Historia rozwoju praw i wolności człowieka.

I.

Etap idealizacji

II. Etap pozytywizacji (kształtowania norm 

prawnych)

III. Etap realizacji

(…) 

aby sprawiedliwość w kraju zaprowadzić, aby złych i 

nikczemnych wytracić, aby silny słabego nie krzywdził;

 Jeśli obywatel wystąpi w sprawie z fałszywym zeznaniem, a 
prawdziwość słów, które wypowiedział nie dowiódł, jeżeli jest 
to sprawa gardłowa, człowiek ten zostanie zabity.

Jeśli obywatel żonę sobie wziął, a umowy z nią nie zawarł, 
kobieta ta nie jest jego żoną.

Kodeks Hammurabiego, ok. 2 poł XVIII w. 

p.n.e.

 

 

1. Ateny i Sparta.

Reformy Solona – VI w. p.n.e.

• Prawa polityczne opierają się wyłącznie na cenzusie 

majątkowym;

• Sędziowie wybierani byli spośród członków wszystkich klas;
• Prawa obywatelskie nie wynikają z prawa naturalnego lub 

boskiego;

• Niewola za długi została zniesiona;

„W sporach prywatnych każdy obywatel jest równy w obliczu 
prawa (…).    W naszym życiu państwowym kierujemy się zasadą 
wolności.                     W życiu prywatnym nie wglądamy z 
podejrzliwą ciekawością w zachowanie się naszych współobywateli 
(…).”

mowa pogrzebowa Peryklesa, ok. 495-429 p.n.e.                              

                  

 

 

2. Stoicyzm

m.in. Zenon z Kition, Cyceron, Seneka, Marek Aureliusz, II w. p.n.e. do VI 
w. n.e.

 

• idea równości wszystkich zostaje powiązana z prawem 
naturalnym;

• wolność jest wyrazem życia zgodnego z nakazami etyki;
• wprowadza kategorię godności, która staje się podstawą do 
tworzenia praw pozytywnych;

• natomiast źródłem wolności, równości, godności pozostaje 
prawo naturalne;

• oderwanie kwestii indywidualnych praw i wolności od kwestii 
obywatelstwa; 

„Kto bowiem zgodnie z naturalnym porządkiem rzeczy posiada rozum, 
ma także poczucie sprawiedliwości, a zatem i świadomość prawa 
naturalnego, które ujmuje sprawiedliwość w nakazy i zakazy; skoro tak, 
poznał również prawo stanowione, każdy ma rozum, toteż wszyscy znają 
prawo.”

Cyceron, O państwie

 

 

3. Źródła w europejskim kręgu cywilizacyjnym.

1. Grecka etyka;

2. Rzymska doktryna prawa;

3. Etyka judeochrześcijańska. 

„Nie ma więcej ni Żyda ni Greka, ni niewolnika ni człowieka wolnego, ni 
mężczyzny ni kobiety, ponieważ wszyscy jesteście jedno w Jezusie 
Chrystusie. (…)                                                                                           
                                 Bo wy do wolności zostaliście powołani, bracia”.

z Listu Św. Pawła do Galatów

„Tego (tj. wolności człowieka) wymaga przyrodzony porządek. Bóg 
człowieka stworzył wolnym.”.

Św. Augustyn, Państwo Boże

 

 

 

4. Średniowiecze.

Doktryna Św. Tomasza z Akwinu – XIII w.

• 

każdy człowiek jest obdarzony godnością i wolnością;

• człowiek uzyskuje wolność w sferze dokonywania wyborów 
politycznych;

• akceptacja własności prywatnej (nie jest ona grzechem);
• władza zdobyta bez zgody ludu jest tyranią;

1215 r. – Wielka Karta Swobód. Każdy wolny mieszkaniec Anglii:

• nie mógł być uwięziony bez wyroku sądowego;
• miał prawo do swobodnego przemieszczania się;
• miał zagwarantowane poszanowanie własności prywatnej;
• Karta gwarantowała także szerszy udział w podejmowaniu decyzji 
politycznych np. nakładaniu podatków. 

