Teoria i metodyka
rekreacji

dr Antoni Pilawski
pok. 405 A

hipokinezja

• hipokinezja, czyli niedobór ruchu. Według Kuńskiego

[1981] może ona mieć następujące skutki:

• -          utrudnienie należytego wykorzystania spożytych

pokarmów,

• -          sprzyjanie otyłości i utrudnianie jej leczenia,
• -          upośledzenie krążenia wieńcowego,
• -          upośledzenie krążenia obwodowego,
• -          osłabienie ścięgien i mięśni,
• -          zmniejszenie siły mięśniowej,
• -          osłabienie kondycji ruchowej,
• -          zwiększenie ryzyka uszkodzeń stawów,
• -          zmniejszenie odporności na trudy życia codziennego.

Pozytywne i negatywne skutki rozwoju

cywilizacji

PRZYCZYNY

SKUTKI POZYTYWNE

SKUTKI NEGATYWNE

Rewolucja naukowo-
techniczna:
- uprzemysłowienie,
- automatyzacja i
komputeryzacja produkcji,
- urbanizacja,
- rozwój środków
komunikacji masowej,
- rozwój nauki i oświaty,
- laicyzacja życia.

- humanizacja pracy,
- ogólny wzrost poziomu
życia,
- wyeliminowanie wielu
chorób,
-

subiektywne

„zmniejszenie

się”

powierzchni Ziemi,
- wzrost ilości wolnego
czasu oraz możliwości
jego wykorzystania,
-

wzrost

poziomu

wykształcenia,
-

wzrost

roli

samokształcenia

i

kształcenia ustawicznego,
-

rozszerzenie

wiedzy

człowieka,
-

częściowe

uniezależnienie się od
warunków
środowiskowych

(pora

roku, dzień, noc, zjawiska
pogodowe)

- zanieczyszczenie
środowiska,
- plagi społeczne
(alkoholizm, narkomania,
terroryzm),
- uniemożliwienie
zaspokajania niektórych
potrzeb,
- niedobór ruchu
(hipokinezja),
- choroby cywilizacyjne,
- przeciążenie i napięcie
psychiczne,
- formalizacja stosunków
międzyludzkich i
pozbawienie ich składnika
osobistego,
- zaburzenie w systemie
wartości człowieka,
- wyobcowanie i rozpad
norm społecznych,
- zachwianie naturalnych
rytmów biologicznych,
- rozpad rodziny.

dewiza

Kto się ceni, ten się leni,

co dzień byczy się za trzech,

to nieprawda, że w człowieku

robotnicza płynie krew!

Czas

• „Czas” jest wynalazkiem człowieka,

wynikłym z potrzeby lepszego
orientowania się w wydarzeniach.
To, co oferuje przyroda – to rytm.
Okresowe pojawienia się Słońca i
Księżyca, uderzenia serca – oba te
zjawiska pozwalają rozpoznać i
przeżyć upływ „czasu”.

Czas wolny

• a)     

jako

dobro

pożądane

społecznie,

• b)      jako zjawisko fizjologiczne,
• c)      jako zjawisko gospodarcze,
• d)      jako dobro niepożądane.

Struktura czasu wolnego

CZYNNOŚĆ

czasu zajętego

czasu wolnego

podróże

spanie

ćwiczenia fizyczne

jedzenie

zakupy

praca domowa

relaks

niezbędne

(konieczność

biologiczna)

rekreacja,

sport

rehabilitacja,

wychowanie fizyczne

spotkanie

towarzyskie

niezbędne

(konieczność

biologiczna)

dowolne,

dla przyjemności

niezbędne

robótki ręczne dla

przyjemności,

hobbystyczne uprawianie

ogrodu

szycie (źródło dochodu),

uprawianie działki (źródło

dochodu)

jazda samochodem dla

przyjemności

jazda do pracy, do

szkoły

Definicja J. Dumazediera

• loisir – zespół zajęć, którym jednostka

oddawać się może z własnej woli dla

odpoczynku, rozrywki bądź dla rozwoju

swojej

wiedzy

i

bezinteresownego

kształcenia

się,

dobrowolnego

uczestnictwa w życiu społecznym i

swobodnego rozwoju swych zdolności

twórczych, po uwolnieniu od obowiązków

zawodowych, rodzinnych i społecznych.

