Neurastenia a 

zespół 

przewlekłego 

zmęczenia

Halina Marmurowska – 
Michałowska
Katedra i Klinika Psychiatrii
Akademii Medycznej w 
Lublinie 

 

 

Zespół neurasteniczny -
neurasthenia („słabość 
nerwów”)

G.M.Beard 1869r. - wyczerpanie nerwowe

      - zmęczenie fizyczne i psychiczne
      - dyspepsja
      - przewlekłe powysiłkowe osłabienie 

mięśni

      - zmiany nastroju
      - etiologia zespołu PSYCHOGENNA 

 

 

Obraz kliniczny



 znużenie



 niewydolność



 szybka wyczerpywalność



 liczne objawy wegetatywne



 zaburzenia snu

Hiposteniczny ( słabość pobudzeniowa )

 

 

Obraz kliniczny cd.



 wzmożona pobudliwość



 drażliwość



 napięcie wewnętrzne



 bezsenność

Hipersteniczny 
(osłabienie procesów hamowania)

 

 

Zespół 
neurasteniczny =
etiologia 
psychogenna

Zespół pseudoneurasteniczny 

=

       - zatrucia
        - infekcje
        - choroby neurologiczne
        - choroby naczyniowe itp.

 

 

Obraz kliniczny 
neurastenii 
wg ICD - 10

A. Występuje którekolwiek z 

następujących:

   

1. uporczywe i stresujące skargi na uczucie  

        wyczerpania po małym wysiłku fizycznym
        ( takim, jak wykonywanie lub usiłowanie  
        wykonania codziennych zadań, nie 

wymagających

        niezwykłego wysiłku psychicznego)

    2. uporczywe i stresujące skargi na uczucie   
        zmęczenia i osłabienia ciała po małym wysiłku
        fizycznym 
  

 

 

Obraz kliniczny 
neurastenii 
wg ICD – 10 cd.

B. Występują co najmniej 2  z 

następujących     

     objawów:

       1. uczucie pobolewania lub bólu mięśni
       2. zawroty głowy
       3. napięciowe bóle głowy
       4. zaburzenia snu
       5. niezdolność do odprężenia się
       6. drażliwość

 

 

Obraz kliniczny 
neurastenii 
wg ICD – 10 cd.

C. Odpoczynek, relaksacja lub zabawa 

nie   

     uwalniają pacjenta od objawów  
     wymienionych w punkcie 1 i 2 

kryterium A.

D. Czas trwania zaburzenia obejmuje 
     co najmniej 3 miesiące

 

 

Obraz kliniczny 
neurastenii 
wg ICD – 10 cd.

E. Najczęściej stosowane przesłanki 

wykluczenia:

        

 

     

Nie współwystępuje z :

           - organiczną chwiejnością emocjonalną 
           - zespołem po zapaleniu mózgu
           - zespołem po wstrząśnieniu mózgu
           - z zaburzeniami nastroju (afektywnymi)
           - z uogólnionym zaburzeniem lękowym

 

 

Epidemiologia 
neurastenii

Lecrubier i Weiller – 1994 r. 
2,9 % pacjentów diagnozowanych 
przez GP wg kryteriów ICD – 10

1994r. – Szwajcaria – 1 % 
1997r. – USA – 3,6 %

zachorowaln
ość

 

 

Terminologia medyczna 
opisująca zespół 
neurasteniczny



 neuromiastenia poinfekcyjna



 przewlekła infekcja wirusem 
Epstein- Barr



 fibrositis lub fibromyalgia



 choroba islandzka



 łagodne zapalenie mózgu i rdzenia 

    z mialgią  

 

 

     

Zespół przewlekłego 

zmęczenia
 (chronic fatigue 
syndrome - CFS )

       Długotrwałe, trwające ponad 6 

miesięcy

     uczucie stałego zmęczenia, nie 

ustępujące

     po odpoczynku nocnym, często z nagłym 

  

     początkiem (godziny – dni) redukujące   
     poziom aktywności o więcej niż 50%. 
                               