 

 

5. Renesans. Szkoła praw natury.

Hugo Grotius, Thomas Hobbes, John Locke, Samuel Puffendorf

•  humanizm, zwrot ku człowiekowi;
•  rozwój sztuki, techniki, nauki, myśli społecznej etc.;
•  ludzie, przed uformowaniem państwowości, żyli wolni w stanie 

natury;

•  teoria umowy społecznej – to jednostki, własną decyzją 

porzucają stan natury i decydują się na utworzenie 
społeczeństwa, ale nie na pozbawienie ich praw;

•  społeczeństwo zawiera umowę z państwem, któremu 

przekazuje uprawnienia władcze, otrzymując w zamian ochronę 
od państwa;

•  ochrona ta musi gwarantować minimum:   

1) życie; 2) wolność osobistą; 3) własność oraz 4) równość wobec 

prawa.

Jest to tzw. liberalny kanon praw i wolności.

 

 

6. Oświecenie.

Wg J.J. Rousseau:

• człowieka z natury nie jest istotą społeczną, a staje się nią za 
sprawą zaistnienia obiektywnych zjawisk tj. pojawienie się 
własności prywatnej, łączenia w rodziny etc. Procesy te 
ograniczają jego pierwotną wolność;

• uprzywilejowani społecznie (bogacze) nie są w stanie zapewnić 
ogółowi równości;

• w konsekwencji, tylko powołanie państwa i prawa może 
prowadzić do uzyskania przez ogół równości;

• podstawą funkcjonowania jednostek i państwa powinny być: 
wolność, równość, prawda, patriotyzm, odwaga, wiara, tolerancja 
religijna etc.

• w wyniki zawarcia umowy społecznej, wolność naturalna 
zostaje przetworzona na wolność cywilną (tj. obywatelską, 
cywilną);

• dopiero w takim społeczeństwie walor moralny wolności 
objawia się w pełni, a człowiek dbają o interes ogółu, dba także o 
własne prawa i wolności.  

 

 

1679 r. – The Habeas Corpus Act;

1689 r. – The Bill of Rights;

--------------------------------------------------------

„Uważamy następujące prawdy za oczywiste: że wszyscy ludzie 
stworzeni są równymi, że Stwórca obdarzył ich pewnymi 
nienaruszalnymi prawami, że w skład tych praw wchodzi życie, wolność 
i swoboda ubiegania się o szczęście, że celem zabezpieczenia tych 
praw wyłonione zostały wśród ludzi rządy, których sprawiedliwa władza 
wywodzi się ze zgody rządzonych, że jeżeli kiedykolwiek jakakolwiek 
forma rządu uniemożliwiałaby osiągnięcie tych celów, to naród ma 
prawo taki rząd zmienić lub obalić i powołać nowy (…)”

Amerykańska Deklaracja Niepodległości – 1776 r.

Art. I. Ludzie rodzą się i pozostają wolnymi i równymi w prawach. (…)     
         Art. II. Celem wszelkiego zrzeszenia politycznego jest utrzymanie 
przyrodzonych i niezbywalnych praw człowieka. Prawa te to: wolność, 
własność, bezpieczeństwo i opór przeciw uciskowi.
Art. III. Źródło wszelkiej władzy zasadniczo tkwi w narodzie (…)

Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela – 1789 r.

 

 

„ Bezpieczeństwo osobiste i wszelką własność komukolwiek z prawa 
przynależną jako prawdziwy społeczności węzeł, jako źrenicę wolności 
obywatelskiej szanujemy, zabezpieczamy, utwierdzamy”

Konstytucja 3 Maja

-----------------------------------

Koniec XVIII – ostateczne uformowanie liberalnej koncepcji praw 
człowieka.

• każda jednostka jest podmiotem pewnego katalogu praw 
(naturalnych);

• wolność jednostki ograniczają uprawnienia innych oraz interesy 
związane z egzystencją społeczności;

• prawa i wolności jednostki wyznaczają zakres władzy 
państwowej;

• jednostka posiada pewną sferę autonomii (aspekt negatywny);

 

 

Prawa i wolności człowieka w systemach etyczno-
moralnych wielkich religii świata

Prawa człowieka wywodzą się z systemów etyczno-moralnych, 

a te z kolei mają wynikają z religii.

Rozwój technologiczny i postęp nauki stawiają nowe pytania 

natury bioetycznej → konieczność poszukiwania odpowiedzi 
na pytanie o miejsce i rolę człowieka.

Przemiany społeczno-polityczne spowodowane globalizacją 

stawiają pytanie o rozumienie praw i wolności 
obywatelskich.

   ---------------------------------------------------

Wolności religijne / wolność sumienia / wolność wyznania 

same należą do katalogu praw i wolności obywatelskich.

