Alkohol a lęk

(alkoholizm i lęk i leczenie i schorzenia 

somatyczne)

 

Marcin Ziółkowski

Zakład Pielęgniarstwa Psychiatrycznego CM UMK

 

 

Zagadnienia

• Alkoholizm i zaburzenia lękowe
• Szpital ogólny
• Podstawowa opieka zdrowotna
• Wiek podeszły
• Wybrane zagadnienia kliniczne
• Terapia
• Wnioski

 

 

Uzależnienie od alkoholu i 

zaburzenia lękowe (1)

• Stres wydaje się odgrywać rolę 

sprzyjającą piciu alkoholu głównie u 
osób mających problemy alkoholowe

• Do innych schorzeń sprzyjających 

piciu alkoholu w ramach 
„samoleczenia” są: agorafobia, 
drżenie rąk w sytuacjach 
stresowych, drżenie samoistne 

(Pohorecky L., 1991)

 

 

Uzależnienie od alkoholu i 

zaburzenia lękowe (2)

• Brak różnic „alcohol behaviour” 

między alkoholikami bez zaburzeń 
lękowych i z zaburzeniami lękowymi 

(Papeta i wsp.)

 

• Zdrowe osoby z większą podatnością 

na lęk bardziej odczuwają przeciw 
lękowe działanie alkoholu niż osoby o 
mniejszej podatności na lęk 

(McDonald i 

wsp., 2000)

 

 

 

Szpital ogólny

• U niespełna 20% hospitalizowanych 

osób stwierdzono zza

• Ponad 40% osób z zza to osoby z 

„podwójną diagnozą” : organiczne 

zespoły mózgowe 20%, depresja 13%, 

fobie 9% 

(Arolt i Driessen, 1996)

• Osoby z depresją i zaburzeniami 

lękowymi wymagają większej opieki 

pielęgniarskiej, takiej zależności nie 

stwierdzono w przypadku osób z zza 

(De 

Jonge P. i wsp., 2001)

 

 

Podstawowa opieka zdrowotna 

(1)

(Verhaak P. i wsp. 2005)

• Spośród chorych cierpiących na zaburzenia 

psychiczne: 10% nie było w ciągu roku ani 

razu u lekarza ogólnego

• U 40% spośród osób z zaburzeniami 

psychicznymi, które były z wizytą u lekarza 

rodzinnego, lekarz nie stwierdził u nich 

odchyleń w ich funkcjonowaniu psychicznym

• Szansa na stwierdzenie zaburzeń 

psychicznych u chorych rosła wraz z liczbą 

wizyt

• Wśród chorych najczęstszymi schorzeniami 

były: zaburzenia afektywne, zaburzenia 

lękowe, nadużywanie alkoholu  

 

 

Podstawowa opieka zdrowotna 

(2)

(Verhaak P. i wsp. 2005)

 

 

Podstawowa opieka zdrowotna 

(3)

(Verhaak P. i wsp. 2005)

 

 

Podstawowa opieka 

zdrowotna (4)

• Lęk społeczny 

(Gross R. i wsp., 2005)

o Zbadano 207 chorych leczących się w ciągu 

roku u lekarza ogólnego

o Lęk społeczny stwierdzono u 6% chorych, inne 

dolegliwości psychiczne u 45% chorych 

o U osób z lękiem społecznym częściej 

występowało uzależnienie od substancji 

psychoaktywnych niż u osób z innymi 

zaburzeniami psychicznymi (33% vs 3%)

o Osoby z lękiem społecznym miały mniej wizyt u 

lekarza ogólnego niż osoby z innymi 

zaburzeniami psychicznymi 

 

 

Podstawowa opieka zdrowotna 

(5) 

Harman J. i wsp., 2002

 

 

Wiek Podeszły(1) 

(Riedel-Helder i wsp., 

2006)

• Rozpowszechnienie alkoholizmu u osób w starszym 

wieku jest relatywnie małe i wynosi 0,5-3%, 

• Wśród osób uzależnionych jest więcej mężczyzn niż 

kobiet,

• Początek uzależnienia w młodszym wieku 
• Rozpowszechnienie używanie środków 

psychotropowych oceniane jest na 12-33%,

• Po leki częściej sięgają kobiety 
• Objawy lęku stwierdza się u ponad 20% osób w wieku 

podeszłym a zaburzenia lękowe u 4-14% - rzadziej niż 

u osób młodszych 

• Znacznie rzadziej niż u osób młodszych 

rozpoznawany jest zespół lęku napadowego. 

 

 

Wiek Podeszły(2) 

(Riedel-Helder i wsp., 

2006)

• Współchorobowość alkoholizmu i zaburzeń 

lękowych jest mniejsza niż u osób młodszych 

• Mniejsze rozpowszechnienie alkoholizmu – 

nadużywanie alkoholu zwiększa śmiertelność. 

• Przyczyny zwiększonego używania leków nie znane 
• Zmniejszenie częstości zaburzeń lękowych u osób 

starszych: (a) trudności w różnicowaniu 

somatycznych objawów lęku z współistniejącymi 

dolegliwościami somatycznymi (b) współczesne 

kryteria diagnostyczne nie dostosowane do obrazu 

dolegliwości u osób w wieku podeszłym (c) 

zaburzeniom lękowym towarzyszy wyższa 

śmiertelność. 