[Kiełbasiewicz-Drozdowska, 2001]

kultura

• kultura - całokształt materialnego

i duchowego dorobku ludzkości
gromadzony,

utrwalany

i

wzbogacany w ciągu jej dziejów,
przekazywany z pokolenia na
pokolenie.

kultura fizyczna

• kultura fizyczna - część składowa

kultury społeczeństwa obejmująca
dziedzinę kształtowania fizycznych
uzdolnień człowieka, naukę o
wychowaniu fizycznym, sportowym
społeczeństwa i osobistą higienę
oraz

racjonalną

organizację

czynnego wypoczynku.

wychowanie

• wychowanie

-

całokształt

zabiegów

mających

na

celu

ukształtowanie

człowieka

pod

względem fizycznym, moralnym i
umysłowym oraz przygotowanie go
do

życia

w

społeczeństwie;

wykształcenie

w

określonym

kierunku.

wychowanie fizyczne

• wychowanie fizyczne - ujęty w

system

pedagogiczny

proces

uczestnictwa w kulturze fizycznej
młodych pokoleń, którego celem jest
wspomaganie

rozwoju

fizycznego,

ruchowego

i

zdrowia

oraz

przygotowanie do podtrzymywania i
pomnażania tych właściwości w życiu
późniejszym

sport

• sport - ćwiczenia i gry służące

podnoszeniu

i

nabywaniu

sprawności fizycznej i wyrabianiu
pewnych cech charakteru, jak
wytrwałość,

lojalność,

nawyk

przestrzegania reguł.

sport

•

sport –

1.

zabawić, rozerwać się, pofiglować, podokazywać,

2.

zabawić się, igrać, zakpić, zadrwić,

3.

bot., zoo., wydać nietypową (anormalną) jednostkę,

4.

bot., zoo., odbiegać od normy,

5.

mieć na sobie, paradować (w czymś), popisywać się, wystawiać na
pokaz, chlubić się własnością,

6.

zabawa, żarty,

7.

  zabawka, łatwizna,

8.

rozrywka,

9.

sport,

10.

lekkoatletyka,

11.

zawody lekkoatletyczne,

12.

bot., zoo., nietypowa, anormalna jednostka,

13.

  pot. (o człowieku) porządny gość

sport (3)

• Sport wyczynowy jako aktywność

ruchowa jest natomiast pewnym
wynaturzeniem, albowiem (...) nie
jest

on

sposobem

na

przystosowanie się do środowiska,
a więc nie ma nic wspólnego z
promocją

ani

wzmacnianiem

zdrowia. [Wolański, 1999].

Skrajne formy aktywności ruchowej

•

-          kolarstwo terenowe i górskie,

•

-          badanie jaskiń,

•

-          kajakarstwo górskie,

•

-          rafting - spływ górskimi rzekami na pontonach,

•

-          kanioning - pokonywanie brzegów rzek techniką alpinistyczną, czyli wspinaczka w kontakcie z wodą,

•

-          hydrospeeding – pokonywanie rzek górskich wpław w specjalnym kostiumie i z niewielką plastikową
deską,

•

-          nurkowanie swobodne – bez wyposażenia, z fajką lub z aparatem oddechowym,

•

-          surfing na falach,

•

-          windsurfing na desce z żaglem,

•

-          wakeboarding – ślizganie się na desce surfingowej za motorówką,

•

-          mountainboarding – zjazd z górskich zboczy na desce z kółkami o średnicy ok.. 20 cm,

•

-          streetlu ge – „saneczkarstwo” na stromych, górskich drogach asfaltowych, w którym rolę sanek pełni
wózek na czterech małych kółkach,

•

-          zorbing – staczanie się ze zboczy górskich w wielkiej plastikowej kuli o średnicy ok. 3,5 metra,

•

-          bungejumping – skoki z dużych wysokości na gumowej linie przymocowanej do nóg,

•

-          jumping dream - zjazd na linie między dwoma wysokimi budynkami, nad wąwozem lub między skałami,

•

-          basejumping – skoki spadochronowe z czterech ściśle określonych obiektów: budynku, masztu
antenowego, mostu i skały (w niektórych krajach zabronione),

•

-          lotniarstwo i motolotniarstwo,

•

-          kiteboarding – loty ślizgowe i akrobacje w powietrzu z deską surfingowa przymocowaną do stóp z
lądowaniem na spadochronie,

•

-          paintball – gra wojenna z bronią miotającą pociski z farbą,

•

-          surwiwal – szkoła przeżycia, umiejętność samodzielnego przetrwania w różnych warunkach naturalnych
– pustynia, las, góry – z jak najmniejszym wykorzystaniem zdobyczy cywilizacji [Encyklopedia sportów
ekstremalnych, Pilawski, 2002]

rekreacja

• rekreacja

-

odpoczynek,

wytchnienie, rozrywka.

