ZABURZENIA 

ZACHOWANIA

• DSM-IV 313.81 : ZABURZENIA 

OPOZYCYJNO-BUNTOWNICZE 

• ICD –10 F91.3 : ZABURZENIA 

OPOZYCYJNO-BUNTOWNICZE 

Cechy charakterystyczne

• nasilone zachowania buntownicze
• nieposłuszeństwo, 
• zachowania prowokujące
• nieobecność poważniejszych działań 

antyspołecznych, które naruszają 
prawo lub prawa innych osób. 

Ponieważ symptomy Zaburzenia 
opozycyjno-buntowniczego są po 
prostu zintensyfikowaniem zachowań 
normalnie występujących u dzieci, 
ważne jest wzięcie pod uwagę 
poziomu rozwoju dziecka. 

Częstość występowania

Zaburzenia opozycyjno-buntownicze  
występują u 3-16% dzieci,  około 3  
razy częściej u chłopców niż u 
dziewczynek.

OBRAZ KLINICZNY

• Wiek przedszkolny: częste napady 

złości objawiającej się tupaniem, 
krzykiem, rzucaniem i niszczeniem 
przedmiotów. Bardzo niska tolerancja 
na frustrację.

• Młodszy wiek szkolny: 

nieposłuszeństwo, angażowanie 
dorosłych w niekończące się słowne 
spory, pasywny opór, niegrzeczne, 
wrogie odpowiedzi, agresja fizyczna i 
słowna, nieumiejętność odraczania 
gratyfikacji.

• Starszy wiek szkolny: chęć zemsty, 

nieumiejętność godzenia się na 
kompromisy,  nieumiejętność 
przyznawania się do winy, oskarżanie 
innych za swoje błędy

• DSM-IV-312.8 : CONDUCT DISORDER; 

ZABURZENIA ZACOWANIA

• ICD-10-F91.0 : ZABURZENIA 

ZACHOWANIA OGRANICZONE DO 
ŚRODOWISKA RODZINNEGO 

• ICD-10-F91.1 : ZABURZENIA 

ZACHOWANIA Z NIEPRAWIDŁOWYM 
PROCESEM SOCJALIZACJI 

• ICD-10-F91.2 : ZABURZENIA 

ZACHOWANIA Z PRAWIDŁOWYM 
PROCESEM SOCJALIZACJI 

• agresja fizyczna
• znęcanie się nad zwierzętami
• kradzież
• podpalanie, niszczenia cudzej własności
• wagary (w wieku, w którym sie nie 

wagaruje)

• łamanie prawa
• ucieczka z domu (na więcej niż dzień)
• używanie alkoholu i narkotyków
• aktywne poszukiwanie i wybierania 

niebezpiecznych sytuacji

• wrogie nastawienie do innych i 

przypisywanie innym wrogich intencji

ETIOLOGIA

• Psychopatologia rodziny:
• nadużywanie alkoholu przez rodziców
• używanie nadmiernie punitywnych 

metod         wychowawczych 

• niekonsekwentna dyscyplina
• depresja rodziców

METODY DIAGNOZOWANIA

1. Skale obserwacyjne wypełniane 

przez       rodziców i nauczycieli

• Skale Connersa
• Skale Achenbacha 

2. Ewaluacja skierowana 
bezpośrednio na diagnozę 
zaburzenia zachowania

• Systemy kodowania obserwacji interakcji między dzieckiem a 

rodzicem podczas wizyty u klinicysty (Dyadic Parent-Child 

Interaction Coding System Eyberga i Robinsona lub Forehand 

Observation System)

 

• Systemy kodowania obserwacji zachowania dziecka w różnych 

sytuacjach domowych (Family Interaction Coding System 

Pattersona lub Observation Codes system Wahlera, Housea  i 

Stambaugha)

• Means-End Problem Solving Procedure ( badany ma za zadania 

uzupełnić brakujący element historii tak by uwzględnione były 

środki przy pomocy których można osiągnąć opisane zakończenie)

• Social Situation Analysis    (badany ma za zadanie opisać pokazaną 

na obrazku historię, obrazującą konflikt społeczny i  podać możliwe 

rozwiązania konfliktu)

• Buss-Durkee Hostility Inventory (Badany ma za zadania ocenić 

siedem stwierdzeń dotyczących agresji wrogości jako prawdziwe 

lub fałszywe)

3. Diagnoza osobowości

• MMPI-A
• Test Apercepcji Tematycznej
• Kwestionariusz Jesness 

4. Diagnoza poznawcza

• WISC-R, WISC-3, WAIS (podskale, 

które wskazuja na rozumienie 
sytuacji społecznych oraz na poziom 
funkcjonowania społecznego)

5. Ocena rodziny

•  Wypełniana przez rodziców skala 

Family Evaluation System

 METODY ODDZIAŁYWANIA

• A. Oddziaływania behawioralne 

mające na celu zmianę metod 
wychowawczych używanych przez 
rodziców i przystosowanie tych 
metod do specyficznych potrzeb 
dziecka z zaburzeniami zachowania

• Social Learning Family Intervention 

(metoda rozwinięta w Oregon Social 

Learning Center przez Pattersona)