 

 

Wiek podeszły (3)

• Osoby w wieku podeszłym mają wyższy poziom 

lęku po zwolnieniu ze szpitala niż w trakcie 

hospitalizacji - na wzrost poziomu lęku nie 

miały wpływu wiek oraz płeć 

(Kvaal i Laake, 2002)

• Wśród osób starszych cierpiących na 

zaburzenia lękowe częściej występują 

przewlekłe choroby somatyczne, depresja, 

używanie benzodiazepin

• Nie stwierdzono zależności między 

nadużywaniem alkoholu czy zaburzeniami 

poznawczymi a częstością występowania 

zaburzeń lękowych 

(Balkom M. i wsp., 2000)

 

 

Wybrane zagadnienia kliniczne 

(1)

 

 

Wybrane zagadnienia kliniczne 

(2)

•  Lęk przedoperacyjny
o Lęk przedoperacyjny występuje u 11-80% 

chorych

o Większe ryzyko lęku przedoperacyjnego 

występuje u osób: chorych na raka, palących 
papierosy, kobiet, z bólem, z 
współistniejącymi zaburzeniami psychicznymi

o Uzależnienie od alkoholu nie wpływa na 

ryzyko wystąpienia lęku przedoperacyjnego 

(Caumo W. i wsp., 2001)

 

 

Wybrane zagadnienia kliniczne 

(3)

• Przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby
o Zbadano 120 chorych
o U 45% z nich stwierdzono depresję, u 38% 

zaburzenia lękowe, 27% nadużywało alkohol, 

u 21% stwierdzono PTSD

o Stwierdzono znamienne korelacje między: 

zaburzeniami lękowym a nadużywaniem 

alkoholu; depresją a PTSD oraz zab. lękowymi

o U 2/3 chorych występowały przeciwwskazania 

do leczenia przeciw wirusowego (

Lehman C. i wsp., 

2002)

 

 

Wybrane zagadnienia kliniczne 

(4)

• Rozpowszechnienie zaburzeń psychicznych u osób z 

zmianami zwyrodnieniowymi kręgosłupa leczonych 

na oddziale rehabilitacyjnym wynosiło: zaburzenia 

lękowe 15% - głównie fobie, zaburzenia afektywne 

11%, uzależnienie od substancji psychoaktywnych 

9% 

(Harter M. i wsp., 2002)

• U osób leczonych z powodu bólu pleców odsetki osób 

z współistniejącymi dolegliwościami psychicznymi 

wynosiły: depresja 45%, uzależnienie od substancji 

psychoaktywnych 19%, zaburzenia lękowe 17% 

• Kobiety z alkoholizmem rodzinnym są bardziej 

podatne na wystąpienie u nich bólu pleców 

wymagających leczenia rehabilitacyjnego 

(Pecukonis 

E., 2004)

 

 

Wybrane zagadnienia kliniczne 

(5)

•  Przy mniejszej konsumpcji alkoholu         

   niż mężczyźni u kobiet dochodzi do        
  wielu komplikacji medycznych

• Kobiety nadużywające alkohol mają          

     w porównaniu z mężczyznami większe 
ryzyko zachorowania na:  nadciśnienie, 
udar, marskość wątroby, rak piersi

• Zaburzenia cyklu miesięcznego 

(Bradley K. i 

wsp., 1996)

 

 

Wybrane zagadnienia 

kliniczne (6)

• Zespół napięcia przedmiesiączkowego: kobiety z 

zespołem napięcia przedmiesiączkowego mają różny 

obraz EEG niż kobiety z grupy kontrolnej, bardziej 

wyrażone zmiany były u kobiet z alkoholizmem 

rodzinnym (Ehlers C. i wsp., 1996)

• U Kobiet z GAD i zesp. napięcia 

przedmiesiączkowego u ¾ z nich stwierdzono 

alkoholizm rodzinny

• Kobiety z alkoholizmem rodzinnym w porównaniu z 

kobietami bez alkoholizmu rodzinnego: miały 

bardziej nasilone somatyczne objawy lęku; 

konsumowały więcej alkoholu - jedynie wtedy gdy 

ich ojciec był uzależniony od alkoholu 

(McLeod D. i 

wsp.)

 

 

Terapia (1)

• Leczenie buspironem i lekami 

przeciwdepresyjnymi osób z zza zmniejsza u 
nich objawy lęku i depresji lecz nie ma 
wpływu na uzależnienie 

(Berglund M. i wsp., 2003)

• Naltrekson w połączeniu z CBT, w 

porównaniu z samym CBT, polepsza 
utrzymywanie abstynencji przez chorych

• CBT w porównaniu z CBT+Naltrekson u 

osób, które ukończyły terapię: większe 
poczucie zdrowia i zadowolenia z życia 

(Feeney 

G. i wsp., 2004)

 

 

Terapia (2)

• Wyniki leczenia lęku napadowego i agorafobii 

przy użyciu benzodiazepin nie lepsze niż przy 

użyciu leków przeciwdepresyjnych „acute 

management”

• Leczenie benzodiazepinami  zwiększa ryzyko: 

jatrogennego uzależnienia, wypadku 

drogowego, zaburzeń pamięci, zaburzeń 

koncentracji

•  „Long-term management”- benzodiazepiny 

oraz „typowe” neuroleptyki przeciwwskazane

• Zalecane: edukacja chorych, CBT, 

farmakoterapia przy użyciu TCA lub SSRI 

winna być uzupełniana terapią behawioralną 

• Royal Australian and New Zealand College 

of Psychiatrists Clinical Practice, 2004

 

 

Wnioski

• Współwystępowanie uzależnienia od alkoholu 

i zaburzeń lękowych i schorzeń somatycznych 

mimo relatywnie częstego ich występowania 

w codziennej praktyce klinicznej jest 

niedoceniane tak przez psychiatrów, jak 

lekarzy ogólnych czy lekarzy innych 

specjalności

• W chwili obecnej wiadomo, że benzodiazepiny 

u tych chorych są niewskazane

• Prawdopodobnie terapia powinna zawierać 

obok leczenia lekami przeciwdepresyjnymi 

oddziaływania terapeutyczne o charakterze 

poznawczo-behawioralnym