polega na nadmiernej ilość keratyny w
warstwach powierzchownych
nabłonka.



Pozakomórkowe

*z.kolagenowe mogą być jakościowe

zależne od rodzaju kolagenu oraz
ilościowe tzw. włóknienie (fibrosis)

22

*z. szkliste (d.hyalinea) np. ciałko

białawe jajnika

* gammapatie złośliwe-wzrost stężenia

immunoglobulin we krwi w przebiegu
szpiczaka i chłoniaka z limfocytów B

*z. skrobiowe czyli amyloidoza

odkładanie w tkankach substancji
przypominającej makroskopowo skrobię

-najpierw dotyczy ściany drobnych naczyń

krwionośnych a następnie zrębu
narządów

23

*z. włóknikowe ( d.fibrinoides)
-jest to tworzenie w tkance łącznej ścianie

naczyń w błonie naczyń silnie kwasochłon-
nych złogów tzw. fibrynoidów.



C) Z. węglowodanowe
(polisacharydowe)

*glikogenowe-zaburzenia przemiany

glikogenu i jego nadmierne gromadzenie
się.

- w cukrzycy gromadzenie glik. w jądrach

hepatocytów

24

* mukopolisacharydozy w wyniku

osłabienia aktywności niektórych
enzymów lizosomalnych dochodzi do
nadmiernego odkładania się
glikozaminoglikanów

*z.śluzowe (d.mucinosa) dotyczy

gromadzenia śluzu np.

-w komórkach raka żołądka
-zrębie niektórych mięsaków
-czy tkance łącznej skóry w

niewydolności tarczycy

25



D) Z.tłuszczowe

*z.tłuszczowe (steatosis) czyli

nadmierne gromadzenie się tłuszczu
w cytoplaźmie komórek miąższowych

*z.cholesterolowe odkladanie

nadmiaru w skórze w postaci kępek
żółtych (xanthela-sma)



E) Z.wapniowe (calcificatio)

*dystroficzne-gromadzenie się

wapnia w tkankach zmienionych
chorobowo

26

-stężenie jego w surowicy jest prawidłowe
*przerzutowe-wzrost stężenia wapnia

zjonizowanego w surowicy np.

-w nadczynności przytarczyc,
-przedawkowanie wit.D,
- niszczenie kości przez nowotwory



E) Zwyrodnienia barwnikowe

*związane z melaniną -odkładanie

ogniskowe piegi lub rozlegle ostudy
rozległe plamy na twarzy u kobiet w
ciąży.

27

*z kwasem homogentyzynowym
- w alkaptonurii
*związane z hemoglobiną
-żółtaczki(bilirubina)
-hemosyderoza (hemosyderyna w

k.żernych)

-hemochromatoza (hemosyderyna –

w komór-kach n.miąższowych

*porfiryny gromadzenie w

nadmiarze porfiryn