• Metoda zawiera sześć etapów:
• 1. Psychoedukacja
• 2. Obserwacja i monitorowanie
• 3.Pozytywne wzmacnianie zachowań 

prospołecznych

• 4. Metody używane do wyeliminowania 

zachowań niepożądanych

• 5. Nadzór i pilnowanie
• 6. Metody komunikacji 

• Trening dla rodziców dzieci w 

wieku 3-8 lat (metoda rozwinięta 
przez Forehand i McMahon)

• Metoda zawiera cztery etapy:
1. Zabawa niedyrektywna
2. Pozytywne wzmacnianie zachowań 

prospołecznych

3. Proste efektywne polecenia
4. Użycie izolacji "time out" jako 

konsekwencji nieposłuszeństwa

• B. Metody Psychoterapeutyczne; 

metody używane w terapii zaburzeń 
zachowania to metody poznawczo-
behawioralne

Trening umiejętności społecznych
 np. program Fit for Life 
Moduły: motywacja, zdrowie, język 

ciała, komunikacja, emocje, empatia, 

pochwały i krytyka, rozwiązywanie 

konfliktów, planowanie przyszłości, 

plany zawodowe)

Techniki: dyskusja i burza mózgów, role 

play, ćwiczenia behawioralne, 

rytuały, ustalanie norm grupowych, 

samo-obserwacja, trening samo 

kontrol, relaksacja, video-feedbak

Uczenie Ustrukturalizowane (Structured 

Learning Therapy)

Kształtuje specyficzne zachowania, które 

pomagają w funkcjonowaniu 
interpersonalnym Goldstein (1981) 

Poza modyfikacją zachowania, program ma 

na celu zmianę nieprzystosowawczych 
przekonań na temat interakcji 
społecznych

Techniki: instrukcja, modelowanie, role 

play,  informacje zwrotne na temat 
zachowania. 

2. Nauka rozwiązywania problemów
Pięć etapów rozwiązywania problemu:
a. Dorosły przerywa konflikt między dziećmi i hamuje 

ich agresywne zachowanie

b. Dorosły nazywa kolejno uczucia każdego uczestnika 

konfliktu

c. Dorosły dowiaduje się od dzieci co się stało, kolejno 

wysłuchując relacji każdego dziecka

d. Dorosły opisuje problem
e. Dorosły wysłuchuje propozycji rozwiązania konfliktu
f.

Dorosły pomaga dzieciom wybrać najlepsze 

rozwiązanie

g. Dorosły upewnia się, ze wszyscy uczestnicy sytuacji 

konfliktowej zgadzają sie na wybrane rozwiązanie

h. Dorosły dopilnowuje żeby dzieci zrobiły co 

postanowiły

 

3. Kształcenie umiejętności panowania nad własnym 

gniewem  

- uczenie wartości zwiększenia samokontroli 
- technika A-B-C (Antecedent-Behavior-Consequence)
- uczenie rozpoznawania sygnałów fizjologicznych 

zwiastujących gniew

- uczenie metod redukcji gniewu (głębokie 

oddychanie, liczenie wspak, techniki relaksacyjne, 

generowanie pozytywnych stwierdzeń na swój 

temat, myślenie o konsekwencjach swojego 

zachowania)

- uczenie  rozpoznawania sytuacji wywołujących 

gniew

- przypominanie sobie o potrzebie kontrolowania 

gniewu

Metody używane w terapii do 

wykształcenia powyższych strategii 
to:

• modelowanie, 
• "role playing",
•  informacje zwrotne dotyczące 

zachowania, 

• transfer umiejętności

 

DSM-IV Kryteria diagnozy 

Zaburzeń Zachowania

A. Powtarzający się, trwały sposób 

zachowania skutkiem którego 
pogwałcone są albo prawa innych 
ludzi albo ważne normy społeczne. 
Co najmniej trzy z poniżej podanych 
kryteriów wystąpiły w ciągu ostatnich 
12 miesięcy i co najmniej jedno z 
podanych kryteriów wystąpiło w 
ciągu ostatnich 6 miesięcy

• Agresja wobec ludzi i zwierząt
1. często znęca się nad słabszymi i 

stara się zastraszyć innych,

2. często inicjuje bójki,
3. użył jakiegoś przedmiotu jako broni 

(nóż, cegła) aby poważnie kogoś 

zranić,

4. przejawia fizyczne okrucieństwo 

wobec innych ludzi,

5. przejawia fizyczne okrucieństwo 

wobec zwierząt,

6. dokonał kradzieży z napadem,
7. wymusił na kimś kontakt seksualny 

Destrukcja własności

Destrukcja własności

8. Brał świadomy udział w podpaleniu
9. Celowo zniszczył czyjąś własność 

(inaczej niż przez podpalenie)

Oszustwo lub kradzież

10. Włamał się do czyjegoś domu lub 

samochodu,

11. Często kłamie by wyłudzić 

pieniądze, przywileje lub by uniknąć 
zapłacenia jakiejś należności,

12. Ukradł coś wartościowego bez 

napadania na ofiarę (np.. Przez 
fałszerstwo)

Łamanie ważnych reguł

13. Dziecko poniżej trzynastego roku 

życia, często nie wraca do domu 

wieczorem o godzinie ustalonej przez 

rodziców,

14. Co najmniej dwa razy uciekł na noc z 

domu w czasie gdy mieszkał w domu 

rodziców lub opiekunów (lub uciekł raz 

i nie wrócił),

15. Często wagaruje; wagarować zaczął 

przed 13 rokiem życia