Podstawy socjologii
Ćwiczenia 15 godzin
Aneta Bartmińska
Podstawy socjologii
Ćwiczenia 15 godzin
Aneta Bartmińska
Literatura
P. Sztompka –
Socjologia zmian społecznych
(2005)
P. Sztompka – Socjologia – analiza społeczeństwa
S. Kosiński – Socjologia ogólna. Zagadnienia
podstawowe (1987)
J. Szczepański – Elementarne pojęcie socjologii
B. Szacka –Wprowadzenie do socjologii (2003)
Wyd. PWN - Przewodnik po socjologii – (2008)
Earl Babie – Istota socjologii (2007)
1. Socjologia jako nauka
Socjologia to
badająca w systematyczny sposób funkcjonowanie i
zmianę
. Socjologowie badają społeczne reguły,
, które łączą i dzielą ludzi, tworzą lub są przejawem
między ludźmi, a także proces ich zmian. Socjologowie badają zarówno
jednostki uwikłane w grupy społeczne, jak i międzyludzkie relacje (np.
rodzinę, wspólnoty, stowarzyszenia, zrzeszenia itp.) Relacje
międzyludzkie ujęte w społecznej dynamice mogą ludzi łączyć tworząc
, instytucje czy całe społeczeństwa, lub dzielić przez
społeczne podziały. Już w starożytności istniała na wysokim poziomie
ogólnie pojęta myśl społeczna.
Zaś socjologia jako nauka o społeczeństwie miała trzech ojców.
Pierwszym ( w europejskim kręgu kulturowym ) był Platon, następnie
J.B. Vicco oraz, tak powszechnie wymieniany za jedynego, Auguste
Comte. Przedmiotem badań nauki o społeczeństwie jest grupa społeczna
ujęta w kategoriach stanu i zmiany. Socjologowie badają jednostki o tyle
o ile są one w jakiś wewnętrznych relacjach między sobą. Jednostka jako
indywiduum nie jest przedmiotem badań socjologii, a zajmuje się nią
nauka zwana psychologią. Pod koniec
następowały gwałtowne
przemiany w łonie europejskich społeczeństw pre-industrialnych.
Doprowadziły do powstania społeczeństwa industrialnego. Obecnie mówi
się o początkach ery społeczeństw post-industrialnych
Socjologia jako nauka
Zakres zainteresowania socjologii jest bardzo szeroki- od analizy
przelotnego spotkania na ulicy do badań nad globalnymi procesami
społecznymi
.
Narodziny socjologii jako osobnej dziedziny wiedzy naukowej
przypadają na I połowę XIX wieku. Nazwę wprowadza w 1838
roku francuski filozof Auguste Comte.
I wydział socjologii powstaje najpierw w Ameryce w 1892 roku
na Uniwersytecie w Chicago kieruje nią Albin W. Small
W Europie pierwsza katedra socjologii ustanowiona zostaje we
Francji w 1895 roku na Uniwersytecie w Bordeaux kieruje nią
Emile Durkheim, w Niemczech pierwsza katedra powstaje w
1919 w Monachium i kieruje nią Max Weber
W Polsce twórcą uniwersyteckiego ośrodka akademickiego był
Florian Znaniecki.
2. Socjologiczne spojrzenie
na świat
Socjologiczne spojrzenie, czyli myślenie w szerszych
kategoriach, polega na ćwiczeniu wyobraźni. Amerykański
socjolog Charles Mills nazwał tę wyobraźnię socjologiczną
– umiejętność wiązania wszystkiego co dzieje się w
społeczeństwie z warunkami strukturalnymi i historycznymi
oraz z działaniami podejmowanymi w tych warunkach przez
podmioty indywidualne i zbiorowe, które w efekcie kształtują
świat społeczny w całej jego złożoności i różnorodności,
wymaga zdystansowania się do nowych
codziennych,
rutynowych
czynności i nowego spojrzenia na nie, np. picie
kawy
Wyobraźnia socjologiczna pozwala dostrzec wiele zdarzeń
dotyczących tylko na pozór jednej jednostki, w rzeczywistości
odzwierciedla szersze kwestie np. rozwód
Nasze pochodzenie społeczne ma wielki wpływ na nasze
wybory. Mimo, że konteksty społeczne maja na nas wpływ, to
my mamy własną osobowość.
