Teoria i metodyka
rekreacji
dr Antoni Pilawski
pok. 405 A
Teoria i metodyka
rekreacji
dr Antoni Pilawski
pok. 405 A
hipokinezja
• hipokinezja, czyli niedobór ruchu. Według Kuńskiego
[1981] może ona mieć następujące skutki:
• - utrudnienie należytego wykorzystania spożytych
pokarmów,
• - sprzyjanie otyłości i utrudnianie jej leczenia,
• - upośledzenie krążenia wieńcowego,
• - upośledzenie krążenia obwodowego,
• - osłabienie ścięgien i mięśni,
• - zmniejszenie siły mięśniowej,
• - osłabienie kondycji ruchowej,
• - zwiększenie ryzyka uszkodzeń stawów,
• - zmniejszenie odporności na trudy życia codziennego.
Pozytywne i negatywne skutki rozwoju
cywilizacji
PRZYCZYNY
SKUTKI POZYTYWNE
SKUTKI NEGATYWNE
Rewolucja naukowo-
techniczna:
- uprzemysłowienie,
- automatyzacja i
komputeryzacja produkcji,
- urbanizacja,
- rozwój środków
komunikacji masowej,
- rozwój nauki i oświaty,
- laicyzacja życia.
- humanizacja pracy,
- ogólny wzrost poziomu
życia,
- wyeliminowanie wielu
chorób,
-
subiektywne
„zmniejszenie
się”
powierzchni Ziemi,
- wzrost ilości wolnego
czasu oraz możliwości
jego wykorzystania,
-
wzrost
poziomu
wykształcenia,
-
wzrost
roli
samokształcenia
i
kształcenia ustawicznego,
-
rozszerzenie
wiedzy
człowieka,
-
częściowe
uniezależnienie się od
warunków
środowiskowych
(pora
roku, dzień, noc, zjawiska
pogodowe)
- zanieczyszczenie
środowiska,
- plagi społeczne
(alkoholizm, narkomania,
terroryzm),
- uniemożliwienie
zaspokajania niektórych
potrzeb,
- niedobór ruchu
(hipokinezja),
- choroby cywilizacyjne,
- przeciążenie i napięcie
psychiczne,
- formalizacja stosunków
międzyludzkich i
pozbawienie ich składnika
osobistego,
- zaburzenie w systemie
wartości człowieka,
- wyobcowanie i rozpad
norm społecznych,
- zachwianie naturalnych
rytmów biologicznych,
- rozpad rodziny.
dewiza
Kto się ceni, ten się leni,
co dzień byczy się za trzech,
to nieprawda, że w człowieku
robotnicza płynie krew!
Czas
• „Czas” jest wynalazkiem człowieka,
wynikłym z potrzeby lepszego
orientowania się w wydarzeniach.
To, co oferuje przyroda – to rytm.
Okresowe pojawienia się Słońca i
Księżyca, uderzenia serca – oba te
zjawiska pozwalają rozpoznać i
przeżyć upływ „czasu”.
Czas wolny
• a)
jako
dobro
pożądane
społecznie,
• b) jako zjawisko fizjologiczne,
• c) jako zjawisko gospodarcze,
• d) jako dobro niepożądane.
Struktura czasu wolnego
CZYNNOŚĆ
czasu zajętego
czasu wolnego
podróże
spanie
ćwiczenia fizyczne
jedzenie
zakupy
praca domowa
relaks
niezbędne
(konieczność
biologiczna)
rekreacja,
sport
rehabilitacja,
wychowanie fizyczne
spotkanie
towarzyskie
niezbędne
(konieczność
biologiczna)
dowolne,
dla przyjemności
niezbędne
robótki ręczne dla
przyjemności,
hobbystyczne uprawianie
ogrodu
szycie (źródło dochodu),
uprawianie działki (źródło
dochodu)
jazda samochodem dla
przyjemności
jazda do pracy, do
szkoły
Definicja J. Dumazediera
• loisir – zespół zajęć, którym jednostka
oddawać się może z własnej woli dla
odpoczynku, rozrywki bądź dla rozwoju
swojej
wiedzy
i
bezinteresownego
kształcenia
się,
dobrowolnego
uczestnictwa w życiu społecznym i
swobodnego rozwoju swych zdolności
twórczych, po uwolnieniu od obowiązków
zawodowych, rodzinnych i społecznych.