Deklaracja o Wolności Religijnej (Dignitatis Humanae) 

wyróżnia zewnętrzne i wewnętrzne prawo do wolności 
religijnej.

 

 

Etyka katolicka a prawa człowieka

Dekalog jako zbiór powszechnych i nienaruszalnych praw 

ludzkich → człowiek jako całość złożona z cielesności i 
duchowości (koncepcja integralności osoby ludzkiej).

Zasada „świętości życia ludzkiego” jako zasada zasad → 

oznacza zakaz jakichkolwiek działań aktywnych bądź 
pasywnych przeciwko życiu. 

„(...) Nikt nie ma prawa pozbawić się życia i nikt nie ma prawa 

pozbawić życia drugiego człowieka

. (...)”

Pius XII, Discorsi e messaggi radiodifusi, 1952

Prawa i wolności jednostki nie mają charakteru absolutnego – 

są ograniczone prawami zbiorowości.

Prawa kobiet zawierają się w katalogu praw człowieka i nie ma 

potrzeby ich odrębnego regulowania.

 

 

Protestantyzm a prawa człowieka 

Podkreślenie osobistej odpowiedzialności ludzkiej → etyka 

odpowiedzialności.

Protestancka Federacja Francji (1987 r.) -  Kościół jako wspólnota 

kobiet i mężczyzn może się mylić, dlatego konieczne jest 
stworzenie uniwersalnego katalogu zasad moralnych „w imię 
życia”.

W centrum etyki protestanckiej znajduje się człowiek „stworzony na 

podobieństwo Boga” → stąd zakaz „manipulacji sobą i na sobie”.

Podkreślenie indywidualności → każdy kontrowersyjny przypadek 

związany z interpretacją i stosowaniem zasad etycznych należy 
rozważać osobno i z należytym szacunkiem i troską o osobę, 
której dotyczy. 

Prawo do godnej śmierci → nie jest ważny sam fakt istnienia, ale 

jego jakość (kwestia tożsamości swojej osoby).

 

 

Judaizm a prawa człowieka

Prawa człowieka w judaizmie wynikają przede wszystkim z Tory → 

są przekazywane przez rabinów w formie wyjaśnień i 
interpretacji, a zatem podlegają ciągłej ewolucji i mają 
charakter elastyczny.

Człowiek posiada daną od Boga godność i wolną wolę.
Judaizm zakłada wolność woli człowieka i jego odpowiedzialność.
Silne podkreślenie integralności osoby ludzkiej, choć judaizm 

dopuszcza np. sterylizację czy aborcję.

Prawa kobiet wynikają już ze Starego Testamentu → mit Judyty; 

mit Debory.

 

 

 

Islam a prawa człowieka

Celem człowieka jest „podobanie się Bogu”, czyli uczciwe i 

sprawiedliwe postępowanie. 

Święte prawa islamu (szariat) zawarte są w : Koranie, 

Hadisach (przekazach o czynach i słowach proroka), a także 
wynikają z: wspólnych interesów (el Isticlah), własnego 
poglądu (Ray), rozumowania przez analogię (quias), 
zdolności i prawa do interpretacji (idżma). → wielość źródeł 
oraz brak shierarchizowanego kleru powoduję dużą 
elastyczność i możliwość zmiany stanowiska w zakresie 
praw człowieka, al także różnice interpretacyjne → brak 
jednego podejścia. 

Zasada świętości życia → wyjątki: służba wojenna, kara 

śmierci, zemsta krwi.

Zasada integralności osoby ludzkiej.
Dopuszczalność aborcji do 13 tygodnia.
Porządek społeczno-gospodarczy zorientowany na dobro 

wspólne → religijny nakaz podatku na biednych (zakat)

 

 

Prawa człowieka w religiach wschodu (buddyzm, 
hinduizm)
Brak realnych podstaw w głównych źródłach hinduistycznych 

czy buddyjskich. 

Zasada świętości życia jakiejkolwiek formy istnienia.
Godność ludzka wynika z zdolności człowieka do osiągnięcia 

wyzwolenia.

Prawa człowieka wynikają z koncepcji obowiązków 

dharmiczych:

- nakaz niestosowania przemocy;
- powstrzymywanie się od kradzieży;
- samoopanowanie;
- hojność;
-unikanie skrajności - nadmiernych zmysłowych uciech ale też 

zbytniego ascetyzmu.