3. Historia socjologii
Historia
, w zależności od sposobu widzenia jej przedmiotu,
wyróżnia trzy zakresy historii
socjologii:
Historia socjologii jako takiej, czyli wszelkich działań prowadzonych pod
szyldem "socjologii" począwszy od Auguste'a Comte'a - twórcy nazwy
nauki. Podejście takie prowadzi jednak, z jednej strony, do przesadnego
eksponowania wielu mniej ważnych autorów będących "socjologami" z
nazwy, z drugiej - do pomijania innych, którzy nimi nie byli, ale przyczynili
się do rozwoju nauki.
Historia myśli socjologicznej, która dotyczy zagadnień związanych z
rozwojem problemów socjologicznych znajdujących się w ośrodku
zainteresowań socjologii współczesnej. Obejmuje myślicieli, którzy
podejmowali takie problemy, nawet jeśli sami nie uważali się za socjologów
lub nawet nigdy o socjologii nie słyszeli, czy też się od niej odżegnywali.
Historia analizy socjologicznej zajmuje się rozwojem naukowej analizy
badania zjawisk społecznych, czyli ważniejszymi socjologami i ich
wypowiedziami, o ile przyczynili się oni do szczególnych osiągnięć
badawczych, odpowiadających przyjętym przez badacza standardom
naukowości. Wtedy należałoby dokonać rozdziału pomiędzy właściwą nauką
społeczną a wczesną socjologią, która nauką jeszcze nie była, i myślą
socjologiczną.
4.Historia a inne dziedziny
wiedzy
Socjologia a inne dziedziny wiedzy
Określenie precyzyjnych granic między socjologią a
wyspecjalizowanymi
takimi jak
czy
nie jest łatwe. Zdaniem części socjologów, tym co
wyróżnia socjologię jest
podejście do analizy zjawisk
społecznych. Trudne jest też odróżnienie socjologii od starszych
dyscyplin naukowych jak
, które często
poszukiwały odpowiedzi na pytania podobne do tych, które stawia
socjologia. Istnieją też młodsze od socjologii, pokrewne dziedziny
wiedzy:
i
.
Socjologowie posługują się zróżnicowanymi metodami i technikami
badań, zarówno o charakterze ilościowym, jak i jakościowym. Na
udało się przezwyciężyć
i
wizję uprawiania socjologii, postulującą naśladowanie
metod nauk przyrodniczych w badaniu zjawisk społecznych, w czym
duże zasługi miał
- twórca tzw. socjologii rozumiejącej i
.
Odtąd socjologia jest traktowana jako jedna z
,
chociaż spór o sposób uprawiania socjologii jako nauki trwa w zasadzie
do dnia dzisiejszego.
Historia a inne dziedziny
wiedzy
Spór o to, kiedy właściwie zaczyna się historia socjologii jest, zdaniem
Szackiego, bezzasadny. Na jednym jego biegunie znajdują się bowiem opinie, że
socjologia istniała niemal zawsze i wszędzie, gdyż zgodnie ze słowami
: "Ludzie nie czekali na pojawienie się nauki społecznej, by
wytworzyć sobie ideę prawa, moralności, rodziny, państwa, a nawet
społeczeństwa, ponieważ bez tych idei nie mogli by się w życiu obejść". Drugim
skrajnym podejściem jest stwierdzenie, że socjologia nie istnieje nawet do tej
pory, ponieważ nie spełnia jeszcze zasad naukowości jak np. fizyka (nie
dysponuje równie niezawodnymi metodami naukowymi). Każde ze stanowisk
zależy od przyjętego poglądu na to, czym jest socjologia i co jest w niej
najważniejsze. Zdaniem Szackiego historia myśli socjologicznej najpełniej
przedstawia historyczne tło socjologii współczesnej oraz ukazuje kolejne
rewolucje, przez które przeszło myślenie o życiu społecznym. Szacki wymienia 4
takie rewolucje:
wyodrębnienie porządku ludzkiego z porządku przyrody (starożytni myśliciele
greccy);
od
(czasy nowożytne, zwłaszcza
i
);
uczynienie społeczeństwa przedmiotem systematycznej refleksji oraz
stworzenie pojęcia
);
unaukowienie refleksji o społeczeństwie (wciąż trwa).