(definicja wg  CDC z 1988r. i 1994r.)

 

 

Fizjologiczne 
zmęczenie



 mówi o indywidualnej granicy 
natężenia

    wysiłku
         

Zmiany zachodzące w organizmie :

 

wyczerpanie zasobów energetycznych

  zadłużenie tlenowe

  zaburzenia wodno - elektrolitowe

  nagromadzenie metabolitów przemian   
     beztlenowych

  upośledzenie procesów biochemicznych
     tkanki nerwowej                

( wg Wł MISSIURO)

 

 

Patologiczne zmęczenie

1.

Stan przedłużającego się zmęczenia – 

      trwa ponad miesiąc

2.

Stan przewlekłego idiopatycznego 
zmęczenia - stan ciągłego lub 
nawracającego zmęczenia o nieustalonej 
etiologii - ponad 6 miesięcy

3.

Zespół przewlekłego zmęczenia - ponad 

      sześć miesięcy , bez pierwotnej przyczyny
      chorobowej, spełniający dodatkowe kryteria

 

 

Epidemiologia

CFS - wskaźnik chorobowości waha się
         od 7 do 38 na 100 tys. populacji

Według CDC w USA - 
                         75 - 267 / 100 tys. - 

1994r.

                       200 - 400 / 100 tys. – 

2002r.

Częstość występowania : 0,002 – 1 %   

 

 

Epidemiologia cd.



 wiek : 20 - 50 lat ( przeważnie 25 - 40) 



 niewielka przewaga kobiet (56%) – 

1998r.



  2- 4 razy częściej rozpoznawany u kobiet 

     (2002r.)



 „yuppie flu”, rasa biała lub żółta, klasa      

     

     średnia, wykształceni, ambitni,  
     obowiązkowi.

 

 

Kryteria 
diagnostyczne

      Stałe lub nawrotowe uczucie 

zmęczenia trwające dłużej niż 6 
miesięcy u osoby, 

   u której nie występowały wcześniej 

podobne objawy.

       Zmęczenie nie ustępuje mimo 

odpoczynku 

   i w istotny sposób wpływa na aktywność 

zawodową, społeczną i osobistą chorego.

 

 

Kryteria 
diagnostyczne cd.

Obecność 4 lub więcej spośród następujących 
objawów:

 zaburzenia pamięci lub koncentracji

 ból gardła

 bóle mięśni

 powiększenie węzłów chłonnych 
( szyja, pachy)

 bóle stawowe

 bóle głowy (inne)

 zaburzenia snu

 złe samopoczucie po wysiłku (ponad 
24 godziny)
                                                     

( K.FUKUDA 

i wsp. 1994r. )

 

 

Kryteria 
diagnostyczne cd.

Objawy dodatkowe :

 brak apetytu, nudności

 bóle brzucha, biegunki

 wzmożona potliwość

 zawroty głowy

 nietolerancja alkoholu

 przewlekły kaszel

 zaburzenia rytmu serca

 bóle w klatce piersiowej

 hipotonia  

 

 

Kryteria fizykalne

Stwierdza się co najmniej dwa razy :

 mierne podwyższenie 
temperatury 
    37,7 – 38,6 st. Celsjusza  

 zapalenie gardła

 macalne lub tkliwe węzły 
chłonne
     (szyjne lub pachowe) 

 

 

Proponowane 
postępowanie 
diagnostyczne:



 

wywiad (czynniki psychospołeczne, 

używki,          

    leki)



 ocena stanu psychicznego

     (badanie psychologiczne i neurologiczne)



 podstawowe badania laboratoryjne



 dodatkowe badania diagnostyczne

ZPZ – rozpoznaje się po wykluczeniu 
wszelkich 
           znanych medycznych przyczyn 
zmęczenia

DECYDUJE OBRAZ KLINICZNY

 

 

Kryteria wykluczające

1.

toczący się proces chorobowy, okres 

leczenia lub podejrzenie choroby

2.

depresja psychotyczna, CHAD 

       lub melancholiczna

3.

zaburzenia psychotyczne np. schizofrenia

4.

otępienie

5.

anoreksja lub bulimia 

6.

nadużywanie alkoholu lub innych 

środków psychoaktywnych

7.

otyłość znacznego stopnia (BMI>45)

      

 

 

Etiologia i 
etiopatogeneza

1.

