SULFONAMIDY

 

 

Pierwsza grupa leków, 
spełniająca kryteria 
środka skierowanego 
przeciwko bakteriom i nie 
szkodzącego człowiekowi?

 

 

Podział sulfonamidów

• Sulfonamidy szybko wchłaniane z przewodu 

pokarmowego i szybko wydalane przez nerki. 
leczenie zakażeń układu moczowego: sulfafurazol, 
sulfadimidyna, sulfakarbamid, sulfatiazol – w 
kroplach, w nieżytach błony śluzowej nosa

• Sulfonamidy szybko wchłaniane o zwolnionej 

eliminacji. Sulfadimetoksyna, sulfafenazol – krople do 
oczu, sulfametoksydiazyna, sulfametoksypirazyna, 
sulfadoksyna, sulfametoksazol

• Sulfonamidy nie wchłaniane z przewodu 

pokarmowego lub wchłaniane w niewielkim stopniu: 
sukcynylosulfatiazol, ftalilosulfatiazol, 
sulfaguanidyna, sulfanilamid (Pabiamid), 
sulfacetamid, sulfasalazyna, olsalazyna i mesalazyna. 

 

 

Mechanizm działania

Działają poprzez antagonizm 
konkurencyjny wobec kwasu p-
aminobenzoesowego, niezbędnego 
niektórym bakteriom do syntezy kwasu 
foliowego. Prowadzi to do zahamowania 
syntezy nukleotydów i uniemożliwia 
namnażanie bakterii.

BAKTERIOSTATYKI

!

 

 

Działają na...

• ziarenkowce Gram dodatnie: Staphylococcus 

aureus, saprophyticus, Streptococcus 
pyogenes, pneumoniae, viridans

• laseczki Gram dodatnie: Bacillus anthracis, 

Clostridium tetani i perfringens 

• Enterobacteriaceae: E. Coli, Enterobacter, 

Klebsiella, Proteus, Yersinia, Salmonella, 
Shigella, Neisseria, Haemophilus influenzae

• niektóre beztlenowce (np. Bacteroides fragilis) 
• Actinomyces, Chlamydia, Plasmodium, 

Toxoplasma i Pneumocystis carinii 

 

 

Oporność

• produkcja kwasu p-aminobenzoesowego 

w ilości wystarczającej do 
uniezależnienia bakterii od dostępności 
tego związku z zewnątrz 

• zmiana struktury syntetazy kwasu 

foliowego prowadzącej do utraty 
powinowactwa do sulfonamidów 

 

 

Farmakokinetyka

• Biodostępność 60-100%
• Maksymalne stężenie w surowicy krwi 2-

4 godz. po podaniu

• Przenikają do wielu tkanek i narządów, 

słabo do płynu mózgowo – rdzeniowego  
 

• Są rozmieszczone w wodzie 

pozakomórkowej 

• Wydalane głównie z moczem w postaci 

niezmienionej, częściowo jako pochodne 
acetylowe lub glukuroniany

 

 

Działania niepożądane

• biegunka, nudności, wymioty
• bóle, zawroty głowy, zaburzenia 

psychiczne, nawet psychozy toksyczne, 

senność, bezsenność, koszmarne sny, 

zaburzenia świadomości, depresja, 

ataksja, zapalenie nerwów obwodowych;

• reakcja nadwrażliwości o charakterze 

idiosynkrazji, jak i alergii – częściej u 

wolnych acetylatorów;

• wysypki o charakterze plamisto – 

grudkowym, a także rumień guzowaty, 

złuszczające zapalenie skóry

 

 

Działania niepożądane

• zespół Stevensa – Johnsona – rumień 

wielopostaciowy z owrzodzeniami 

spojówek, jamy ustnej i cewki moczowej 

• zaburzenia układu krwiotwórczego – 

agranulocytoza, niedokrwistość 

aplastyczną, megaloblastyczną, oraz 

trombocytopenię. 

• uszkodzenie nerek związane jest z 

krystalurią, może być też objawem 

nadwrażliwości

• objawy toczniopodobne, żółtaczka jąder 

podkorowych, reakcje płucne z kaszlem, 

dusznością i eozynofilią

 

 

Interakcje

• nasilają  działanie  doustnych  leków 

przeciwcukrzycowych,  prowadząc 
do ciężkiej hipoglikemii

• mogą wypierać doustne 

antykoagulanty z wiązań z białkami 
surowicy, co prowadzi do krwawień 

 

 

Wskazania

• rzadko ostre niepowikłane infekcje dróg 

moczowych

• zakażenia Nocardia asteroides, Mycobacterium 

kansasii w skojarzeniu z lekami 

przeciwprątkowymi, Plasmodium falcipare

• toksoplazmoza
• melioidoza
• dermatitis herpetiformis
• ziarniniak weneryczny pachwin i wrzód miękki