5. Rozwój myśli
socjologicznej
Socjologia jako nauka jest młoda ( z długą historią).
PRZEŁOM zastosowania nauki wywołały radykalną zmianę w sposobie
patrzenia na świat, poważne zmiany intelektualne.
Okolicznościami jej narodzin była seria poważnych zmian, będących
następstwem dwóch rewolucji
- rewolucja francuska z 1789 roku była zwycięstwem laickich idei i
wartości, takich jak wolność i równość- zapanował nowy porządek
- druga rewolucja pod koniec XVIII wieku w Anglii, rewolucja
przemysłowa: przemiany społeczne i gospodarcze, wynalazki
techniczne, narodziny przemysłu spowodowały migracje chłopów ze
wsi do miast do fabryk –rozbudowa obszarów miejskich, nowe fazy
stosunków społecznych, przemiany życia społecznego – to skłoniło
myślicieli do poszukiwania nowego rozumienia świata.
W programach studiów socjologicznych zastosowano podział dziedzin
socjologii ze względu na skale zjawisk społecznych:
Makrosocjologia – bada zjawiska społeczne dużej skali np. dotyczące
państw, ponadpaństwowe, globalne
Mikrosocjologia –bada zjawiska społeczne małej skali, np. interakcje
międzyludzkie
Subdyscypliny
Subdyscypliny
Zdefiniowanie socjologii jako nauki utrudnia także to, że brak jest
jednej zintegrowanej teorii socjologicznej; jest ona nauką
- składa się ona z konkurujących ze sobą
tradycji i szkół myślenia, z których najważniejsze to
,
,
,
,
,
i
.
W programach studiów socjologicznych często spotyka się podział
dziedzin socjologii ze względu na skalę zjawisk społecznych.
Wyróżnia się wtedy:
makrosocjologię (socjologię dużych struktur społecznych), która
bada zjawiska społeczne dużej skali (np. dotyczące państw,
ponadpaństwowe, globalne, dotyczące ras, klas społecznych czy
warstw społecznych itp.)oraz
mikrosocjologię (socjologię małych struktur społecznych), która
bada zjawiska społeczne małej skali (np. interakcje międzyludzkie
czy małe
). Pole badawcze mikrosocjologii pokrywa
się najczęściej z polem badawczym
Subdyscypliny
Ze względu na orientację badawczą można wyodrębnić:
socjologię fenomenologiczną
socjologię historyczną
socjologię krytyczną
socjologię matematyczną
Najważniejszym podziałem jest podział na specjalizacje. Część z nich uzyskała dużą
autonomię w ramach socjologii. W
Polskim Towarzystwie Socjologicznym
mają swoje
sekcje następujące specjalizacje:
socjologia dewiacji i kontroli społecznej
Funkcjonalizm
Funkcjonalizm to w
i
jedna z
ważniejszych orientacji badawczych, mająca znamiona
(i za takowy uważana w typologii
Burrella i Morgana),
zapoczątkowana w badaniach antropologicznych
w latach
dwudziestych
, rozwijana później przede wszystkim
przez
,
i
.