• (fr. récréation, łac. recreatio, od re-

creo ‘odtwarzam, tworzę na nowo,
przywracam postać pierwotną, siły
itp.)

rekreacja

• Według Winiarskiego [1989] terminu

„rekreacja” używa się obecnie w co
najmniej trzech znaczeniach:

• -          działania i zachowania człowieka

w czasie wolnym,

• -          wypoczynek po pracy,
• -          zjawisko społeczne wynikające ze

skracania ogólnego czasu pracy i tym
samym wydłużania czasu wolnego, który
należy odpowiednio wykorzystać.

cechy rekreacji

• Poczucie swobody wyboru i

przyjemność

to

atrybuty

rekreacji

• (R. Winiarski)

Rekreacja ruchowa

• rekreacja ruchowa - czynności

podejmowane w czasie wolnym z
poczuciem swobody wyboru i
przyjemności,

które

wymagają

aktywności ruchowej .

rekreacja znowu

• rekreacja - odpoczynek, wytchnienie,

rozrywka;

bardziej

szczegółowo

słowem tym określa się działania i
zachowania

człowieka

w

czasie

wolnym, wypoczynek po pracy oraz
zjawisko społeczne wynikające ze
skracania ogólnego czasu pracy i tym
samym wydłużania czasu wolnego,
który należy odpowiednio wykorzystać.

rekreacja bierna

• rekreacja bierna - rekreacja

polegająca na powstrzymaniu się
od

wszelkiej

aktywności,

umysłowej i fizycznej, np. opalanie
się, oglądanie telewizji itp.

rekreacja czynna

• rekreacja czynna - rekreacja

polegająca na podjęciu wysiłku
intelektualnego

(rozwiązywanie

krzyżówek, gra w szachy, gra w
bridża itp.) lub fizycznego.

rekreacja ruchowa

• rekreacja ruchowa - rekreacja

czynna, w której głównym
składnikiem jest ruch.

Schemat Dumazediera

Regeneracja przez

brak czynności

W

L

RU

ODPRĘŻENI

E

Aktywność

i rozwój fizyczny

(sport,

turystyka)

ROZWÓJ

FIZYCZNY

Aktywność i rozwój
umysłowy (zabawa

czynna, hobby)

ROZRYWKA

L – leczenie

W – widowiska

RU – rozrywka
umysłowa

sprawność

• sprawność - zdolność żywego

organizmu

do

wykonywania

określonych

czynności;

dobrze

opanowana

i

wyćwiczona

umiejętność

ruchowa

lub

umysłowa; zręczność.

sprawność fizyczna

• sprawność fizyczna - zdolność

żywego organizmu do wykonywania
określonych czynności (wynikająca z
budowy ciała, sprawności układu
krążenia, gibkości, wytrzymałości, siły,
zwinności,

równowagi,

zborności

ruchów, mocy, szybkości reakcji i
szybkości), a także dobrze opanowana
i wyćwiczona umiejętność ruchowa

aktywność fizyczna

• W Stanach Zjednoczonych przez wiele lat jedyną

dostępną dla nauczycieli próbą sprawności była Youth

Fitness Test. Młodzieży, która uzyskiwała co najmniej

85% punktów we wszystkich składnikach tego testu,

przyznawano się odznakę zwaną Presidential Fitness

Award. Analiza danych statystycznych ujawniła

jednak, że zaledwie jedna dziesiąta procenta

chłopców i trzy dziesiąte procenta dziewcząt mogą

uzyskać 85% punktów w zestawie sześciu prób.