Infekcja wirusowa poprzedza 60-
80%ZPZ

       

-wirus grypy

        -wirus Epstein-Barra
        -HHV-6 (human herpes virus 6)
        -Coxsackie
        -wirus odry i różyczki

 

 

Etiologia i 
etiopatogeneza cd.

2.

Bakterie (Brucella), riketsje

3.

Hipoteza immunologiczna

4.

Hipoteza 
neuroendokrynologiczna

5.

Koncepcja psychospołeczna

 

 

Zaburzenia 
immunologiczne



 objawy alergii występują u 65% chorych 

    z ZPZ



 zmiana profilu populacji limfocytów



 zmniejszenie aktywności komórek NK



 nadmierna produkcja cytokin 

prozapalnych

 = przewlekła aktywacja układu 

immunologicznego     zakłócenie funkcji     

                              

                                       neurotransmiterów

 

 

Zmiany w układzie 
nerwowym



 epizody zaburzeń widzenia, ataksja (5-15%)



 zaburzenia perfuzji w OUN (SPECT)



 hypofunkcja osi podwzgórzowo- 

    przysadkowo-nadnerczowej



 nieprawidłowości w układzie 
autonomicznym

    ( niskie RR, tachykardia)

 

 

Zmiany w układzie 
                  nerwowym 
cd.



 redukcja objętości substancji szarej  

     (2005r.)



 osłabienie procesów poznawczych



 nieprawidłowości w strukturze istoty 
białej 

     (płaty czołowe)

 

 

Rokowanie w ZPZ



 całkowity powrót do zdrowia - rzadko 

     ( ok. 6%), u dzieci częściej : 54-94%



 częściowa poprawa stanu zdrowia 
częsta :

     20-60 %



 czynniki poprawiające rokowanie:

             -przypadki „epidemiczne”
             -ostry początek choroby
             -młodsi pacjenci

 

 

Propozycje leczenia 
ZPZ



 akceptacja choroby i walka z objawami



 zmiana stylu życia



 ćwiczenia



 fizykoterapia



 dieta



 intensywna psychoterapia           zachęcanie do

     aktywności w różnych dziedzinach 

( społecznej,  

     zawodowej, towarzyskiej)

Metody niefarmakologiczne:

 

 

Propozycje leczenia 
ZPZ



 

leki przeciwdepresyjne



 

inne leki: sterydy, ACE, antybiotyki, 

     leki przeciwzapalne, 

przeciwhistaminowe



 suplementacja minerałami i 
witaminami

Metody farmakologiczne:

 

 

Pozycja Zespołu 
Przewlekłego 
Zmęczenia w medycynie



 „nakładanie się” rozpoznań



 50% pacjentów z ZPZ cierpi na 
depresję

    ( w ciągu życia 76%)



 u 40% pacjentów z ZPZ rozpoznaje się 

    zaburzenia osobowości



 2/3 pacjentów z ZPZ spełnia kryteria 

    zaburzeń lękowych, dystymii i 

depresji

 

 

Pozycja Zespołu 
Przewlekłego 
Zmęczenia w medycynie



 728 pozycji literatury od 2001r.



 diagnozowanie przez specjalistów 

spoza

     psychiatrii



 pacjenci w obawie przed stygmatyzacją 

     wykazują tendencje do samodzielnego 
     rozpoznawania u siebie ZPZ