W ujęciu fukcjonalnym, społeczeństwo postrzegane jest jako
wzajemnie powiązanych ze sobą elementów
kulturowych, pełniących
na rzecz
całości.
W nowszych koncepcjach teoretycznych (J. Alexander, N.
Luhmann) zakłada się, że ład społeczny nie jest czymś
koniecznym, bada się raczej warunki, w których społeczny
system może zachowywać wewnętrzną równowagę.
Teoria wymiany
Teoria wymiany powstała jako reakcja na
, który koncentrował
się na wpływie jakiegoś zjawiska na
. Nie jest to jednolita
, ale
raczej zespół teorii, opisujących
jako układ wymian dóbr
(materialnych i niematerialnych) pomiędzy jednostkami i grupami
społecznymi. Teoretycy wymiany społecznej postrzegają każdą
w
charakterze transakcji – „coś za coś”. Jest to jakby „teoria interesu własnego
jednostki” . Jeżeli człowiek podejmuje jakiekolwiek działanie, to robi to z
perspektywą korzyści dla siebie. Często jest to pożytek niematerialny, w
postaci np. szacunku od innych, posłuszeństwa, satysfakcji itd.
Teoria wymiany Homansa
Wg
„zachowanie społeczne jest wymianą dóbr
materialnych, ale i niematerialnych, takich jak symbole aprobaty i prestiżu.”
Wszystkie organizacje społeczne powstały na zasadzie działania sieci
wymian międzyjednostkowych. W organizacji potrzeby danej jednostki są
spełniane przez inne jednostki należące do tej organizacji. Stworzył on też
szereg twierdzeń, wśród nich twierdzenie o sukcesie, twierdzenie o
- nasyceniu i twierdzenie o agresji. Twierdzeń tych jest łącznie
siedem, a zdaniem wieńczącym tę listę jest twierdzenie o racjonalności, które
mówi, że jednostka z dwóch alternatywnych działań wybierze te, które daje
jej największe prawdopodobieństwo osiągnięcia większej korzyści.
Teoria wymiany
Podstawowe twierdzenia:
o sukcesie: im częściej działanie jednostki jest nagradzane, tym
bardziej prawdopodobne jest podjęcie przez nią tego działania.
o bodźcu: jeżeli w przeszłości wystąpienie określonego bodźca lub
zespołu bodźców było okolicznością, w której działanie jednostki
zostało nagrodzone, to im bardziej prawdopodobne jest, że
jednostka podejmie to lub podobne działanie.
o wartości: im bardziej działanie jest dla jednostki wartościowe,
tym jest prawdopodobne, że będzie ona przejawiała to działanie.
o deprywacji-nasyceniu: im częściej w niedawnej przeszłości
jednostka otrzymała określoną nagrodę, tym mniej wartościowa
staje się dla niej każda następna jednostka tej nagrody.
frustracji-agresji: jeżeli działanie jednostki nie doprowadza do
otrzymania nagrody lub jednostka otrzymała karę, której się nie
spodziewała, zareaguje gniewem, a w gniewie rezultaty zachowania
agresywnego będą miały wartości wynagradzające.
Szkoła Chicagowska
Szkoła chicagowska - nurt w
empirycznej związany z
, utworzonym w
roku z pierwszym wydziałem
socjologii na świecie, rozwijający się od lat 20.
.
Publikacją, która rozpoczęła niezależność tego nurtu w socjologii była praca
The City, a także w początkowym okresie przyczyniła się do
rozwoju tej szkoły praca
i
Chłop
polski w Europie i Ameryce.
Przedstawiciele tej szkoły koncentrowali się na badaniach empirycznych, w
szczególności na badaniach terenowych, rezygnując z budowania systemów
teoretycznych. Badania te dotyczyły w szczególności
jako obszaru
działania społecznego i jego problemów społecznych oraz przyczyniły się do
rozwoju
a przede wszystkim
. Chicago
potraktowane zostało przez badaczy jako naturalne
, w którym
obserwowali oni różne przejawy miejskiego życia społecznego. Duży wpływ
na podejście badawcze w tej szkole miał
, a także metody
badawcze opracowane w
, w szczególności w ekologii roślin.