[Kiełbasiewicz-Drozdowska, 2001]
kultura
• kultura - całokształt materialnego
i duchowego dorobku ludzkości
gromadzony,
utrwalany
i
wzbogacany w ciągu jej dziejów,
przekazywany z pokolenia na
pokolenie.
kultura fizyczna
• kultura fizyczna - część składowa
kultury społeczeństwa obejmująca
dziedzinę kształtowania fizycznych
uzdolnień człowieka, naukę o
wychowaniu fizycznym, sportowym
społeczeństwa i osobistą higienę
oraz
racjonalną
organizację
czynnego wypoczynku.
wychowanie
• wychowanie
-
całokształt
zabiegów
mających
na
celu
ukształtowanie
człowieka
pod
względem fizycznym, moralnym i
umysłowym oraz przygotowanie go
do
życia
w
społeczeństwie;
wykształcenie
w
określonym
kierunku.
wychowanie fizyczne
• wychowanie fizyczne - ujęty w
system
pedagogiczny
proces
uczestnictwa w kulturze fizycznej
młodych pokoleń, którego celem jest
wspomaganie
rozwoju
fizycznego,
ruchowego
i
zdrowia
oraz
przygotowanie do podtrzymywania i
pomnażania tych właściwości w życiu
późniejszym
sport
• sport - ćwiczenia i gry służące
podnoszeniu
i
nabywaniu
sprawności fizycznej i wyrabianiu
pewnych cech charakteru, jak
wytrwałość,
lojalność,
nawyk
przestrzegania reguł.
sport
•
sport –
1.
zabawić, rozerwać się, pofiglować, podokazywać,
2.
zabawić się, igrać, zakpić, zadrwić,
3.
bot., zoo., wydać nietypową (anormalną) jednostkę,
4.
bot., zoo., odbiegać od normy,
5.
mieć na sobie, paradować (w czymś), popisywać się, wystawiać na
pokaz, chlubić się własnością,
6.
zabawa, żarty,
7.
zabawka, łatwizna,
8.
rozrywka,
9.
sport,
10.
lekkoatletyka,
11.
zawody lekkoatletyczne,
12.
bot., zoo., nietypowa, anormalna jednostka,
13.
pot. (o człowieku) porządny gość
sport (3)
• Sport wyczynowy jako aktywność
ruchowa jest natomiast pewnym
wynaturzeniem, albowiem (...) nie
jest
on
sposobem
na
przystosowanie się do środowiska,
a więc nie ma nic wspólnego z
promocją
ani
wzmacnianiem
zdrowia. [Wolański, 1999].
Skrajne formy aktywności ruchowej
•
- kolarstwo terenowe i górskie,
•
- badanie jaskiń,
•
- kajakarstwo górskie,
•
- rafting - spływ górskimi rzekami na pontonach,
•
- kanioning - pokonywanie brzegów rzek techniką alpinistyczną, czyli wspinaczka w kontakcie z wodą,
•
- hydrospeeding – pokonywanie rzek górskich wpław w specjalnym kostiumie i z niewielką plastikową
deską,
•
- nurkowanie swobodne – bez wyposażenia, z fajką lub z aparatem oddechowym,
•
- surfing na falach,
•
- windsurfing na desce z żaglem,
•
- wakeboarding – ślizganie się na desce surfingowej za motorówką,
•
- mountainboarding – zjazd z górskich zboczy na desce z kółkami o średnicy ok.. 20 cm,
•
- streetlu ge – „saneczkarstwo” na stromych, górskich drogach asfaltowych, w którym rolę sanek pełni
wózek na czterech małych kółkach,
•
- zorbing – staczanie się ze zboczy górskich w wielkiej plastikowej kuli o średnicy ok. 3,5 metra,
•
- bungejumping – skoki z dużych wysokości na gumowej linie przymocowanej do nóg,
•
- jumping dream - zjazd na linie między dwoma wysokimi budynkami, nad wąwozem lub między skałami,
•
- basejumping – skoki spadochronowe z czterech ściśle określonych obiektów: budynku, masztu
antenowego, mostu i skały (w niektórych krajach zabronione),
•
- lotniarstwo i motolotniarstwo,
•
- kiteboarding – loty ślizgowe i akrobacje w powietrzu z deską surfingowa przymocowaną do stóp z
lądowaniem na spadochronie,
•
- paintball – gra wojenna z bronią miotającą pociski z farbą,
•
- surwiwal – szkoła przeżycia, umiejętność samodzielnego przetrwania w różnych warunkach naturalnych
– pustynia, las, góry – z jak najmniejszym wykorzystaniem zdobyczy cywilizacji [Encyklopedia sportów
ekstremalnych, Pilawski, 2002]
rekreacja
• rekreacja
-
odpoczynek,
wytchnienie, rozrywka.