 

 

TRIMETOPRIM

• Stosowany jest wyłącznie w skojarzeniu 

z sulfametoksazolem 

• Zsyntetyzowany w 1956 r. 
• Miał nasilać bakteriostatyczne działanie 

sulfonamidów. Uważano, że stosowanie 
z sulfametoksazolem utrudnia 
narastanie oporności

• Inhibitor bakteryjnej reduktazy kwasu 

dihydrofoliowego 

 

 

Oporność 

• mechanizmy chromosomalne  związane z 

modyfikacją struktury reduktazy kwasu 

foliowego lub jej nadprodukcją

• modyfikacja szlaku metabolicznego 

syntezy DNA lub utrudniona przenikalność 

ściany bakteryjnej

• oporność transportowa
• oporność u bakterii, które utraciły zdolność 

produkcji tyminy i pobierają ją z zewnątrz

• produkcja reduktazy opornej na 

trimetoprim – przekazywana między 

bakteriami za pomocą plazmidów

 

 

Aktywność 

przeciwbakteryjna

• Ziarenkowce Gram dodatnie, 

Staphylococcus aureus, epidermidis, 

Streptococcus pneumoniae, pyogenes, 

viridans, saprophyticus

• Listeria monocytogenes
• E. Coli, Enterobacter, Proteus, Salmonella, 

Shigella, Providencia, Citrobacter, Hafnia, 

Edwardsiella, Arizona, Serratia marcescens, 

Yersinia enterocolitica, Klebsiella, 

Aeromonas, Plesiomonas, Haemophilus 

influenzae, Bordetella pertussis, Neisseria.

 

 

Farmakokinetyka 

• Biodostępność 90-100%
• Maksymalne stężenie w surowicy po 40min. do 4 godz. 

po podaniu doustnym

• Pokarm zmniejsza wchłanianie o ok. 20% 
• Wiąże się z białkami surowicy w ok. 70% 
• Bardzo wysokie stężenia w moczu
• metabolizowany w wątrobie w 10-20% do kilku 

nieaktywnych metabolitów

• Wydalany głównie z moczem poprzez wydzielanie 

kanalikowe

• Okres półtrwania wynosi 9-11 godz., u dzieci 3-5,5 godz.  

 

 

KOTRIMOKSAZOL

sulfametoksazol 

+

trimetoprim

 

 

Właściwości 

farmakologiczne 

• Okresy biologicznego półtrwania 

sulfametoksazolu i trimetoprymu w 
osoczu wynoszą odpowiednio 8-10 i 10 
godzin. U osób z upośledzoną 
czynnością nerek okres półtrwania 
każdego z tych składników 
kotrimoksazolu wydłuża się do 20-30 
godzin (lub więcej)

 

 

Działania niepożądane

• nudności, wymioty, brak łaknienia, biegunka
• reakcje nadwrażliwości
• hiperkalemia, wzrost kreatyniny 
• niebakteryjne zapalenie opon mózgowo-

rdzeniowych i mózgu. 

• zespół Stevensa Johnsona
• toksyczna nekroliza naskórka
• niedokrwistość aplastyczna, agranulocytoza
• piorunująca martwica wątroby. 

 

 

Aktywność 

przeciwdrobnoustrojow

a

• Bakterie Gram-dodatnie i Gram-ujemne 
• Pneumocystis 
• Pierwotniaki
• Oporne są: Pseudomonas aeruginosa, 

Bacteroides fragilis i większość innych 

bezwzględnych beztlenowców, 

Mycobacterium tuberculosis, 

Campylobacter, Treponema pallidum oraz 

riketsje. 

 

 

Wskazania 

• zakażenia dróg moczowych E. Coli, Klebsiella, Enterobacter, 

Morganella, Proteus mirabilis, vulgaris

• ostre zapalenie ucha środkowego S pneumoniae, H. 

Influenzae

• zaostrzenie przewlekłego zapalenia oskrzeli u dorosłych S. 

pneumoniae, H. Influenzae

• biegunka podróżnych spowodowana przez E. coli 

produkujące enterotoksynę

• nieżyt jelit powodowany przez Shigella flexneri lub sonnei 

(czerwonka bakteryjna)

• zapalenie płuc Pneumocystis carinii – 

jedno z nielicznych 

wskazań!

 

 

Wskazania 

•

ostre zapalenie zatok przynosowych

•

zapalenie płuc wywołane przez Legionella 

pneumophila

•

zapalenie gruczołu krokowego, jąder i 

najądrzy

•

profilaktyka zakażeń u chorych z neutropenią

•

zakażenia w ziarniniaku Wegenera

•

profilaktyka zakażeń oportunistycznych u 

osób zakażonych HIV