Początki dynamicznego rozwoju socjologii miasta w szkole chicagowskiej
związane są z nazwiskami twórcy
,
twórcy
oraz
, który szeroko opisał
zachodzące na
obszarze miast.
Szkoła Chicagowska
Przedstawiciele tej szkoły nie tylko tworzyli modele miast, ale przede
wszystkim angażowali się w diagnozowanie i rozwiązywanie zachodzących
na obszarze miast problemów społecznych, przede wszystkim związanych z
różnymi przejawami
. M.in. w obrębie tej szkoły zaczęto
tworzyć tzw.
i
dla
różnych instytucji zwalczających problemy patologii społecznej: policji,
.
Działalność szkoły miała znaczny wpływ na rozwój socjologii empirycznej i
rozwój
w socjologii. Poza pracami związanymi z
problemami miasta i przestępczości przedstawiciele szkoły rozwijali takie
dyscypliny jak:
czy
. W roku
powstała organizacja pod nazwą The Local Community Research Committee,
która skupiała się na badaniu rozwoju urbanistycznego, przestępczości
nieletnich, bezdomności, ubóstwa czy zbiorowości imigrantów.
Znaczna część przedstawicieli szkoły chicagowskiej była nie tylko
badaczami, ale także praktykami społecznymi, angażującymi się w
rozwiązywanie problemów społecznych Chicago.
, który wraz z
rozwinął badania zjawisk kryminalnych dając podstawy
pod współczesną kryminologię był
uzyskała za swoją działalność pokojową
. Socjologię
w tej szkole traktowano jako naukę przydatną do rozwiązywania problemów
społecznych, a nie tylko do ich opisu
Teoria konfliktu
Teoria konfliktu - jeden z podstawowych
w
, konkurujący przede wszystkim z
.
Właściwie nie jest to jedna spójna teoria, lecz zbiór podejść
teoretycznych, które eksponowały pomijany często w analizach
funkcjonalistów
.
Geneza teorii konfliktowych wywodzi się w głównej mierze z
opracowań teoretycznych
i
i
.
Ujęcie procesów konfliktowych przez Karola Marksa Konflikt
interesów między zbiorowościami jest silniejszy wówczas, gdy
zwiększają się nierówności w dostępie do
Wraz ze wzrostem świadomości nierównego rozdziału dóbr
zbiorowości podporządkowane będą wyraźniej kwestionowały taki
porządek społeczny.
Wraz ze wzrostem
zwiększa się siła konfliktu,
który wybucha w wyniku istnienia nierówności.
Wraz ze wzrostem siły konfliktu następuje większa zmiana
w efekcie czego rzadkie dobra stają się
dostępniejsze dla ogółu.
Teoria konfliktu
Ujęcie procesów konfliktowych przez Maxa Webera Zbiorowości
zdominowane prędzej będą wchodzić w konflikt ze zbiorowościami
dominującymi, jeśli odmówią im
władzy.
Prawdopodobieństwo konfliktu między zbiorowościami dominującymi i
zdominowanymi jest większe wówczas, gdy na czele zbiorowości
podporządkowanych staną
.
Ujęcie procesów konfliktowych przez Georga Simmla Gwałtowność
konfliktu wzrasta w sytuacji, gdy strony konfliktu są
w
działaniach konfliktowych wobec swoich przeciwników oraz ich
członkowie postrzegają jako konflikt
, a więc konflikt
dotyczący całej zbiorowości, a nie tylko własnych interesów.
Konflikt wywołuje następujące skutki dla stron w nim uczestniczących:
Ujednoznaczniają się granice
Następuje zwiększenie stopnia
władzy
Zmniejsza się tolerancja wobec dewiacji wewnątrz zbiorowości.