• (fr. récréation, łac. recreatio, od re-
creo ‘odtwarzam, tworzę na nowo,
przywracam postać pierwotną, siły
itp.)
rekreacja
• Według Winiarskiego [1989] terminu
„rekreacja” używa się obecnie w co
najmniej trzech znaczeniach:
• - działania i zachowania człowieka
w czasie wolnym,
• - wypoczynek po pracy,
• - zjawisko społeczne wynikające ze
skracania ogólnego czasu pracy i tym
samym wydłużania czasu wolnego, który
należy odpowiednio wykorzystać.
cechy rekreacji
• Poczucie swobody wyboru i
przyjemność
to
atrybuty
rekreacji
• (R. Winiarski)
Rekreacja ruchowa
• rekreacja ruchowa - czynności
podejmowane w czasie wolnym z
poczuciem swobody wyboru i
przyjemności,
które
wymagają
aktywności ruchowej .
rekreacja znowu
• rekreacja - odpoczynek, wytchnienie,
rozrywka;
bardziej
szczegółowo
słowem tym określa się działania i
zachowania
człowieka
w
czasie
wolnym, wypoczynek po pracy oraz
zjawisko społeczne wynikające ze
skracania ogólnego czasu pracy i tym
samym wydłużania czasu wolnego,
który należy odpowiednio wykorzystać.
rekreacja bierna
• rekreacja bierna - rekreacja
polegająca na powstrzymaniu się
od
wszelkiej
aktywności,
umysłowej i fizycznej, np. opalanie
się, oglądanie telewizji itp.
rekreacja czynna
• rekreacja czynna - rekreacja
polegająca na podjęciu wysiłku
intelektualnego
(rozwiązywanie
krzyżówek, gra w szachy, gra w
bridża itp.) lub fizycznego.
rekreacja ruchowa
• rekreacja ruchowa - rekreacja
czynna, w której głównym
składnikiem jest ruch.
Schemat Dumazediera
Regeneracja przez
brak czynności
W
L
RU
ODPRĘŻENI
E
Aktywność
i rozwój fizyczny
(sport,
turystyka)
ROZWÓJ
FIZYCZNY
Aktywność i rozwój
umysłowy (zabawa
czynna, hobby)
ROZRYWKA
L – leczenie
W – widowiska
RU – rozrywka
umysłowa
sprawność
• sprawność - zdolność żywego
organizmu
do
wykonywania
określonych
czynności;
dobrze
opanowana
i
wyćwiczona
umiejętność
ruchowa
lub
umysłowa; zręczność.
sprawność fizyczna
• sprawność fizyczna - zdolność
żywego organizmu do wykonywania
określonych czynności (wynikająca z
budowy ciała, sprawności układu
krążenia, gibkości, wytrzymałości, siły,
zwinności,
równowagi,
zborności
ruchów, mocy, szybkości reakcji i
szybkości), a także dobrze opanowana
i wyćwiczona umiejętność ruchowa
aktywność fizyczna
• W Stanach Zjednoczonych przez wiele lat jedyną
dostępną dla nauczycieli próbą sprawności była Youth
Fitness Test. Młodzieży, która uzyskiwała co najmniej
85% punktów we wszystkich składnikach tego testu,
przyznawano się odznakę zwaną Presidential Fitness
Award. Analiza danych statystycznych ujawniła
jednak, że zaledwie jedna dziesiąta procenta
chłopców i trzy dziesiąte procenta dziewcząt mogą
uzyskać 85% punktów w zestawie sześciu prób.