Okazało się więc, że ustalonych na tak wysokich

poziomach kryteriów sprawności nie spełniała niemal

cała młodzież [Pangrazi, 2000]. Dlatego coraz

ważniejszym obszarem rekreacyjnej działalności

współczesnego człowieka staje się aktywność

fizyczna pozbawiona całkowicie lub w znacznej

mierze składnika rywalizacji [Pangrazi, 2000].

C-LPAM

• Opracowany w Stanach Zjednoczonych

Children’s Lifetime Physical Activity Model

(C-LPAM – Ukształtowany w Dzieciństwie

Model Ustawicznej Aktywności Fizycznej)

zawiera wskazówki dotyczące dozowania

młodzieży aktywności fizycznej. Zgodnie z

tymi wskazówkami młodocianym powinno

się zapewnić co najmniej 60 minut

aktywności fizycznej dziennie [Pangrazi,

2000].

struktura aktywności ruchowej

aktywność ruchowa

mimowoln

a

celowa

dreszcze,

ruchy

mimowoln

e itp.

praca

zawodowa

obowiązki
pozazawo

dowe

rekreacja

i turystyk

a

sport

wyczyno

wy

Aktywność ruchowa, rekreacja i
rekreacja ruchowa

aktywnoś

ć

ruchowa

rekreacja

ruchowa

rekreacja

Rozwój aktywności fizycznej
człowieka

przeszłość

przyszłość

CZAS

S

Y

T

U

A

C

J

A

DZIEJE

ŚWIATA

ewolucja
ewolucja

kulturowa
biologiczna

A

KT

Y

W

N

O

Ś

Ć

FI

Z

Y

C

Z

N

A

HISTORIA

AKTYWNOŚCI

rozwój

fizyczny

ro

zp

o

c

zę

ci

e

re

zy

g

n

a

c

ja

O

S

O

B

O

W

O

Ś

Ć

n

a

r

o

d

z

in

y

ś

m

ie

rć

ŻYCIO-

RYS

rozwój
rozwój

ogólny
psychiczn
y

przetwarzanie energii

•

Zauważmy, że zgodnie ze znaną z fizyki zasadą
zachowania energii organizm nie może jej
wytwarzać, a jedynie przetwarzać. Jej źródłem
jest pożywienie, którego składniki można podzielić
na trzy wielkie grupy substancji:

•

a)      węglowodany (sacharydy),

•

b)      białka,

•

c)      tłuszcze.

•

Wartość energetyczna 1 g węglowodanów wynosi 4
kalorie, 1 g białka – również 4 kalorie, a 1 g tłuszczu
– 9 kalorii.

podstawowa przemiana materii

• Część

przemiany

materii

pozwalająca

sprawnie

działać

ustrojowi

–

mózgowi,

sercu,

wątrobie

itp.

–

nosi

nazwę

podstawowej

przemiany

materii.

energia w przyrodzie

SŁOŃCE

ROŚLINY ZIELONE

Magazynują

energię:

- glukoza,

- węglowodany,

- tłuszcze,

- białka.

ZWIERZĘTA

Magazynują energię:

- tłuszcze,

- białka,

- węglowodany.

CZŁOWIEK

Magazynuje energię

pochodzącą ze spożycia roślin

i zwierząt:

- tłuszcze,

- białka,

- węglowodany.

maksymalna moc tlenowa

• maksymalna moc tlenowa -

maksymalna moc, jaką może
rozwinąć ustrój z wykorzystaniem
jedynie

tlenowych

procesów

przetwarzania energii.

pułap tlenowy

• pułap tlenowy (VO

2

max)

-

największy

pobór

tlenu

w

jednostce czasu przez organizm w
trakcie wysiłku z maksymalną
mocą tlenową.

wydolność

• wydolność

–

sprawność

przetwarzania energii w ustroju
istoty żywej, której miarą jest moc,
jaką dany ustrój może rozwinąć.

tolerancja wysiłkowa

• tolerancja wysiłkowa - zdolność

do

wykonywania

określonych

wysiłków bez głębszych zmian w
środowisku

wewnętrznym

organizmu lub zaburzeń czynności
narządów wewnętrznych.

wytrzymałość

• wytrzymałość – zdolność ustroju

żywego do długotrwałego wysiłku,
której miarą jest maksymalna
praca, jaką ów ustrój może
wykonać w jednym nieprzerwanym
akcie osiągając granicę tolerancji
wysiłkowej.