W późniejszym okresie paradygmat ten rozwijany był głównie przez
Ralfa Dahrendorfa, Lewisa Cosera, a także przez Immanuela
Wallersteina, Charlesa Millsa czy Randalla Collinsa
Pierwsi teoretycy
Auguste Comte
Emile Durkheim
Karol Marks
Max Weber
Auguste Comte (1798-1857)
Filozof francuski, który podjął syntezę całej dotychczasowej
wiedzy naukowej, postulując jej rozszerzenie na obszar zjawisk
związanych z życiem społecznym i inicjując nową dyscyplinę
nauki – socjologię, w swoim głównym dziele „Kurs filozofii
pozytywnej”
Myślenie naukowe albo inaczej „pozytywne” było w ujęciu Comte
ukoronowaniem ewolucji myśli ludzkiej przechodzącej trzy stadia:
teologiczne, metafizyczne i pozytywne, gdy formułują
twierdzenia oparte na faktach i zależnościach współistnienia.
Z kolei socjologia była dla Comte’a ukoronowaniem hierarchii
nauk, mogła powstać dopiero na bazie nauk wcześniejszych:
matematyki, astronomii, chemii, fizyki, biologii.
W ujęciu Comte’a „pozytywizm” oznaczał nie tylko naukę
zajmującą się poszukiwaniem niezmiennych praw, ale i
przeciwieństwo negatywnych zjawisk, które jego zdaniem
zdominowały współczesny świat.
Emile Durkheim (1858-1917)
Twórca francuskiej szkoły socjologicznej,
ogromnie wpływowy. Jeden z pierwszych
socjologów, który łączył głęboką refleksję
teoretyczną z rygorystycznymi badaniami
empirycznymi.
Jego najważniejsze dzieła to: „O podziale
pracy społecznej”, „Samobójstwo”.
Za właściwy przedmiot socjologii uważał fakty
społeczne czyli normatywne przekonania,
reguły, które podzielane są przez zbiorowość
Moralność, prawo, religia to główne dziedziny
faktów społecznych.
Karol Marks (1818-1883)
Filozof niemiecki, który program ideologiczny i polityczny
zwany komunistycznym, a także własną działalność
organizacyjną w ruchu robotniczym, oparł na oryginalnej
koncepcji teoretycznej na temat budowy społeczeństwa i
jego rozwoju.
Według Marksa działalnością wyróżniającą człowieka z
przyrody jest praca, a zatem centralną dziedziną życia
społecznego jest ekonomia: sposób produkowania i
dystrybucji dóbr.
Człowiek jest z natury istota twórczą i społeczną, realizuje
się w pracy i kooperacji z innymi. Jednakże w dominującym
okresie ludzkiej historii kształt struktur i instytucji
ekonomicznych i politycznych prowadzi do zniewolenia i
wyzysku jednych ludzi przez drugich, do tzw. Alienacji
pracy i w konsekwencji dehumanizacji życia społecznego.
Max Weber (1864-1920)
Socjolog, historyk i ekonomista
Najbardziej głośne dzieło to :”Etyka protestancka i duch
kapitalizmu”
Zapoczątkował duch antypozytywistyczny w socjologii, głosząc
zasadniczą odrębność tej dyscypliny wobec nauk
przyrodniczych. Przedmiotem socjologii są bowiem
działania ludzkie, ostateczne tworzywo, z którego powstają
struktury, organizacje, instytucje, a niezbywalnym elementem
działań są znaczenia.
Z działań ludzkich wyłaniają się trwalsze struktury, np. władza-
prawdopodobieństwo podejmowania kluczowych decyzji.
Interesowała Go przede wszystkim praca konkretna: „Nauki
powstają tylko w drodze stawiania problemów podstawowych i
rozwiązywania problemów konkretnych, tylko tak rozwijają się
ich metody.
Najbardziej znane pojęcie, które wprowadził do współczesnej
socjologii to TYP IDEALNY