Okazało się więc, że ustalonych na tak wysokich
poziomach kryteriów sprawności nie spełniała niemal
cała młodzież [Pangrazi, 2000]. Dlatego coraz
ważniejszym obszarem rekreacyjnej działalności
współczesnego człowieka staje się aktywność
fizyczna pozbawiona całkowicie lub w znacznej
mierze składnika rywalizacji [Pangrazi, 2000].
C-LPAM
• Opracowany w Stanach Zjednoczonych
Children’s Lifetime Physical Activity Model
(C-LPAM – Ukształtowany w Dzieciństwie
Model Ustawicznej Aktywności Fizycznej)
zawiera wskazówki dotyczące dozowania
młodzieży aktywności fizycznej. Zgodnie z
tymi wskazówkami młodocianym powinno
się zapewnić co najmniej 60 minut
aktywności fizycznej dziennie [Pangrazi,
2000].
struktura aktywności ruchowej
aktywność ruchowa
mimowoln
a
celowa
dreszcze,
ruchy
mimowoln
e itp.
praca
zawodowa
obowiązki
pozazawo
dowe
rekreacja
i turystyk
a
sport
wyczyno
wy
Aktywność ruchowa, rekreacja i
rekreacja ruchowa
aktywnoś
ć
ruchowa
rekreacja
ruchowa
rekreacja
Rozwój aktywności fizycznej
człowieka
przeszłość
przyszłość
CZAS
S
Y
T
U
A
C
J
A
DZIEJE
ŚWIATA
ewolucja
ewolucja
kulturowa
biologiczna
A
KT
Y
W
N
O
Ś
Ć
FI
Z
Y
C
Z
N
A
HISTORIA
AKTYWNOŚCI
rozwój
fizyczny
ro
zp
o
c
zę
ci
e
re
zy
g
n
a
c
ja
O
S
O
B
O
W
O
Ś
Ć
n
a
r
o
d
z
in
y
ś
m
ie
rć
ŻYCIO-
RYS
rozwój
rozwój
ogólny
psychiczn
y
przetwarzanie energii
•
Zauważmy, że zgodnie ze znaną z fizyki zasadą
zachowania energii organizm nie może jej
wytwarzać, a jedynie przetwarzać. Jej źródłem
jest pożywienie, którego składniki można podzielić
na trzy wielkie grupy substancji:
•
a) węglowodany (sacharydy),
•
b) białka,
•
c) tłuszcze.
•
Wartość energetyczna 1 g węglowodanów wynosi 4
kalorie, 1 g białka – również 4 kalorie, a 1 g tłuszczu
– 9 kalorii.
podstawowa przemiana materii
• Część
przemiany
materii
pozwalająca
sprawnie
działać
ustrojowi
–
mózgowi,
sercu,
wątrobie
itp.
–
nosi
nazwę
podstawowej
przemiany
materii.
energia w przyrodzie
SŁOŃCE
ROŚLINY ZIELONE
Magazynują
energię:
- glukoza,
- węglowodany,
- tłuszcze,
- białka.
ZWIERZĘTA
Magazynują energię:
- tłuszcze,
- białka,
- węglowodany.
CZŁOWIEK
Magazynuje energię
pochodzącą ze spożycia roślin
i zwierząt:
- tłuszcze,
- białka,
- węglowodany.
maksymalna moc tlenowa
• maksymalna moc tlenowa -
maksymalna moc, jaką może
rozwinąć ustrój z wykorzystaniem
jedynie
tlenowych
procesów
przetwarzania energii.
pułap tlenowy
• pułap tlenowy (VO
2
max)
-
największy
pobór
tlenu
w
jednostce czasu przez organizm w
trakcie wysiłku z maksymalną
mocą tlenową.
wydolność
• wydolność
–
sprawność
przetwarzania energii w ustroju
istoty żywej, której miarą jest moc,
jaką dany ustrój może rozwinąć.
tolerancja wysiłkowa
• tolerancja wysiłkowa - zdolność
do
wykonywania
określonych
wysiłków bez głębszych zmian w
środowisku
wewnętrznym
organizmu lub zaburzeń czynności
narządów wewnętrznych.
wytrzymałość
• wytrzymałość – zdolność ustroju
żywego do długotrwałego wysiłku,
której miarą jest maksymalna
praca, jaką ów ustrój może
wykonać w jednym nieprzerwanym
akcie osiągając granicę tolerancji
wysiłkowej.